Book Title: Shabdartha Chandrika
Author(s): Dharmkirtivijay
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229421/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zabdArtha-candrikA' (paM. haMsavijaya viracita) -saM. muni dharmakIrtivijaya sattaramA saikAmAM thayelA kavivara paMDita munizrI haMsavijayajIe racelI "zabdArthacandrikA" nAme vyAkaraNaviSayaka laghu racanA atre yathAmati saMpAdana karavApUrvaka prastuta che. A kRtinI kartAe svahaste lakhelI eka prati-6 patronI mArA pUjya gurumahArAjazrInA aMgata pustaka saMgrahamAMthI prApta thaI che, tenA parathIM saMpAdana karela che. anya bhaMDAromA AnI bIjI pratio paNa prApta thAya che, paraMtu kartAnA svahastanI prati upalabdha hovAthI anya pratino upayoga ko nathI. sArasvata vyAkaraNanA prathama be padya upara graMthakAre "saMhitA ca padaM caiva" e prasiddha padya -AdhArita vizada vivaraNa A racanAmAM rajU kayuM che, je navA abhyAsIo mATe ghaj upakAraka che. kartAnI 'anyokti muktAvalI' nAme anya sarasa kAvyaracanA che, je mane mArA gurajI taraphathI jANavA maLela che. puSpikAmAM jaNAvyA pramANe graMthakAra tapAgacchIya AcArya zrI vijayAnandasUri (ANasUra zAkhAnA AdhAcArya) jInA ziSya hatA. aitihAsika sAdhanonA AdhAre A uparathI temano sattAsamaya sattaramo saiko hovAnuM mAnI zakAya. vidyArthI evA mArA mATe saMpAdanano A prathama ja prayatna che, e paNa pUjyapAda gurubhagavaMta zrI vijayasUryodayasUri mahArAjanI AjJA thavAthI karela che. tethI AmA je kAi kSati-skhalanAdi hoya te vidvAno kSantavya gaNaze tevI AzA che. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || sakalabhaTTArakapurandara bhaTTAraka zrI 5 zrI vijayANaMdasUrIzvaracaraNakamalebhyo namaH // OM namaH siddhisantAna - dAyine paramAtmane / zrImacchaGkhazvarAhmana- pArzvezAya mahasvine // 1 // zrIvardhamAnassaMsiddhayai vardhamAnamahodayaH / stAdvizvavizvavizveza- zakracakrastutakramaH // 2 // hetave zreyasAmeva parAya parameSThine / vidhUtarAgadveSAya kAruNyanidhaye namaH // 3 // sAradAM sA (zA) radAM smRtvA zAradendutanuprabhAm / karpUrapUranyatkAra- kArikIrtivirAjinIm // 4 // guruM zrI vijayAnandaM vijayAnandadAyakam / natvA gaurIguru giri-grAvagauraguNairgurum // 5 // bAlAnAM buddhibodhAya vinodAya' ca vAgminAm / saMkSiptayuktibhiryuktA gambhIrArthagarIyasI // 6 // Ti. 1 OMmiti avatItyauNAdike mapratyaye jvarataretyuThiguNe svarAditvAdavyayatve ca siddhi:, tasmai paramabrahmarUpAyetyarthaH / atra dhuri mAtRkAyAmiva OMnamaH iti paThitamantrasiddhamantropanyAsaH / prayojanaM cAsya nirvighnamiSTArthasiddhiriti / Ti. 2 zrI vardhamAna iti zriyA sakalatribhuvanajanamanazcamatkArakArimanohAriparamArhantyamahAmahimAvistAri - azokavRkSaH 1 surapuSpavRSTiH 2 divyadhvani 3 zcAmara 4 mAsanaM ca / bhAmaNDala (laM) 6 dundubhi 7 rAtapatraM 8 satprAtihAryANi jinezvarANAm // - (13) zabdArthacandrikA savRttiH || zrI zaGkhazvarapArzvanAthAya namaH // // aiM namaH // iti spaSTaSTaprAtihAryazobhayA catustriMzadatizayavibhUtyA vA samanvito vardhamAnaH zrIvardhamAnaH / ayaM zrI zabdo mahattvapratipAdakaH, pUjyanAmAdau loke prayujyate / Ti. 3 Ti. 4 kutUhalAya / - -- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) vicakSaNacakoraugha- harSotkarSavidhAyinI / vyAkhyA sudhAsrAviNI ca padArthAnAM prakAsi (zi) nI // 7 // ajJAnogratamaH stoma-pradhvaMsanapaTIyasI / subodhA'gAdhajaladhi-lolakallolavarddhanI // 8 // zabdArthacandrikAkhyeyaM zabdazAstrenducandrikA | sArasvatAdyasatpadya-dvayavRttirvitanyate // 9 // ( caturbhiH kalApakam) nijAnujajJa zrI siddhi - vijayasyAgrahAnmayA / kriyamANaprayatnastAn mandadhIbodhatatphalI // 10 // iha hi kila nizzeSasavizeSasphUrjadvaryapadArthasArthaparamArthajijJAsUnAM zizUnAM samyagzabdavyutpatyavabodhAya svakIyakamanIyakuzAgrapratimaniSpratima pratibhAprabhAprAgbhAraparAbhUtaprabarhabahirmukhAcAryamAnAbhimAnaidaMyugInacaJcaccaturajanacetazcamatkAra karaNAya ya zrIsArasvatazabdAnuzAsanAdimavRttadvitayasya vyAkhyA saMhitAdibhedena SoDhA prastUyate / yaduktaM pUrvasUribhiH zAstrAntare saMhitA (1) ca padaM (2) caiva padArtha : ( 3 ) padavigraha: ( 4 ) cAlanA ( 5 ) pratyavasthAnaM ( 6 ) vyAkhyA tantrasya SaDvidhA // - asyArthaH subodha eva / tathApi cAkSaragamanikAnigamanAsakvacanavacanaracanA racitasUcAmAtrasUcanakRt sUtrasUtrita bhAvArthaikadezo nirUpyate / ayamasyArthaH- tantrasya vyAkhyA SaDvidhA bhavati iti kriyAkAraka saNTaGkaH / "yatra anyat kriyApadaM na zrUyate tatrAstibhavantItyAdi puraH prayujyate " iti nyAyAt iti vRddhavacanapramANyAdvA atraM anuktamapi 'bhavati' padaM yojanIyam / yadAhu: ahnA vinA na sUrya: sUryavihInazca vAsaro nAsti / kartRkriye tathaiva hi saMpRkte sarvadA bhavataH // 1 // iti / atra vyAravyeti ko'rthaH ? vizeSeNa AkhyAyate kathyate'dhikArAt artha iti vyAkhyA - vyAkhyAnaM, 'khyA prakathane iti vacanAt / kasya ? tantrasya / tanyate vistAryata iti tantraM tasya tantrasya zAstrasya / tantraM siddhAnte rASTre ca paracchandapradhAnayoH / agade kuTumbakRtye ca tantuvAne paricchade // 1 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) zrutizAkhAntare zAstre karaNe dvyarthasAdhake / iti kartavyatA tanvo 0 // iti haimAnekArthakozaH // katidhA ? ityAha- SaDvidhA / SaT SaTsaGkhyAkAH vidhA: prakArAH asyA iti SaD vidhA : : SaT prakArAH // ayamabhiprAyaH- sarvasyApi zabdAnuzAsanAdizAstrasya vyAkhyAyAH SaDbhedA bhavantIti bhAvArtha: / = = atha granthakArastAn bhedAn yathAnukramaM vyanakti-prakaTayati / tatra tAvat saMhitA iti saMjJAyAH kaH zabdArtha : ? saMdhIyate iti saMhitA, askhalitapAThoccAra iti yAvat / kimuktaM bhavati ? | askhalitatayA mukhe sUtrapAThoccAraNaM saMhitA iti tAtparyam / iti prathamo bhedaH (1) // caH punararthe / "punararthepi kiM ca tu" iti haimAnekArthakozaH / ca punaH / padaM padamityasya ko'rthaH ? vibhaktyantaM padam / vibhajyante pRthak kriyante kartRkarmAdayo yayA sA vibhaktiH / sA vibhaktiH dviprakArA / ekA syAdiH // si au jas iti prathamA 1 am au zas iti dvitIyA 2 ya bhyAm bhis iti tRtIyA 3 GbhyAm bhyas iti caturthI 4 Gasi bhyAm bhyas iti paJcamI 5 Gas os Am iti SaSThI 6 Gios sup iti saptamI 7 ekaikasyAH vibhaktestrINi trINi vacanAni / eka vacana 1 dvivacana 2 bahuvacana 3 saMjJAni bhavantItyAdirUpA / aparA tyAdiH / tava tas anti siv thas tha miv vas mas te Ate ante se Aye dhve e vahe mahe Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) ityAdi dshlkaarsvruupaa| te ca ke daza lakArAH ? ityAkAMkSAyAmAhavartamAnA 1 vidhisambhAvanA 2 AzIH preraNA 3 anadyatanI 4 parokSArtha 5 AzIrartha 6 zvastanyartha 7 bhaviSyati 8 kriyAtipatti 9 bhUtArtha 10 lakSaNA jnyeyaaH| atra pANinIyAnAM matamAha" laT 1 liGau, ca loT 3 laGau 4 ca liT 5 liDau 6 luT luya 8 tthaa| luG 9 luDA 10 vapi vidvadbhiH lakArA daza vismRtaaH|| 1 // iti / / tatra vibhaktidvayamadhye syAdivibhaktimnio'gre pryojyte| tyAdivibhaktirdhAtorage sthaapyte| sA vibhaktiH ante yasya tad vibhaktyantaM, yasyAnte vibhaktistat padamucyate / tadvyatiriktaM naam| yataH "avibhakti nAma-vibhaktirahitaM dhAtuvarjaM cArthavacchabdarUpaM naamocyte"| asya vyAkhyA-vibhaktyA rahitaM dhAtorvAdeH pRthagbhUtaM arthayuktaM zabdarUpaM ekAdivarNarUpaM tnnaamocyte| athAsya pdkRtyaani| "zabdarUpaM nAma" ityevAstu, ityukte padasyApi nAmasaMjJA syAt tanivAraNArthamavibhaktoti pdmupaadiiyte| tathA sati dhAtAvativyAptistanivAraNArtha dhAtuvarjamiti tathA sati nirarthakasya Tasa ityAdeva'ne matvaM sambhavati tannivAraNArthaM arthvditi| IdRglakSaNaM nAma / tathA kRtaddhitasamAsAzcetyuktatvAt ca punaH kRttaddhitasamAsA api nAmasaMjJakAH syuH| "pratyayagrahaNe pratyayAntasya grahaNam" iti nyAyAt kRcchabdena kRdantadhAtUnAM grhnnm| kRdantA ye dhAtavaH taddhitasamAsayoH padAni nAmasaMjJAni bhavantI tyrthH| kecit pANinIyAcAryA iti vdnti| "ete sarve'pi prAtipAdikasaMjJakA" iti| tanmate prAtipAdika iti nAmaparyAyaH / tasmAnAmnaH parAH syAdayaH sapta vibhaktayo bhvnti| tadantaM padameveti tAtparyArthaH! iti dvitIyo bhedH|| 2 // ito'gre pazcimaM bhedaM yAvad dehalIpradIpanyAyena DamaskamaNinyAyena vA cakAro madhyavartitvAt sarvatrApi sambadhyata iti / ca punaH / eva nizcaye / tata: padArthaH / padAnAM pUrvoktAnAM arthaH padArtha arthagrahaNaccAnyo'pi gRhyate / anvitAnyeva padAnyarthasamarpakANi bhvnti| iti tRtIyo bhedH|| 3 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) ca punH| padavigrahaH / padAnAM vigraha: pdvigrhH| vigraha iti ko'rthaH ? anvayayogyArthasamarpaka: padasamudAyo vigraho vaakymiti| parasparasApekSapadaikArthIbhAvo'nvayastasya anvayasya yogyo yo'sAvarthastasya samarpaka: samarthako yaH padasamudAya:-padasamUhaH sa vigrahaH / tasyAparaM nAma vaakymityrthH| atra vigrahazabdena samAsa evocyte| samAsAparaparyAyo vigraha iti vcnaat| samAsa iti kim ? / samasyate saMkSipyate artho yena sa iti smaasH| yadvA samasanaM anekeSAM padAnAmekapadIkaraNaM sa smaasH| tena dvayornAmnoH bahUnAM ca nAmnAM samAso bhvti| atra nAmazabdena padameva vivakSitaM, anyathA avibhakti nAma ityukte "samAsapratyayayo" riti sUtraM vyarthaM syaat| tasmAnAmazabdena padameveti bhaavH| sa ca nAmnAmanvayayogyatve satyeva samAso bhvti| yatra nAmnAM padInAmanvayayogyatvaM sambhavati rAjapuruSa ityAdau tatraiva samAso bhavati naanytreti| ca shbdaattddhito'pi| taddhitapratyayasambandhivigraho'pyanvayayogyatve satyeva bhvti| anvayayogyatA nAma padAnAM mithaH saamrthym| tato bhAryApuruSasyetyAdau kramavaiparItyenAnvayayogyatvAbhAvAt samAso na bhavati, evaM devadattasya bhAryA, puruSasya vastramityatra bhAryApuruSayoH sApekSatvAbhAvAt na smaasH| nanu vibhaktAnyeva padAni prayoktavyAni ki samAsena ? iti samAsaprayojanamAhaaikapadyamaikasvaryamekavibhaktikatvaM ca smaaspryojnmiti| ekaM padaM-ekapadaM tasya bhAvaH aikpdym| dvayoH padayoH bahUnAM vA padAnAM samAse kRte ekapadabhAvo bhavati tadaikapadyam, ityekaM pryojnm| tathA ekasvarasya bhAva aiksvrym| samAse kRte vede anekeSu svareSu eka udAttAdiH svaro dIyata iti dvitiiypryojnm| aikapadyAcca zavaNAdau nntvmiti| tathA ekA vibhaktiryatra tadekavibhaktikaM tasya bhAva ekavibhaktikatvaM samAsasya pryojnmiti| samAse hi pRthakpadAnAM vibhaktilopAdekavibhaktikatvaM bhvti| yathAzazAzca kuzAzca palAzAzca zazakuzapalAzamiti tRtIyaM pryojnm| yataH "vibhaktiH lupyate yatra tadarthastu prtiiyte| aikapadyaM padAnAM ca sa smaaso'bhidhiiyte||1|| iti smaaslkssnnm| sa ca ssddvidhH| avyayIbhAva 1 statpuruSo 2 dvandvo 3 bahuvrIhiH 4 karmadhArayo 5 dviguzca 6 iti / evaM samAsaH SaDvidho jnyeyH| tatra puurvpdprdhaano'vyyiibhaavH| pUrva padaM avyayalakSaNaM pradhAnaM yatra saH puurvpdprdhaanH| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) dvigu-tatpuruSau prpdprdhaanau| pUrvottarayo: padayormadhye yatparaM agretanaM padaM tatpradhAnaM yayostau0 [parapadapradhAnau] / dvandva-karmadhArayau cobhayapadapradhAnau / ubhe pUrvApare pade pradhAne yayostau0 [ubhayapada pradhAnau / bhuvriihirnypdprdhaanH| pUrvottarAbhyAM padAbhyAM anyat yatkiJcit bahiH sthitaM padaM yatpadavAcyaM pradhAnaM yasmin sH| kasmAt ?, tasya kriyAbhisambandhAt / asya vyAkhyA yathA-'tasya kriyAbhisambandhAt' iti padaM sarvatrApi yojyam / tatra tatra tasya tasya padasya kriyAbhiH sahAbhisambandhAt kriyAyogitvena praadhaanyaadityrthH| avyayIbhAvaH - puurvpdprdhaanH| yathA-strISu adhi iti 'adhistri gRhakArya bhavatI'tyatra kriyAyAH pUrvapadenAdhItyavyayena saha sambandhAt tasya prAdhAnyAt avyayIbhAvaH puurvpdprdhaanH| tathA dvigustatpuruSazca etau parapadapradhAnau, yathA paJcAnAM gavAM samAhAra: paJcagavamityatra paJcan zabdasya saGkhyAbhUtasya vizeSaNatvaM, gozabdasya vishessytvm| vizeSyavizeSaNayoH madhye vizeSyasya mukhyatvamiti gozabdasya parapadasya prdhaantvm| tathA tatpuruSasamAse rAjapuruSo yAti ityatra gamanakriyAyAH puruSeNa sahAnvayAt tasyaiva prAdhAnyamevaM tatpuruSa parapadasya prAdhAnyam / evaM dvigutatpuruSayoH parapadasya kriyAbhisambandhAt dvigutatpuruSau prpdprdhaanau| tathA dvandve karmadhAraye cobhayapadayoH kriyAbhisambandhAt dvandvakarmadhArayau ubhayapadapradhAnau yathA-agnizca somazca ityAdiSu padadvayasyApi kriyAyAmadhikAritvAt dvandve ubhayapadayoH praadhaanym| tathA karmadhAraye nIlaM ca tadutpalaM cetyatra vizeSaNavizeSyayorekArthaniSThatvAdanyonyAzrayabhUtatvAcca padadvayasya praadhaanym| bahuvrIhau cAnyapadasya praadhaanym| yathA-bahu dhanaM yasyetyatra bahudhanasya vastubhUtatvaM yacchabdasya tu svAmitvamiti anyapadasya praadhaanym| tasyAnyapadasya kriyAbhisambandhAditi smaasaarthH| athopasaMhAramAha pUrve'vyaye'vyayIbhAvo'mAdau tatpuruSaH smRtH| cakArabahulo dvandvaH savyApUrvo dvigurmtH|| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) yasya yena bahuvrIhiH sa cAsau krmdhaaryH| iti kiJcatsamAsAnAM SaNNAM lkssnnmiiritm||2|| iti| anyairapyuktam yadA bahuvrIhi rudIrito budhai rdvandvazcakArairathasaGkhyayA dviguH / cAsau ca tatsyAditi karmadhArayaH klIbo'vyayI ttpurussonylkssnnH||1|| iti samAsAnAM samAsato lakSaNaM proktam / eteSAM vistarastu granthAntarato vijnyeyH| atha SaNNAmapi samAsAnAM kiJcidvizeSalakSaNaM vRttadvayenocyate / yaduktamdvandvazcakAraiH samanAmavigrahA-dAdyottarAstatpuruSe vibhktyH| cAbhyAM samasyeta vizeSaNairguNI tadAntarasthena ca karmadhAraye / prAyo bahuvrIhirayaM guNairguNI yadA samastAnyavizeSaNaM bhavet / savyAdyapuMstryekatayA padaM dvigu rUpAdipUrvaM tdmntmvyyii||2|| (yugmam) anayovRttayoAravyA-samayornAmno: samAnAM vA nAmnAM vigrahaH samanAmavigrahaH, tasmAt cakArairdvandva samAsaH syaat| __ubhayapadapradhAno dvndvH| sa ca dvividhaH / itaretaradvandvaH 1 samAhAradvandvazca 2 // pUrvasmin dvivacana bahuvacanaM vaa| liGgaM tu prvrtmaanshbdaapekssm| yathA-ghaTazca pttshcghttpttau| ghaTazca paTazca lkuttshc-ghttpttlkuyH| ghaTazca ghaTI ca ghaTaghaTyau / cArthe dvandva0 iti sUtreNa smaasH| samAhAre tu kliibtvmekvcnm| yathA-sukhaM ca du:khaM ca - sukhduHkhm| dadhi ca ghRtaM ca - dadhighRtam / ArA ca zastrI ca aaraashstri| yaduktam - sa syAt dvandva-samAhAro yatraikavacanaM bhavet ! yatra dvitvaM bahutvaM ca sa bhveditretrH|| 1 // iti / avayavArthapradhAna itaretaraH / samudAyArthapradhAnaH smaahaarH| iti dvndvsmaasH||1 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) AdyottarAH prathamAdikA vibhaktayastatpuruSa bhvnti| uttarapadapradhAna: tatpuruSaH / tatra pUrvapade saptApi vibhaktayaH syu / uttarapade prAyaH prthmaiv| yathA - zobhano rAjA - suraajaa| pUjito rAjA - suraajetyrthH| "upasargAH kriyAyoge gatizca prAdayo'pi" tathA "prAdayo gatAdyarthe prathamayA amAdA"vityasyetyevaM prapaJcetyanena smaasH| yathA - dharma zrito - dhrmshritH| madena paTuH - mdpttuH| jovebhyo hitam - jiivhitm| janebhyaH sukham - jnsukhm| vRkAd bhayam - vRkabhayam / rAjJaH puruSo - raajpurussH| samare siMha iva - smrsiNhH| "amAdau tatpuruSa' iti sUtreNa samAsaH uttarapade prAyaH prathameti prAyovacanAt kvacit prathamAdyAH vibhaktayo yathAsUtramuttarapade'pi syu| anyapadArthe pradhAnatvaM c| yathA - pragata AcArya: praacaaryH| prakRSTo vIraH prviirH| (1) atikrAntaH khaTvAm atikhttvH| (2) avakruSTaH kokilayA avkokilH| (3) pariglAno'dhyayanAya prydhyynH| (4) nirgataH kauzAmbyA nisskaushaambiH| (5) eSu sarveSu kvacidamAdyantasya paratvamiti sUtreNa samAsaH / kumbhaM karotIti kumbhkaarH| "nAmnazca kRtA samAsa' iti sUtreNa smaasH| na gauH agauH| "naji" iti sUtreNa smaasH| prAcAryAdayo nityasamAsA asvpdvigrhtvaat| iti tatpuruSa smaasH|| 2 cAbhyAm / / vyAkhyA- tadA tacchabdenAntarasthena prasiddhayA tu ada:zabdena, cAbhyAM ca cakArAbhyAM dvAbhyAM vizeSaNaiH saha, guNI vizeSyaM karmadhAraye samasyate / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) ubhayapadapradhAnaH krmdhaaryH| pUrvaM vizeSaNapadam, agre vishessypdm| yathA-triSu liGgeSu-vIrazcAsau puruSazca-vIrapuruSaH (1) madhurA cAsau vANI ca - mdhurvaannii| (2) nandanaM ca vanaM ca - nndnvnm| (3) "kamadhArayastulyArthe " iti sUtreNa samAsaH / strIpUrvapadasya tu puMvadveti puNvttvm| ityAdi krmdhaaryH||3|| iti prthmvRttaarthH||1|| atha bahuvrIhi: prAyo0 / vyAravyA - guNairvizeSaNairguNI vizeSyaM yadA yacchabdena samastaH sannanyavizeSaNaM yatra bhavet, so'yaM bahuvrIhiH samAsaH syaat| bhuvriihirnypdprdhaanH| dvitIyAdyA SaD vibhaktayo yacchabde syuH| anyavizeSaNatvAt talliGgavacane ca bhvtH| yathA - ArUDho vAnaro yaM saM ArUDhavAnase vRkssH| 1 jito moho yena sa jitamoho jinH| 2 dattA dakSiNA yasmai sa dattadakSiNo dvijH| 3 voto gato rAgo yasmAt sa vItarAgaH srvjnyH| 4 zItA razmayo yasya saH shiitrshmiH| 5 prAdurbhUtA aGkurA yasyAM sA prAdurbhUtAGkurA / 6 eteSu sarveSu bahuvrIhiranyArtha iti sUtreNa samAsaH / 7 iti bhuvriihismaasH||8|| atha dvigusmaasH| sakhyAdyapuMstyekatayA pdm| vyAravyA- dvigau dvigusamAse padamuttarapadaM syaat| kIdRzaM savyAdi- savyAvAcipadaM vizeSaNabhUtamAdau yasya ttsvyaadi| evaM vidhamuttarapadaM vizeSyabhUtaM syAt ! padadvayamapi SaSThyantaM samAhArazabdena smsyte| kayA ? puMstryektayA-apumAn klIbaliGgaM strIliGgaM ca tayorektayA ekavacanatayA napuMsakaliGgaM strIliGgaM vaikavacanAntaM samAsaH syAdityarthaH / puMliGgaM tu na syAdeveti uttarapadapradhAno dviguH / zeSaH sarvaH kliiblinggH| yathA - trayANAM lokAnAM samAhAraH trilokii| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) samAhAre " ata Ip dvigu " iti sUtreNa iip| tisRNAM sandhyAnAM samAhAraH trisndhym| trisandhyasya kliibtvmev| ekatve dvigudvandvAviti sUtreNa smaasH| trayANAM bhuvanAnAM samAhAraH tribhuvanam / ityaadi| paatraadignnpaatthaannpuNsktvm| dvayoH sAdhvoH samAhAraH dvisaadhu| tisro nadyaH samAhRtA bindi| evaM pnycsmiti| iti dvigusmaasH|| 5 athaavyyiibhaavH| upAdipUrvaM tdmntmvyyii0| vyAkhyA - upAdizabda Adau yeSAmavyayAnAM zabdAnAM te upAdayaH avyayazabdAste pUrvaM pUrvapadaM yatra tat upaadi| pUrvamevaMvidhaM tatpUrvoktaM padamuptarapadaM bhvti| kIdRzam ?, amantam / sarvavibhaktInAmakArAntAt prAyo'mAdeza: syaat| so'm ante samAsAnte yasyottarapadasya tadamantamevaMvidhaM yatrottarapadaM bhavati, so'vyyii| avyayaM pUrvapadaM yasya so'vyyii| avyayIbhAvasamAsa ityrthH| puurve'vyye'vyyiibhaavH| yathA - kumbhasya samIpam upakumbhamasti 1 pazya 2 krudhyati 4 zobhA 6 / krameNa prathamAdvitIyAcaturthISaSThInAM "Ato'manata" itymaadeshH| tRtIyA-saptamyostu vA TAGyo iti sUtreNAmAdezo vaa| yathA upakumbhaM kRtaM, upakumbhena kRtm| upakumbhaM zete, upakumbhe zete iti| paJcamyAM tvamAdezAbhAve upkumbhaadaanyeti| AkArAntazabdAn vinAnyasvarAntavyaJjanAntazabdebhyo vibhaktilopa eva syAt / yathA -- strISu adhi adhistri| . sAdhoH samIpam upasAdhu / nadyAH samIpam upndi| bhavata: samIpam upbhvt| bhavatyAH samIpam upabhavati / sukhasyAnatikrameNa ythaasukhm| " yathA sAdRzye " iti sUtreNa smaasH| ityvyyiibhaavsmaasH|| 6 // iti dvitiiyvRttaarthH|| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) ityAdi samAsalakSaNamiti caturtho bhedH| (4) tato vigrahavidhAnAnantaraM ca punaH cAlanA krtvyaa| iha cAlaneti ko'rthaH ? calyate sphUrjattIkSNamanISayA vicAryate iti cAlanA / ayamAzaya:- vivakSitArthasamarthanAya knnttkoddhaaraadihetoH| ayamarthaH- kathaM saJjAghaTItIti pUrvakSodbhAvanaM yatra vidhIyate sA caalnaa| iti paJcamo bhedH|| 5 ca punastataH pratyavasthAnam - arthaM arthaM prati avasthAnam nizcayaH prtyvsthaanm| atra idameva ghaTate iti saMzayanirAsena pUrvoktalakSaNAyAzcAlanAyAH yatra siddhAntodbhAvanaM kriyate tat pratyavasthAnaM tadarthasamarthanamityAzayaH svayamabhyUhyaH / iti SaSTho bhedH|| 6 ityalaM prpnycenetyaadyrthyojnaa| (1) caJcadvarNasusaMhitA sphuTapadA naanaapdaarthprdaa| vijJazlAdhitavigrahA samucitasthAnaM sphuraccAlanA / / vyAravyAkAmagavI ciraM vijayatAM stprtyvsthaanyuk| snigdhaM gorasamarpayatyanudinaM hRdyasya padyasya me|| 2 // iti zrImattapAgacchAdhirAja zrIgautamagaNadharopamaguNasamAjasakalabhaTTAraka vRndAraka rAjabhaTTAraka zrI 5. zrI vijayANaMdasUrIzvaraziSyabhujiSya paM.haMsavijayagaNi samarthitAyAM zabdArthacandrikAyAM saMhitAdiSaDbhedasvarUpani rUpakapadyasya vyAravyAdig sampUrNA // 1 // (pratiprAnte) aha~ nmH| hI nmH| OM nmH| * * * Ti-1. pramANAnava bAdhito'rtha siddhaantH|