Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvatatIrthadhAma sammeda zikhara DaoN. hukamacanda bhArilla
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara lekhaka : DaoN. hukamacanda bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, sAhityaratna, ema.e., pIeca.DI. prakAzaka paNDita ToDaramala smArakaTrasTa e-4, bApUnagara, jayapura-15 (rAja.) phona: 2707458,E-mail:ptstjaipur@yahoo.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI : prathama cAra saMskaraNa ( 6 navambara 91 se 1 sitambara 94 ) paMcama saMskaraNa (26 janavarI 2009) marAThI : prathama saMskaraNa ( 1 sitambara 94 ) vItarAga - vijJAna (mAsika) hindI marAThI meM ( 6 navambara 91 se 1 sitambara 94 ) mUlya : 5 rupae yoga mudraka : prinTa 'o' laiNDa bAIsa godAma, jayapura : : : mahAyoga : 33 hajAra 200 2 hajAra 35 hajAra 200 5 hajAra 7 hajAra 500 47 hajAra 700 kImata kama karanevAle dAtAroM kI sUcI 1. zrImatI kamalAdevI dha.pa. zrI mahAvIraprasAdajI chAbar3A, jayapura 2. zrI kailAzacandajI jaina, ThAkuragaMja 3. zrImatI puSpalatA jaina (jIjIbAI) dha.pa.zrI ajitakumArajI jaina, chindavAr3A 201.00 4. zrI zAntinAthajI sonAja, akalUja 201.00 5. zrImatI patAsIdevI indracandrajI pATanI, laoNDanU 201.00 6. zrImatI zrIkAntAbAI dharmapatnI zrI pUnamacandajI chAbar3A, , indaura 201.00 201.00 201.00 kula rAzi : 1206.00
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya ( pA~cavA~ saMskaraNa ) DaoN. bhArilla kI navInatama kRti "zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara" kA alpakAla meM hI pA~cavA~ saMskaraNa prakAzita karate hue hameM atyanta prasannatA kA anubhava ho rahA hai| isa kRti kA prathama saMskaraNa akhila bhAratIya jaina yuvA phaiDarezana ke tattvAvadhAna meM zrImAn bhabhUtamalajI bhaNDArI, baiMgalora dvArA Ayojita sammedazikhara Adi siddha kSetroM kI maMgala yAtrA evaM sammedazikhara meM Ayojita AdhyAtmika zikSaNa zivira evaM siddhacakra vidhAna mahotsava ke avasara para prakAzita kiyA gayA thA / kucha samaya ke pazcAt hI isakA dvitIya, tRtIya va caturtha saMskaraNa prakAzita karanA par3A thA, jo isa kRti kI upayogitA kA dyotaka hai| yaha koI sahaja saMyoga nahIM, apitu ukta prasaMga se preraNA pAkara hI isa kRti kI racanA huI thI / zAzvata mUlyoM kA pratipAdaka hone se DaoN. bhArilla kA sampUrNa sAhitya yadyapi sthAI mahattva kA hI sAhitya hai aura sarvAdhika paDhA bhI jAtA hai; tathApi avasara ke anukUla samayAnusAra prakAzita hone se usakA mahattva aura bhI baDha jAtA hai / paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava, tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha, AcArya kundakunda aura unake paMcaparamAgama va zAkAhAra ApakI aisI kRtiyA~ haiM, jo tatsaMbaMdhita mahattvapUrNa avasaroM para prakAzita hone se sarvAdhika upayogI siddha huI haiM aura avasara kI anukUlatA ke kAraNa unakA pracAra-prasAra bhI khUba huA hai| sammedazikharajI meM sampanna honevAle zikSaNa-ziviroM aura maMgala - yAtrAoM ke aneka avasaroM para DaoN. bhArilla se sammedazikhara kI mahimA mumukSu samAja ko aneka bAra sunane ko milI hai| jaba-jaba unake ye pravacana sune gaye, taba-taba aneka zrotAoM se unheM lipibaddha karane kA anurodha milatA rahA hai; jise dRSTigata
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakhate DaoN. bhArillajI ne isa kRti kA praNayana kiyA hai; isake lie hama DaoN. bhArillajI ke AbhArI haiM hue yadyapi yaha aba taka 45 hajAra 700 kI saMkhyA meM logoM ke hAthoM meM pahu~ca cukI hai, parantu aba anupalabdha haiM; ataH yaha pA~cavA~ saMskaraNa prakAzita karanA anivArya ho gayA hai| tIrtharAja sammedazikhara sampUrNa jaina samAja ke sammilana aura ekatA kA sthala hai; kyoMki aneka sampradAyoM meM vibhakta jaina samAja kA yahA~ sahaja hI sammilana hotA hai aura unake pariNAma bhI yAtrA ke samaya nirmala hote haiM; isa kAraNa unameM paraspara sauhArdra baDhane kA sahaja suavasara prApta hotA hai / parantu jaina samAja kA durbhAgya hI samajhiye ki Aja yaha sthala manomAlinya kA kAraNa bana rahA hai| hama sabakA prayAsa honA cAhie ki hama apane kAryoM se aisA vAtAvaraNa banAyeM ki vAtAvaraNa ekatA ke anukUla bane / samAja ke netAoM kA kartavya hai ki ve paraspara eka-dUsare kI bhAvanAoM ko dhyAna meM rakhate hue aisA rAstA nikAleM ki jisase donoM saMpradAya prasannatA kA anubhava kareM aura sahajabhAva se svIkAra kara leN| ise jIta-hAra kA muddA na banAkara samanvaya aura sahayoga ke vAtAvaraNa meM aisA hala nikAleM ki jisameM donoM hI sampradAya jIta kA anubhava kreN| yaha saba kAma taba taka sambhava nahIM hai, jaba taka hamAre mana nirmala nahIM hote / hamArA vizvAsa hai ki DaoN. bhArilla kI yaha kRti hamAre manoM ko nirmala karane meM avazya sahAyaka hogI; kyoMki isameM niSpakSa bhAva se sammedazikhara tIrtharAja kI mahimA batAI gaI hai| * isa kRti kA svAdhyAya karane se aneka bhavyAtmAoM ko zAzvata tIrtharAja sammedazikhara kI mahimA avazya vRddhiMgata hogI - hamArA aisA pakkA vizvAsa hai / sammedazikhara kI tIrthayAtrA evaM isa kRti ke svAdhyAya se sabhI AtmArthI bhAI kalyANa ke mArga para lageM aura hila-mila kara raheM - isa maMgala bhAvanA ke sAtha virAma letA hU~ / 26, janavarI 2009 I.. bra. yazapAla jaina, ema. e. prakAzanamaMtrI, paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara esa surAsuramaNusiMda vaMdidaM dhodaghAi kmmmlN| paNamAmi vaDDhamANaM titthaM dhammassa kattAram // 1 // (harigIta ) sura-asura-indra-narendra-vaMdita karmamala nirmlkrn| vRSatIrtha ke karatAra zrI varddhamAna jina zata-zata namana / / 1 / / maiM surendroM, asurendroM aura narendroM se vaMdita, ghAtiyA karmoMrUpI mala ko dho DAlanevAle evaM dharmatIrtha ke kartA tIrthaMkara bhagavAna varddhamAna ko praNAma karatA huuN| pravacanasAra ke maMgalAcaraNa kI ukta gAthA meM AcArya kundakunda bhagavAna varddhamAna ko dharmatIrtha kA kartA kahate haiN| tIrthaMkara zabda kI vyutpatti hI yahI hai ki tIrtha karotIti tIrthaMkara:- jo tIrtha ko kare, vahI tIrthaMkara hai| yadi tIrtha ko karanevAle tIrthaMkara kahalAte haiM to phira prazna uThatA hai ki tIrtha kyA hai ? __jisakA Azraya lekara bhavyajIva saMsAra-sAgara se pAra hokara (tirakara) mukti prApta karate haiM, use tIrtha kahate haiN| nija bhagavAna AtmA ke Azraya se samyagdarzana-jJAna-cAritra kI prApti hotI hai, ananta atIndriya Ananda kI prApti hotI hai; isalie nijabhagavAna AtmA hI paramatIrtha hai| jaisAki siddhacakra maNDala vidhAna kI nimnAMkita paMktiyoM meM kahA gayA hai - nija AtmarUpa sutIrthamaga nita sarasa AnandadhAra ho| nAze trividha mala sakala dukhamaya bhava-jaladhi ke pAra ho|' 1. kavivara paMDita saMtalAla : siddhacakra maNDala vidhAna, AThamI pUjana, jala kA chanda
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara ukta paMktiyoM meM nija bhagavAna AtmA ko sutIrtha kahA gayA hai| nija bhagavAna AtmA ke Azraya se hI samyagdarzana-jJAna-cAritra kI utpatti hotI hai; kyoMki nija bhagavAna AtmA ko jAnane kA nAma hI samyagjJAna hai aura nija bhagavAna AtmA meM apanApana sthApita hone kA nAma hI samyagdarzana hai tathA nija bhagavAna AtmA meM lIna hone kA nAma hI samyakcAritra hai| ___ ina samyagdarzana-jJAna-cAritra kI ekarUpatA hI mukti kA mArga hai, saMsAra-sAgara se pAra hone (tarane) kA ekamAtra upAya hai; ata: yesamyagdarzanajJAna-cAritra bhI tIrthaM haiN| ukta saMdarbha meM 'dhavala' kA nimnAMkita kathana dRSTavya hai - "dhammo NAma sammadasaNaNANacarittANi, edehi saMsAra-sAyaraM taraMtitti edANi titthaM / dharma kA artha samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra hai| inase saMsAra-sAgara se tarate haiM; isalie inheM tIrtha kahA hai|" 'bodhapAhuDa' meM AcArya kundakundadeva ne samyagdarzana, jJAna, cAritra aura taparUpa nirmala dharma ko tIrtha kahA hai| 'bodhapAhuDa' kI mUla gAthA isaprakAra hai - "jaM NimmalaM sudhamma sammattaM saMjamaM tavaM nnaannN| taM titthaM jiNamagge havei jadi saMtibhAveNa / ' jinamArga meM zAntabhAva se dhAraNa kiyA huA samyagdarzana, jJAna, saMyama aura taparUpa nirmala dharma hI tIrtha hai| ____dhavala' aura 'bodhapAhuDa' ke kathana meM mAtra itanA hI antara hai ki 'dhavala' meM jahA~ cAritra ko grahaNa kiyA hai| vahA~ 'bodhapAhuDa' meM usake 1. dhavalA pustaka 8, pRSTha-98, sUtra 42 kI TIkA se 2. AcArya kundakunda : aSTapAhur3a, bodhapAhur3a, gAthA 27
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara sthAna para saMyama aura tapa ko grahaNa kiyA hai| saMyama aura tapa cAritra ke hI rUpa haiM; ataH ukta donoM kathanoM meM vastutaH koI antara nahIM rahA / vItarAgI saMtoM ke anantAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa evaM pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke abhAva meM honevAlI anivArya nirmala pariNati, vRtti aura saMyamita pravRtti saMyama hai aura AtmonmukhI ugra puruSArtha se nitya vRddhiMgata zuddhi evaM tadanukUla vRtti tathA kaThora pravRtti tapa hai| donoM cAritra ke hI rUpa haiN| ukta kathanoM meM jahA~ eka ora AtmA ko tIrtha kahA gayA hai, vahIM dUsarI ora usake Azraya se utpanna honevAle ratnatraya ko tIrtha kahA hai; para yogasAra meM munirAja zrI yogIndudeva ratnatraya yukta AtmA ko tIrtha kahate haiN| unakA mUla kathana isaprakAra hai - " rayaNattaya saMjuttaM jiu uttimutitthu pavittu / mokkha kAraNa joiyA aNNu Na taMtu Na maMtu / / 83" isakA hindI padyAnuvAda isaprakAra hai - ( harigIta ) " ratanatraya se yukta jo vaha AtmA hI tIrtha hai / hai mokSa kA kAraNa vahI nA maMtra hai nA taMtra hai / ' 99 ataH yaha sunizcita huA ki nija bhagavAna AtmA ke Azraya se utpanna samyagdarzana, jJAna aura cAritra hI dharma hai, tIrtha hai, mukti kA mArga hai aura isI kA pravartana karanevAle tIrthaMkara kahe jAte haiN| tIrthaMkara bhagavantoM kI usa paramapavitra vANI ko, divyadhvani ko, divyadhvani ke AdhAra para nirmita satsAhitya ko bhI tIrtha kahA jAtA hai; kyoMki vaha jinavANI bhI, paramAgama bhI, Agama bhI bhavyajIvoM ko saMsArasAgara se pAra utArane meM samartha nimitta hai /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara ukta saMdarbha meM AcArya pUjyapAda ke 'samAdhizataka' kI saMskRta TIkA kA nimnAMkita kathana draSTavya hai - "tIrthakRtaH saMsArottaraNahetubhUtatvAttIrthamiva tiirthmaagmH|' jisaprakAra tIrthaMkara saMsAra-sAgara se pAra hone ke hetu hone se tIrtha kahe jAte haiM; usIprakAra Agama ko bhI tIrtha kahA jAtA hai| mUlAcAra meM dravyatIrtha aura bhAvatIrtha kI carcA karate hue samasta jinavaradevoM ko bhAvatIrtha kahA hai| mUlAcAra kA mUlakathana isaprakAra hai - "duvihaM ca hoi titthaM NAdavvaM davvabhAva saMjuttaM / edesiM doNhaMpi ya patteya parUvaNA hodi| dAhopasamaNaMtaNhA chedo malapaMka pvhnnNcev| tihiM kAraNehiM jutto tamhA taM davvado titthaM / / dasaNaNANacaritte NijuttA jiNavarA dusvvepi| tihiM kAraNehiM juttA tamhA te bhAvado tittham / ' dravya aura bhAva ke bheda se tIrtha do prakAra kA hai| ina donoM kI prarUpaNA bhinna-bhinna hotI hai| saMtApa zAnta hotA hai, tRSNA kA nAza hotA hai, malapaMka kI zuddhi hotI hai - ina tIna kAraNoM se yukta dravyatIrtha hote haiN| sabhI jinadeva darzana, jJAna aura cAritra se yukta hote haiM aura isIkAraNa ve bhAvatIrtha kahe jAte haiN|" puruSArthasiddhayupAya meM tIrthaMkaroM ke samAna AcAryoM ko bhI dharmatIrtha kA pravartaka kahA gayA hai, jo isaprakAra hai - 1. jainendrasiddhAnta koza bhAga-2, pRSTha 393 2. vahI, pRSTha 393
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara "mukhyopacAravivaraNa nirasta dustara vineya durbodhaaH| vyavahAranizcayajJAH pravartayante jagati tIrtham // nizcaya aura vyavahAra ke vivaraNa dvArA vinayavAna ziSyoM kA durnivAra ajJAnabhAva naSTa kara diyA hai jinhoMne; aise vyavahAra aura nizcayanaya ke vizeSajJa AcArya isa jagata meM dharmatIrtha kA pravartana karate haiN|" isaprakAra hama dekhate haiM ki jainAgama meM ratnatrayarUpa dharma ke sAtha-sAtha deva-zAstra-guru ko bhI tIrtha mAnA gayA hai, tIrtha kA pravartaka mAnA gayA hai| deva meM tIrthaMkara devoM ke sAtha-sAtha samAnya jinavaradevoM ko bhI le liyA gayA hai| ___ saMsAra-sAgara se pAra hone meM sAkSAt nimitta hone se nizcayatIrtha to nija bhagavAna AtmA, ratnatrayarUpa dharma evaM deva-zAstra-guru hI haiM; para vyavahAra se una parama-pavitra sthAnoM ko bhI tIrtha kahA jAtA hai; jahA~ ukta deva-zAstra-guruoM ne AtmArAdhanA kI ho, zAstroM kI racanA huI ho, zAstroM kA saMrakSaNa huA ho| vyavahAratIrtha kI carcA karate hue 'bodhapAhuDa' kI saMskRta TIkA meM likhA hai - ___tajjagataprasiddhaM nizcayatIrthaprAptikAraNaM muktamunipAdaspRSTaM tIrtha Urjayanta zatrujaya lATadeza pAvAgiri.....tIrthakara paMcakalyANasthAnAni caityAdimArge yAni tIrthAni vartante tAni karmakSayakAraNAni vandanIyAni / ' nizcayatIrtha kI prApti kA jo kAraNa hai, aise jagatprasiddha tathA mukta jIvoM ke caraNa-kamaloM se sparzita Urjayanta, zatrujaya, lATadeza, pAvAgiri Adi vyavahAratIrtha haiN|.....ye tIrthaMkaroM ke paMcakalyANaka ke sthAna haiN| ye 1. AcArya amRtacandra : puruSArthasiddhayupAya, chanda 4 2. jainendrasiddhAnta koza bhAga-2, pRSTha 393
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara jitane bhI tIrtha pRthvI para varta rahe haiM, ve saba karmakSaya ke kAraNa hone se vandanIya haiN|" ___ jahA~ nija bhagavAna AtmA kI ArAdhanA kI jAtI hai, jahA~ ratnatrayadharma kI sAdhanA kI jAtI hai, jahA~ se tIrthaMkarAdi ne nirvANa prApta kiyA hai, jahA~ tIrthaMkaroM ke paMcakalyANaka hue haiM, jahA~ Agama aura paramAgama likhe gaye haiM, jahA~ vItarAgI santoM kA vihAra hotA hai, jahA~ ve santa AtmasAdhanA karate haiM; una sabhI parama-pavitra sthAnoM ko tIrtha kahA jAtA hai| Aja to sampUrNa jagata mUlataH una sammedazikhara Adi ko hI tIrtha mAnatA hai, tIrthoM ke nAma para unakI hI yAtrA karatA hai, AtmArAdhanA karatA hai; yaha jAnatA taka nahIM hai ki bhagavAna AtmA bhI tIrtha hai, ratnatraya rUpa dharma bhI tIrtha hai, jinadeva bhI tIrtha haiM, jinavANI bhI tIrtha hai aura jinamaMdira bhI tIrtha haiN| sthAna kI mukhyatA hone se inheM tIrthakSetra bhI kahate haiN| vibhinna kAraNoM se sthApita hone ke kAraNa inheM aneka vargoM meM vibhAjita kiyA jAtA hai| jaise- siddhakSetra, atizayakSetra, kalAkSetra, kalyANakakSetra aadi| ___ jahA~ se tIrthaMkara yA anya sAmAnya kevalI mukta hue haiM, unheM siddhakSetra kahA jAtA hai| jahA~ se tIrthaMkaroM ke paMcakalyANakoM meM se eka yA ekAdhika kalyANaka hue hoM, unheM kalyANaka tIrtha kahate haiN| kucha sthAna vizAla jinabimboM ke kAraNa bhI tIrtha kahe jAne lagate haiM / jainabadrI ko gommaTezvara bAhubalI kI vizAla mUrti ke kAraNa hI tIrtha kahA jAtA hai| isIprakAra mUDabadrI ko ratnoM ke jinabimboM ke kAraNa aura dhavalAdi granthoM kI mUla pratiyoM ke saMrakSaNa ke kAraNa tIrtha mAnA jAtA hai| khajurAho aura devagaDha apanI kalAtmakatA ke kAraNa tIrtha kahe jAte haiN| ve kalAtIrtha ke rUpa meM hI prasiddha haiN|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara kucha tIrthakSetra Azcaryajanaka ghaTanAoM se saMbaMdhita hone ke kAraNa atizaya kSetroM ke nAma se jAne jAte haiN| mahAvIrajI ( cAMdanapura), padmaprabhajI ( bAr3A), candraprabhajI (tijArA) Adi isIprakAra ke kSetra haiM / Ajakala vibhinna kAraNoM se kucha naye tIrtha bhI vikasita ho rahe haiN| isaprakAra kula milAkara bhAratavarSa meM tIna sau se adhika tIrthakSetra haiM aura dasa hajAra se adhika jinamaMdira haiM, jo dharmArAdhanA ke parama pavitra dharmasthala haiN| ye sabhI tIrthakSetra aura jinamaMdira jaina saMskRti ke AdhAra - stambha haiM, jainasamAja kI zraddhA ke kendrabindu haiM, sAmAjika ekatA aura akhaNDatA ke sazakta AdhAra haiN| inhIM ke kAraNa uttara bhArata kI samAja pUrva, pazcima aura dakSiNa bhArata kA bhramaNa karatI hai; dakSiNa bhArata kI samAja bhI pUrva, pazcima aura uttara bhArata kA bhramaNa karatI hai| isIprakAra pUrvI bhArata kI samAja uttara dakSiNa aura pazcima kI yAtrA karatI hai aura pazcimI bhArata kI samAja uttara, dakSiNa aura pUrvI bhArata kI yAtrA karatI hai| jainasamAja kI yAtrA ke kendrabindu haiM, pUrva ke sammedazikhara Adi siddhakSetra aura udayagiri - khaNDagiri kI guphAe~; pazcima ke giranAra aura zatruMjaya Adi tIrtha, uttara ke hastinApura Adi; dakSiNa ke jainabadrI, mUr3abadrI tathA madhya bhArata ke khajurAho aura devagaDha jaise kalAtIrtha Adi / inhIM kendrabinduoM ko sparza karatI huI bhAratavarSa kI jaina samAja apanI yAtraoM ke mAdhyama se paraspara milatI-julatI hai aura sAdharmI vAtsalya ko vRddhiMgata karatI rahatI hai / ye tIrthakSetra hI sudUravartI kSetroM meM rahanevAle sAdharmI bhAI-bahanoM ke sammilana ke ekamAtra sAdhana haiM; jo na kevala sAmAjika ekatA ko bala pradAna karate haiM, apitu rASTrIya akhaNDatA ke bhI setu haiM / vaise to sabhI tIrtha parama pAvana hI haiM; tathApi una tIrthoM kI mahimA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara vizeSa hai, jo tIrthaMkaroM ke paMcakalyANakoM se saMbaMdhita haiM; kyoMki tIrthaMkara hI to jainadarzana aura dharma ke sUtradhAra haiN| kalyANaka tIrthoM meM bhI ve tIrtha adhika mahattva rakhate haiM, jo tIrthaMkaroM kI nirvANabhUmi haiM; kyoMki nirvANa hI to antima lakSya hai, parama sAdhya hai / 8 sammedazikhara vartamAna caubIsI ke bIsa tIrthaMkaroM kI nirvANabhUmi hone se sarvAdhika mahattvapUrNa sarvazreSTha tIrtharAja hai / tIrthaMkaroM kI nirvANabhUmiyoM kI carcA karate hue maMgalASTaka meM eka chanda AtA hai, jo isaprakAra hai - " kailAse vRSabhasya nivRti mahI vIrasya pAvApure / caMpAyAM vasupUjya sajjinapateH sammeda zaile'rhatAm / / zeSANAmapi corjayantazikhare nemIzvarasyArhato / nirvANAvanaya: prasiddhavibhavAH kurvantu te maMgalam // nirvANakANDa (prAkRta) meM ukta carcA isaprakAra kI gaI hai - "aTThAvayammi usaho, caMpAe vAsupUjya jiNaNAho / ujjaMte Nemi jiNo pAvAe Nivvudo mahAvIro / / vIsaM tu jiNavariMdA amarAsura vaMdidA dhudakilesA / sammede girisihare NivvANa gayA Namo tesiM / " ukta prAkRta bhASA ke nirvANakANDa ke ukta chanda kA nirvANakANDa bhASA meM hindI chandAnuvAda isaprakAra kiyA gayA hai - ( caupAI ) "aSTApada AdIzvara svAmi, vAsupUjya campApuri nAmi / neminAtha svAmI giranAra, vaMdau bhAva bhagati uradhAra / / carama tIrthaMkara carama zarIra, pAvApura svAmI mahAvIra / zikhara sammedajinezvara bIsa, bhAvasahita vaMdo nizadIza / / "
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara ukta chandoM meM yaha spaSTa kiyA gayA hai ki prathama tIrthaMkara AdinAtha bhagavAna kailAza parvata se, bArahaveM tIrthaMkara vAsupUjya bhagavAna campApura se, bAisaveM tIrthaMkara neminAtha bhagavAna giranAra parvata se evaM caubIsaveM tIrthaMkara mahAvIra bhagavAna pAvApurI se mokSa gaye haiM tathA vartamAna caubIsI ke zeSa bIsa tIrthaMkara bhagavAna sammedazikhara se mokSa gaye haiN| na kevala bIsa tIrthaMkara, apitu asaMkhya munirAjoM ne bhI sammedazikhara se mokSa prApta kiyA hai| isakAraNa bhI yaha tIrtharAja mahAn hai| ukta saMdarbha meM nimnAMkita chanda bhI draSTavya hai - (dohA) "siddha kSetra tIratha parama hai utkRSTa suthAna / zikhara sammeda sadA namUM hoya pApa kI hAni / / aganita muni jahaM teM gaye loka zikhara ke tiir| tinake padapaMkaja namUM nAze bhava kI piir||" sammedazikhara na kevala tIrtharAja hai, apitu zAzvata tIrthadhAma hai; kyoMki vahA~ se na kevala vartamAna caubIsI ke bIsa tIrthaMkaroM kA nirvANa huA hai; apitu abataka vahA~ se asaMkhya tIrthaMkaroM va munirAjoM kA nirvANa ho cukA hai aura bhaviSya meM bhI agaNita tIrthaMkaroM va munirAjoM kA nirvANa honevAlA hai| ___ yaha to Apa jAnate hI haiM ki bharatakSetra meM abataka agaNita caubIsiyA~ ho gaI haiM aura bhaviSya meM bhI hoMgI tathA yaha sunizcita hai ki bharatakSetra ke pratyeka tIrthaMkara kA janma ayodhyA meM hotA hai aura pratyeka hI tIrthaMkara kA nirvANa sammedazikhara se hotA hai| isaprakAra yaha tIrtharAja agaNita tIrthaMkaroM aura unase bhI asaMkhyaguNe 1. sammedazikhara pUjana, chanda-1-2
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara munirAjoM kA nirvANasthala hone se sarvAdhika mahattvapUrNa tIrtharAja to hai hI; bhaviSya meM bhI vahA~ se agaNita tIrthaMkara aura unase bhI asaMkhyaguNe munirAja mokSa jAveMge; ata: yaha zAzvata tIrthadhAma bhI hai| yahA~ eka prazna saMbhava hai ki jaba bharatakSetra meM sabhI tIrthaMkara sammedakhira se hI mokSa jAte haiM to phira vartamAna caubIsI ke cAra tIrthaMkara anya sthAnoM se mokSa kyoM gaye ? vartamAna caubIsI ke kucha tIrthaMkaroM kA janma yadi ayodhyA meM nahIM huA aura nirvANa sammedazikhara se nahIM huA to isakA ekamAtra kAraNa huNDAvasarpiNI kA apavAda hai| asaMkhyAta avasarpiNI aura utsarpiNI ke bAda eka huNDAvasarpiNI kAla AtA hai, jisameM isaprakAra ke aneka apavAda hote haiN| tIrthaMkaroM ke putrI kA janma honA, cakravartI kA apamAna honA Adi bhI isI huNDAvasarpiNI ke apavAda haiN| isa saMdarbha meM pArzvapurANa kA nimnAMkita kathana draSTavya hai - (caupAI) "avasarpani utasarpani kAla hoMhi anaMtAnaMta vishaal| bharata tathA airAvata mAhiM rahaTa ghaTIvata Ave jaahiN|| jaba ye asaMkhyAta paramAna bIte jugama kheta bhUthAna / taba huMDAvasarpiNI eka parai karai viparIta anek||" avasarpiNI aura utsarpiNI rUpa kAlacakra ke svarUpa ko samajhane ke lie lekhaka kI anya kRti "tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha" kA nimnAMkita kathana upayogI hai - "samaya apane ko duharAtA hai, yaha eka prAkRtika niyama evaM vaijJAnika 1. kavivara bhUdharadAsa : pArzvapurANa, pRSTha 65
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAmasammedazikhara vyavasthA hai| jisaprakAra dina-rAta, pakSa-mAsa, RtuyeM aura varSa apane ko duharAte haiM; usIprakAra zatAbdiyA~, sahasrAbdiyA~ Adi kA saMkhyAtIta kAla bhI kinhIM prAkRtika niyamoM ke dvArA apane ko duharAte haiN| kAlacakra ke isa parivartana meM svAbhAvika utAra-caDhAva Ate haiM, jinheM jaina paribhASA meM avasarpiNI aura utsarpiNI ke nAma se jAnA jAtA hai| jahA~ utsarpiNI kramazaH baDhatA jAtA hai aura avasarpiNI meM usI krama se ghaTatA jAtA hai| isaprakAra yadi utsarpiNI baDhane kA nAma hai to avasarpiNI ghaTane kaa| utsarpiNI aura avasarpiNI donoM meM pratyeka kA kAla dasa-dasa kor3A-kor3I sAgara hai| isaprakAra kula milAkara bIsa kor3A-kor3I sAgara kA eka kalpakAla hotA hai| pratyeka kalpakAla meM tIrthaMkaroM kI do caubIsI hotI haiN| __ avasarpiNI kAla ke chaha bheda haiM (1) sukhamA-sukhamA (2) sukhamA (3) sukhamA-dukhamA (4) dukhamA-sukhamA (5) dukhamA (6) dukhmaadukhmaa| isIprakAra utsarpiNI bhI chaha prakAra kA hotA hai - (6) dukhamAdukhamA (5) dukhamA (4) dukhamA-sukhamA (3) sukhamA-dukhamA (2) sukhamA (1) sukhmaa-sukhmaa| ukta kAloM meM sukha-dukha kI sthiti unake nAmAnusAra hI hotI hai| yahA~ sukha zabda laukika sukha (bhoga) ke artha meM prayukta huA hai| tRtIya kAla taka bhoga kI hI pradhAnatA rahatI hai, yahA~ taka ki AdhyAtmika unnati ke to avasara hI prApta nahIM hote| tIrthaMkaroM kI utpatti caturthakAla meM hI hotI hai aura mukti mArga meM bhI caturthakAla meM hI calatA hai / isa dRSTi se caturthakAla atyanta mahattvapUrNa hai / tRtIyakAla ke anta meM caudaha kulakara hote haiM aura caturtha kAla meM tresaTha zalAkA ke mahApuruSa /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara saTha zalAkA ke mahApuruSa nimnAnusAra haiM - 24 tIrthaMkara, 12 cakravartI, 9 nArAyaNa, 9 pratinArAyaNa, 9 blbhdr| vartamAna meM avasarpiNI kAla kA paMcamakAla cala rahA hai| isameM na to kulakara hI hote haiM aura na tresaTha zalAkA mahApuruSoM kI utpatti hI hotI hai| kisI ko mukti (mokSa) kI bhI prApti nahIM hotI hai| caturthakAla meM jo tresaTha zalAkA ke mahApuruSa hue haiM, vizeSakara unake caritroM kA varNana hI jaina purANoM kA kathya hai| isaprakAra ananta kalpakAla bIta cuke haiM aura bhaviSya meM bhI ananta hoNge| tadanusAra tIrthaMkaroM kI ananta caubIsiyA~ isa bharatakSetra meM ho cukI haiM aura bhaviSya meM ananta aura hoNgii| aisI hI vyavasthA airAvata kSetra kI hai| videha kSetra kI vyavasthA isase kucha bhinna prakAra kI hai| vahA~ sadA caturthakAla jaisI sthiti rahatI hai|" zAzvata tIrtharAja sammedazikhara kI mahimA ke saMdarbha meM eka bAta yaha bhI dhyAna dene yogya hai ki jo bhI tIrthaMkara yA munirAja jahA~ se mukta hote haiM, siddhazilA meM ThIka usake Upara hI anantakAla taka virAjamAna rahate haiM; kyoMki mukta jIvoM kI gati (gamana) avigrahA (binA mor3avAlI) hI hotI hai| jaba hama tIrtharAja sammedazikhara kI vaMdanA kara rahe hote haiM to hameM isa bAta para vicAra karanA cAhie ki jahA~ hama khar3e haiM; ThIka usake Upara hI ananta siddha virAjamAna haiM; mAnoM hamAre mastaka para hI ananta siddha virAjamAna haiN| isa vicAra se hameM avazya romAMca hogA, hama Anandavibhora ho uThege, hamAre pariNAmoM meM nirmalatA AvegI, hamArI yAtrA saphala ho jAvegI, sArthaka ho jaavegii| yahA~ eka prazna saMbhava hai ki zAstroM meM to yaha AtA hai ki 45 lAkha 1. tIrthaMkara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha, pRSTha-23-24
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara yojana kI siddhazilA meM eka iMca bhI sthAna aisA nahIM hai, jahA~ siddha bhagavAna virAjamAna na hoN| yaha to nizcita hI hai jo jahA~ se siddha hotA hai, vaha usI kI sIdha meM siddhazilA meM virAjamAna hotA hai| aisI sthiti meM to sampUrNa DhAIdvIpa hI siddhakSetra ho gyaa| aisA koI sthAna hI nahIM rahA ki jahA~ se koI na koI jIva siddha nahIM huA ho| ataH sammedazikhara kI bhUmi kI anya bhUmi se kyA vizeSatA rahI ? bhAI, bAta to yahI hai ki DhAIdvIpa meM sabhI sthAna siddhakSetra haiM; para zikhara sammeda kI bhUmi ke Upara ke sthAna meM siddhoM kI saMkhyA bahuta adhika hai; kyoMki vahA~ eka-eka siddha kI avagAhanA meM anekAneka siddha samAhita haiN| dUsarI bAta yaha hai ki sammedazikhara sAmAnya munirAjoM kI hI nahIM, ananta tIrthaMkaroM kI bhI nirvANabhUmi hai| ata: vaha tIrtharAja hai aura usake vizeSa mahattva se inkAra nahIM kiyA jA sakatA hai| yaha zAzvata tIrtharAja sammedazikhara bhAratavarSa ke jhArakhaNDa nAmaka pradeza meM girIDIha nAmaka nagara ke nikaTa sthita hai| yaha parvatarAja samudra kI sataha se 4279 phITa kI U~cAI para sthita hai; jo lagabhaga 1284 mITara hotA hai / parvatarAja kA yaha bhAga AyatAkAra 40 varga kilomITara meM phailA huA hai| __ parvata ke zikhara para 24 tIrthaMkaroM ke caraNacinha haiN| ina caraNacinhoM kI vaMdanA karane ke lie yAtriyoM ko 10 kilomITara calakara parvata para caDhanA hotA hai; taba 17veM tIrthaMkara kunthunAtha bhagavAna kI pahalI ToMka para pahu~cate haiN| usake bAda sabhI ToMkoM kI vandanA karane ke lie 10 kilomITara calanA par3atA hai, caDhanA-utaranA par3atA hai| anta meM 23veM tIrthaMkara bhagavAna pArzvanAtha kI ToMka AtI hai| isake bAda nIce Ane ke lie 10 kilomITara utaranA hotA hai| isaprakAra kula milAkara 30 kilomITara kI yAtrA ho jAtI hai|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara ___yahA~ yaha bAta vizeSa dhyAna dene yogya hai ki yaha rAstA koI samatala bhUmi kA sApha-sutharA suvyavasthita rAstA nahIM hai; apitu parvata kI caDhAI aura utAra kA kakarIlA-patharIlA avyavasthita mArga hai, jisa para yAtrI naMge pairoM caDhate-utarate haiN| ise Tukar3oM meM bhI pAra karanA sambhava nahIM hai, apitu eka bAra meM hI pUrI yAtrA karanA anivArya hotA hai; kyoMki Upara yA bIca meM kahIM bhI aisA sthAna nahIM hai, jahA~ ThaharA jA sake yA rAta bitAI jA ske| yadi aisI koI vyavasthA kI bhI jAve, taba bhI koI vyakti vahA~ ThaharegA nahIM; kyoMki sabhI yAtrI parvata para mala-mUtra kA kSepaNa karanA pApa samajhate haiN| itanA sabakucha hone para bhI pratidina hajAroM yAtrI isa parvata para siddhoM kI vaMdanA karane jAte haiM aura bhaktibhAva se vaMdanA karate haiM; bhAvanA ke bala se sabakucha sahaja sampanna ho jAtA hai| yahA~ eka prazna sambhava hai ki jaba chaThe kAla ke anta meM pralaya hotA hai to sabakucha asta-vyasta ho jAtA hai| aisI sthiti meM yaha kahanA kaise sambhava hai ki yaha sthAna vahI hai; jahA~ se ananta tIrthaMkara mokSa gaye haiN| pralaya ke uparAnta bhI kucha cinha avazeSa rahate haiM, jinake anusAra indra ayodhyA aura sammedazikhara ko punaH vyavasthita karatA hai| ata: yaha sunizcita hI hai ki yaha vahI sthAna hai, jahA~ se ananta tIrthaMkaroM kA mokSa sunizcita hai| isaprakAra kI zaMkA tIrthaMkaroM ke muktisthala ke saMdarbha meM bhI kI jAtI hai; para ukta saMdarbha meM bhI koI zaMkA-AzaMkA kI guMjAiza nahIM hai kyoMki jisa sthAna vizeSa se tIrthaMkara mokSa jAte haiM; vahA~ bhI indra nirvANa pUjA ke lie cinha banA detA hai| AcArya samantabhadra ne svayaMbhUstotra meM neminAtha bhagavAna kI stuti
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara 15 karate hue isa bAta ke saMketa diye haiM ki indra ne giranAra parvata para bajra se mukti sthAna ko cihnita kiyA thA / ataH yaha sunizcita hI samajhanA cAhie ki jahA~ jo caraNacinha haiM, ve sthAna mUlarUpa se ve hI haiM / isaprakAra kI zraddhA rahane se ukta sthAna para pahu~cane para sahaja nirmalabhAva hote haiM, bhaktibhAva vizeSa umar3atA hai, vairAgyabhAva jAgRta hotA hai, AtmakalyANa karane kI bhAvanA prabala hotI hai, bhAvanAoM kA vizeSa paripAka hotA hai| yahA~ eka bAta dhyAna dene yogya hai ki hamAre jitane bhI siddhakSetra haiM, ve sabhI prAyaH parvatoM kI coTiyoM para hI haiM; jabaki vaiSNava dharma ke kSetra lagabhaga samatala bhUmiyoM para haiN| gaMgA ke kinAre haiM, samudra ke kinAre haiM, samatala bhUmi para jo suvidhAe~ ho sakatI haiM, ve suvidhAyeM parvata kI coTiyoM para kaise sambhava haiM ? gaMgA ke kinAre yA samudra ke kinAre jo nirmANa kArya hogA yA maMdira banavAye jAveMge; unameM jalAdi kI sahaja upalabdhi hone se va samatala bhUmi hone se kama se kama vyaya hogA, zrama bhI kama se kama hogA; para jaba kisI parvata kI coTI para nirmANa kArya hogA; maMdira banAyA jAyegA to saugunA vyaya hogA; kyoMki nIce se Upara sImenTa kI borI le jAne meM hI mUla kImata se bhI caugunI majadUrI lagatI hai| pratyeka vastu nIce se le jAnI hotI hai / isakAraNa bahuta takalIpha hotI hai, vyaya bhI adhika hotA hai, sAja-saMbhAra bhI kaThina hotI hai / parvata zikhara ke ye Ubar3a-khAbar3a rAste kaThinAiyoM se bhare hote haiM / pahale to logoM ko thor3A-bahuta calane kA abhyAsa bhI hotA thA, para Ajakala to calane kA abhyAsa bhI nahIM rahA hai| yadi koI thor3A-bahuta
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara calatA bhI hai, to sApha - suthare sapATa rAstoM para hI calatA hai; Ubar3akhAbar3a rAstoM para to kisI kA calanA hotA hI nahIM hai / ataH Aja ye yAtrAe~ bahuta hI kaThina ho gaI haiN| ataH eka prazna logoM ke dimAga meM sahaja hI utpanna hotA hai ki zramaNa saMskRti ke ye tIrtha Akhira parvata kI coTiyoM para hI kyoM haiM ? inakA nirmANa parvata kI coTiyoM para hI kyoM kiyA gayA, samatala bhUmi para kyoM nahIM ? yAtriyoM kI suvidhAoM kA bhI to kucha dhyAna rakhA jAnA cAhie thaa| ye tIrthasthAna jitane bhI sulabha hote, sAmAnya loga unakA utanA hI adhika lAbha uThA sakate the / dharma to sarva sulabha honA cAhie, sahaja sulabha honA cAhie, sabakI pakar3a meM honA caahie| are bhAI ! yaha prazna to taba khar3A hotA thA ki jaba kisI ne buddhipUrvaka ina tIrthoM kA nirmANa kiyA hotaa| ye to sahaja hI bana gaye haiN| hamAre tIrthaMkaroM ne, sAdhu-santoM ne jahA~ AtmArAdhanA kI, AtmasAdhanA kI; jahA~ ve dhyAnastha ho gaye; ve hI sthAna tIrtha bana gaye / vaiSNava paramparA ke sAdhujana gaMgA ke kinAre apanA sthAna banAte haiM, samudra ke kinAre apanA sthala banAte haiM; ataH unake tIrtha gaMgA ke kinAre bana gaye, sAgarataTa para bana gaye aura hamAre sAdhujana parvatoM kI coTiyoM para nirjana vana meM AtmasAdhanA karate haiM; ataH hamAre tIrthasthAna nirjana vanaprAnta va parvata kI coTiyA~ bana giiN| isameM koI kyA kara sakatA hai ? jaba yaha bAta kahI jAtI hai to eka prazna phira khar3A ho jAtA hai ki hamAre tIrthakaroM ne, hamAre santoM ne, AtmasAdhanA ke lie aise nirjana sthAna hI kyoM cune ? isalie ki hamArA dharma vItarAgI dharma hai, AtmajJAna aura AtmadhyAna kA dharma hai| AtmadhyAna ke lie ekAnta sthAna hI sarvAdhika upayogI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ .17 zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara hotA hai| jaisA ekAnta ina parvata kI coTiyoM para upalabdha hotA hai, vaisA anyatra kahIM bhI nhiiN| __kucha loga samajhate haiM ki parvata kI coTI para jeTha kI dupaharI meM kaThora tapasyA karane se, zarIra ko sukhAne se karmoM kA nAza hotA hai; para isa bAta meM koI dama nahIM hai; kyoMki deha ko sukhAne se karma nahIM kaTate, karmoM kA nAza to AtmArAdhanA se hotA hai, AtmasAdhanA se hotA hai| AtmasAdhanA aura AtmArAdhanA AtmajJAna aura AtmadhyAna ke atirikta aura kucha bhI nahIM hai| para aura paryAya se bhinna trikAlI dhruva nija bhagavAna AtmA ke jAnane kA nAma hI AtmajJAna hai, samyagjJAna hai; usameM hI apanApana sthApita hone kA nAma samyagdarzana hai aura usameM hI lIna ho jAne, samA jAne kA nAma samyakcAritra hai| yaha samyakcAritra vastutaH to AtmadhyAnarUpa hI hotA hai| isameM zarIra ke sukhAne kA kahIM koI sthAna nahIM hai| yadi yaha bAta hai to phira vahI prazna ubhara kara AtA hai ki hamAre tIrthaMkara aura sAdhujanoM ne aisA sthAna aura itanA pratikUla vAtAvaraNa dhyAna ke lie kyoM cunA ? hama dekhate haiM ki sammedazikhara ke jisa sthAna se tIrthaMkaroM ne mukti prApta kI hai; vahA~ kahIM-kahIM to itanA hI sthAna nahIM hai ki koI dUsarA vyakti khar3A bhI ho sake / coTiyoM ko dekhakara lagatA hai ki sabhI sthAna laMgabhaga aise hI rahe hoNge| yaha bAta alaga hai ki Aja hamane apanI suvidhA ke lie unheM kucha isaprakAra parivartita kara diyA hai ki jisase kucha loga vahA~ ekatrita ho jAte haiN| vastutaH bAta yaha hai ki hamAre santa dhyAna ke lie, baiThane ke lie bhI aisA hI sthAna cunate haiM ki jahA~ bagala meM koI dUsarA vyakti baiTha hI na sake; kyoMki bagala meM yadi koI dUsarA baiThegA to vaha bAta kie binA nahIM rahegA aura ve kisI se bAta karanA hI nahIM cAhate haiN| bAtacIta para se
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara jor3atI hai aura para kA samparka dhyAna kI sabase bar3I bAdhA hai| eka to koI vyakti parvata kI itanI U~cAI para jAyegA hI nahIM, jAyegA bhI to jaba use bagala meM baiThane kI jagaha hI na hogI, taba bagala meM baiThegA kaise ? isaprakAra parvata kI coTI para unheM sahaja hI ekAnta upalabdha ho jAtA hai| isIprakAra ve teja dhUpa meM bhI kisI vRkSa kI chAyA meM na baiThakara dhyAna ke lie pUrNa nirAvaraNa dhUpa meM hI baiThate haiN| tapatI jeTha kI dupaharI meM yadi kisI saghana vRkSa kI chAyA meM baiTheMge to na sahI koI manuSya, para pazu-pakSI hI agala-bagala meM A baittheNge| unake dvArA bhI AtmadhyAna meM bAdhA ho sakatI hai| isa bAdhA se bacane ke lie hI ve dhUpa meM baiThate haiM, dhUpa se karma jalAne ke lie nhiiN| ___ hamAre tIrthaMkara, hamAre munirAja nirjana vanoM meM hI kyoM rahate haiM; vanavAsI hI kyoM hote haiM, nagaravAsI kyoM nahIM ? kyoMki yadi ve nagara meM rahate to hamAre tIrtha nagaroM meM hI hote, vana meM nahIM, parvatoM para nahIM; phira hameM bhI apane tIrthoM para sabhI sukha-sAdhana sahaja hI upalabdha rahate, phira to hamArI yAtrA bhI pikanika kA Ananda detI, pikanika jaisI AnandadAyaka hotI; Aja jaisI thakA denevAlI nhiiN| are bhAI ! tIrthayAtrA AtmakalyANa kI bhAvanA se kI jAtI hai yA pikanika manAne ke lie ? yadi pikanika hI manAnA hai to usake lie to aura bhI aneka sthAna ho sakate haiM, tIrthasthAnoM ko hI kyoM apavitra karanA cAhate ho ? Amoda-pramoda aura bhoga-vilAsa se to tIrthoM kI pavitratA bhaMga hotI hai| tIrthayAtrA vairAgyabhAvanA kI vRddhi ke lie kI jAtI hai, Amoda-pramoda ke lie nhiiN| tIrtha ko Amoda-pramoda kA sthAna banAnA dharma nahIM, dharma para AghAta hai| aba rahI munirAjoM ke vana meM rahane kI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara bAta, so ukta saMdarbha meM lekhaka kI anya kRti paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kA nimnAMkita aMza draSTavya hai - ___ "vanavAsI munirAja nagaravAsI gRhasthoM kI saMgati se jitane adhika bace raheMge, utanI hI adhika AtmasAdhanA kara skeNge| isIkAraNa to ve nagaravAsa kA tyAga kara dete haiM; vana meM rahate haiM; manuSyoM kI saMgati kI apekSA vanavAsI pazu-pakSiyoM kI saMgati unheM kama khataranAka lagatI hai; kyoMki pazu-pakSI, kIr3e-makor3e bhale hI thor3I-bahuta zArIrika pIr3A pahu~cAve, para ve vyartha kI carcAyeM kara upayoga ko kharAba nahIM karate / gRhastha manuSya to vyartha kI laukika carcAoM se unake upayoga ko bhraSTa karate haiN| jisa rAga-dveSa se bacane ke lie ve sAdhuhue haiM, unheM ye gRhastha yenakenaprakAreNa unhIM rAga-dveSoM meM ulajhA dete haiN| tIrthoM ke uddhAra ke nAma para unase cande kI apIla karAveMge, paMca-paMcAyatoM meM ulajhAveMge, unake sahAre apanI rAjanIti calAveMge, unheM bhI kisI na kisI rUpa meM apanI rAjanIti meM samAyojita kara leNge| ___ ina gRhasthoM se bacane ke lie hI ve vanavAsI hote haiM, para AhAra eka aisI AvazyakatA hai ki jisake kAraNa unheM ina gRhasthoM ke samparka meM AnA hI par3atA hai| ataH sAvadhAnI ke lie ukta niyama rakhe gaye haiN| eka to yaha ki jaba ve AhAra ke vikalpa se nagara meM Ate haiM to mauna lekara Ate haiM, dUsare khar3e-khar3e hI AhAra karate haiM; kyoMki gRhasthoM ke ghara meM baiThanA ucita pratIta nahIM hotaa| gRhasthoM kA samparka to jitanA kama ho, utanA acchA hai| dUsaroM se kaTane kA mauna sabase sazakta sAdhana hai; ve use hI apanAte haiN| dUsare, unheM itanI phursata kahA~ hai ki baiThakara zAnti se khAveM / unheM to zuddha sAtvika AhAra se apane peTa kA khaDDA bharanA hai, vaha bhI AdhAadhUrA; zAnti se baiThakaraM dhIre-dhIre bharapeTa khAne meM samaya barbAda karanA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara unheM iSTa nahIM hai| jaba hama bhI kisI kAma kI jaldI meM hote haiM to kahA~ dhyAna rahatA hai svAda kA ? unheM bhI gRhastha ke ghara se bhAgane kI jaldI hai, sAmAyika meM baiThane kI jaldI hai, AtmasAdhanA karane kI jaldI hai / baccoM kA mana bhI jaba khela meM hotA hai to ve bhI kahA~ zAnti se baiThakara khAte haiN| mA~ ke ati anurodha para khar3e-khar3e thor3A-bahuta khAkara khelane bhAgate haiN| mana to khela meM hai, unheM khAne kI phursata nahIM / usIprakAra hamAre munirAjoM kA mana to AtmadhyAna meM hai, unheM zAnti se baiThakara khAne kI phursata kahA~ hai ? isIprakAra bharapeTa khAne ke bAda Alasa kA AnA svAbhAvika hI hai / ataH jina munirAjoM ko AhAra se lauTane para chaha ghar3I taka sAmAyika karanI hai, unheM pramAda baDhAne vAlA bharapeTa bhojana kaise suhA sakatA hai ? I jaba chAtroM kI parIkSAe~ hotI haiM, isakAraNa unheM dera rAta taka paDhanA hotA hai, taba ve bhI zAma kA bhojana alpa hI lete haiM / isakAraNa munirAjoM kA AhAra alpAhAra hI hotA hai / ve to mAtra jIne ke lie zuddhasAttvika, alpa AhAra lete haiN| ve AhAra ke lie nahIM jIte, jIne ke lie AhAra lete haiM / bharapeTa AhAra kara lene para pAnI bhI pUrA nahIM piyA jAyegA aura bAda meM pyAsa lgegii| ve to bhojana ke samaya hI pAnI lete haiM, bAda meM to pAnI bhI nahIM pIte / pAnI kI kamI ke kAraNa bhojana bhI ThIka se nahIM pacegA aura kabja Adi aneka roga A ghereNge| aisI sthiti meM AtmasAdhanA meM bhI bAdhA par3egI / ataH ve alpAhAra hI lete haiM / hAtha meM AhAra lene ke pIche bhI rahasya hai / yadi thAlI meM AhAra leveM to phira baiThakara hI lenA hogA, khar3e-khar3e AhAra thAlI meM sambhava nahIM hai / dUsare thAlI meM unakI icchA ke viruddha bhI adhika yA anapekSita sAmagrI rakhI jA sakatI hai| jUThA chor3anA ucita na hone se khAne meM adhika A sakatA hai / hAtha meM yaha sambhava nahIM hai / yadi kisI ne kadAcit 1
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara rakha bhI diyA to kitanA rakhegA ? basa eka grAsa hI na ? para thAlI meM to cAhe kitanA rakhA jA sktaa| ___ bhojana meM jo svAdhInatA hAtha meM khAne meM hai, vaha svAdhInatA thAlI meM khAne meM nahIM rhtii| eka bAta yaha bhI hai ki usameM bhaktagaNa apane vaibhava ko pradarzita kie binA nahIM rhte| yadi mahArAja thAlI meM khAne lage to koI cAMdI kI thAlI meM khilAyegA, koI sone kI thAlI meN| digambara vItarAgI bhagavAna kI mUrtiyoM ko bhI hama sone-cAMdI, hIrejavAharAta se sajAne lagate haiN| yadi digambara loga unake tana para koI gahanA-kapar3A nahIM sajA sakate to unake parikara ko sjaaveNge| chatracamaroM se unheM jagamagA deNge| jinheM tuccha jAnakara ve tyAga kara Aye haiM, unhIM ko unake cAroM ora sjaaveNge| rAgiyoM kI pravRttiyA~ rAgamaya hI hotI haiM, vairAgI aura vItarAgI munirAjoM ko ve vRttiyA~ aura pravRttiyA~ kaise suhA sakatI haiM ? yahI rahasya hai, unake karapAtrI hone kaa| yaha to Apa jAnate hI haiM ki munirAja jaba AhAra lekara vApisa lauTate haiM to unheM AcAryazrI ke samakSa upasthita hokara caryA ke kAla meM jo bhI ghaTita huA ho, vaha saba sunAnA par3atA hai| yadi caryA ke kAla meM mana-vacana-kAya kI kriyA meM kucha doSa laga gayA ho, to vaha saba bhI batAkara prAyazcitta lenA hotA hai| bhojana kI caryA ke bAda hI yaha saba kyoM ? isalie ki AhAra ke kAla meM gRhasthoM ke samAgama kI anivAryatA hai aura unake samAgama meM doSa hone kI saMbhAvanA bhI adhika rahatI hai| isI bAta se anumAna lagAyA jA sakatA hai ki gRhasthoM kA samAgama
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara sAdhuoM ke lie kitanA khataranAka hai ? isI kI vizuddhi ke lie yaha niyama rakhA gayA hai ki AhAracaryA ke bAda sAdhu AcAryazrI ke pAsa jAkara saba-kucha nivedana kareM aura unake AdezAnusAra prAyazcitta kareM / isI bAta ko dhyAna meM rakhakara vItarAgI sAdhuoM ko gRhasthoM ke samAgama se bacane kA pUrA-pUrA yatna karanA caahie| gRhasthoM kA bhI kartavya hai ki ve bhI munirAjoM ko jagata ke prapaMcoM meM na ulajhAveM / yadi unheM unakA satsamAgama mila jAtA hai to unase vItarAgI carcA hI karanA cAhie / munirAja uddiSTa AhAra ke tyAgI hote haiN| unakI vRtti ko madhukArI vRtti kahA gayA hai / jisaprakAra bhauMrA yA madhumakkhI jina phUloM se madhu grahaNa karatI hai, rasa grahaNa karatI hai; vaha use raMcamAtra bhI kSati na ho jAve isa bAta kA dhyAna rakhatI haiN| ve puSpa kA rasa lete samaya itanA dhyAna rakhate haiM ki usa para apanA vajana bhI nahIM DAlate, bhinabhinAte rahate haiM, ur3ate rahate haiM aura atyanta bArIka apane DaMka se isaprakAra rasa cUsate haiM ki puSpa kA AkAra bhI nahIM bigar3atA, vaha ekadama jaisA kA taisA banA rahatA hai| usIprakAra munirAja bhI, jisake yahA~ AhAra lete haiM, use kisI bhI prakAra kI pIr3A pahu~ce, aisA nahIM hone dete| ataH unake uddezya se banAye gaye AhAra ko grahaNa nahIM krte| gRhastha ne jo AhAra svayaM ke lie banAyA, usameM se hI vaha munirAja ke lie deveM, vahI grahaNa karate haiM / munirAjoM ke uddezya se banAye gaye AhAra meM jo AraMbhI hiMsA hotI hai, usakA bhAgI munirAja ko bananA hogA; isakAraNa munirAja nahIM cAhate ki koI unake uddezya ye AhAra banAveM / yahI kAraNa hai ki ve uddiSTa AhAra ke tyAgI hote haiM / " 1. DaoN. hukamacanda bhArilla : paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava, pRSTha 55 se 58
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara vastutaH bAta yaha hai ki gRhavirata munirAja gRhasthoM ke samAgama meM kyoM rahanA cAheMge ? yadi unake samAgama meM hI rahanA hotA to ve gRhasthI kA tyAga hI kyoM karate ? yahI rahasya hai hamAre sAdhu-saMtoM kA vanavAsI hone kA, giri-guphAvAsI hone kA, parvata kI coTiyoM para AtmasAdhanA karane kA aura hamAre tIrthoM kA parvatoM kI coTiyoM para hone kA, nirjana vanaprAnta meM hone kaa| dhIra-vIra sAdhu-saMtoM kA dharma to ekamAtra dhyAna hI hai, dhyAna kI avasthA meM hI kevalajJAna hotA hai, ananta sukha kI prApti hotI hai| dravyasaMgraha meM to yahA~ taka likhA hai ki nizcaya aura vyavahAra donoM hI prakAra kA mokSamArga dhyAna meM hI prApta hotA hai| dravyasaMgraha kA mUla kathana isaprakAra hai - "duvihaM pi mokkhaheDaM jhANe pAuNadi jaM muNI nniymaa| tamhA payattacittA jUyaM jhANaM samanmasaha / ' nizcaya aura vyavahAra donoM hI prakAra kA mokSamArga dhyAna meM hI prApta hotA hai| isalie he munirAja Apa loga prayatnapUrvaka dhyAna kA abhyAsa kreN|" yaha dhyAna ekAnta meM hI hotA hai| isakI siddhi ke lie hI sAdhujana, ghara-parivAra chor3akara vana-jaMgala meM rahate haiM, para Ajakala kucha loga auroM kI dekhA-dekhI dhyAna bhI jor3e se karane lage haiM, vAtAnukUlita hAla meM baiThakara sAmUhika rUpa se karane lage haiN| ___ are bhAI ! yadi dhyAna kI siddhi vAtAnukUlita kamaroM meM parivAra ke sAtha baiThakara hotI hotI to hamAre tIrthaMkaroM ke ghara meM kyA kamI thI ? kyA unake yahA~ eka bhI vAtAnukUlita kamarA na hogA? 1. DaoN. hukamacanda bhArilla : paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava, pRSTha 55 se 58
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara are bhAI ! zAntinAtha to tIrthaMkara ke sAtha-sAtha cakravartI bhI the; unake kyA kamI thI? vaise sabhI tIrthaMkara rAjakumAra hI the, rAjA hI the; kisI ko koI kamI nahIM thI, para dhyAna kI siddhi ke lie ve jaMgala meM gaye, ghara-parivAra chor3akara gaye, parvata kI coTiyoM para gaye; jisake pratyakSa pramANa haiM ye hamAre sammedazikhara jaise tIrthakSetra / isa para kucha loga kahate haiM ki vAtAnukUlita kamare meM garmI na lagane se dhyAna meM mana laga jAtA hai, makkhI-macchara nahIM hone se koI bAdhA nahIM hotI hai; para bhAI sAhaba garmI-sardI kI paravAha karanevAle dhyAna nahIM krte| hamAre munirAjoM kA dhyAna to siMha jaise krUra prANI bhI bhaMga na kara sake aura Apa makkhI-maccharoM ke kAraNa dhyAna nahIM kara pAte haiN| ___ dhyAna ke lie nirApada sthAna vAtAnukUlita ghara nahIM, prakRti kI goda meM base ghane jaMgala haiM, parvata zreNiyA~ haiN| vAtAnukUlita haoNla meM baiThakara Ajataka kisI ko bhI kevalajJAna huA ho to batAiye, para aise ananta siddha ho gaye haiM, jinheM sammedazikhara jaise parvatoM kI coTiyoM para kevalajJAna kI prApti huI hai| ina vAtAnukUlita kamaroM meM baiThanevAloM ko to isakA bhI patA nahIM hai ki dhyeya kyA hai, dhyAna kisakA karanA hai ? binA dhyeya ke spaSTa hue kisI ko dhyAna nahIM hotaa| na to inheM dhyeya kA patA hai aura na hI use samajhane kA prayAsa hI cAlU hai| basa, binA kucha soce-samajhe dhyAna cala rahA hai| dhyAna bhI Aja eka phaizana-sA banatA jA rahA hai, vilAsitA kI vastu banatA jA rahA hai| Aja kA dhyAna navadhanADyoM kI lakjarI vastu bana kara raha gayA hai| yoga, prANAyAma aura dhyAna ke nAma para ye loga rileksa karate haiM, tanAva kama karate haiN| inhoMne dhyAna ko tanAva kama karane kA sAdhana banA liyA hai, rakta-cApa kama karane kA sAdhana mAna liyA hai|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara jo dhyAna kevalajJAna kA sAdhana thA, vaha Aja navadhanADyoM ke tanAva ko kama kara rahA hai - dhyAna kA isase bar3A parihAsa aura kyA hogA ? Aja dhyAna kA upayoga davA ke rUpa meM kiyA jA rahA hai, zArIrika svAsthya ke lie kiyA jA rahA hai| jisa zarIra meM vairAgya utpanna karane ke lie, ekatva tor3ane ke lie pratidina pATha kI jAnevAlI bAraha bhAvanAoM meM se Arambha kI chaha bhAvanAe~ samarpita haiM; jisa zarIra kI anityatA, azaraNatA, asAratA, bhinnatA aura azucitA kA cintana dhyAna kI siddhi ke lie dharmAtmAjana nirantara karate haiM; Aja hama usI zarIra kI majabUtI ke lie dhyAna jaise pavitra kArya kA upayoga kara rahe haiN| jo dhyAna vikRta AtmA kI cikitsA ke lie thA, vaha Aja zarIra kI cikitsA meM laga gayA hai| ise hama kaliyuga kA doSa kaheM yA hamAre ciraparicita ajJAna kA duSpariNAma ? jo bhI ho, para isa viSaya ko aise hI chor3a denA ucita nahIM hai, apitu isa para gambhIratA se vicAra kiyA jAnA Avazyaka hai| __ Aja hamAre ina paramapavitra tIrthoM ko bhI pikanika spaoNTa meM badalane ke prayAsa cAlU haiM; ina vanaprAntoM ko bhI Adhunikatama nagaroM ke rUpa meM parivartita karane ke prayAsa cAlU haiM yA phira isaprakAra ke naye tIrthoM kA vikAsa kiyA jA rahA hai; jahA~ saba prakAra kI sukha-suvidhAyeM upalabdha hoM; para yaha koI nahIM socatA ki inheM Adhunikatama suvidhA se yukta kara dene se inakA mUla svarUpa hI samApta ho jaayegaa| yahA~ bhI TI.vI. aura vI.sI.Ara. ke praveza se yahA~ kI bhI zAnti bhaMga ho jaavegii| yadi aisA ho gayA to phira ye sthAna bhI AtmasAdhanA ke sthAna na rahakara anya sthAnoM ke samAna sAdhAraNa sthAna hokara raha jaayeNge| inakA maulika svarUpa kAyama rakhane kI mahatI AvazyakatA hai|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara hamAre ye tIrthasthAna vItarAgiyoM ke sthAna haiM, vairAgiyoM ke sthAna haiM, yogiyoM ke sthAna haiM; unheM bhogiyoM ke sthAna banAnA ucita nahIM hai, unheM bhogiyoM ke sthAnoM ke samAna sajAnA bhI ucita nahIM hai| unheM sApha-sutharA rakhanA aura jIvanopayogI AvazyakatAoM se sampanna karanA alaga bAta hai; para vahA~ manoraMjana ke bhI sAdhana juTAnA, Amoda-pramoda ke sAdhana juTAnA, bAga-bagIcA lagAnA, abhakSya-bhakSaNa ke sAdhana juTAnA tathA TI.vI. aura vI.sI.Ara. kA praveza kadApi ThIka nahIM hai| ye to saMyama se rahane ke sthAna haiM, sAdA jIvana jIne ke sthAna haiM; yahA~ sAja-zRMgAra karake jAnA, asaMyamita jIvana jInA - inakI gaurava mahimA ko kama karanevAlA hai| inheM to dhyAna aura adhyayana ke kendra banAnA caahie| yahA~ to jainadarzana ke gahana adhyayana kI vyavasthA honI caahie| yahA~ to AdhyAtmika vAtAvaraNa rahanA cAhie, AdhyAtmika carcA-vArtA honA caahie| inakI gaurava-mahimA isI bAta meM hai ki jisaprakAra kI AtmasAdhanA hamAre tIrthaMkaroM aura sAdhusaMtoM ne kI hai; ye tIrthasthAna bhI vAtAvaraNa ke mAdhyama se Aja jana-jana ko usI kI preraNA deN| tIrtharAja sammedazikhara Aja bhI Adhunika cakAcauMdha se kosoM dUra hai aura AtmakalyANa kI pAvana preraNA dene meM pUrI taraha samartha hai| isakI yaha pAvanatA sadA kAyama rahe aura yaha tIrtharAja ananta kAla taka bhavyajIvoM ko AtmakalyANa kI pAvana preraNA detA rahe- isI maMgalamaya bhAvanA ke sAtha virAma letA huuN|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. hukamacaMdajI bhArilla kA nAma Aja jaina samAja ke ucca koTi ke vidvAnoM meM agraNIya hai| jyeSTha kRSNA aSTamI vi. sa. 1992 tadanusAra zanivAra, dinAMka 25 maI, 1935 ko lalitapura (u.pra.) jile ke baraudAsvAmI grAma ke eka dhArmika jaina parivAra meM janme DaoN. bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, sAhityaratna tathA ema.e., pI-eca.DI. haiN| samAja dvArA mahAmahopAdhyAya, vidyAvAcaspati, paramAgama vizArada, tattvavettA, adhyAtma ziromaNi, vANIvibhUSaNa, jainaratna, vidyAvAridhI aura vidvat ziromaNi Adi aneka upAdhiyoM se samaya-samaya para Apako vibhUSita kiyA gayA hai| sarala, subodha tarkasaMgata evaM AkarSaka zailI ke pravacanakAra DaoN. bhArilla Aja sarvAdhika lokapriya AdhyAtmika pravaktA haiN| unheM sunane deza-videza meM hajAroM zrotA nirantara utsuka rahate haiN| AdhyAtmika jagata meM aisA | koI ghara na hogA, jahA~ pratidina Apake pravacanoM ke kaisiTa na sune jAte hoM tathA ApakA sAhitya upalabdha na ho| dharma pracArArtha Apa teIsa bAra videza yAtrAyeM bhI kara cuke haiN| jaina jagata meM sarvAdhika par3he jAnevAle DaoN. bhArilla ne | aba taka choTI-bar3I 62 pustakeM likhI haiM aura aneka granthoM kA sampAdana kiyA hai, jinakI sUcI andara | prakAzita kI gaI hai| Apako yaha jAnakara Azcarya hogA ki aba taka ATha bhASAoM meM prakAzita ApakI kRtiyA~ 40 lAkha se bhI adhika kI saMkhyA meM jana-jana taka pahu~ca cukI haiN| sarvAdhika bikrIvAle jaina AdhyAtmika mAsika 'vItarAga - vijJAna' hindI tathA marAThI ke Apa saMpAdaka haiN| zrI ToDaramala smAraka bhavana kI chata ke nIce / calanevAlI vibhinna saMsthAoM kI samasta gatividhayoM ke saMcAlana meM ApakA mahattvapUrNa yogadAna haiN| vartamAna meM Apa zrI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad ke adhyakSa tathA paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura ke mahAmantrI haiN| abhI hAla hI meM Apako rAjasthAna vizvavidyAlaya kA sIneTara bhI niyukta kiyA gayA hai| isake atirikta bhArata jaina mahAmaNDala, digaMbara jaina mahAsamiti, a. bhA. di. jaina pariSad jaisI aneka saMsthAoM ke Apa saMrakSaka haiN| 5
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.50 sodhinI TIkA 50.0047. tIrthakara bhagavAna 2.00 DaoN. bhArilla ke mahattvapUrNa prakAzana 1.samayasAra : jJAyakabhAvaprabodhinI TIkA 50.0039.maiM kauna hU~ 7.00 2. samayasAra anuzIlana bhAga-1 25.00/40. nimittopAdAna 3. samayasAra anuzIlana bhAga-2 20.0041. ahiMsA : mahAvIra kI dRSTi meM 5.00 4. samayasAra anuzIlana bhAga-3 20.0042.maiM svayaM bhagavAna hU~ 4.00 5. samayasAra anuzIlana bhAga-4 20.0043. dhyAna kA svarUpa 4.00 6. samayasAra anuzIlana bhAga-5 25.0044.rIti-nIti 3.00 7.samayasAra kAsAra 30.0045. zAkAhAra 3.00 8.gAthA samayasAra 10.0046. bhagavAna RSabhadeva 4.00 9.pravacanasAra:jJAnaje 2.50 10. pravacanasAra anuzIlana bhAga-1 35.0048.caitanya camatkAra 4.00 11. pravacanasAra anuzIlana bhAga-2 35.0049. golI kA javAba gAlI se bhI nahIM 2.00 12. pravacanasAra anuzIlana bhAga-3 25.00 50.gommaTezvara bAhubalI 13. pravacanasAra kAsAra 20.0051. vItarAgI vyaktitva : bhagavAna mahAvIra 2.00 14. niyamasAra anuzIlana bhAga-1 52. anekAnta aura syAdvAda 2.00 15. chahaDhAlA kA sAra 053. zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara 5.00 16. mokSamArgaprakAzaka kAsAra 15.0054. bindu meM sindhu 2.50 17.47 zaktiyA~ aura 47 naya 55. jinavarasya nayacakrama 10.00 18. paMDita ToDaramala vyaktitva aura kartRtva 20.005 pazcAttApakhaNDakAvya 7.00 19. paramabhAvaprakAzaka nayacakra 57. bAraha bhAvanA evaM jinendra vaMdanA 2.00 20.cintana kI gaharAiyA~ 21. tIrthaMkara mahAvIra aura unakAsarvodaya tIrtha 15.00/58.kudakuMdazataka padyAnuvAda 1.00 22. dharma ke dazalakSaNa 59. zuddhAtmazataka padyAnuvAda 23.kramabaddhaparyAya 60.samayasAra padyAnuvAda 15.00 61. yogasAra padyAnuvAda 24. bikhare motI 16.00 62. samayasAra kalaza padyAnuvAda 3.00 25. satya kI khoja 20.00 26. adhyAtma navanIta 63. pravacanasAra padyAnuvAda 64. dravyasaMgraha padyAnuvAda 27. Apakucha bhI kaho 28. AtmA hI hai zaraNa 65. aSTapAhur3a padyAnuvAda 29. sukti-sudhA 66.arcanAjebI 18.0 1.25 15.00/67.kuMdakuMdazataka (arthasahita) 30. bAraha bhAvanA : eka anuzIlana 1.00 31. dRSTi kA viSaya 10.00/68. zuddhAtmazataka (artha sahita) 32. gAgara meM sAgara 7.00/69. bAlabodha pAThamAlA bhAga-2 33. paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava 8.00/70. bAlabodha pAThamAlA bhAga-3 3.00 34. NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 10.00/71. vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-1 4.00 5.00/72. vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-2 4.00 35. rakSAbandhana aura dIpAvalI 36. AcArya kuMdakuMda aura unake paMcaparamAgama 5.00/73. vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-3 4.00 5.00 37. yugapuruSa kAnajIsvAmI 5.00/74. tattvajJAna pAThamAlA bhAga-1 38. vItarAga-vijJAna prazikSaNa nirdezikA 15.00/75. tattvajJAna pAThamAlA bhAga-2 6.00 20 20.0 2.50 16 orm omy 0.50 3.00 15.00 2 . 0 15.0 3.00 000