Book Title: Pramey Ratnamala
Author(s): Anantvirya Shrimad
Publisher: Jain Sahitya Prasarak Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022451/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DOOSE0D00000= Rohindon 30000 nmo'nekaaNtaay| shriimdnNtviiryvircitaaprmeyrtnmaalaa| (parIkSAmukhasya TIkA) HEEEK prakAzaka: 0000000000000000000 00000000000000000000000 jainasAhityaprasArakakAryAlayasya saccAdhikArI bihArIlAla kaThanerA jainH| prathamAvRttiH / zrAvaNa, vIra ni0 saM02453 / / julAI, san 1927 ii| mUlyaM dvaadshaannk.m| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0000000G000000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000600000000G00000000G00000000G0000000, saba jagahake chape hue saba tarahake jainazAstra aura hindI pustakeM milanekA patA: bihArIlAla kaThanerA jaina, mAlika-jainasAhityaprasAraka kAryAlaya, hIrAbAga, poSTa giragAMva, bambaI / 0000000000000000G00000000000000000000000 000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyaratnamAlA natAmaraziroratna-pramAprotanakhatviSe / namo jinAya duvAramArravIramadacchide // 1 // akalaGkavaco'mbhodheruddadhe yena dhImatA / nyAyavidyAmRtaM ___1 maMgalaM dvividhaM mukhyamamukhyaM ceti / mukhyamaMgalaM jinendraguNastotramamukhyamaMgalaM dadhyakSatAdi / tatra mukhyamaMgalaM dvadhA nibaddhamanibaddhaM cati / tatra nibaddhaM svena kRtamanibaddhaM parakRtam / tadapi dvividhaM parAparabhedAt / AptanamaskAraH paramaMgalaM guruparamparAnamaskAro'paramaMgalam / 2 jinAya samastabhagavadarhatparamezvaranikurambAya / namo bhUyAt / bahuvidhaviSamabhavagahanabhramaNakAraNaM duSkRtagaNaM jayatIti jinaH / trikAlagocaraparamajina ityarthastasmai / 3 durvAramAravIramadacchide-mAM lakSmI "rAtIti mAraH lakSmIdAyakaH mokSamArgasya neteti yAvat / vizeSeNa Irte sakalapadArthajAtaM pratyakSIkarotIti vIraH sarvajJaH vizvatattvAnAM jJAteti yAvat / mArazcAsau vIrazca mAravIraH / madaM mAnakaSAyaM chinatti vidArayatIti madacchit / upalakSaNamidaM karmabhUbhRtAM bhettetti yAvat / (mAravIrazcAsau madacchicca mAravIramadacchit / durvAro vAdibhirajayyo'pratihatazaktiriti yAvat / durvArazcAsau mAravIramadacchicca durimAravIramadacchittasmai ) athavA, mA prameyaparicchedakaM kevalajJAnameva raviH azeSaprakAzakatvAt / irA mRdumadhuragambhIranirupamahitadivyadhvaniH / mAravizca irA ca mAravAre / durvAre kuhetudRSTAntairnivArayitumazakye mAravAre yasya sa tathoktaH / madenopalakSitA rAgAdayastena madacchidrAgAdyazeSadoSacchiditi nizcIyate / 4 akalaMko bhaTTokalaMkasvAmI athavA na vidyate ajJAnAdikalaMko yasyAsau / athavA akalaMkaM ca tadvacana akalaMkavacaH divyadhvanirityarthaH / 5 prazastavizAlAtizayitajJAnavatA / pratyakSAdipramANaM nyAyaH / athavA, nayanikSepapramANAtmako nyaayH| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| tasmai namo mANikyanandine // 2 // prabhenduvacanodAracandrikAprasare sati / mAdRzAH ka nu gaNyante jyotiriGgaNasannibhAH // 3 // tathA'pi tadvaco'pUrvaracanAruciraM satAm / cetoharaM bhRtaM yadvannadyA navaghaTe jalam // 4 // vaineyapriyaputrasya hIrapasyoparodhataH / zAntiSeNArthamArabdhA parIkSAmukhapaJcikA // 5 // zrImannyAyAvArapArasyAmeyaprameyaratnasArasyAvagAhanamavyutpannaiH kartuM na pAryata iti tadavagAhanAya potaprAyamidaM prakaraNamAcAryaH prAha / tatprakaraNasya ca sambandhAditrayAparijJAne sati prekSAvatI pravRttinasyAditi tatrayAnuvAdapuraHsaraM vastunirdezaparaM pratijJozlokamAha prmaannaadrthsNsiddhistdaabhaasaaNdvipryyH|| iti vakSye tayorlakSma siddhamalpa ladhIyasaH // 1 // 1 ahamiva dRzyante iti mAdRzAH / 2 khdyotsdRshaaH| 3 lakSitasya lakSaNamupapadyate na veti vicAraH parIkSA / athavA, svarUpaM tadAbhAsaH saMkhyA tadAbhAsaH parIkSA / athavA, viruddhanAnAyukti prAbalyadaurbalyAvadhAraNAya pravartamAno vicAraH parIkSA / kArikA khalpavRttistu, sUtraM sUcanakaM smRtam / TIkA nirantaraM vyAkhyA, paJcikA padabhagjikA // 1 // 4 pUrvAparavivararahitattvalakSaNA zrIH nyAyaH pramANAtmikA yuktiH / 5 pramANagocarA jIvAdipadArthAH / prameyameva ratnAni prameyaratnAni / 6 parIkSAmukhasya / 7 vicAravatAm / 8 uktasya sArtha punrvcnmnuvaadH| 9 pramANatadAbhAsalakSaNAbhidheyakathanaparam / 10 vartamAnasyAGgIkAraH pratijJA / 11 atra pramANazabdaH kartRkaraNabhAvasAdhanaH / tatra pratibandhavigamavizeSavazAtska paraprameyasvarUpaM pramIyate yathAvajjAnAtIti pramANamAtmA / sAdhakatamatvAditi vivakSAyAM tu pramIyate yena tatpramANaM / pramitimAtaM vA pramANam pratibandhApAye prAdurbhUtajJAnaparyAyasya prAdhAnyenAzrayaNAtpradIpAdeH prabhAbhArAtmakaprakAzavat / 12 arthaH syAdviSaye mokSe zabdavAcye prayojane / vyavahAre dhane zAstre vastuhetunivRttiSu // 1 // aryate gamyate jJAyate yaH so'rthaH / 13 samyagjJAnAttanna bhavati iti tathApi -tadivAbhAsate pratibhAtIti tadAbhAsaH / 14 svaruciviracitattvadUSaNaparihArArtha siddha. mityucyate / 15 kaniSThAnmandamatIniti yAvat / / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmsmuddeshH| - ityasyArthaH---ahaM vakSye pratipAdayiSye / kiM tallakSma, lakSaNam / kiM viziSTaM lakSma ? siddhaM, pUrvAcAryaprasiddhatvAt / punarapi kathaMbhUtaM ? alpamalpagranthavAcyatvAt / granthato'lpamarthatastu mahadityarthaH / kAn ? laghIyaso vineyAnuddizya / lAghavaM matikRtamiha gRhyate na parimANakRtaM nA'pi kAlakRtaM tasya pratipAdyatvavyabhicArAt / kayostalakSma ? tayoH pramANatadAbhAsayoH / kutaH yato'rthasya paricchedyasya saMsiddhiH saMprApti tirvA bhavati / kasmAt ? pramANAt / na kevalaM pramANAdarthasaMsiddhirbhavati / viparyayo bhavati / arthasaMsiddhayabhAvo bhavati / kasmAttadAbhAsAt pramANAbhAsAt / itizabdo hetvarthe iti hetoH / ayamatra samudAyArthaH / yataH kAraNAtpramANAdarthasaMsiddhirbhavati / yasmAcca tadAbhAsAdviparyayo bhavati / iti hetostayoH pramANatadAbhAsayorlakSma lakSaNamahaM vakSye iti // nanu sambandhAbhidheyazakyAnuSThAneSTaprayojanavanti hi zAstrANi bhavanti / tatrAsya prakaraNasya yAvadabhidheyaM sambandho vA nAbhidhIyate na tAvadasyopAdeyatvaM bhavitumarhati / eSa vandhyAsuto yAtItyAdivAkyavat / dazadADimAdivAkyavacca / tathA zakyAnuSThAneSTaprayojanamapi zAstrAdAvavazyaM vaktavyameva / azakyAnuSThAnasyeSTaprayojanasya sarvajvaraharatakSacUDArasnAlaGkAropadezasyeva prekSAvadbhiranAdaraNIyatvAt / tathA zakyAnuSThAnasyApyaniSTaprayojanasya vidvadbhiravadhIraNAnmAtRvivAhAdipradarzakavAkyavaditi / satyaM, pramANa 1 ziSyatva / 2 prakRtasyArthasyAnurodhenottarottarasya vidhAnaM sambandhaH / siddhArtha siddhasambandhaM zrotuM zrotA pravartate / zAstrAdau tena vaktavyaH sambandhaH saprayojanaH // 1 // vyAkhyAzuddhistridhA zAsne sthAnamArgaprameyataH / sthAnaM tridhA dvidhA mArgaH prameyaM ca tridhA viduH||2||shloksyaasy vyAkhyAnam- tatra pAtanikasthAnaM dvividhaM sUtrapAtanikA granthapAtaniketi / samarthanasthAnaM / vivaraNasthAnamiti vidhA / anvayamArgaH vyatirekamArga iti mArgo dvidhA / prakRtaprameya, prAsaMgikaprameyaM, bhAnuSaMgikaprameyamiti vidhaa| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramemaratvayAlA / tadAmAsapadopAdAnAdamidheyamamihitameva / pramANatadAbhAsayoranena prakaraNe. nAmidhAnAt / sambandhazcArthAyAtaH prakaraNatadabhidheyayorvAcyavAcakamAvalakSaNaH pratIyata eva / tathA prayojanaM coktalakSaNamAdizlokenaiva saMlakSyate, prayojanaM hi dvidhA midyate / sAkSAtparamparayati / tatra sAkSAtprayojanaM vakSye ityanenAbhidhIyate / prathamaM zAstravyutpattareva vinayairanveSaNAt / pAramparyeNa tu prayojanamarthasaMsiddhirityanenocyate zAstravyutpattyanantaramAvitvAdarthasaMsiddheriti // nanu niHzeSavighnopazamanAyeSTadevatAnamaskAraH zAstrakRtA kathaM na kRta iti na vAcyam / tasya manaHkAyAbhyAmapi sambhavAt / athavA vAcaniko'pi namaskAro'nenaivAdivAkyenAbhihito veditavyaH / keSAJcidvAkyAnAmumayArthapratipAdanaparatvenApi dRzyamAnatvAt / yathA zveto dhAvatItyukte vA ito dhAvati zvetaguNayukto dhAvati ityarthadvayapratItiH / tatrAdivAkyasya namaskAraparatAbhidhIyate / arthasya heyopAdeyalakSaNasya saMsiddhiptirmavati / kasmAt ? prmaannaat| anantacatuSTayasvarUpAntaraGgalakSaNA, samavasaraNAdisvabhAvA bahiraGgalakSaNA lakSmIrmA ityucyate / aNanarmANaH zabdaH mA ca ANazca mANau prakRSTau mANau yasyAsau pramANaH / hariharAdyasammavivibhUtiyukto dRSTeSTAviruddhavAkca bhagavAnahannevAbhidhIyata ityasAdhAraNaguNopadarzanameva bhagavaMtaH saMstavanamabhidhIyate / tasmAtpramANAdavadhibhUtAdarthasaMsiddhirbhavati tadAbhAsAcca hariharAderarthasaMsiddhirna bhavati / iti hetoH sarvajJatadAbhAsayorlakSma lakSaNamahaM vakSye- sAmagrIvizeSetyAdinA / athedAnImupakSiptapramANatattve 1 aNyate zabdyate yenAsAvANaH divyadhvanirityarthaH / pratyakSa parokSe aviruddhavAka yasya saH / arthadvAreNa sAdhitabhagavato'ItsAzAtsarvazAtprathamakaraNabhUtAt phalamiti pratipattiryathA pramANAdbhinamiti kApilAH pramANAtphalamabhinnamiti saugatAH pramANAtkathaMcitphalamabhinnabhinnamiti jainaaH| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmsmureshH| svarUpasaMkhyAviSayaphalalakSaNAsu catasRSu vipratipattiSu madhye svarUpaviprattinirAkAraNArthamAha svApUrvArthavyavasAyAtmakaM jJAnaM pramANamiti // 1 // prakarSeNa saMzayAdivyavacchedena mIyate paricchidyate vastutattvaM yena tatpramANam / tasya ca jJAnamiti vizeSaNamajJAnarUpasya sannikarSAdenaiyAyi. kAdi-parikalpitasya pramANatvavyavacchedArthamuktam / tathA jJAnasyApi svasaMvedanendriyamanoyogipratyakSasya nirvikalpakasya pratyakSatvena prAmANyaM saugataiH parikalpitaM tannirAsArtha vyavasAyAtmakagrahaNam / tathA bahirApahotRRNAM vijJAnAdvaitavAdinAM puruSAdvaitavAdinAM pazyatoharANAM zUnyaikAntavAdinAM ca viparyAsavyudAsArthamarthagrahaNam / asya cApUrvavizeSaNaM gRhItagrAhidhArAvAhi . .. 1 svarUpasaMkhyAviSayaphalalakSaNAzcatasro vipratipattayaH / samprati tAsAM madhye svarUpavipratipattiryathA svApUrvArthavyavasAyAtmakaM jJAnaM pramANamityAhatAH / indriyapravRttiH pramANamiti kApilAH / pramAtRvyApAraH pramANamiti prAbhAkarAH / anadhigatArtha pramANamiti bhATAH / avisaMvAdi vijJAnaM pramANamiti saugatAH / pramAkaraNa pramANamiti yaugAH / kArakasAkalyaM pramANamiti jayantAH / ___ saMkhyAvipratipattiryathA--pratyakSamekaM cArvAkAH kAraNAtsaugatAH punaH / anumAna ca taccaiva sAMkhyAH zabdaM ca te api // 1 // nyAyaikadezino'pyevamupamAnaM ca kena c| arthApatyA sahaitAni catvAryAhuH prabhAkarAH // 2 // abhAvaSaSThAnyetAni bhAhA vedaantinstthaa| sambhavaitihyayuktAni tAni paurANikA jaguH // 3 // etatsarve yukaM. sambhavati pratyakSaparokSabhedAt dvividhaM pramANamiti jainA vadanti / viSayavipratipattiryathA-pramANatatvasya sAmAnyameva viSayo na punarvizeSa iti kApilAH puruSAdvaitavAdinazca / vizeSameva viSayo na punaH sAmAnyamiti bauddhAH / sAmAnyaM vizeSazca dvayamapi svatantrabhAvena viSaya iti yogAH / sAmAnyaM vizeSazcAbhedena viSaya iti mImAMsakAH / 2 jJAyate'neneti jJAnaM zaptirvA jJAnam / 3 SaSThI vA nAdare iti SaSThI / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 prameyaratnamAlA | jJAnasya pramANatAparihArArthamuktam / tathA parokSajJAnavAdinAM mImAMsakAnAmasvasaMvedanajJAnavAdinAM sAMkhyAnAM jJAnAntara pratyakSajJAnavAdinAM yaugAnAM ca matamapAkartuM svapadopAdAnamityavyAtyativyAptyasambhavadoSaparihArAt suvyavasthitameva pramANalakSaNam / asya ca pramANasya yathoktalakSaNatve sAdhye pramANatvAditi heturatraiva draSTavyaH / prathamAntasyApi hetuparatvena nirdezopapatteH / pratyakSaM vizadaM jJAnamityAdivat / tathAhi -- pramANaM svApUrvArthavyavasAyAtmakaM jJAnaM bhavati pramANatvAt / yattu svApUrvArthavyavasAyAtmakaM jJAnaM na bhavati na tatpramANam / yathA saMzayAdirghaTAdizca / pramANaM ca vivAdApannam / tasmAtsvASUrvArthavyavasAyAtmakaM jJAnameva bhavatIti / na ca pramANatvamasiddham / sarvapramANasvarUpavAdinAM pramANasAmAnye vipratipattyabhAvAt / anyathA sveSTAniSTasAdhanadUSaNAyogAt / atha dharmiNa eva hetutve pratijJArthaikadezAsiddho hetuH syAditi cenna / vizeSaM dharmiNaM kRtvA sAmAnya hetuM bruvatAM doSAbhAvAt / etenApakSadharmatvamapi pratyuktam / sAmAnyasyAzeSavizeSaniSThatvAt / na ca pakSadharmatAbalena hetorgamakatvamapi tvanyathAnupapattibaleneti / sA cAtra niyamavatI vipakSe bAdhakapramANabalAnnizcitaiva / etena viruddhatvamanaikAntikatvaM ca nirastaM boddhavyam / viruddhasya vyabhicAriNazcAvinAbhAMvaniyamanizcayalakSaNatvAyogAdato bhavatyeva sAdhyasiddhiriti kevalavyatirekiNo'pi hetorgamakatvAt / sAtmakaM jIvaccharIraM prANAdimatvAditivat // athedAnIM svoktapramANalakSaNasya jJAnamiti vizeSaNaM samarthayamAnaH prAhahitAhitaprAptiparihArasamartha hi pramANaM, tato jJAnameva taditi / 2 / w hitaM sukhaM tatkAraNaM ca / ahitaM duHkhaM tatkAraNaM ca / hitaM cAhitaM ca hitAhite / tayoH prAptizca parihArazca tatra samartham / hizabdo yasmAdarthe / tenAyamarthaH sampAdito bhavati / yasmAddhitAhitaprAptiparihArasamartha pramANaM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamasamuddezaH / tatastatpramANatvenAbhyupagataM vastu jJAnameva bhavitumarhati nAjJAnarUpaM sannikarSAdi / tathA ca prayogaH pramANaM jJAnameva hitAhitaprAptiparihArasamarthatvAt // yattu na jJAnaM tanna hitAhitaprAptiparihArasamartham / yathA ghaTAdi / hitAhitaprAptiparihArasamarthaM ca vivAdApannam / tasmAt jJAnameva bhavatIti / nacaitadasiddhaM / hitaprAptaye'hitaparihArAya ca pramANamanveSayanti prekSApUrvakAriNo na vyasanitayA sakalapramANavAdibhirabhimatattvAt / atrAha saugataH -- bhavatu nAma sannikarSAdivyavacchedena jJAnasyaiva prAmANyaM na tadasmAbhirniSidhyate / tattu vyavasAyAtmakamevetyatra na yuktimutpazyAmaH / anumAnasyaiva vyavasAyAtmanaH prAmANyAbhyupagamAt / pratyakSasya tu nirvikalpahasta visaMvAdakaH na prAmANyopapatteriti tatrAha - tanizcayAtmakaM samAropaviruddhatvAdanumAnavaditi // 3 // tat pramANatvenAbhyupagataM vastviti dharminirdezaH / vyavasAyAtmakamiti sAdhyam / samAropaviruddhatvAditi hetuH / anumAnavaditi dRSTAnta iti // ayamabhiprAyaH---saMzayaviparyAsAnadhyavasAyasvabhAvasamAropavirodhigrahaNalakSaNavyabasAyAtmakatve satyevAvisaMvAditvamupapadyate / avisaMvAditve ca pramANatvamiti caturvidhasyApi samakSasya pramANatvamabhyupagacchatA samAropavirodhigrahaNalakSaNaM nizcayAtmakamabhyupagantavyam // nanu tathApi samAropavirodhivyavasAyAtmakatvayoH samAnArthakatvAt kathaM sAdhyasAdhanabhAva iti na mantavyam / jJAnasvabhAvatayA tayorabhede'pi vyApyavyApakatvadharmAdhAratayA bhedopapatteH / zizapAtvavRkSatvavat // athedAnIM savizeSaNamarthagrahaNaM samarthayamAnastadeva spaSTIkurvannAha - 'anizcito'pUrvArtha iti // 4 // yaH pramANAntareNa saMzayAdivyavacchedenAnadhyavasitaH so'pUrvArthaH / tenehAdijJAnaviSayasyAvagrahAdigRhItatve'pi na pUrvArthatvam / avagrahAdiviSaya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyaralamAlA bhUtAvAntaravizeSanizcayAbhAvAt // athoktaprakAra evApUrvArthaH kimanyo'pyastItyAha dRSTo'pi samAropAttAgiti // 5 // dRSTo'pi gRhIto'pi na kevalamanizcita evetyapizabdArthaH / tAdRgapUrvArthoM mavati / samAropAditi hetuH / etaduktaM bhavati-gRhItamapi dhyAmAlitAkAratayA yanirNetuM na zakyate tadapi vastvapUrvamiti vyapadizyate pravRttasamAropAvyavacchedAt // nanu bhavatu nAmApUrvArthavyavasAyAtmakatvaM vijJAnasya svavyavasAyaM tu na vina ityatrAha svonmukhatayA pratibhAsanaM svasya vyavasAya iti // 6 // svasyonmukhatA svonmukhatA tayA svonmukhatayA svAnubhavatayA pratimAsanaM svasya vyavasAyaH // atra dRSTAntamAha . arthasyeva tadunmukhatayeti // 7 // tacchabdenArtho'midhIyate / yathA'rthonmukhatayA pratibhAsanamarthavyavasAyastathA svonmukhatayA pratibhAsanaM svasya vyavasAyo bhavati // atrollekhamAha ___ . ghaTamahamAtmanA vegrIti // 8 // nanu jJAnamarthamevAdhyavasyati na svAtmAnam / AtmAnaM phalaM veti kecit / kartRkarmaNoreva pratItirityapare / kartRkarmakriyANAmeva pratItirityanye / teSAM matamakhilamapi pratItibAdhitAmati darzayannAha karmavatkartRkaraNakriyAmatIteriti // 9 // jJAnaviSayabhUtaM vastu karmAbhidhIyate / tasyaiva jJaptikriyayA vyApyatvAt / tasyeva tadvat / kartA AtmA / karaNaM pramANam / kriyA pramitiH / kartA ca karaNaM ca kriyA ca tAsAM pratItiH tasyA iti heto kA, prAguktAnubhavo Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhe yathAkramaM tatpratItirdraSTavyA // nanu zabdaparAmarzasaciveyaM pratItirna vastutvabalopajAtetyatrAha zabdAnuccAraNe'pi svaspAnubhavanamarthavaditi // 10 // __ yathA ghaTAdizabdAnuccAraNe'pi ghaTAdyanubhavastathA'hamahamikayA yo'yamantarmukhAkAratayAvamAsaH sa zabdAnuccAraNe'pi svayamanubhyata ityarthaH // amumevArthamupapattipUrvakaM paraMprati solluNThamAcaSTeko vA tatsatibhAsanamarthamadhyakSamicchaMstadeva tathA necchet // 11 // __ ko vA laukikaH parIkSako vA / tena jJAnena pratimAsituM zIlaM yasya sa tathoktastaM pratyakSaviSayamicchan viSayidharmasya viSaye upacArAt tadeva jJAnameva tathA pratyakSatvena necchet api vicchedeva / anyathA aprAmANikatvaprasaGgaH syAdityarthaH // atrodAharaNamAha pradIpavaditi // 12 // idamatra tAtparyam-jJAnaM svAvabhAsane svAtiriktasajAtIyArthAntarAnapekSaM pratyakSArthaguNatve sati adRSTAnuyAyikaraNatvAtpradIpamAsurAkAravat // atha bhavatu nAmoktalakSaNalakSitaM pramANaM, tathApi tatprAmANyaM svataH parato vA ? na tAvatsvataH avipratipattiprasaGgAt / nApi parata:-anavasthAprasaGgAditi matadvayamAzaMkya tannirAkaraNena svamatamavasthApayannAha tatmAmANyaM svataH paratazceti // 13 // sopaskArANi hi vAkyAni bhavanti / tata idaM pratipattavyaM abhyAsadazAyAM svato'nabhyAsadazAyAM ca parata iti / tena praaguktaikaantdvyniraasH| nacAnabhyAsadazAyAM parataH prAmANye'pyanavasthA samAnA, jJAnAntarasyAbhyastaviSayasya svataH pramANabhUtasyAGgIkaraNAt / athavA prAmANyamutpattau parata eva / viziSTakAraNapramattvAdviziSTakAryasyota / viSayaparicchattilakSaNe pravRtti Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| lakSaNe vA svakAya abhyAsetaradazApekSayA kacitsvataH paratazceti nizcIyate // nanUtpattau vijJAnakAra NAtiriktakAraNAntarasavyapekSatvamasiddham / prAmANyasya taditarasyaivAbhAvAt / guNAkhyamastIti vAGmAtraM, vidhimukhena kAryamukhena vA guNAnAmapratIteH / nApyaprAmANyaM svata eva prAmANyaM tu parata eveti viparyayaH zakyate kalpayitum / anvayavyatirekAbhyAM hi trirUpAliGgAdeva kevalAt prAmANyamutpadyamAnaM dRSTam / pratyakSAdiSvapi tathaiva pratipattavyaM nAnyatheti / tata evA''ptoktatvaguNasadbhAve'pi na tatkRtamAgamasya prAmANyam / tatrahi guNebhyo doSANAmabhAvastadabhAvAcca saMzayaviparyAsalakSaNAprAmANyadvayAsattve'pi prAmANyamautsargikamanapAditamAsta eveti / tataH sthitaM prAmANyamutpattau na sAmagryantarasApekSamiti / nApi viSayaparicchittilakSaNe svakArye svagRhaNasApekSam / agRhItaprAmANyAdeva jJAnAdviSayaparicchittilakSaNakAryadarzanAt // nanu na paricchittimAtraM pramANakArya tasya mithyAjJAne'pi sadbhAvAt / paricchittivizeSaM tu nAgRhItaprAmANyaM vijJAnaM janayatIti / tadapi bAlavilasitam / nahi prAmANyagrahaNottarakAlamutpattyavasthAtaH paricchittervizeSo'vabhAsate, gRhItaprAmANyAdapi vijJAnAnnivizeSaviSayaparicchedopalabdheH // nanu paricchattimAtrasya zuktikAyAM rajatajJAne'pi sadbhAvAttasyApi pramANakAryatvaprasaGga iti cet- mavedevaM, yadyarthAnyathAtvapratyayasvahetUtthadoSajJAnAbhyAM tanApodyata / tasmAdyatra kAraNadoSajJAnaM bAdhakapratyayo vA nodeti, tatra svata eva prAmANyamiti / nacaivamaprAmANye'pyAzaGkanIyaM, tasya vijJAnakAraNAtiriktadoSasvabhAvasAmagrIsavyapekSatayotpatteH nivRttilakSaNe ca svakArye svagrahaNasApekSatvAt / taddhi yAvanna jJAnaM na tAvatsvaviSayAtpuruSaM nivartayatIti // tadetatsarvamanalpatamovilasitam / tathAhi- na tAvatprAmANyasyotpattau sAmagrayantarApekSatvamasiddham / AptapraNItatvalakSaNaguNasannidhAne satyevApta Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmsmuddeshH| praNItavacaneSu prAmANyadarzanAt / yadbhAvAbhAvAbhyAM yasyotpatyanutpattI tat tatkAraNakamiti loke'pi suprasiddhatvAt / yaduktam-" vidhimukhena kAryamukhena vA guNAnAmapratItiriti" tatra tAvadAptapraNItazabde na pratItiguNAnAmityayuktaM AptapraNItattvahAniprasaGgAt / atha cakSurAdau guNAnAmapratItirityucyate tadapyayuktam / nairmalyAdiguNAnAmabalAbAlAdibhirapyupalabdheH / atha nairmalyaM svarUpameva na guNaH tarhi hetoravinAbhAvavaikalyamapi svarUpavikalataiva na doSa iti samAnam / atha tadvaikalyameva doSaH tarhi liGgasya cakSurAdervA tatsvarUpasAkalyameva guNaH kathaM na bhavet ? Aptokte'pi zabde mohAdilakSaNasya doSasyAmAvameva yathArthajJAnAdilakSaNaguNasadbhAvamabhyupagacchannanyatra tathA necchatIti kathamanunmattaH ? athoktameva- zabde guNAH santo'pi na prAmANyotpattau vyApriyante kintu doSAbhAva eveti / satyamuka, kintu na yuktametat / pratijJAmAtreNa sAdhyasiddharayogAt / nahi guNebhyo doSANAmabhAva ityatra kiJcinnibandhanamutpazyAmo'nyatra mahAmohAt / athAnumAne'pi trirUpaliGgamAtrajanitaprAmANyopalabdhireva tatra heturiti cenna / uktottaratvAt / tatra hi trairUpyameva guNo yathA tadvaikalyaM doSa iti nAsamato hetuH / api cAprAmANye'pyevaM vaktuM zakyata eva / tatra hi doSebhyo guNAnAmabhAvastadabhAvAcca prAmANyAsattve aprAmANyamautsargikamAsta ityaprAmANyaM svata eveti tasya minnakAraNaprabhavatvavarNanamunmattabhASitameva syAt / kiJca guNebhyo doSANAmabhAva ityabhidadhatA guNebhyo guNA evetyabhihitaM syAt / bhAvAntarasvabhAvatvAdabhAvasya / tato'prAmANyasattvaM prAmANyameveti naitAvatA parapakSapratikSepaH / avirodhakattvAt / tathA anumAnato'pi guNAH pratIyanta eva, tathAhi- prAmANyaM vijJAnakAraNAtiriktakAraNaprabhavaM, vijJAnAnyattve sati kAryatvAt aprAmANyavat / tathA pramANaprAmANye bhinnakAraNa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 prmevrtnmaalaa| janye, minnakAryatvAt / ghaTavastravaditi ca / tataH sthita prAmANyamutpattau parApekSAmiti / tathA viSayaparicchittilakSaNe pravRttilakSaNe vA svakArye svagrahaNaM nApekSata iti naikAntaH kacidabhyastaviSaya eva parAnapekSatva. vyavasthAnAt / anabhyaste tu jalamarIcikAsAdhAraNapradeze jalajJAna parApekSameva / satyamidaM jalaM, viziSTAkAradhAritvAt ghaTaceTikApeTakadardurArAvasarojagandhavattvAcca, paridRSTajalavadityanumAnajJAnAdarthakriyAjJAnAca, svataHsiddhaprAmANyAtprAcInajJAnasya yathArthatvamAkalpamavakalpyata eva // yadapyabhihitaM prAmANyagrahaNottarakAlamutpattyavasthAtaH paricchittervizeSo nAvabhAsaMta iti / tatra yadyabhyastaviSaye nAvabhAsata ityucyate tadA tadiSyata eva / tatra prathamameva niHsaMzayaM viSayaparicchattivizeSAbhyupagamAt / anabhyastaviSaye tu tadgrahaNottarakAlamastyeva viSayAvadhAraNasvabhAvaparicchattivizeSaH / pUrva pramANApramANasAdhAraNyA eva paricchitterutpatteH / nanu prAmANyaparicchittyArebhedAtkathaM paurvApamiti ? naivam / nahi sarvA'pi paricchittiH prAmANyAmikA, prAmANyaM tu paricchittyAtmakameveti na doSaH / yadapyuktam- bAdhakakAraNadoSajJAnAbhyAM prAmANyamapodyata iti- tadapi phalgubhASitameva / aprAmANye'pi tathA vaktuM zakyatvAt / tathAhiprathamamapramANameva jJAnamutpadyate pazcAdabAdhabodhaguNajJAnottarakAlaM tadapodyata iti / tasmAtprAmANyamaprAmANyaM vA svakArye kacidabhyAsAnabhyAsApekSayA svataH paratazceti nirNetavyamiti // devasya sammatamapAstasamastadoSaM vIkSya prapaJcaruciraM racitaM samasya / mANikyanandivibhunA zizubodhahetormAnasvarUpamamunA sphuTamabhyadhAyi // 1 // iti parIkSAmukhalaghuvRttau pramANasya svarUpoddezaH // 1 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pramANasvarUpavipratipattiM nirasyedAnI saMkhyAvipratiparti pratikSipansakalapramANamedasandarmasaMgrahaparaM pramApoyattApratipAdakaM vAkyamAha kSeti // 1 // tacchabdena pramANaM parAmRzyate / tatpramANaM svarUpeNAvagataM dvadhA chiprakArameva / sakalapramANabhedAnAmatraivAntAvAt // tadvittvamadhpakSAnumAnaprakAreNApi sambhavatIti tadAzakAnirAkaraNArtha sakalapramANamedasaMgrahazAlinI saMkhyA pratyaktIkaroti . pratyakSatarabhedAditi // 2 // pratyakSaM vakSyamANalakSaNaM, itaratparokSaM, tAbhyAM bhedAtpramANasyeti zeSaH / na hi paraparikalpitaikadvitricatuHpaJcaSaTpramANasaMkhyAniyame nikhilapramANamedAnAmantarbhAvavibhAvanA zakyA kartum / tathAhi-pratyakSaikapramANavAdinazcAvAkasya nAdhyakSe laiGgikasyAntarbhAvo yuktaH tasya tadvilakSaNatvAt / sAmagrIsvarUpabhedAt // atha nApratyakSaM pramANamasti visaMvAdasambhavAt / nizcitAvinAbhAvAlliGgAliGgini jJAnamanumAnamityAnumAnikazAsanaM, tatra ca svabhAvaliGgasya bahulamanyathA'pi bhAvo dRzyate / tathAhi kaSAyarasopetAnAmAmalakAnAmetaddezakAlasambadhinAM darzane'pi dezAntare kAlAntare dravyAntarasambandhe ca anyathA'pi darzanAtsvabhAvaheturvyabhicAryeva latAcyUtavallatAziMzapAdisambhAvanAca // tathA kAryaliGgamapi gopAlaghaTikAdau dhUmasya zakramUrdhni cAnyathA'pi mAvAtpAvakavyabhicAryeva / tataH pratyakSamevaikaM pramANamasyaivAvisaMvAdakattvAditi / tadetadbAlavilasitamivAbhAtyupapattizUnyattvAt / tathAhi- kimapratyakSasyotpAdakakAraNAbhAvAdAlambanAmAvAdvA prAmANyaM niSidhyate ? tatra na tAvatprAktanaH pkssH| tadutpAdakasya sunizcitAnyathAnupapattiniyatanizcayalakSaNasya sAdhanasya sadbhAvAt / no khalvapyudIcInaH pakSaH / tadAlamba Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 prmeyrtnmaalaa| nasya pAvakAdeH sakalavicAracaturacetAsa sarvadA pratIyamAnattvAt // yadapi svabhAvahetorvyabhicArasambhAvanamuktam / tadapyanucitameva- svabhAvamAtrasyAhetuttvAt / vyApyarUpasyaiva svabhAvasya vyApakamprati gamakatvAbhyupagamAt / na ca vyApyasya , vyApakavyAbhicAritvaM vyApyattvavirodhaprasaGgAt // kiJca evaM-vAdino nAdhyakSa pramANaM vyavatiSThate / tatrApyasaMvAdasyAgauNattvasya ca prAmANyAvinAmAvitvena nizcetumazakyattvAt / yacca kAryahetorapyanyathApi sambhAvanaM tadapyazikSitalakSitaM suvivecitasya kAryasya kAraNavyabhicArittvAt / yAdRzo hi dhUmo jvalanakArya bhUdharanitambAdAvatibahaladhavalatayA prasarpannupalabhyate, na tAdRzo gopAlaghaTikAdAviti // yadapyuktam " zakramUrddhani dhUmasyAnyathApi bhAva iti" tatra kimayaM zakramUrdhA agnisvabhAvo'nyathA vA ? yadyagnisvabhAvastadAgnireveti kathaM tadudbhUtadhUmasyAnyathAbhAvaH zakyate kalpayitum / athAnagnisvabhAvastadA tadudbhavo dhUma eva na bhavatIti kathaM tasya tadvyabhicAritvamiti / tathAcoktam-agnisvabhAvaH zakrasya mUrddhA cedagnireva saH / athAnagnisvabhAvo'sau dhUmastatra kathaM bhavediti // 1 // kiJca pratyakSaM pramANamiti kathamayaM paraM pratipAdayet / parasya pratyakSeNa gRhItumazakyatvAt / vyAhArAdikAryapradarzanAttaM pratipadyateti cet-AyAtaM tarhi kAryAtkaraNAnumAnam / atha lokavyavahArApekSayeSyata evAnumAnamapi, paralokAdAvevAnabhyupagamAttadabhAvAditi / kathaM tadabhAvo'nupalabdheriti cet- tadA'nupalabdhiliGgajanitamanumAnamaparamApatitamiti // pratyakSaprAmANyamapi svabhAvahetujAtAnumitimantareNa nopapattimiyartIti prAgevoktamityuparamyate // yadapyuktaM dharmakIrtinA-pramANetarasAmAnyasthiteranyadhiyo gataH / pramANAntarasadbhAvaH pratiSedhAcca kasyaciditi // 2 // tataH pratyakSamanumAnamiti pramANadvayameveti saugataH / so'pi na yuktavAdI / smRteravisaM Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiysmuddeshH| vAdinyAstRtIyAyAH pramANayatAyAH sadbhAvAt / na ca tasyA visaMvAdAdaprAmANyam / dattagrahAdivilopApatteH / athAnubhUyamAnasya viSayasyAbhAvAt smRteraprAmANyaM, na, tathApi anubhUtenArthena sAlambanatvopapatteH / anyathA pratyakSasyApyanubhUtArthaviSayatvAdaprAmANyamanivArya syAt svaviSayAvabhAsanaM smaraNe - pyavaziSTamiti / kiJca smRtaraprAmANye'numAnavArtA'pi durlabhA / tayA vyApteraviSayIkaraNe tadutthAnAyogAditi // tata idaM vaktavyam--" smRtiH pramANam , anumAnaprAmANyAnyathAnupapatteriti" saiva pratyakSAnumAnasvarUpatayA pramANasya dvitvasaMkhyAniyamaM vighaTayatIti kiM nazcintayA // tathA pratyabhijJAnamapi saugatIyapramANasaMkhyAM vighaTayatyeva / tasyApi pratyakSAnumAnayoranantarbhAvAt / nanu taditi smaraNamidamiti pratyakSamiti jJAnadvayameva / na tAbhyAM vibhinna pratyabhijJAnAkhyaM vayaM pratipadyamAnaM pramANAntaramupalabhAmahe / tataH kathaM tena pramANasaMkhyAvighaTanamiti tadapyaghaTitameva / yataH smaraNapratyakSAbhyAM pratyabhijJAnaviSayasyArthasya gRhItumazakyatvAt / pUrvottaravivartavaryekadravyaM hi. pratyabhijJAviSayaH / na ca tatsmaraNenopalabhya(kSya)te tasyAnubhUtaviSayatvAt / nApi pratyakSeNa tasya vartamAnavivartavartitvAt // yadapyuktam-" tAbhyAM bhinnamanyat jJAnaM nAstIti / " abhedaparAmarzarUpatayA bhinnasyaivAvamAsanAt / na ca tayoranyatarasya vA bhedaparAmarzakatvamasti vibhinnaviSayayatvAt / na caitatpratyakSe'. ntarbhavatyanumAne vA tayoH puro'vasthitArthaviSayatvenAvinAbhUtaliGgasammAvitArthaviSayatvena ca pUrvAparavikAravyApyekatvAviSayatvAt / nApi smaraNe, tenApi tadekatvasyAviSayIkaraNAt // atha saMskArasmaraNasahakRtamindriyameva pratyabhijJAnaM janayatIndriyajaM cAdhyakSameveti na pramANAntaramityaparaH / so'pyatibAliza eva / svaviSayAbhimukhyena pravarttamAnasyendriyasya sahakArizatasamavadhAne'pi viSayAntarapravRttilakSaNAtizayAyogAt / viSayAntaraM cAtItasAmprati Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyvtmaalaa| kAvasthAvyApyekadanyamindriyANAM - rUpAdigocaracAritvena caritArthatvAcca / / nApyadRSTasahakArisavyapekSamindriyamekatvaviSayaM / uktadoSAdeva // kiJcAdRSTasaMskArAdisavyapekSAdevAtmanastadvijJAnamitikinna kalpyate ? dRzyate hi svapnasArasvatacANDAlikAdividyAsaMskRtAdAtmano viziSTajJAnotpattiriti // nanvaJjanAdi saMskRtamapi cakSuH sAtizayamupalabhyate iti cet na, tasya svArthAnatikrameNaivAtizayopalabdherna viSayAntaragrahaNalakSaNAtizayasya / tathAcoktamyatrA'pyatizayo dRSTaH sa svArthAnatilaMghanAt / dUrasUkSmAdidRSTau syAnna rUpe zrotravRttita iti // 3 // nanvasya vArtikasya sarvajJapratiSedhaparatvAdviSamo dRSTAnta iticena-indriyANAM viSayAntarapravRttAvatizayAmAvamAtre sAdRzyAt dRssttaanttvopptteH| na hi sarvo dRSTAntadharmo dArTAntike bhavitumarhati / anyathA dRSTAnta eva na syaaditi| tataH sthita pratyakSAnumAnAbhyAmarthAntaraM pratyabhijJAnaM saamgriisvruupmedaaditi| na caitadapramANaM tato'rtha paricchidya pravarttamAnasyArthakriyAyAmavisaMvAdAt pratyakSavaditi / nacaikatvApalApebandhamokSAdivyavasthA anumAnavyavasthA vA / ekatvAbhAve baddhasyaiva mokSAdergRhItasambandhasyaiva liGgasyAdarzanAdanumAnasya ca vyavasthAyogAditi / nacAsya viSaye bAdhakapramANasadbha vAdaprAmANyaM tadviSaye pratyakSasya laiGgikasya caaprvRtteH| pravRttau vA pratyuta sAdhakatvameva na bAdhakatvamityalamatiprasaMgena / tathA saugatasya pramANasaMkhyAvirodhividhvastabAdhaM tarkAkhyamupaDhaukata eva / nacaitatpratyakSe'ntarbhavati / sAdhyasAdhanayoApyavyApakabhAvasya sAkalyena pratyakSAviSayatvAt / na hi tadiyato vyApArAnkartuM zaknoti / avicArakatvAt sannihitaviSayattvAcca / nApyanumAne, tasyApi dezAdiviSayaviziSTattvena vyAptyaviSayattvAt / tadviSayattve vA prakRtAnumAnAntarAvaMkalpadvayAnatikramAt / tatra prakRtAnumAnena vyAptipratipattAvitaretara.zrayatvaprasaGgaH / vyAptau hi pratipannAyAmanumAnamAtmAnamAsAdayati / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiysmuddeshH| tadAtmalAbhe ca vyAptipratipattiriti, anumAnAntareNAvinAbhAvapratipattAvanavasthAcamUrI parapakSacamU caJcamIti iti nAnumAnagamyA vyAptiH / nApi sAMkhyAdiparikalpitairAgamopamAnArthApattyabhAvaH sAkalyenAvinAbhAvAvagatiH / teSAM samayasaMgRhItasAdRzyAnyathA'nanyathAbhUtAbhAvaviSayattvena vyAptyaviSayatvAt / paraistathA'nabhyupagamAcca / atha pratyakSapRSThabhAvivikalpAt sAkalyena sAdhyasAdhanabhAvapratipatterna pramANAntaraM tadartha mRgyamityaparaH / so'pi na yuktavAdIvikalpasyAdhyakSagRhItaviSayasya tadagRhItaviSayasya vA tadvayavasthApakatvam ! Aye, pakSe darzanasyeva tadanantarabhAvinirNayasyApi niyataviSayatvena vyAptyagocaratvAt / dvitIyapakSe'pi vikalpadvayamupaDhaukata eva / tadvikalpajJAnaM 'pramANamanyathA veti ? prathamapakSe pramANAntaramanumantavyaM, pramANadvaye'nanta rbhAvAt / uttarapakSe tu na tato'numAnavyavasthA / na hi. vyAptijJAnasyAprAmANye tatpUrvakamanumAnaM pramANamAskandati sandigdhAdiliGgAdapyutpadyamAnasya prAmANyaprasaGgAt / tato vyAptijJAnaM savikalpamavisaMvAdakaM ca pramANaM pramANadvayAdanyadabhyupagamyAmeti na saugatAbhimatapramANasaMkhyAniyamaH / etenAnupalambhAtkAraNavyApakAnupalambhAcca kAryakAraNavyApyavyApakamAvasaMvittiritivadannapi pratyuktaH / anupalambhasya pratyakSaviSayatvena kAraNAdyanupalambhasya ca liMgatvena tajanitasyAnumAnatvAt pratyakSAnumAnAbhyAM vyAptigrahaNapakSopakSiptadoSAnuSaMgAt / etena pratyakSaphalenohApohavikalpajJAnena vyAptipratipattirityapyapAstam / pratyakSaphalasyApi pratyakSAnumAnayoranyataratve vyApteraviSayIkaraNAt tadanyatve ca pramANAntaratvamanivAryamiti / atha vyAptivikalpasya phalatvAnna prAmANyamiti na yuktam / phalasyApyanumAnalakSaNaphalahetutayA pramANatvAvirodhAt / tathA sannikarSaphalasyApi vizeSaNajJAnasya vizeSyajJAnalakSaNaphalApekSayA pramANatvamiti na vaizeSikAbhyupagatohApohavikalpaH pramA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| NAntaratvamativarttate / etena tricatuHpaJcaSaTpramANavAdino'pi sAMkhyAkSapAdapramAkarajaiminIyAH svapramANasaMkhyAM na vyavasthApayituM kSamA iti pratipAditamavagantavyam / uktanyAyena smRtipratyabhijJAnatarkANAM tadabhyupagatapramANa saMkhyAparipaMthitvAditi pratyakSatarabhedAt dve eva pramANe iti sthitam / athedAnI prathamapramANabhedasya svarUpaM nirUpayitumAha vizadaM pratyakSamiti // 3 // jJAnamiti vartate / pratyakSamiti dharminirdezaH / vizadajJAnAtmakaM sAdhyam / pratyakSattvAditi hetuH / tathAhi-pratyakSaM vizadajJAnAtmakameva pratyakSattvAt / yanna vizadajJAnAtmakaM tanna pratyakSaM, yathA parokSam / pratyakSaM ca vivAdApannaM, tasmAdvizadajJAnAtmakamiti / pratijJArthaMkadezAsiddho heturiti cet kA punaH pratijJA tadekadezo vA ? dharmidharmasamudAyaH pratijJA / tadekadezo dharmoM dharmI vA ? hetuH pratijJArthaMkadezAsiddha iti cenna-dharmiNo hetutve asiddhtvaayogaat| tasya pakSaprayogakAlavaddhetuprayoge'pyasiddhabAyogAt / dharmiNo hetuttve ananvayadoSa iti cet na-vizeSasya dharmitvAt / sAmAnyasya ca hetuHvAt tasya ca vizeSeSvanugamo vizeSaniSThatvAtsAmAnyasya / atha sAdhyadharmasya hetutveM pratijJArthaMkadezAsiddhatvamiti tadapyasammatam / sAdhyasya svarUpeNaivAsiddhatvAt / na pratijJArthaMkadezAsiddhatvena tasyAsiddhatvaM, dharmiNA vyabhicArAt / sapakSe vRttyabhAvAddhetorananvaya ityapyasat / sarvabhAvAnAM kSaNabhaGgasaGgamamevAGgazRGgAramaGgIkurvatAM tAthAgatAnAM sattvAdihetUnAmanudayaprasaGgAt / vipakSe bAdhakapramANAbhAvAt / pakSavyApakatvAccAnvayavatvaM prakRte'pi samAnam / idAnI svoktameva vizadatvaM vyAcaSTe pratItyantarAvyavadhAnena vizeSavattayA vA pratibhAsanaM vaizadyamiti // 4 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya samuddezaH / 19 ekasyAH pratIteranyA pratItiH pratItyantaram / tenAvyavadhAnaM tena pratibhAsanaM vaizadyam / yadyapyavAyasyAvagrahehA pratItibhyAM vyavadhAnaM, tathApi na parokSatvaM viSayaviSayiNorbhedenApratipatteH / yatra viSayaviSayiNorbhede sati vyavadhAnaM tatra parokSatvam / tarhyanumAnAdhyakSaviSayasyaikAtmagrAhyasyAgnerabhinnasyopalambhAdavyakSasya parokSateti tadapyayuktam / bhinnaviSayatvAbhAvAt / visadRzasAmagrIjanyabhinnaviSayA pratItiH pratItyantaramucyate nAnyaditi na doSaH / na kevalametadeva / vizeSavattayA vA pratibhAsanaM savizeSavarNasaMsthAnAdigrahaNaM vaizadyam / " tacca pratyakSaM dvedhA mukhyasaMvyavahArabhedAditi " manasikRtya prathamaM sAMvyavahArika pratyakSasyotpAdikAM sAmagrI tadbhedaM ca prAha indriyAnindriyanimittaM dezataH sAMvyavahArikamiti // 5 // vizadaM jJAnamiti cAnuvartate / dezato vizadaM jJAnaM sAMvyavahArikamityarthaH / samIcInaH pravRttinivRttirUpo vyavahAraH tatra bhavaM sAMvyavahArikam / bhUyaH kiMbhUtamindriyAnindriyanimittam / indriyaM cakSurAdi, anindriyaM manaH te nimittaM kAraNaM yasya / samastaM vyastaM ca kAraNamabhyupagantavyam / indriyaprAdhAnyAdanindriyabalAdhAnAdupajAtAmindriyapratyakSam, anindriyAdeva vizuddhisavyapekSAdupajAyamAnamanindriyapratyakSam / tatrendriyapratyakSamavagrahAdidhAraNAparyantatayA caturvidhamapi bahrAdidvAdazabhedamaSTacatvAriMzatsaMkhyaM pratIndriyaM pratipattavyam / anindriyapratyakSasya coktaprakAreNASTacatvAriMzadbhedena manonayanarahitAnAM caturNAmapIndriyANAM vyaJjanAvagrahasyASTacatvAriMzadbhedena ca samuditasyendriyAnindriyapratyakSasya SaTtriMzaduttarA vizatI saMkhyA pratipattavyA / nanu svasaMvedana bhedamanyadapi pratyakSamasti, tatkathaM noktamiti na vAcyam / tasya sukhAdijJAnasvarUpasaMvedanasya mAnasapratyakSatvAt / indriyajJAnastrarUpa saMvedanasya cendriyasamakSa Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| vAdanyathA tasya svavyavasAyAyogAt / smRtyAdisvarUpasaMvedanaM mAnasameveti nAparaM svasaMvedanaM nAmAdhyakSamasti // nanu pratyakSasyotpAdakaM kAraNaM vadatA granthakAraNendriyAnindriyavadarthAlokAvapi kiM na kAraNatvenoktau ? tadavacane kAraNAnAM sAkalyasyAsaMgrahAdvineyavyAmoha eva syAt / tadiyattA'navadhAraNAt / na ca bhagavataH paramakAruNikasya ceSTA tadvyAmohAya prabhavatItyAzaGkAyAmucyate nArthAloko kAraNaM paricchedyattvAttamovat // 6 // sugamametat / nanu bAhyAlokAbhAvaM vihAya tamaso'nyasyAbhAvAtsAdhanavikalo dRSTAnta iti / naivam / evaM sati bAhyAlokasyApi tamo'bhAvAdanyasyAsambhavAttejodravyasyAsambhava iti vistareNaitadalaGkAre pratipAditaM boddhavyam / atraiva sAdhye hetvantaramAha tadanvayavyatirekAnuvidhAnAbhAvAcca kezoNDukajJAnavanaktaMcarajJAnavacca // 7 // atra vyAptiH / yadyasyAnvayavyatireko nAnuvidadhAti na tattatkAraNakaM, yathA kezoMDukajJAnaM, nAnuvidhatte ca jJAnamarthAnvayavyatirekAviti / tathA Aloke'pi / etAvAn vizeSastatra naktaMcaradRSTAnta iti / naktaMcarA mArjArAdayaH / nanu vijJAnamarthajanitamarthAkAraM cArthasyaprAhakam / tadutpattimantareNa viSayaMprati niyamAyogAt / tadutpatterAlokAdAvaviziSTattvAttAdrUpyasahitAyA eva tasyAstaMprati niyamahetuttvAt bhinnakAlatve'pi jJAnajJeyayo hyagrAhakabhAvAvirodhAt / tathAcoktam- bhinnakAlaM kathaM grAhyamiticedgrAhyatAM viduH / hetutvameva yuktijJAstadAkArArpaNakSamam / ityAzaGkAyAmidamAha-- atajanyamapi tatpakAzakaM pradIpavat // 8 // arthAjanyamapyarthaprakAzakamityarthaH / atajjanyatvamupalakSaNam / tenAtadAkAramapItyarthaH / ubhayatrApi pradIpo dRSTAntaH / yathA pradI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 dvitIya smuddeshH| pasyAtajanyasyA'tadAkAradhAriNo'pi tatprakAzakatvaM, tathA jJAnasyApItyarthaH / nanu yadyarthAdajAtasyArtharUpAnanukAriNo jJAnasyArthasAkSAtkAritvaM tadA niyatadigdazakAlavartipadArthaprakAzapratiniyame hetorabhAvAtsarva vijJAnamapratiniyataviSayaM syAditi zaGkAyAmAha svAvaraNakSayopazamalakSaNayogyatayA hi pratiniyatamartha vyavasthApayati // 9 // svAni ca tAnyAvaraNAni ca svAvaraNAni teSAM kSaya udayAbhAvaH / teSAmeva sadavasthA upazamaH tAveva lakSaNaM yasyA yogyatAyAstayA hetubhUtayA pratiniyatamartha vyavasthApayati pratyakSamiti zeSaH / hi yasmAdarthe / yasmAdevaM tato noktadoSa ityarthaH / idamatra tAtparyam , kalpayittvA'pi tAdrUpyaM tadutpattiM tadadhyavasAyaM ca yogyatA'vazyA'bhyupagantavyA / tAdrUpyasya samAnArthastadutpatterindriyAdibhistavyasyApi samAnArthasamanantarapratyayaistatritayasyApi zukle zaMkhe pItAkArajJAnena vyabhicArAdyogyatAzrayaNameva zreya iti / etena yaduktaM pareNa-" arthenaghaTayatyenAM nahi muktvArtharUpatAm / tasmAtprameyAdhigatau pramANaM meyarUpateti" tannirastam / samAnArthAkAranAnAjJAneSu meyarUpatAyAH sadbhAvAt / na ca pareSAM sArUpyaM nAmAsti vastubhUtAmiti yogyatayaivArthapratiniyama iti sthitam / idAnIM kAraNatvAtparicchedyo'rtha iti mataM nirAkaroti kAraNasya ca paricchedyattve karaNAdinA vyabhicAra iti // 10 // karaNAdikAraNaM paricchedyamiti tena vyabhicAraH / na brUmaH kAraNattvAtparicchedyatvamapitu paricchedyattvAtkAraNatvamiti cenna / tathApi kezoMDukAdinA vyabhicArAt / idAnImatIndriyapratyakSaM vyAcaSTe Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyaratnamAlA | sAmagrIvizeSavizleoSitAkhilAvaraNamatIndriyamazeSato mukhyam // 11 // sAmagrI dravyakSetrakAlabhAvalakSaNA, tasyA vizeSaH samagratAlakSaNaH / tena vizleSitAni akhilAnyAvaraNAni yena tattathoktam / kiM viziSTaM ? atIndriyamindriyANyatikrAntam / punarapi kIdRzamazeSataH sAmastyena vizadam / azeSato vaizadye kiM kAraNamiti cet - pratibandhAbhAva iti brUmaH / tatrApi kiM kAraNamiti cet-atIndriyaHvamanAvaraNatvaM ceti brUmaH / etadapi kuta ityAha sAvaraNattve karaNajanyatve ca pratibandhasambhavAt // 12 // " nanvavadhimanaHparyayayoranenAsaMgrahAda vyApakametallakSaNamiti na vAcyam / tayorapi svaviSaye'zeSato vizadatvAdidharmasambhavAt / nacaiva matizrutayorityativyAptiparihAraH / tadetadatIndriyamavadhimanaH paryaya kevalaprabhedAtrividhamapi mukhyaM pratyakSamAtmasannidhimAtrApekSattvAditi / nanvazeSaviSayavizadAvabhAsi jJAnasya tadvato vA pratyakSAdipramANapaJcakAviSayatvenAbhAvapramANaviSamaviSadharavidhvastasattAkattvAt kasya mukhyatvam ? tathAhi -nAdhyakSamazeSajJaviSayaM tasya rUpA - diniyatagocaracArittvAt sambadbhavartamAnaviSayatvAcca / na cAzeSavedI sambaddho vartamAnazceti / nApyanumAnAttatsiddhiH / anumAnaM hi gRhItasambandhasyaikadezadarzanAdasannikRSTe buddhiH / na ca sarvajJasadbhAvAvinAbhAvikAryaliGgaM svabhAvaliGga vA smpshyaamH| tadjJapteH pUrvaM tatsvabhAvasya tatkAryasya vA tatsvabhAvAvinAbhA vino nizcetumazakteH / nApyAgamAttatsadbhAvaH / sa hi nityo'nityo vA tatsadbhAvaM bhAvayet / na tAvannityaH tasyArthavAdarUpasya karmavizeSasaMstavanaparatvena puruSavizeSAvabodhakatvAyogAt / anAderAgamasyAdimatpuruSavAcakatvAghaTanAcca / nApyanitya AgamaH sarvajJaM sAdhayati / tasyApi tatpraNItasya tannizcayamantareNa prAmANya: 22 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiysmuddeshH| 23 nizcayAditaretarAzrayatvAcca / itarapraNItasya tvanAsAditapramANabhAvasyAzeSajJaprarUpaNaparatvaM nitarAmasambhAvyamiti / sarvajJasadRzasyAparasya grahaNAsambhavAcca nopamAnam / ananyathAbhUtasyArthasyAbhAvAnnArthApattirapi sarvajJAvabodhiketi 'dharmAdyupadezasya vyAmohAdapi sambhavAt / dvividho hyupadezaH samyaGimathyopadezabhedAt ; tatra manvAdInAM samyagupadezo yathArthajJAnodayavedamUlatvAt / buddhAdInAM tu vyAmohapUrvakaH tadamUlatvAt teSAmavedArthajJatvAt / tataH pramANapaJcakAviSayatvAdabhAvapramANasyaiva pravRttistena cAbhAva eva jJAyate / bhAvAMze pratyakSAdipramANapaJcakasya vyApArAditi / atra pratividhIyate / yattAvaduktam-pratyakSAdipramANAviSayatvamazeSajJasyeti tadayuktaM, tadgrAhakasyAnumAnasya sambhavAt / tathAhi-kazcitpuruSaH sakalapadArthasAkSAtkArI / tadgrahaNasvamAbatve sati prakSINapratibandhapratyayatvAt / yadyadgrahaNasvabhAvatve sati prakSINapratibandhapratyayaM tattatsAkSAtkAri / yathA'pagatatimiraM locanaM rUpasAkSAtkAri / tadgrahaNasvabhAvattve sati prakSINapratibandhapratyayazca vivAdApannaH kazciditi sakalapadArthagrahaNasvabhAtvaM nAtmano'siddhaM codanAtaH sakalapadArthaparijJAnasyAnyathAyogAdandhasyevAdarzAdrUpapratipatteriti / vyAptijJAnotpattivalAccAzeSaviSayajJAnasambhavaH kevalaM vaizaye vivAdaH / tatra cAvaraNApagama eva kAraNaM rajonIhArAdyAvRtArthajJAnasyeva tadapagama iti / prakSINapratibandhapratyayatvaM kathamiti ceducyate-doSAvaraNe kacinnirmUlaM pralayamupavrajataH prakRSyamANahAnikattvAt / yasya prakRSyamANahAniH / sa kacinnimUlaM pralayamupavrajati / yathA'gnipuTapAkApasAritakiTTakAlikAdyanta raGgabahi raGgamaladvayAtmani hemni malamiti nirhAsAtizayavatI ca doSAvaraNe iti / kathaM punarvivAdAdhyAsitasya jJAnasyAvaraNa siddhaM ? pratiSedhasya vidhipUrvaka. tvAt iti| atrocyate-vivAdApannaM jJAnaM sAvaraNaM, vizadatayA svvissyaanvbodhktvaadrjoniihaaraadyntritaarthjnyaanvditi| na caatmno'muurtttvaadaavaarkaavRttyyogH| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 prameyaratnamAlA / amUrtIyA api cetanAzaktemadirAmadanakodravAdibhirAvaraNopapatteH / na cendriyasya tairAvaraNaM, indriyANAmacetanAnAmapyanAvRtaprakhyatvAt / smRtyAdipratibandhAyogAt / nApi manasastairAvaraNamAtmavyatirekeNAparasya manaso niSetsya mAnatvAt / tato nAmUrtasyAvaraNAbhAvaH / ato nAsiddhaM tadgrahaNasvabhAvatve sati prakSINapratibandhapratyayatvam / nApi viruddha viparItanizcitAvenAbhAvAt / nApyanaikAntikaM dezataH sAmastyena vA vipakSevRttyabhAvAt / viparItArthopasthApakapratyakSAgamAsambhavAnnakAlAtyayApadiSTatvam / nApi satpratipakSaM pratipakSasAdhanasyahetorabhAvAt / athedamastyeva vivAdApannaH puruSo nAzeSajJo vaktRtvAtpuruSatvAtpANyAdimatvAcca / rathyApuruSavaditi / naitacAru vaktRtvAderasamyagdhetutvAt / vaktRtvaM hi dRSTeSTaviruddhArthavaktRtvaM tadavirudvavaktRtvaM vaktRtvasAmAnya vA gatyantarAbhAvAt / na tAvat prathamaH pakSaH siddhasAdhyatAnuSaGgAt / nApi dvitIyaH pakSaH viruddhatvAt / tadaviruddhavaktRtvaM hi jJAnAtizayamantareNa nopapadyata iti / vaktRtvasAmAnyamapi vipakSAviruddhatvAnna prakRtasAdhyasAdhanAyAlaM, jJAnaprakarSe vaktRtvApakAdarzanAtpratyuta jJAnAtizayavato vacanAtizayasyaiva sambhavAt / etena puruSatvamapi nirastaM-puruSatvaM hi rAgAdidoSadUSita, tadA siddhasAdhyatA, tadadUSitaM tu viruddhaM vairAgyajJAnAdiguNayuktapuruSatvasyAzeSajJatvamantareNAyogAt / puruSatvasAmAnyaM tu sandigdhavipakSavyAvRttikamiti siddha sakalapadArthasAkSAtkAritvaM kasyacitpuruSasya / ato'numAnAditi na pramANapaJcakAviSayatvamazeSajJasya // athAsminnanumAne'rhataH sarvavittamanahato vA? anarhatazcedarhadvAkyapramANaM syAt / arhatazcetso'pi na zrutyA sAmarthyena vA'vagantuM pAryate / svazaktyA dRSTAntAnugraheNa vA hetoH pakSAntare'pi tulyavRttivAditi / tadetatpareSAM svavadhAya kRtyotthApanaM, evaMvidhavizeSapraznasya sarvajJa sAmAnyAbhyupagamapUrvakatvAt / anyathA na kasyApyazeSajJatvamityevaM vaktavyam / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiysmuddeshH| prasiddhAnumAne'pyasya doSasya sambhavena, jAtyuttaratvAcca / tathAhi-nityaH zabdaH pratyabhijJAyamAnatvAdityukte vyApakaH zabdo nityaH prasAdhyate avyApako vA / yadyavyApakaH tadA vyApakatvenopakalpyamAno na kaJcidarthaM puSNAti / atha vyApakaH so'pi na / zrutyA sAmarthena vA'vagamyate svazaktyA dRSTAntAnugraheNa vA / pakSAntare'pi tulyavRttitvAditi siddhamato nirdoSAtsAdhanAdazeSajJatvamiti / yaccAbhAvapramANakavalitasattAkatvamazeSajJasyoti tadayuktamevAnumAnasya tadgrAhakasya sadbhAve sati pramANapaJcakAmAvamU TasyAbhAvapramANasyApasthApanAyogAt " gRhItvA vastusadbhAvaM smRtvA ca pratiyoginam / mAnasaM nAstitAjJAnaM jAyate'kSAnapekSayeti" ca bhAvatkaM darzanam / tathA ca kAlatrayAtrilokalakSaNavastusadbhAvagrahaNe'nyatrAnyadA gRhItasmaraNe ca sarvajJanAstitAjJAnamabhAvapramANa yuktam / nAparathA / na ca kasyacidagdirzinAstrijagatrikAlajJAnamupapadyate sarvajJasyAtIndriyasya vA / sarvajJattvaM hi cetodharmatayA'tIndriyaM tadapi na prakRtapuruSaviSayamiti kthmbhaavprmaannmudymaasaadyet| asarvajJasya tadutpAdasAmagryA asambhavAt / sambhave vA tathAjJAtureva sarvajJatvamiti / atrAdhunA tadabhAvasAdhanamityapi na yuktaM siddhasAdhyatAnuSagAt / tataH siddhaM mukhyamatIndriyajJAnamazeSato vizadam / sArvajJajJAnasyAtI. ndriyattvAdazucyAdidarzanaM tadrasAsvAdanadoSo'pi parihRta eva / kathamatIndriyajJAnasya vaizadyamiti cet / yathA satyasvapnajJAnasya bhAvanAjJAnasya ceti / dRzyate hi bhAvanAbalAdataddezavastuno'pi vizadadarzanamiti / "pihite kArAgAre tamasi ca sUcImukhAgrahadurbhedya / mayi ca nimIlitanayane tathApi kAntAnanaM vyaktamiti" bahulamupalambhAt / nanu ca nAvaraNavizleSAdazeSajJatvamapi tu tanukaraNabhuvanAdinimittatvena / na cAtra tanvAdInAM buddhimaddhetukatvamasiddhamanumAnAdestasya suprasiddhatvAt / tathAhi- vimatyadhikaraNabhAvApannaM urvIparvatatarutanvAdikaM buddhimaddhatukaM kAryatvAdacetanopAdAnatvAtsAnnavezaviziSTa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| tvAdvA vastrAdivaditi / Agamo'pi tadAvedakaH zrUyate- " vizvatazcakSuruta vizvatomukho vizvatAbAhuruta vizvataH pAt / sambAhubhyAM dhamatisampatatrai vAbhUmI janayandeva ekaH " tathA vyAsavacanaM ca "ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchetsvarga vA zvabhrameva vA // 1 // " na cAcetanaireva paramANvAdikAraNaiH paryAptattvAdbuddhimataH kAraNasyAnarthakyam / acetanAnAM svayaMkAryotpattau vyApArAyogAtturyAdivat / na caiva cetanasyApi cetanAntarapUrvakattvAdanavasthA / tasya sakalapuruSajyeSThatvAnniratizayatvAtsarvajJabIjasya " klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTatvAdanAdibhUtAnazvarajJAnasambhavAcca / yadAha pataJjali:- "klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSaH sarvajJaH sa pUrveSAmapi guruH kAlenAvicchedAditi " ca " aizvaryamapratihataM sahajo virAgastRptinisargajanitA vazitendriyeSu / AtyantikaM sukhamanAvaraNA ca zaktirjJAnaM ca sarvaviSayaM bhagavaMstavaiva " ityavadhUtavacanAcca / na cAtra kAryatvamasiddham / sAvayavatvena kAryatvasiddhaH / nApi viruddhaM, vipakSa eva vRttyabhAvAt / nApyanaikAntikaM,, vipakSe paramANvAdAvapravRtteH / pratipakSasiddhinibandhanasya sAdhanAntarasyAbhAvAnna prakaraNasamam / atha tanvAdikaM buddhimaddhatukaM na bhavati dRSTakartRkaprAsAdAdivilakSaNatvAdAkAzavadityastyeva pratipakSasAdhanamiti / naitadyuktaM, hetorasiddhatvAt / sannivezaviziSTatvena prAsAdAdisamAnajAtIyatvena tanvAdInAmupalambhAt / atha yAdRzaH prAsAdAdau sannivezavizeSo dRSTo na tAdRzastanvAdAviticenna sarvAtmanA sadRzasya kasyacidapyabhAvAt / sAtizayasannivezo hi sAtizayaM kartAra gamayati prAsAdAdivat / na ca dRSTakartRkatvAdRSTakartRkatvAbhyAM buddhimannimitte taratvasiddhiH / kRtrimaimaNimuktAphalAdibhirvyabhicArAt / etenAcetanopAdAnatyAdikamapi samarthitamiti sUktaM buddhimaddhetukatvaM tatazca sarvaveditvamiti // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyasamuddezaH / 27 tadetatsarvamanumAnamudrAdaviNadaridravacanameva kAryatvAderasamyagghetuttvena tajanita jJAnasya mithyArUpatvAt / tathAhi-kAryatvaM svakAraNasattAsamavAyaH syAdabhUtvA bhAvitvamakriyAdarzino'pi kRtabuddhayutpAdakatvaM kAraNavyApArAnuvidhAyitvaM vA syAdgatyantarAbhAvAt / athAdyaH pakSastadA yoginAmazeSakarmakSaye pakSAntaHpAtini hetau kAryatvalakSaNasyApravRtte gAsiddhatvam / na ca tatra sattAsamavAyaH svakAraNasamavAyo vA samasti, tatprakSayasya pradhvaMsarUpatvena sattAsamavAyayorabhAvAt sattAyA dravyaguNakriyAdhAratvAbhyanujJAnAt samavAyasya ca parairdravyAdipaJcapadArthavRttitvAbhyupagamAt / athAbhAvaparityAgena bhAvasyaiva vivAdAdhyAsitasya pakSIkaraNAnnAyaM doSaH pravezamAgiti cet tarhimuktyarthinAM tadarthaH mIzvarArAdhanamanarthakameva syAt / tatra tasyAkiJcitkaratvAt sattAsamavAyasya vicAramadhirohataH zatadhA vizIryamANatvAt svarUpAsiddhaM ca kAryatvam / sa hi samutpannAnAM bhavedutpadyamAnAnAM vA ? yadyutpannAnAM, satAmasatAM ? na tAvadasatAM kharaviSANAderapi tatprasaGgAt / satAM cet sattAsamavAyAtsvato vA ? na tAvatsattAsamavAyAdanavasthAprasaGgAt prAguktavikalpadvayA'nativRtteH / svataHsatAM tu sattAsamavAyAnarthakyam / athotpadyamAnAnAM sattAsambandho niSThAsambandhayorekakAlatyAbhyupagamAditi matam / tadA sattAsambandha utpAdAdbhinnaH kiM vA abhinna iti / yadi bhinnastadotpatterasattvAvizeSAdutpattyabhAvayoH kiMkRto bhedaH / athotpattisamAkrAntavastusattvenotpattirapi tathAvyapadizyate iti matam / tadapi atijADyavalgitameva / utpattisattvaprativivAde vastusattvasyAtidurghaTattvAt / itaretarAzrayadoSazca / ityutpattisattve vastuni tadekakAlInasattAsambandhAvagamastadavagame ca tatratyasattvenotpattisattvanizcaya iti / athaitaddoSa parijihIrSayA tayoraikyamamabhyanujJAyate, tarhi tatsambandha eva kAryatvamiti / tato buddhimaddhetukattve gaganAdibhiranekAntaH / etena svakAraNasambandho'pi Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 prmeyrtnmaalaa| cintitaH / athomayasambandho kAryatvamiti matiH sApi na yuktA / tatsambandhasyApi kAdAcitkattve samavAyasyAnityatvaprasaGgAt ghaTAdivat akAdAciskattve sarvadopalambhaprasaGgaH / atha vastUtpAdakakAraNAnAM sannidhAnAbhAvAnna sarvadopalambhaprasaMgaH / nanu vastUtpattyarthaM kAraNAnAm vyApAraH / utpAdazca svakAraNasattAsamavAyaH sa ca sarvadApyasti, iti tadarthaM kAraNopAdAnamanarthakameva syAt / abhivyaktyarthaM tadupAdAnamityapi vArtaM vastUtpAdApekSayA abhivyaktaraghaTanAt / vastvapekSapA'bhivyaktI kAraNasampAtAtprAgapi kAryavastusadbhAvaprasaGgAt / tallakSaNatvAdvastusattvasya prAk sata eva hi kenacit tirohitasyAbhivyaJjakenAbhivyaktistamastirohitasya ghaTasyeva pradIpAdineti / tannAbhivyaktyarthaM kAraNopAdAnaM yuktaM, tanna svakAraNasattAsambandhaH kAryatvam // nApyabhUtvAbhAvitvam / tasyApi vicArAsahatvAt / abhUtvAbhAvitvaM hi bhinnAkAlakriyAdvayAdhikaraNabhUte kartari siddha sidrimadhyAste / ktvAntapadavizeSitavAkyArthatvAdbhuktvA vrajatItyAdivAkyArthavat / na cAtra bhavanAbhavanayorAdhArabhUtasya karturanubhavo'sti / abhavanAdhArasyAvidyamAnatvena bhavanAdhArasya ca vidyamAnatayA bhAvAbhAvayorekAzrayavirodhAt / Avarodhe ca tayoH paryAyamAtreNaiva bhedo na vAstava iti / astu vA yathAkathaMcidabhUtvAbhAvitvaM, tathApi tanvAdau sarvatrAnabhyupagamAdbhAgAsiddham |n hi mahImahIdharAkUpArArAmAdayaH prAgabhUtvAbhavanto'bhyupagamyante paraiH / teSAM taiH sarvadAvasthAnAbhyupagamAt / atha sAvayavattvena teSAmapi sAditvaM prasAdhyate, tadapyazikSitalakSitam / avayaveSu vRttarevayavairArabhyatvena ca sAvayavatvAnupapatteH / prathamapakSe sAvayava. sAmAnyenAnekAntAt / dvitIyapakSe sAdhyAviziSTatvAt / atha sanniveza eva sAvayavatvaM tacca ghaTAdivat pRthivyAdAvupalabhyate ityabhUtvAbhAvitvamabhidhIyate tadapyapezalam / sannivezasyApi vicArAsahatvAt / sa hyavayavasambandho bhave Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiysmuddeshH| dracanAvizeSo vA / yadyavayayasambandhastadA gaganAdinAnekAntaH sakalamUrtimaddravyasaMyoganibandhanapradezanAnAtvasyasadbhAvAt / athopacaritA eva tatra pradezA iti cet tarhi sakalamUrtimadravyasambandhasyApyupacaritatvAtsarvagatatvamapyupacaritaM syAt / zrotrasyArthakriyAkAritvaM ca na syAt / upacaritapradezarUpatvAt / dharmAdinA saMskArAttataH setyayuktam / upacaritasyAsadrUpasya tenopkaaraayogaat| kharaviSANasyeva tato na kiJcidetat / atha racanAvizeSastadA parampratibhAgAsiddhatvaM tadavasthameveti nAbhUtvAbhAvitvaM vicAraM sahate / nApyakriyAdarzino'pi kRtabuddhayutpAdakatvam / taddhi kRtasamayasyAkRtasamayasya vA bhavet / kRtasamayasya cet gaganAderapi buddhimaddhetukatvaM syAt / tatrApi khananotsaMcanAt kRtamitigRhItasaGketasya kRtabuddhisambhavAt / sA mithyati cet bhavadIyApi kiM na syAt / bAdhAsadbhAvasya pratipramANavirodhasya cAnyatrApi samAnatvAt / pratyakSeNobhayatrApi karturagrahaNAt / kSityAdikaM buddhimaddhetukaM na bhavati asmadAdyanavagrAhyaparimANAdhArattvAt gaganAdivaditi pramANasya saadhaarnntvaat| tanna kRtasamayasya kRtabuddhyutpAdakatvam / nApyakRtasamayasyA'siddhatvAdavipratipattiprasaGgAcca / kAraNavyApArAnuvidhAyitvaM ca kAraNamAtrApekSayA yadISyate tadA viruddha sAdhanam / kAraNavizeSApekSayA ceditaretarAzrayatvam / siddhe hi kAraNavizeSe buddhimati tadapekSayA kAraNavyApArAnuvidhAyitvaM kAryatvam / tatastadvizeSasiddhiriti sannivezaviziSTatvamacetanopAdAnatvaM coktadoSaduSTatvAnna pRthak cintyate / svarUpabhAgAsiddhatvAdestatrApi sulabhatvAt / viruddhAzcAmI hetavo dRSTantAnugraheNa sazarIrAsarvajJapUrvakatvasAdhanAt / na dhUmAtpAvakAnumAne'pyayaM doSaH / tatra tArNapArNAdivizeSAdhArAgnimAtravyAptadhUmasya darzanAt / naivamatra sarvajJAsarvajJakartavizeSAdhikaraNatatsAmAnyena kAryatvasya vyAptiH sarvajJasya karturato'numAnAtprAgasiddhatvAt / vyabhicAriNazcAmI hetavo buddhimatkAraNa Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 prmeyrtnmaalaa| mantareNApi vidyudAdInAM prAdurbhAvasambhavAt / suptAdyavasthAyAmabuddhipUrvakasyApi kAryasya darzanAt / tadavazyaM tatrApi bhargAkhyaM kAraNamityatimugdhavilasitaM, tadvayApArasyApsambhavAdazarIratvAt / jJAnamAtreNa kAryakAritvAghaTanAdicchAprayatnayoH zarIrAbhAve'sambhavAttadasambhavazca purAtanairvistareNAbhihita AptaparIkSAdau / ataH punaratra nocyate / yacca mahezvarasya klezAdibhiraparAmRSTatvaM niratizayatvamaizvaryAdyapetatvaM tatsarvamapi gaganAbjasaurabhavyAvarNanamiva nirviSayatvAdupekSAmarhati / tato na mahezvarasyAzeSajJatvam / nApi brahmaNaH / tasyApi sadbhAvAvedakapramANAbhAvAt / na tAvatpratyakSaM tdaavedkmviprtipttiprsnggaat| na cAnumAnamavinAmAviliGgAbhAvAt / nanu pratyakSaM tadgrAhakamastyeva, AkSivisphAlanAnantaraM nirvikalpakasya sanmAtravidhiviSayatayotpatteH / sattAyAzca paramabrahmarUpatvAt / tathAcoktam-asti hyAlocanAjJAnaM prathama nirvikalpakam / bAlamUkAdivijJAnasadRzaM zuddhavastujam // 1 // na ca vidhivat parasparavyAvattirapyadhyakSataH pratIyata iti dvaitasiddhiH / tasya niSedhAviSayattvAt / tathA coktam / AhurvidhAtRpratyakSaM na niSedhRvipazcitaH / naikatve Agamastena pratyakSeNa pravAdhyate // 1 // anumAnAdapi tatsadbhAvo vibhAvyata eva / tathAhigrAmArAmAdayaH padArthAH pratibhAsAntaHpraviSTAH pratibhAsamAnatvAt / yatpratibhAsate tatpratibhAsAntaHpraviSTam / yathA pratibhAsasvarUpaM pratibhAsante ca vivAdApannA iti / tadAgamAnAmapi puruSa evedaM yadbhUtaM yacca bhAvyamiti bahulamupalambhAt / sarva vai khalvidaM brahma neha nAnAsti kiJcana / ArAmaM tasya pazyanti na taM pazyati kazcana / iti zrutezca // 1 // nanu paramabrahmaNa eva paramArthasattve kathaM ghaTAdi bhedo'vabhAsata iti na codyam / sarvasyApi tadvivartatayAvabhAsanAt / na cAzeSabhedasya tadvivartatvamAsiddhaM pramANaprasiddhatvAt / tathAhi-vivAdAdhyAsitaM vizvamekakAraNapUrvakamekarUpAnvitatvAt / ghaTaghaTI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiysmuddeshH| sarAvodaJcanAdInAM mRdrUpAnvitAnAM yathA mRdekakAraNapUrvakatvaM, sadrUpeNAnvitaM ca nikhilaM vasviti / tathA''gamo'pyasti-" UrNanAbha ivAMzUnAM caMdrakAMta ivAmbhasAm / prarohANAmiva plakSaH sa hetuH sarvajanminAmiti // 1 // " tadetanmadirArasAsvAdagadgadoditamiva madanakodravAdyupayogajanitavyAmohamugdhavilasitamiva nikhilamavabhAsate vicArAsahatvAt / tathA hi-yatpratyakSasattAviSayatvamabhihitaM tatra kiM nirvizeSasattAviSayattvaM savizeSasattAvabodhakattvam vA? na tAvatpaurastyaH pakSaH / sattAyAH sAmAnyarUpatvAt / vizeSanirapekSatayA'navabhAsanAt / zAbaleyAdivizeSAnavabhAsane gottvA'navamAsanavat / 'nirvizeSaM hi sAmAnyaM bhavecchazaviSANavadi'tyabhidhAnAt / sAmAnyarUpatvaM ca sattAyAH satsadityanvayabuddhiviSayatvena suprasiddhameva / atha pAzcAtyaH pakSaH kakSIkriyate, tadA na paramapuruSasiddhiH / parasparavyAvRttAkAravizeSANAmadhya. kSato'vabhAsanAt / yadapi sAdhanamabhyadhAyi pratibhAsamAnatvaM tadapi na sAdhu, vicArAsahatvAt / tathAhi pratibhAsamAnatvaM svataH parato vA ? na tAvatsvato'siddhatvAt / paratazcedviruddham / parataH pratibhAsamAnatvaM hi paraM vinA nopapadyate pratibhAsanamAtramapi na siddhimadhivasati / tasya tadvizeSAntarIyakatvAttadvizeSAbhyupagame ca dvaitaprasaktiH kiJca dharmihetudRSTAntA anumAnopAyabhUtAH pratibhAsante na veti / prathamapakSe pratibhAsAntaHpraviSTAH pratimAsabahirbhUtA vA / yadyAdyaH pakSastadA sAdhyAntaHpAtitvAnna tato'numAnam / tadbahirbhAve taireva hetoyabhicAraH / apratibhAsamAnatve'pi tadvayavasthAbhAvAt tato nAnumAnamiti / athAnAdyavidyAvijRmbhitatvAtsarvametadasambaddhamityanalpatamovila sitam / avidyAyAmapyuktadoSAnuSaGgAt / sakalavikalpavikalatvAttasyA naiSa doSa ityapyatimugdhabhASitam / kenApi rUpeNa tasyAH pratibhAsAbhAve tatsvarUpAnavadhAraNAt / aparamapyatra vistareNa devAgamAlaGkAre cintitamiti neha Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 prmeyrtnmaalaa| pratanyate / yacca paramabrahmavivarttattvamakhilabhedAnAmityuktaM / tatrApyekarUpeNAnvitatvaM heturanvetranvIyamAnadvayAvinAmAvitvena puruSAdvaitaM pratibadhnAtIti sveSTavighAtakArivAdviruddhaH / anvitatvamekahetuke ghaTAdAvanekahetuke stambhakumbhAmbhoruhAdAvapyupalabhyata ityanaikAntikazca / kimarthaM cedaM kAryamasau vidadhAti ? anyena prayuktatvAt, kRpAvazAt krIDAvazAt, svabhAvAdvA ? anyena prayuktatve svAtantryahAnidaitaprasaGgazca / kRpAvazAditi nottaram / kRpAyAM duHkhinAmakAruNaprasaGgAt / paropakArakaraNaniSThatvAttasyAH sRSTeH prAganukampA viSayaprANinAmabhAvAcca na sA yujyate / kRpAparasya pralayavidhAnAyogAcca / adRSTavazAttadvidhAne svAtantryahAniH kRpAparasya pIDAkAraNAdRSTavyapekSAyogAcca / krIDAvazAtpravRttau na prabhutvaM krIDopAyavyapakSaNAdvAlakavat / krIDopAyasya tatsAdhyasya ca yugapadutpattiprasaGgazca / sati samarthe kAraNe kAryasyAvazyambhAvAt / anyathA krameNApi sA tato na syAt / atha svabhAvAdasaujaganniArminoti yathAgnirdahati vAyuyaMtIti mataM, tadapi bAlabhASitameva pUrvoktadoSAnivRtteH / tathAhi-kramavartivivartajAtamakhilamapi yugapadutpadyeta / apekSaNIyasya sahakAriNo'pi tatsAdhyatvena yogapadyasammavAt udAharaNavaiSamyaM ca / vanhyAdeH kAdAcitkasvahetujanitasya niyatazaktyAtmakatvopapatteranyatra nityavyApisamarthaM kasvabhAvakAraNajanyatvena dezakAlapratiniyamasya kArye durupapAdAt / tadevaM brahmaNo'siddhau vedAnAM tatsuptaprabuddhAvasthAtvapratipAdanaM paramapuruSAkhyamahAbhUtaniH zvasitAbhidhAnaM ca gaganAravindamakarandavyAvarNanavadanavadheyAviSayatvAdupekSAmarhati / yaccAgamaH pramANaM " sarva vai khalvidaM brahmetyAdi " " UrNanAma ityAdi " ca tatsarvamuktavidhinA advaitavirodhIti nAvakAzaM labhate / na cApauruSeyaM Agamo'stItyaroprApaJcayiSyate / tasmAnna puruSottamo'pi vicAraNAM prAJcati // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33: tRtiiysmuddeshH| pratyakSatarabhedabhinnamamalaM mAnaM dvidhaivoditam / devairdItaguNairvicArya vidhivatsaMkhyAtateH saMgrahAt // mAnAnAmiti tadigapyabhihitaM shriirtnnnyaahvyai-| stadvayAkhyAnamado vizuddhadhiSaNairboddhavyamavyAhatam // 1 // mukhyasaMvyavahArAbhyAM pratyakSamupadarzitam / devoktamupajIvadbhiH sUribhi pitaM mayA // 2 // iti parIkSAmukhasya laghuvRttau dvitIyaH samuddezaH // 2 // athedAnImuddiSTe pratyakSatarabhedena pramANadvittve prathamabhedaM vyAkhyAya, itaradvyAcaSTe parokSamitaraditi // 1 // uktapratipakSamitaracchabdo brUte / tataH pratyakSAditaraditi labhyate, tacca parokSamiti / tasya ca sAmagrIsvarUpe nirUpayannAhapratyakSAdinimittaM smRtipatyabhijJAnatarkAnumAnAgamabhedamiti // 2 // pratyakSAdinimittamityatrAdizabdena parokSamapi gRhyate / tacca yathAvasaraM nirUpayiSyate / pratyakSAdinimittaM yasya iti vigrahaH / smRtyAdiSu dvaMdvaH / te medA yasya iti vigrahaH / tatra smRti kramaprAptAM darzayannAha saMskArodAdhanibandhanA tadityAkArA smRtiriti // 3 // saMskArasyodbodhaH prAkazyaM sa nibandhanaM yasyAH sA tathoktA / tadityAkArA tadityullekhinI, evambhUtA smRtirbhavatIti zeSaH / udAharaNamAha . sa devadattA yayeti // 4 // pratyamijJAnaM prAptakAlamAha-- . . . Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 prmeyrtnmaalaa| darzanasmaraNakAraNakaM saGkalanaM pratyabhijJAnaM / tadevedaM tatsadRzaM tadvilakSaNaM tatpratiyogItyAdi // 5 // ___ atra darzanasmaraNakAraNakatvAt sAdRzyAdiviSayasyApi prtybhijnyaanttvmuktm| yeSAM tu sAdRzyaviSayamupamAnAkhyaM pramANAntaraM teSAM vailakSaNyAdiviSayaM pramANAntaramanuSajyeta / tathA coktam-" upamAnaM prasiddhArthasAdharmyAtsAdhyasAdhanam / tadvaidhAtpramANaM kiM syAtsaMjJipratipAdanam // 1 // idamalpaM mahaddUramAsannaM prAMzu naiti vA / vyapekSAtaH samakSe'rthe vikalyaH sAdhanAntara miti // 2 // " aiSAM krameNodAharaNaM darzayannAha___ yathA sa evAyaM devadattaH // 6 // gosadRzo gavayaH // 7 // govilakSaNo mahiSaH // 8 // idamasmAdaram // 9 // vRkSo'yamityAdi // 10 // ___ Adizabdena--" payombubhedI haMsaH syAt SaTpAdarbhamaraH smRtaH / saptaparNaistu tattvajJairvijJeyo viSamacchadaH // 1 // paJcavarNa bhavedratnaM mecakAkhyaM pRthustanI / yuvatizcaikazrRMGgo'pi gaNDakaH parikIrtitaH // 2 // zarabho'pyaSTabhiH pAdaiH siMhazcArusaTAnvitaH / " ityevamAdizabdazravaNAttathAvidhAneva sarAladInavalokya tathA satyApayati yadA tadA tatsaGkalanamapi pratyabhijJAnamuktaM, darzanasmaraNakAraNatvAvizeSAt / pareSAM tu tatpramANantaramevopapadyate upamAnAda! tasyAntarbhAvAbhAvAt / athoho'vasaraprApta ityAha upalambhAnupalambhanimittaM vyAptijJAnamUhaH // 11 // idamasminsatyeva bhavatyasati na bhavatyavati ca / / 12 / / upalammaH pramANamAtramaMtra gRhyate / yadi pratyakSamevopalambhazabdenocyate. tadA sAdhaneSvanumeyeSu vyAptijJAnaM na syAt / atha vyAptiH sarvopasaMhAreNa pratIyate, sA kathamatIndriyasya sAdhanasyAtIndriyeNa sAdhyema bhavediti / maivaM Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiysmuddeshH| pratyakSaviSayeSvivAnumAnaviSayeSvapi vyApteravirodhAt / tajjJAnasyApratyakSattvAbhyupagamAt / udAharaNamAha yathAnAveva dhumastadabhAva na bhavatyeveti ca // 13 // idAnImanumAna kramAyAtamiti tallakSaNamAha sAdhanAtsAdhyavijJAnamanumAnam // 14 // sAdhanasya lakSaNamAha sAdhyAvinAmAvitvena nizcito hetuH // 15 // nanu trairUpyameva hetorlakSaNaM, tasminsatyeva hetorasiddhAdidoSa parihAropapatteH / tathAhi - pakSavarmatvamasiddhattvavyavacchedArthamabhidhIyate / sapakSe sattvaM tu viruddhattvApanodArtham / vipakSe cAsattvamevAnakAntikavyudAsArthamiti / taduktam " hetostriSvaSirUpeSu nirNayastena varNitaH / asiddhaviparItArthavyAbhi-- cArivipakSataH " iti // 1 // tadayuktaM--avinAmAvaniyamanizcayAdeva dosstryprihaaropptteH| avinAbhAvo hyanyathAnupapannattvaM, taccAsiddhasya na sambhavatyeva / anyathAnupapannatvamasiddhasya siddhavatItyabhidhAnAt / nApi viruddhasya tallakSaNatvopapattiviparItanizcitAvinAbhAvini yathoktasAdhyAvinAmAvaniyamalakSaNasyAnupapattevirodhAt vyabhicAriNyapi na prakRtalakSaNAvakAzaH / tata eva tato'nyathA'nupapattireva zreyasI / na trirUpatA / tasyAM sAyAmapi yathoktalakSaNAbhAve hetorgamakatvAdarzanAt / tathAhi-sa zyAmastastratvAditaratattutravadityatra trairUpyasambhave'pyagamakatvamupalakSyate / atha vipakSAyAvRttiniyamavatI tatra na dRzyate / tato na gamakatvamiti / tadapi mugdhavilAsita. meva / tasyA evAvinAbhAvarUpatvAt / itararUpasadbhAve'pi tadabhAve hetoH svasAdhyasiddhimprati gamakatvAniSTau saiva pradhAnaM lakSaNamakSaNamupalakSaNIyamiti / tatsadbhAveM cetararUpadvayaMnirapekSatayA gamakatvopapattezca / yathA santyadvaitavAdita . Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 prmeyrtnmaalaa| no'pi pramANAnISTAniSTasAdhanadUSaNA'nyathA'nupapatteH / nacAtra pakSadharmatvaM sapakSAnvayo vA'sti / kevalamavinAbhAvamAtreNa gmktvprtiiteH| yadapyaparamuktaM paraiH pakSadharmatAbhAve'pi kAkasya kArNoddhavalaH prAsAda ityasyApi gamakatvApattiriti tadapyanena nirastam / anyathAnupapattibalenaiva pakSadharmasyApi sAdhuttvAbhyupagamAt / na ceha sA'sti / tato'vinAbhAva eva hetoH pradhAna lakSaNamabhyupagantavyam / tasminsatyasati trilakSaNattve'pihetorgamakattvadarzanAditi na rUpyaM hetulakSaNamavyApakatvAt / sarveSAM kSaNikattve sAdhye sattvAdeH sAdhanasya sapakSe sato'pi svayaM saugatairgamakatvAbhyupagamAt |eten paJcalakSaNattvamapi yogaparikalpitaM na hetorupapattimiyItyabhihitaM boddhavyam / pakSadhamatve satyanvayavyatirekAvabAdhitaviSayattvamasatpratipakSatvaM ceti paJcalakSaNAni, teSAmapyavinAbhAvaprapaJcataivAbAdhitaviSayasyAvinAbhAvAyogAt / satpratipakSasyekati sAdhyAmAsaviSayattvenAsamyagghetutvAcca / yathoktapakSaviSayatvAbhAvAttadoSeNaiva dugchatyat / ataH sthitaM sAdhyAvinAbhAvitvena nizcito heturiti / idAnImavinAbhAvabhedaM darzayannAha-- sahakramabhAvaniyamo'vinAbhAvaH // 16 // tatra sahabhAvaniyamasya viSayaM darzayannAha-- sahacAriNovyApyavyApakayozca sahabhAvaH // 17 // sahacAriNo rUparasayoApyavyApakayozca vRkSatvaziMzapAtvayoriti / saptamyA viSayo nirdiSTaH / kramamAvaniyamasya viSayaM darzayannAha pUrvottaracAriNoH kAryakAraNayozca kramabhAvaH // 18 // pUrvottaracAriNoH kRttikodayazakaTodayayoH kAryakAraNayozca dhUmadhUmadhvajayoH gavaH / nanvevambhUtasyAvinAmAvasya na pratyakSeNa grahaNaM, tasya snnihit| gat / nApyanumAnena, prakRtAparAnumAnakalpanAyAmitaretarAzrayatvAna Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiysmuddeshH| vasthAvatArAt / AgamAderapi bhinnaviSayatvena suprasiddhatvAnna tato'pi tatpratipattirityArekAyAmAha-- tattinirNayaH // 19 // tarkAdyathoktalakSaNAdUhAttannirNaya iti / athedAnIM sAdhyalakSaNamAha--- ___ iSTamabAdhitamasiddhaM sAdhyam // 20 // atrApare dUSaNamAcakSate--AsanazayanabhojanayAnanidhuvanAderapISTattvAtta. dapi sAdhyamanuSajyata iti / te'pyatibAlizA aprastutapralapitvAt / atra hi sAdhanamadhikriyate / tena sAdhanaviSayatvenepsitamiSTamucyate / idAnIM svAbhihitasAdhyalakSaNasya vizeSaNAni saphalayannasiddhavizeSaNaM samarthayitumAha saMdigdhaviparyastAvyutpannAnAM sAdhyatvaM yathA syAdityasiddhapadam // 21 // tatra sandigdhaM sthANurvApuruSo vetyanavadhAraNenobhayakoTiparAmarzasaMzayAkalitaM vastu ucyate / viparyastaM tu viparItAvamAsiviparpayajJAnaviSayabhUtaM rajatAdi / avyutpannaM tu nAmajAtisaMkhyAdivizeSAparijJAnenAniItaviSayAnadhyavasAyagrAhyam / eSAM sAdhyatvapratipAdanArthamasiddhapadopAdAnamityarthaH / adhuneSTAbAdhita vizeSaNadvayasya sAphalyaM darzayannAhaaniSTAdhyakSAdibAdhitayoH sAdhyatvaM mAbhU. ditISTAbAdhitavacanam // 22 // aniSTo mImAMsakasyAnityaH zabdaH pratyakSAdibAdhitazcAzrAvaNatvAdiH / AdizabdenAnumAnAgamalokasvavacanabAdhitAnAM grahaNam / tadudAharaNaM cAkiJcitkarasya hetvAbhAsasya nirUpaNAvasare svayameva granthakAraH prapaJcayiSyatItyuparamyate / tatrAsiddhapadaM prativAdyapekSayaiva, iSTapadaM tu vAdyapekSayati vizeSamupadarzayitumAha Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. prmeyrtnmaalaa| nacAsiddhvadiSTaM prativAdinaH // 23 // ayamarthaH-na hi sarva sarvApekSayA vizeSaNamapi tu kiJcitkamapyuddizya bhavatIti / asiddhavaditi vyatirekamukhenodAharaNam / yathA asiddhaM prati. vAdyapekSayA na tatheSTamityarthaH / kuta etadityAha pratyAyanAya hIcchA vaktureva // 24 // icchAyAH khallu viSayIkRtamiSTamucyate / pratyAyanAya hIcchA vaktureveti / taca sAdhyaM dharmaH kiM vA tadviziSTo dharmIti prazne tadbhedaM darzayannAha___ sAdhyaM dharmaH kacittadviziSTo vA dharmIti // 25 // sopaskArANi vAkyAni bhavanti / tato'yamarthoM labhyate-vyAptikAlApekSayA tu sAdhyaM dharmaH / kacitprayogakAlApekSayA tu tadviziSTo dharmI sAdhyaH / asyaiva dharmiNo nAmAntaramAha pakSa iti yAvat // 26 // nanu dharmarbhisamudAyaH pakSa iti pakSasvarUpasya purAtanairnirUpitatvAddharmiNastadvacane kathaM na rAddhAntavirodha iti / naivaM-sAdhyadharmAdhAratayA vizeSitasya dharmiNaH pakSatvavacane'pi doSAnavakAzAt / racanAvaicitryamAtreNa tAtparyasyAnirAkRtatvAtsiddhAntAvirodhAt / atrAha saugataH bhavatu nAma dharmI pakSaMvyapadezabhAk tathApi savikalpabuddhau parivartamAna eva na vAstavaH ! sarva evAnumAnAnumeyavyavahAro buddhayArUDhena dharmadharminyAyena bahiHsadasatvamapekSata itya. bhidhAnAditi tannirAsArthamAha-- prasiddho dharmIti / / 27 // ayamarthaH-neyaM vikalpabuddhirbahirantarvA'nAsAditAlambanabhAvA dharmiNaM vyavasthApayati / tadavAstavatvena tadAdhArasAdhyasAdhanayorapi vAstavatvAnupapattestadbaddheH pAraMparyeNApi vastuvyavasthAnibandhanattvAyogAt / tato vikalpenA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tRtIyasamuddezaH / 39 nyena vA vyavasthApitaH parvatAdirviSayabhAvaM bhajanneva dharmitAM pratipadyata iti sthitaM prasiddha dharmIti / tatprasiddhizca kacidvikalpataH kacitpramANataH kacicobhayata iti naikAntena vikalpAdhirUDhasya pramANaprasiddhasya vA dharmitvam / nanu dharmiNo vikalpAtpratipattau kiM tatra sAdhyamityAzaGkAyAmAha - vikalpasiddhe tasminsattetare sAdhye // 28 // tasmindharmiNi vikalpasiddhe sattA ca tadapekSayetarA'sattA ca te dve api sAdhye, nirNItAsambhavadvAdhakapramANatralena yogyAnupalabdhibalena ceti zeSaH / atrodAharaNamAha asti sarvajJo nAsti kharaviSANamiti // 29 // sugamam / nanu dharmiNyasiddhasattA ke bhAvAbhAvobhayadharmANAmasiddhaviruddhAnaikAntikattvAdanumAnaviSayatvAyogAt kathaM sattetarayoH sAdhyattvam ? taduktam--asiddho bhAvadharmazcevyabhicAryubhayAzritaH / viruddho dharmoM bhAvasya sA sattA sAdhyate katham / iti tadayuktam - mAnasapratyakSe bhAvarUpasyaiva dharmiNaH pratipannatvAt / na ca tatsiddhau tatsattvasyApi pratipannatvAdvayarthamanumAnam / tadabhyupetamapi vaiyyAtyAdyadA paro na pratipadyate tadA'numAnasya sAphalyAt / na ca mAnasajJAnAdgaganakusumAderapi sadbhAvasambhAvanA'to'tiprasaGgaH / tajjJAnasya vAdhakapratyayavyapAkRtasattAkavastuviSayatayA mAnasapratyakSAbhAsattvAt / kathaM tarhi turagazRGgAderdharmizvamiti na codyam---dharmiprayogakAle bAdhakapratyayAnudayAtsattvasambhAvanopapatteH / na ca sarvajJAdau sAdhakapramANAsavena sattvaprati saMzItiH sunizcitAsambhavadbAdhakapramANatvena mukhAdAviva satvanizcayAttatra saMzayAyogAt / idAnIM pramANobhayasiddhe dharmiNi kiM sAdhyamityAzaGkAyAmAha - pramANobhayasiddhe tu sAdhyadharmaviziSTatA // 30 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 prmeyrtnmaalaa| sAdhye iti zabdaH prAk dvivacanAnto'pyarthavazAdekavacanAntatayA sambadhyate / pramANaM cobhayaM ca vikalpapramANadvayaM, tAbhyAM siddha dharmiNi sAdhyadhamaviziSTatA sAdhyA / ayamarthaH--pramAgapratipannamapi vastu viziSTadharmAdhAratayA vivAdapadamArohatIti sAdhyatAM nAtivartata iti / evamubhayasidve'pi yojyam / pramANobhayasiddhaM dharmidvayaM krameNa darzayannAha-~ agnimAnayaM dezaH pariNAmI zabda iti yathA // 31 // dezo hi pratyakSeNa siddhaH zabdastubhayasiddhaH / nahi pratyakSeNAgdiArzabhiraniyatadigdezakAlAvacchinnAH sarve zabdA nizcetuM paryante / sarvadarzinastu tannizcaye'pi ke pratyanumAnAnarthakyAt / prayogakAlApekSayA dharmAveziSTadharmiNaH sAdhyattvamabhidhAya vyAtikAlApekSayA sAdhyaniyamaM darzayannAha ___ vyAptau tu sAdhyaM dharma eveti // 32 // sugamam / dharmiNo'pi sAdhyattve ko doSa ityatrAha ___ anyathA tadaghaTanAditi // 33 // uktaviparyaye'nyathAzabdaH / dharmiNaH sAdhyatve tadaghaTanAt vyAptyabaTanAditi hetuH / na hi dhUmadarzanAtsarvatra parvato'gnimAniti vyAptiH zakyA kartuM pramANavirodhAt / nanvanumAne pakSaprayogasyAsambhavAt prasiddho dharmItyAdivacanamayuktam / tasya sAmarthyalabdhatvAt / tathApi tadvacane punaruktatAprasaGgAt / arthAdApannasyApi punarvacanaM punaruktamityabhidhAnAdiAte saugatastatrAha-- sAdhyadharmAdhArasandehApanodAya gamyamAna syApi pakSasya vacanam / / 34 // sAdhyameva dharmastasyAdhArastatra sandeho mahAnasAdiH parvatAditi / tasyApanodo vyavacchedastadartha gamyamAnasyApi sAdhyasAdhanayoApyavyApakabhAvapradarzanAnyathAnupapattestadAdhArasya gamyamAnasyApi pakSasya vacanaM prayogaH / atrodAharaNamAha Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiysmuddeshH| 41 sAdhyadharmiNi sAdhanadharmAvabodhanAya pakSadharmopasaMhAravat // 35 // - sAdhyena viviSTo dharmI parvatAdistatra sAdhanadharmAvabodhanAya pakSadharmopasaMhAravat / pakSadharmasya hetorupasaMhAra upanayastadvaditi / ayamarthaH- sAdhyavyAptasAdhanapradarzanena tadAdhArAvagatAvapi niyatadhArmisambandhitApradarzanArtha yathopanayastathA sAdhyasya viziSTadharmisambandhitAvabodhanAya pakSavacanamapIti / kiJca hetuprayoge'pi samarthanamavazyaM vaktavyam / asamarthitasya hetutvAyogAt / tathA ca samarthanopanyAsAdeva hetoH sAmarthyasiddhatvAddhetuprayogo'narthakaH syAt / hetuprayogAbhAve kasya samarthanamiti cet --pakSaprayogAbhAve va hetuvartatAmiti samAnametat / tasmAtkAryasvabhAvAnupalambhabhedena pakSadharmatvAdibhedena ca tridhA hetumuktvA samarthayamAnena pakSaprayogo'pyabhyupagantavya eveti / amumevArthamAhako vA tridhA hetumuktvA samarthayamAno na pakSayati // 36 // __ko vA vAdI prativAdI cetyarthaH / kilArthe vA zabdaH / yuktyA pakSaprayogasyAvazyaMbhAve kaH kila na pakSayati ? pakSa na karotyapi tu karotyeva / kiM kurvansamarthayamAnaH / kiM kRtvA hetumuktvaiva / na punaranuktvetyarthaH / samarthanaM hi hetorasiddhatvAdidoSaparihAreNa svasAdhyasAdhanasAmarthyaprarUpaNapravaNaM vacanam / tacca hetuprayogottarakAlaM pareNAGgIkRtamityuktveti vacanam / nanu bhavatu pakSaprayogastathApi pakSahetudRSTAntabhedena tryavayavamanumAnamiti sAMkhyaH / pratijJAhetUdAharaNopanayabhedena caturavayavamiti mImAMsakaH / pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanabhedAtpaJcAvayavAmiti yaugaH / tanmatamapAkurvansvamatasiddhamavayavadvayamevopadarzayannAha etadvayamevAnumAnAGgaM nodAraharaNamiti // 37 / / - etayoH pakSahetvordvayameva nAtiriktamityarthaH / evakAreNaivodAharaNAdivyava Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 . . . prmeyrtnmaalaa| cchede siddha'pi paramatanirAsArthaM punarnodAharaNamityuktam / taddhi kiM sAdhyapratipattyarthamutasviddhatoravinA bhAvaniyamArthamAhosvidvyAptismaraNArthamiti vikalpAn krameNa dUSayannAhana hi tatsAdhyamatipattyaGgaM tatra yathoktahetAreva vyApArAt // 38 // tadudAharaNaM sAdhyapratipatteraGgaM kAraNaM neti sambandhaH / tatra sAdhyapratipattau yathoktasya sAdhyAvinAbhAvitvena nizcitasya hetovyApArAditi / dvitIyavikalpaM zodhayannAha-- tadavinAbhAvanithayArthaM vA vipakSe vAdhakAdeva tatsiddheH // 39 // taditi vartate / neti ca / tenAyamarthaH tadudAharaNaM tena sAdhyenAvinAbhAvanizcayArtha vA na bhavatIti / vipakSe bAdhakAdeva tasiddharavinAbhAvanizcayasiddheH / kiJca vyaktirUpaM nidarzanaM tatkathaM sAkalyena vyAptiM gamayet / * vyaktyantareSu vyAptyarthaM punarudAharaNAntaraM mRgyam / tasyApi vyaktirUpattvena sAmAnyena vyAptaravadhArayitumazakyattvAdaparAparatadantarApekSAyAmanavasthA syAt / 'etadevAha vyaktirUpaM ca nidarzanaM sAmAnyena tu vyAptistatrApitadviprati pattAvanavasthAnaM syAt dRSTAntAntarApekSaNAt // 40 // tatrApi udAharaNe'pi / tadvipratipattau sAmAnyavyAptivipratipattAvilyarthaH / zeSaM vyAkhyAtam / tRtIyavikalye dUSaNamAha - nApi vyAptismaraNArtha tathAvidhehatupayogAdeva tatsmRteH // 41 // gRhItasambandhasya hetupradarzanenaiva vyAptisiddhiragRhItasambandhasya dRSTAntazatenApi na tatsmaraNamanubhUtaviSayattvAtsmaraNasyeti--bhAvaH / tadevamudAharaNaprayogasya sAdhyArthaprati nopayogitvaM pratyuta saMzayahetutvameveti darzayatitatparamabhidhIyamAnaM sAdhyadharmiNisAdhyasAdhane sandehayati // 42 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiysmuddeshH| tadudAharaNaM paraM kevalamabhidhIyamAnaM sAdhyamiNi sAdhyaviziSTedharmiNi sAdhyasAdhane sandehayati sandehavatI karoti / dRSTAntadharmiNi sAdhyavyAptasAdhanopadarzane'pi sAdhyadharmiNi tannirNayasya kartumazakyatvAditi zeSaH / amumevArtha vyatirekamukhena samarthayamAnaH prAha kuto'nyathopanayanigamane // 43 // anyathA saMzayahetutvAbhAve kasmAddhetorupanayanigamane prayujyate / aparaH prAha-upanayanigamanayorapyumAnAGgatvameva, tadaprayoga niravakarasAdhyasaMvitterayogAditi / taniSedhArthamAha na ca te tadaGge / sAdhyadharmiNi hetusAdhya __ yorvacanAdevAsaMzayAt // 44 // te upanayanigamane api vakSyamANalakSaNe tasyAnumAnasyAGge na bhavataH ! sAdhyadharmiNa hetusAdhyayorvacanAdevatyevakAreNa dRSTAntAdikamantareNetyarthaH / kiJcAbhidhAyApi dRSTAntAdika samarthanamavazyaM vaktavyamasamarthitasyAhetutvAditi tadeva varaM heturUpamanumAnAvayavo vA'stu sAdhyasiddhau tasyaivopayogAnodAharaNAdikametadevAha-- ___ samarthana vA varaM heturUpamanumAnAvayavo vA'stu sAdhye tadupayogAt // 45 // prathamo vAzabda evakArArthe / dvitIyastu pakSAntarasUcane / zeSaM sugamam / nanu dRSTAntAdikamantareNa mandadhiyAmavabodhayitumazakyatvAtkathaM pakSahetuprayogamAtreNa teSAM sAdhyavipratipatiriti tatrAha bAlavyutpattyartha tatrayopagame zAstra evAsau na vAde'nupayogAditi // 46 // bAlAnAM alpaprajJAnAM vyutpattyarthaM teSAmudAharaNAdInAM trayopagame zAstra Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| evAsau tatrayopagamo na vAde nahi vAdakAle ziSyA vyutpAdyAH / vyutpannAnAmeva tatrAdhikArAditi / bAlavyutpattyarthaM tatrayopagama ityAdinA zAstre'bhyupagatamevodAharaNAditrayamupadarzayati___dRSTAnto dvedhA / anvayavyatirekabhedAditi // 47 // dRSTAvantau sAdhyasAdhanalakSaNau dharmAvanvayamukhena vyatirekadvAreNa vA yatra sa dRSTAnta ityanvarthasaMjJAkaraNAt / sa dvedhaivopapadyate / tatrAnvayadRSTAntaM darzayannAhasAdhyavyAptaM sAdhanaM yatra pradazyate so'nvayadRSTAntaH // 48 // sAdhyena vyAptaM niyata sAdhanaM heturyatra dayate vyAptipUrvakatayeti bhAvaH / dvitIyabhedamupadarzayatisAdhyAbhAve sAdhanAbhAvo yatra kathyate sa vyatirekadRSTAntaH // 49 // asatyasadbhAvo vyatirekaH / tatpradhAno dRSTAnto vyatirekadRSTAnta: / sAdhyAbhAve sAdhanasyAbhAva eveti sAvadhAraNaM draSTavyam / kramaprAptamupanayasvarUpaM nirUpayati hetorupasaMhAra upanayaH // 50 // ___ pakSe ityadhyAhAraH / tenAyamarthaH-hetoH pakSadharmatayopasaMhAra upanaya iti / nigamanasvarUpamupadarzayati pratijJAyAstu nigamanamiti // 51 // upasaMhAra iti vartate / pratijJAyA upasaMhAraH sAdhyadharmaviziSTatvena pradarzanaM nigamanamityarthaH / nanu zAstre dRSTAntAdayo vaktavyA evati niyamAnabhyupagamAtkathaM tatrayamiha sUrebhiH prapaJcitamiti na codyam / svayamanabhyupagame'pi pratipAdyAnurodhena jinamatAnusArAibhaH prayogaparipATyAH pratipannatvAt / sA cAjJAtatatsvarUpaiH kartuM na zakyata iti tatsvarUpamapi zAstre'bhidhAtavya Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyasamuddezaH / 45 meveti / tadevaM matabhedena dvitricatuH paMcAvayavarUpamanumAnaM dviprakArameveti darzayannAha - tadanumAnaM dvedhA // 52 // svArthaparArthabhedAditi // 53 // svaparavipratipattinirAsaphalatvAdvividhameveti bhAvaH / svArthAnumAnabhedaM darza tadvaividhyamevAha---- yannAha-- svArthamuktalakSaNam // 54 // sAdhanAtsAdhya vijJAnamanumAnamiti prAguktaM lakSaNaM yasya tattathoktamityarthaH / dvitIyamanumAnabhedaM darzayannAha- parArtha tu tadarthaparAmarzivacanAjjAtamiti // 55 // " tasya svArthAnumAnasyArthaH sAdhyasAdhanalakSaNaH / taM parAmRzatItyevaM zIlaM tadarthaparAmarza / tacca tadvacanaM ca tasmAjjAtamutpannaM vijJAnaM parArthAnumAna - miti / nanu vacanAtmakaM parArthAnumAnaM prasiddhaM tatkathaM tadarthapratipAdakavacanajanitavijJAnasya parArthAnumAnatvamabhidadhatA na saMgrahItamiti na vAcyam / acetanasya sAkSAtpramitihetutvAbhAvena nirupacaritapramANabhAvAbhAvat / mukhyanumAnahetutvena tasyopacaritAnumAnavyapadezo na vAryata eva / tadevopacaritaM parArthAnumAnatvaM tadvacanasyAcAryaH prAha tadvacanamapi taddhetutvAditi // 56 // * upacAro hi mukhyAbhAve sati prayojane nimitte ca pravarttate / tatra vaca nasya parArthAnumAnatve nimittaM taddhetutvam / tasya pratipAdyAnumAnasya hetustadvetustasya bhAvastattvam / tasmAnnimittAttadvacanamapi parArthAnumAnapratipAdakavacanamapi parArthAnumAnamiti sambandhaH / kAraNe kAryasyopacArAt / athavA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| tatpratipAdakAnumAnaM heturyasya tattaddhetustasya bhAvastattvaM tatastadvacanamapi tatheti sambandhaH / asminpakSe kArye kAraNasyopacAra iti zeSaH / vacanasyAnumAnatve ca prayojanamanumAnAvayavAH pratijJAdaya iti zAstre vyavahAra eva / jJAnAmatmanyanaze tadvayavahArasyAzakyakalpanatvAt / tadeva sAdhanAt sAdhyavijJAnamanumAnamityanumAnasAmAnyalakSaNam / tadanumAnaM dvedhetyAdinA tatprakAraM ca saprapaJcamabhidhAya sAdhanamuktalakSaNApekSayaikamapyatisaMkSepeNa bhidyamAnaM dvividhamityupadarzayati sa hetudhopalabdhyanupalabdhibhedAditi // 57 // sugamametat / tatropalabdhirvidhisAdhikaiva / anupalabdhiH pratiSedhasAdhikaiveti / parasya niyamaM vighaTayannupalabdheranupalabdhezcAvizeSeNa vidhipratiSedhasAdhanAvamAha . upalabdhirvidhipratiSedhayoranupalabdhizceti // 58 // gatArthametat / idAnImupalabdherapi saMkSepeNa viruddhAviruddhabhedAt dvaividhyamupadarzayannAviruddhopalabdhervidhau sAdhye vistarato bhedamAhaaviruddhopalabdhirvidhau SoDhA vyApyakAryakAraNa : pUrvottarasahacara bhedAditi // 59 // pUrva ca uttaraM ca saha ceti dvaMdvaH / pUrvottarasaha ityetebhyazcara ityanukaraNanirdezaH dvandvAt zrUyamANazcarazabdaH pratyekamabhisambadhyate / tenAyamarthaH pUrvacarottaracarasahacarA iti / pazcAdvyApyAdibhiH saha dvandvaH / atrAha saugataHvidhisAdhanaM dvividhameva / svabhAvakAryabhedAt / kAraNasya tu kAryAvinAbhAvAbhAvAdaliGgatvam / nAvazyaM kAraNAni kAryavanti bhavantIti vacanAt / apratibaddhasAmarthyasya kAryamprati gamakatvamityapi nottaram / sAmarthyasyAtIndriyatayA vidyamAnasyApi nizcetumazakyattvAditi / tadasamIkSitAbhidhAnamiti darzayitumAha Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyasamuddezaH / 47 rasAdeka sAmagyanumAnena rUpAnumAnamicchAriSTameva kiMzcitkAraNaM heturyatra sAmarthyApratibandhakAraNAntarAvaikalye // 60 // AsvAdyamAnAddhi rasAttajjanikA sAmagnyanumIyate / tato rUpAnumAnaM bhavati / prAktano hi rUpakSaNaH sajAtIyaM rUpakSaNAntaralakSaNaM kArya kurvanneva vijAtIyaM rasalakSaNaM kArya karotIti rUpAnumAnamicchadbhiriSTameva kiJcitkAraNaM hetuH prAktanasya rUpakSaNasya sajAtIyarUpakSaNAntarAvyabhicArAt // anyathA rasasamAnakAlarUpapratipatterayogAt / nAnukUlamAtra mantyakSaNaprAptaM vA kAraNaM liGgamiSyate / yena maNimantrAdinA sAmarthyapratibandhAtkAraNAntaravaika-1 lyena vA kAryavyabhicAritvaM syAt dvitIyakSaNe kAryapratyakSIkaraNenA'numAnAnarthakyaM vA / kAryAvinAbhAvitayA nizcitasya viziSTakAraNasya chanAderliGgatvenAGgIkaraNAt yatra sAmarthyApratibandhaH kAraNAntarAvaikalyaM nizcIyate tasyaiva:: liGgatvaM nAnyasyeti noktadoSaprasaGgaH / idAnIM pUrvottaracarayoH svabhAva kAryakAraNeSvanantarbhAvAdbhedAntaratvameveti darzayati-- na ca pUrvottaracAriNostAdAtmyaM tadutpattirvA kAlavyavadhAne tadanupalabdheriti // 61 // tAdAtmyasambandhe sAdhyasAdhanayoH svabhAvahetAvantarbhAvaH, tadutpattisa -- mbandhe ca kArye kAraNe vAmtarbhAvo vimAnyate / na ca tadubhayasambhavaHkAlavyavadhAne tadanupalabdheH / sahabhAvinoreva tAdAtmyasambhavAdanantarayo reka pUrvottarakSaNa yo hetuphalabhAvasya dRSTatvAt / vyavahitayostadaghaTanAt / nanu . kAlavyavadhAne'pi kAryakAraNabhAvo dRzyata eva / yathA jAgratprabuddhadazAmA -- viprabodhayormaraNAriSTayorveti / tatparihArArthamAha- * bhaavytiityormrnnjaagrh| ghayorapi nAri Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 prmeyrtnmaalaa| __SToddhodhau prati hetutvam // 62 // sugamametat / atraivopapattimAha-- tayApArAzritaM hi tadbhAvabhAvitvam // 63 // hizabdo yasmAdarthe / yasmAttasya kAraNasya bhAve kAryasya bhAvitvaM tadbhAvabhAvittvaM tacca tadvayApArAzritaM tasmAnna prakRtayoH kAryakAraNabhAva ityarthaH / ayamarthaHanvayavyatirekasamadhigamyo hi sarvatra kAryakAraNabhAvaH / tau ca kAryamprati kAraNavyApArasavyapekSAvevopapadyate kulAlasyeva kalazamprati / na cAtivyavahiteSu tadvayApArAzritattvamiti / sahacarasyApyuktahetuSvanantarbhAvaM darzayati-- sahacAriNorapi parasparaparihAreNAvasthAnAtsahotpAdAca // 64 // __ hetvantaratvamiti zeSaH / ayamabhiprAyaH parasparaparihAreNopalambhAttAdAramyAsambhavAtsvabhAvahetAvanantarbhAvaH / sahotpAdAcca na kAya kAraNe veti / na ca samAnatamayavartinoH kAryakAraNabhAvaH savyetaragoviSANavat / kAryakAraNayoH pratiniyamAbhAvaprasaGgAcca / tasmAddhatvantaratvameveti / idAnI cyApyahetuM kramaprAptamudAharannuktAnvayavyatirekapurassara pratipAdyAzayavazAtpratipAditapratijJAdyavayavapaJcakaM pradarzayatipariNAmI zabdaH kRtakattvAt / ya evaM sa evaM dRSTo, yathA ghaTaH, kRtakavAyaM, tasmAtpariNAmIti, yastu na pariNAmI sa na kRtako dRSTo yathA vannyAstanandhayaH, kRtakazcArya, tasmAtpa riNAmIti / / 65 // svotpattI apekSitavyApAro hi bhAvaH kRtaka ucyate / tacca kRtakatvaM na kUTasthAnityapakSe nApi kSaNikapakSe kintu pariNAmittve satyevetyo vkssyte| kAryahetumAha astyatra dehini budiAhArAdeH // 66 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. tRtiiysmuddeshH| kAraNahetumAha astyatracchAyA chatrAt // 67 // atha pUrvacarahetumAha. udeSyati zakaTaM kRttikodayAt // 68 // muhUrtAnte itisambandhaH / athottaracaraH udagAdbharaNiH prAktata eva // 69 // atrApi muhUrtAprAgiti sambandhanIya, tata eva kRttikodayAdevetyarthaH / sahacarAliGgamAha- astyatra mAtuliGge rUpaM rasAt // 70 // viruddhopalabdhimAha viruddha tadupalabdhiH pratiSedhe tatheti // 71 // pratiSedhe sAdhye'pratidhyena viruddhAnAM sambanvinaste vyApyAdayasteSAmupalabdhaya ityarthaH / tatheti SoDheti bhAvaH / tatra sAdhyaviruddhavyApyopalabdhimAha nAstyatra zItasArza auSNyAt / / 72 // zItasparzapratiSedhena hi viruddho'gnistadvyApyamauSNyamiti / viruddhakAryopalambhamAha nAstyatra zItasparzo dhRmAt / / 73 // atrApi pratiSedhyasya sAdhyasya zItasparzasya viruddho'gnistasyakArya dhUma iti / viruddhakAraNopalabdhimAha nAsmin zarIriNi sukhamasti hRdayazalyAt // 74 // sukhavirodhi duHkhaM, tasya kAraNaM hRdayazalyamiti / viruddhapUrvacaramAha nodeSyati muhUrtAnte zakaTaM revatyudayAt // 75 // zakaTodayaviruddho hyazvinyudayastatpUrvacaro revatyudaya iti / viruddhottaracaraM liGgamAha Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeystnmaalaa| nodagAdbharaNimuhUrtAtpUrva puSyodayAt // 76 // bharaNyudayaviruddho hi punarvasUdayastaduttaracaraH puSyodaya iti / viruddhasahacaramAha nAstyatra bhittau parabhAgAbhAvo'gbhiAgadarzanAditi // 77 // parabhAgAbhAvasya viruddhastadbhAvastatsahacaro'rvAgbhAga iti / aviruddhAnupalabdhibhedamAha aviruddhAnupalabdhiH pratiSedhe saptadhA svabhAvavyApakakArya kAraNapUrvottarasahacarAnupalambhabhedAditi // 78 // svabhAvAdipadAnAM dvandvaH teSAmanupalambha iti pazcAcchaSTItatpuruSaH samAsaH / svabhAvAnupalambhodAharaNamAha nAstyatra bhUtale ghaTo'nupalabdheH // 79 // atra pizAcaparamANvAdibhirvyabhicAraparihArArthamupalabdhilakSaNaprAptattve satIti vizeSaNamunneyam / vyApakAnupalabdhimAha nAstyatra ziMzapA vRkssaanuplbdheH|| 8 // ziMzapAtvaM hi vRkSatvena vyAptam / tadabhAve tadvayApyaziMzapAyA apyabhAvaH / kAryAnupalabdhimAha nAstyatrApratibaddhasAmo'gnidhUmAnupalabdhaH // 81 // apratibaddhasAmarthya hi kArya pratyanupahatazaktikatvamucyate / tadabhAvazca kAryAnupalambhAditi / kAraNAnupalabdhimAha nAstyatra dhUmo'naneH // 82 // pUrvacaranupalabdhimAhana bhaviSyati mRhUrtAnte ikaTaM kRttikodayAnupalabdheH // 83 // uttaracarAnupalabdhimAha Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiysmuddeshH| nodagAgaraNirmuhUrtAtmAktata eva // 84 // tata eva kRttikodayAnupalabdherevetyarthaH / sahacarAnupalabdhiH prAptakAlatyAha nAstyatra samatalAyAmunnAmo naamaanuplbdheH|| 85 // viruddhakAryAdyanupalabdhirvidhau sambhavatItyAcakSANastadbhedAstraya eveti tAneva pradarzayitumAha viruddhAnupalabdhirvidhau dhA / viruddhakAryakAraNasvabhAvAnupalabdhibhedAt // 86 // viruddhakAryAdyanupalabdhirvidhau sambhavatIti viruddhakAryakAraNasvabhAvAnugalabdhiriti / tatra viruddhakAryAnupalabdhimAha yathA'sminpANini vyAdhivizeSo'sti nirAmayaceSTAnupalabdherita // 87 // ___ vyAdhivizeSasya hi viruddhastadabhAvastasya kArya nirAmayaceSTA tasyA anupalabdhiriti / viruddha kAraNAnupalabdhimAha - astyatra dehini duHkhamiSTasaMyogAbhAvAt // 88 // duHkhavirodhi sukhaM, tasya kAraNamiSTasaMyogastadanupalabdhiriti / viruddhasvabhAvAnupalabdhimAha anekAntAtmakaM vastvekAntasvarUpAnupalabdheH // 89 // anekAntAtmakAvirodhI nityAyekAntaH / na punastadviSayavijJAnam / tasya mithyAjJAnarUpatayopalambhasambhavAt / tasya svruupmvaastvaakaarstsyaanuplbdhiH| nanu ca vyApakaviruddhakAryAdInAM paramparayA virodhikAryAdiliGgAnAM ca bahulamupalambhasambhavAttAnyapi kimiti nAcAryerudAhRtAnItyAzaGkAyAmAha parampasyA-sambhAdhanamAtraivAntarbhAvanIyam // 90 // atraivaiteSu kAdivatyaH saritaspaima sAmUnasyopalakSaNArthamudAharaNadvayaM pradarzayati-144 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| abhUdatra cakre zivakaH sthAsAt // 91 // etacca kiM saMjJika kAntarbhavatItyArekAyAmAha kAryakAryamaviruddhakAryoMpalabdhau // 92 // antarbhAvanIyamiti sambandhaH / zivakasya hi kArya chatrakaM, tasya kArya sthAsa iti / dRSTAntadvAreNa dvitIyahetumudAharati-- nAstyatra guhAyAM mRgakrIDanaM mRgArisaMzabdanAt / kAraNaviruddhakArya viruddhakAryopalabdhau yatheti // 93 // mRgakrIDanasya hi kAraNaM mRgastasya virodhI mRgAristasya kAryaM tacchabdanamiti / idaM yathA viruddhakAryopalabdhAvantarbhavati tathA prakRtamapItyarthaH / bAlavyutpattyarthaM paJcAvayavaprayoga ityuktaM vyutpanna prati kathaM prayoganiyama iti zaGkAyAmAha-- ___vyutpannapayogastu tathopapattyA'nyathAnupapattyaiva vA // 94 // vyutpannasya vyutpannAya vA prayogaH kriyate iti zeSaH / tathopapattyA tathA sAdhye satyevopapattistayA anyathAnupapattyaiva vA anyathA sAdhyAbhAve'nupapattistayA / tAmevAnumAnamudrAmunmudrayati __ agnimAnayaM dezastathaiva dhUmavattvopapattedhUmavattvAnyathAnupapa. tterveti // 95 // nanu tadatiriktadRSTAntAderapi vyAptipratipattAvupayogitvAt / vyutpannApekSayA kathaM tadaprayoga ityAha hetuprayogo hi yathAvyAptigrahaNaM vidhIyate sA ca tAvanmAtreNa vyutpanairavadhAryate iti // 96 // hizabdo yasmAdarthe, yasmAdyathAvyAptigrahaNaM vyAptigrahaNAnatikrameNaiva hetuprayogo vidhIyate / sA ca tAvanmAtreNa vyutpannastathopapattyA'nyathAnupapattyA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyasamuddezaH / vA'vadhAryate dRSTAntAdikamantareNaivetyarthaH / yathA dRSTAntAdervyAptipratipattimpratyanaGgatvaM tathA prAk prapaJcitamiti neha punaH pratanyate / nApi dRSTAntAdiprayogaH sAdhyasiddhayarthaM phalavAnityAha | 53 tAvatA ca sAdhyasiddhiH // 97 // cakAra evakArArthe / nizcitavipakSAsambhavahetu prayogamAtreNaiva sAdhyasiddhirityarthaH / tena pakSaprayogo'pe saphala iti darzayannAha - tena pakSastadAdhArasUcanAyoktaH // 98 // yatastathopapattyanyathAnupapattiprayogamAtreNa vyAptipratipattistena hetunA pakSastadAdhArasUcanAya sAdhyavyApta sAdhanAdhArasUcanAyoktaH / tato yaduktaM pareNatadbhAvahetubhAvau hi dRSTAnte tadavedinaH / khyApyete viduSAM vAcyo hetureva hi kevalaH // 1 // iti tannirastam / vyutpannaM prati yathoktahetuprayogo'pi pakSaprayogAbhAve sAdhanasya niyatAdhAratAnavadhAraNAt / athAnumAnasvarUpa pratipAdyedAnIM kramaprAptamAgamasvarUpaM nirUpayitumAha AptavacanAdinibandhanamarthajJAnamAgamaH // 99 // yo yatrAvaJcakaH sa tatrAptaH / Aptasya vacanam / AdizabdenAMgulyAdisaMjJAparigrahaH / AptavacanamAdiryasya tattathoktaM tannibandhanaM yasyArthajJAnasyeti / AtazabdopAdAnAdapauruSeyatvavyavacchedaH / arthajJAnamityanenAnyApohajJAnasyAbhiprAyasUcanasya ca nirAsaH / nanvasambhavIdaM lakSaNaM, zabdasya nityatvenApauruSeyatvAdAptapraNItatvAyogAt / tannityatvaM ca tadavayavAnAM varNAnAM vyApakatvAnnityatvAcca / na ca tadvyApakatvamasiddham / ekatra prayuktasya gakArAdeH pratyabhijJayA dezAntare'pi grahaNAt / sa evAyaM gakAra iti nityatvamapi tayaivAvasIyate / kAlAntare'pi tasyaiva gakArAdernizcayAt / ito vA nityatvaM zabdasya saGketAnyathAnupapatteriti / tathAhi gRhItasaGketasya zabdasya pradhvaMse - Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| satvagRhItasaMketaH zabda idAnImanya evopalabhyate iti tatkathamarthapratyayaH sthAt ? na cAsau na bhavatIti sa evAyaM zabda iti pratyabhijJAnasyAtrApi sulamatvAcca / na ca varNAnAM zabdasya vA nityatva sarvaiH sarvadA zravaNaprasaGgaH / sarvadA tadabhivyakterasambhavAt / tadasambhavazvAbhivyaJjakavAyUnAM pratiniyatatvAt / naca teSAmanupapannatvam / pramANapratipannatvAt tathAhivaktRmukhanikaTadezavartibhiH spArzanenAdhyakSeNa vyaJjakA vAyavo gRhyase / dUradezasthitena mukhasamIpasthitatUlacalanAdanumIyante / zrotRzrotradeze zabdazravaNAnyathAnupapatterarthApattyApi nizcIyante / kiJcotpattipakSe'pi samAno'yaM doSaH / tathAhi-vAyvAkAzasaMyogAdasamavAyikAraNAdAkAzAcca samavAyikAraNAdigdezAdyavibhAgenotpadyamAno'yaM zabdo na sarvairanubhUyate / api tu niyatadigdezasthaireva tathA'bhivyajyamAno'pi / nApyabhivyaktisAMkaryamumayatrApi samAnatvAdeva / tathAhi-anyaistAlvAdisaMyogairyathAnyova! na kriyate tathA dhvanyantarasAribhistAlvAdibhiranyo dhvaniribhyate ityutpattyabhivyaktyoH samAnatvenaikatraiva paryanuyogAvasara iti sarva sustham / mAbhUdvarNAnAM tadAtmakasya vA zabdasya kauTasthyanityatvam / tathApyanAdiparamparAyAtatvena vedasya nityatvAtprakRtalakSaNasyAvyApakatvam / na ca pravAhanityAvamapramANakamevAsyeti yuktaM vaktum / adhunA tatkarturanupalambhAdatItAnAgatayorapi kAlayostadanumApakasya liGgasyAbhAvAttadabhAvo'pi sarvadApyatIndriyasAdhyasAdhanasambandhasyendriyagrAhyatvAyogAt / pratyakSa pratipannameva hi liGgam / anumAnaM hi gRhItasambandhasyaikadezasandarzanAdasannikRSTa'rthe buddhirityabhidhAnAt / nApyarthApattestasiddhiH / anyathAbhUtasyArthasyAbhAvAdupamAnopameyayorapratyakSatvAccanApyupamAnaM sAdhakam / kevalamabhAva pramANamevAvaziSyate tacca tadabhAvasAdhakamiti / na ca puruSasadbhAvavadasyApi duHsAdhyatvAtsaMzayApattistada Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiysmuddeshH| bhAvasAdhakapramANAnAM sulabhatvAt / adhunA hi tadabhAvapratyakSamevAtItAnAgatayoH kAlayoranumAnaM tadabhAvasAdhakamiti / tathA ca -"atItAnAgato kAlo vedakAravivarjitau / kAlazabdAbhidheyatvAdidAnIntana kAlavat // 1 // vedasyAdhyayanaM sarva tadadhyayanapUrvakam / vedAdhyayanavAcyavAdadhunAdhyayanaM tatheti // 2 // " tathA apauruSeyo vedaH anavacchinnasampradAyatve satyasmaryamANakartRkatvAdAkAzavat / arthApattirapi prAmANyalakSaNasyArthasyAnanyathAbhUtasya darzanAttadabhAve nizcIyate / dharmAdyatIndriyArthaviSayasya vedasyArvAgdarzibhiH kartumazakyatvAt / atIndriyArthadarzinazcAbhAvAtprAmANyamapauruSeyatAmeva kalpayatIti / atra pratividhIyate yattAvaduktaM varNAnAM vyApitve nityatve ca pratyabhijJA 'pramANamiti, tadasat / pratyabhijJAyAstatra pramANatvAyogAt / dezAntare'pi tasyaiva varNasya sattve khaNDazaH pratipattiH syAt / nahi sarvatra vyAptyA varta-mAnasyaikasminpradeze sAmastyena grahaNamupapattiyuktam / avyApakatvaprasaGgAt / 'ghaTAderapi vyApakattvaprasaMgaH / zakyaM hi vaktumevaM ghaTaH sarvagatazcakSurAdi-sannidhAnAdanekatra deze pratIyata iti / nanu ghaTotpAdakasya matpiNDAderanekasyopalammAdanekatvameva / tathA mahadaNuparimANasambhavAcceti / tacca varNeSvapi samAnam / tatrApi pratiniyatatAlbAdikAraNakalApasya tIvrAdidharmabhedasya ca sambhavAvirodhAt / tAlvAdInAM vyaJjakatvamatraiva niSetsyata ityAstAM tAvadetat / atha vyApitve'pi sarvatra sarvAtmanA vRttimattvAnna doSo'yamiti cenna / tathA sati srvthaiktvvirodhaat| nahi dezabhedena yugapatsarvAtmanA pratIyamAnasyaikatvamupapanna pramANavirodhAt / tathAca prayogaH-pratyekaM gakArAdivarNo'neka eva yugapadbhinnadezatayA tathaiva sarvAtmanopalabhyamAnatvAt ghaTAdivat / na sAmAnyena vyabhicAraH / tasyApi sadRzapariNAmAtmakasyAnekatvAt / nApi dharvatAdyanekapradezasthatayA yugapadanekadezasthitapuruSaparidRzyamAnena candrArkA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| dinA vyabhicAraH / tasyAtidaviSThatayaikadezasthitasyApi bhrAntivazAdanekadezasthatvena pratIteH / na cAbhrAntasyabhrAntena vyabhicarakalpanA yukteti / nApi jalapAtrapratibimbena / tasyApi candrArkAdisannidhimapekSya tathApariNamamAnasyAnekatvAt tasmAdanekapradeze yugapatsarvAtmanopalabhyamAnaviSayasyaikasyAsambhAvyamAnatvAttatra pravarttamAnaM pratyabhijJAnaM na pramANamiti sthitam / tathA nityatvamapi na prasyabhijJAnena nizcIyata iti / nityatvaM hi ekasyAnekakSaNavyApitvaM / taccAntarAle sattAnupalambhena na zakyate nizcetum / na ca pratyamijJAnabalenaivAntarAle sattAsambhavaH / tasya sAdRzyAdapi sambhavAvirodhAt / na ca ghaTAdAvasyevaM prasaGgaH / tasyotpattAvaparAparamRtpiNDAntaralakSaNasya kAraNasyAsambhAvyamAnatvenAntarAle sattAyAH sAdhayituM zakyatvAt / atra tu kAraNAnAmapUrvANAM vyApArasambhAvanAto nAntarAle sattAsambhava iti / yaccAnyaduktaM saMketAnyathAnupapatteH zabdasya nityatvamiti / idamapyanAtmajJabhASitameva / anitye'pi yojayituM zakyatvAt / tathA hi gRhItasaMketasya daNDasya pradhvaMse satyagRhItasaMketa idAnImanya eva daNDaH samupalabhyata iti daNDIti na syAt / tathA dhUmasyApi gRhItavyAptikasya nAze anyadhUmadarzanAdvanhivijJAnAbhAvazca / atha sAdRzyAttathApratItena doSa iti cedatrApi sAdRzyavazAdapratyaye ko doSaH ? yena nityatve'tra durabhiniveza AzrIyate / tathA kalpanAyAmantarAle sattvamapyadRSTaM na kalpitaM syAditi / yaccAnyadabhihitaM vyaJjakAnAM pratiniyatatvAnna yugapat zrutiriti tadapyazikSitalakSitam / samAnendriyagrAhyaSu samAnadharmasu samAnadezeSu viSayiviSayeSu niyamAyogAt / tathAhi-zrotraM samAnadezasamAnendriyagrAhyasamAnadharmApannAnAmAnAM grahaNAya pratiniyatasaMskArakasaMskArya na bhavati / indriyatvAt cakSurvat / zabdA vA pratiniyatasaMskArakasaMskAryA na bhavanti / samAnadezasamAnendriyagrAhyasamAnadharmApannattve Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiysmuddeshH| sati yugapadindriyasambaddhatvAt / ghaTAdivat / upapattipakSe'pyayaM doSaH samAna iti na vAcyaM mRtpiNDadIpadRSTAntAbhyAM kArakavyaJjakapakSayorvizeSasiddharityalamatijalpitena / yaccAnyatpravAhanityatvena vedasyApauruSeyatvamiti tatra kiM zabdamAtrasyAnAdinityatvamuta viziSTAnAmiti ? AdyapakSe ya eva zabdA laukikAsta eva vaidikA ityalpamidamabhidhIyate veda evApauruSeya iti / kintu sarveSAmapi zAstrANAmapauruSeyatati / atha "viziSTAnupUrvikA eva zabdA anAditvenAbhidhIyante" teSAmavagatArthAnAmanavagatArthAnAM vA anAditA syAt ? yadi tAvaduttaraH pakSastadA'jJAnalakSaNamaprAmANyamanuSajyate / atha AdyaH pakSa AzrIyate tadvyAkhyAtAraH kiJcijJA bhaveyuH sarvajJA vA ? prathamapakSe duradhigamasambandhAnAmanyathApyarthasya kalpayituM zakyatvAt mithyAtvalakSaNamaprAmANyaM syAt / taduktam-ayamoM nAyamartha iti zabdA vadanti na / kalpyo'yamarthaH puruSaiste ca rAgAdiviplutAH // 1 // kiJca kiJcijjJanyAkhyAtArthAvizeSAt agnihotraM juhuyAt svargakAma ityasya khAdecchvamAMsamityapi vAkyArthaH kiM na syAt saMzayalakSaNamaprAmANyaM vA / atha sarvavidviditArtha eva vedo'nAdiparaMparA'yAta iti cet / hanta dharme codanaiva pramANamiti hatametat / atIndriyArthapratyakSIkaraNasamarthasya puruSasya sadbhAve ca tadvacanasyApi codanAvattadavabodhakatvena prAmANyAdvedasya puruSAbhAvasiddhe. statpratibandhakaM syAt / atha tadvayAkhyAtRRNAM kiJcijJatve'pi yathArthavyAkhyAnaparamparAyA anavacchinnasantAnatvena satyArtha eva vedo'vasIyata iti cenna kiMcijJAnAmatIndriyArtheSu niHsNshyvyaakhyaanaayogaadndhenaakRssymaannsyaandhsyaanissttdeshprihaarennaabhimtpthpraapnnaanuppttH| kiJcAnAdivyAkhyAnaparampa-. rAgatatve'pi vedArthasya gRhItavismRtasambandhavacanAkauzaladuSTAbhiprAyatayA * 1 utpattipakSe, ityapi pAThabhedaH // 2 tarhi iti zeSaH... Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyaratnamAlA | vyAkhyAnasyAnyathaiva karaNAdavisaMvAdAyogAdaprAmANyameva syAt / dRzyante hyadhunAtanA api jyotiHzAstrAdiSu rahasyaM yathArthamavayanto'pi durabhisaMdheranyathA vyAcakSANAH / kecijjAnanto'pi vacanAkauzalAdanyathopadizantaH / kecidvismRtasambandhA ayAthAtathyamabhidadhAnA iti / kathamanyathA bhAvanAvidhiniyogavAkyArthapratipattirvede syAnmanuyAjJavalkyAdInAM zrutyarthAnusArismRtinirUpaNAyAM vA ? tasmAdanAdipravAhapatitatve'pi vedasya yathArthatvameva syAditi sthitam / yaccoktamatItAnAgatAvityAdi tadapi svamatanirmUlana hetutvena viparItasAdhanAttadAbhAsameveti / tathAhi--" atItAnAgatau kAlau vedArthajJavivarjitau / kAlazabdAbhidheyatvAdadhunAtanakAlavaditi // 1 // kiJca kAlazabdAbhidheyatvamatItAnAgatayoH kAlayorgrahaNe sati bhavati / tadgrahaNaM ca nAdhyakSatastayoratIndriyatvAt / anumAnatastadgrahaNe'pi na sAdhyena sambandhastayornizvetuM pAryate / pratyakSagRhItasyaiva tatsaMbandhAbhyupagamAt / na ca kAlAkhyaM dravyaM mImAMsakasyAsti / prasaGgasAdhanAdadoSa iti cenna / paramprati sAdhyasAdhanayorvyApyavyApakabhAvAbhAvAdidAnImapi dezAntare vedakArasyASTakAdeH saugatAdibhirabhyupagamAt / yadapyaparaM vedAdhyayanamityAdi tadapi vipakSe'pi samAnam - " bhAratAdhyayanaM sarve gurvadhyayanapUrvakaM / tadadhyayanavAcyattvA- dadhunAdhyayanaM yatheti // 1 // " yaccAnyaduktam -- anavacchinnasampradAyatve -satyasmaryamANakartRtvAditi jIrNakUpArAmAdibhirvyAbhicAranivizeSyasyAsmaryamANakartRkatvasya 1 ta vRtparthamanavacchinna sampradAyattvavizeSaNepi vicAryamANasyAyogAdasAdhanatvam / karturasmaraNaM hi vAdinaH prativAvadanazca sarvasya vA ? vAdinazcedanupalabdherabhAvAdvA ? Adhe pakSe piTakatraye'pi syAdanupalabdheravizeSAt / tatra paraiH katuraGgIkaraNAnno cet / ata evAtrApi na tadastu | abhAvAditi cedasmAttadabhAvasiddhAvitaretarA55 58 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ 59 tRtiiysmuddshH| zrayatvam / siddhe hi tadabhAve tannibandhanaM tadasmaraNamasmAcca tadabhAva iti / prAmANyAnyathAnupapattestadabhAvAnnetaretarAzrayatvamiti cenna / prAmANyenAprAmANyakAraNasyaiva puruSavizeSasya nirAkaraNAt puruSamAtraspAnirAkRteH / athAtIndriyArthadarzino'bhAva.danyasya ca prAmANyakAraNatvAnupapatteH siddha eva sarvathA puruSAbhAva iti cet kutaH sarvajJAbhAvo vibhAvitaH ? prAmANyAnyathAnupapatteriti ceditaretarAzrayatvam / karturasmaraNAditi ceccakraka prasaGgaH / abhAvapramANAditi cenna / tatsAdhakasyAnumAnasya prAtipAditatvAdabhAvapramANosthAnAyogAt pramANapaJcakAbhAve'bhAvapramANapravRtteH-' pramANapaJcakaM yatra vasturUpe na jAyate / vastvasattAvabodhArtha tatrAbhAvapramANateti' parairabhidhAnAt / tato na vAdinaH karturasmaraNamupapannam / nApi prativAdino'siddheH / tatra hi prativAdI smaratyeva kartAramiAte / nApi sarvasya, vAdino vedakarturasmaraNe'pi prativAdinaH smaraNAt nanu prativAdinA vede'STakAdayo bahavaH kartAraH -smaryante'tastatsmaraNasya vivAdaviSayasyAprAmANyAdbhavedeva sarvasya karturasmaraNamiti cet na / kartRvizeSaviSaya evAsau vivAdo na kartRsAmAnye / ataH sarvasya karturasmaraNamapyasiddham / sarvAtmajJAnavijJAnarahito vA kathaM sarvasya karturasmaraNamavaiti / tasmAdapauruSeyatvasya vede vyavasthApayitumazakyatvAnna tallakSaNasyAvyApakatvamasambhavitatvaM vA sambhavati / pauruSeyattve punaH pramANAni bahUni santyeva / sajanmamaraNarSigotracaraNAdinAmazruteranekapadasaMhatipratiniyamasaMdarzanAt / phalArthipuruSapravRttinivRttihetvAtmanA, zrutezca manusUtravat puruSakartRkaiva zrutiH // 1 // iti vacanAt / apauruSayattve'pi vA na prAmANyaM veda-syopapadyate taddhetUnAM guNAnAmabhAvAt / nanu na guNakRtameva prAmANyaM kintu doSAbhAvaprakAreNApi, sa ca doSAzrayapuruSAbhAve'pi nizcIyate na guNasadbhAva eveti / tathAcoktam -zabde doSodbhavastAvadvaktradhIna iti sthitam / tadabhAvaH Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| kvacittAvadguNavadvaktRkatvataH // 1 // tadguNairapakRSTAnAM zabde saMkrAntyasa-- mbhavAt / yadvA vakturamAvena na syurdoSA nirAzrayAH // 2 // iti / tadapyayuktam / parAbhiprAyAparijJAnAt / nAsmAbhirvakturabhAve vedasya prAmANyAbhAvaH samudbhAvyate / kiMtu tadvayAkhyAtRRNAmatIndriyArthadarzanAdiguNAbhAve / tato doSANAmanapoditatvAnna prAmANyanizcaya iti / tato'pauruSeyatve'pi vedasya prAmANyanizcayAyogAnnAnena lakSaNasyAvyApitvamasambhavitvaM vetyalamatija. lpitena / nanu zabdArthayoH sambandhAbhAvAdanyApohamAtrAbhidhAyitvAdAptapraNItAdapi zabdAt kathaM vastubhUtArthAvagama ityatrAhasahajayogyatAsaGketavazAddhi zabdAdayo vstumtipttihetvH||10|| sahajA svabhAvabhUtA yogyatA zabdArthayorvAcyavAcakazaktiH tasyAM saGketastadvazAddhi sphuTaM zabdAdayaH prAguktAH vastupratipattihetava iti / udAharaNamAha - yathA mervAdayaH santi // 101 // nanu ya eva zabdAH satyarthe dRSTAsta evArthAbhAve'pi dRzyante tatkathamarthabhidhAyakatvamiti / tadapyayuktam-anarthakebhyaH zabdebhyo'rthavatAmanyatvAt / na cAnyasya vyabhicAre'nyasyAsau yukto'tiprasaGgAt / anyathA gopAlaghaTikAntargatasya dhUmasya pAvakasya vyabhicAre parvatAdidhUmasyApi tatprasaGgAt / " yatnataH parIkSitaM kArya kAraNaM nAtivartate " ityanyatrApi samAnam / suparIkSito hi zabdo'rtha na vyabhicaratIti / tathA cAnyApohasya zabdArthatvakalpanaM prayAsamAtrameva / na cAnyApohaH zabdArthoM vyavatiSThate pratItivirodhAt / na hi gavAdizabdazravaNAdagavAdivyAvRttiH pratIyate / tataH sAsnAdimatyarthe pravRttidarzanAdagavAdibuddhijanakaM tatra zabdAntaraM mRgyam / athaikasmAdeva gozabdAdarthadvayasyApi sambhAvanAnnArthaH zabdAntareNeti cennai Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiysmuddeshH| vam / ekasya parasparaviruddhArthadvayapratipAdanavirodhAt / kiJca gozabdasyAgovyAvRttiviSayatve prathamamagauriti pratIyeta na caivamato nAnyApohaH shbdaarthH| kiJca apohAkhyaM sAmAnyaM vAcyatvena pratIyamAnaM paryudAsarUpaM prasajyarUpaM cA ? prathamapakSe gotvameva nAmAntareNoktaM syAt / abhAvAmAvasya bhAvAntarasvabhAvena vyavasthitatvAt / kazcAyamazvAdinivRttilakSaNo bhAvo'bhidhIyate ? na tAvatsvalakSaNarUpastasya sakalavikalpavAggocarAtikrAntatvAt / nApi zAbaleyAdivyaktirUpastasyAsAmAnyatvaprasaGgAt / tasmAt sakalagovyaktiSvanuvRttapratyayajanakaM tatraiva pratyeka parisamAptyA vartamAna sAmAnyameva gozabdavAcyam / tasyApoha iti nAmakaraNe nAmamAtraM midyeta nArthaH ato nAdyaH pakSaH zreyAn / nApi dvitIyo, gozabdAdeH kvacidvAhye'rthe pravRttyayogAt / tucchAbhAvAbhyupagame paramatapravezAnuSaMgAcca / kiJca gavAdayo ye sAmAnyazabdA ye ca zAbaleyAdayasteSAM bhavadabhiprAyeNa paryAyatA syAt / arthabhedAbhAvAvRkSapAdapAdizabdavat / na khalu tucchAbhAvasya bhedo yukto vastunyeva saMsRSTatvaikatvanAnAtvAdivikalpAnAM pratIteH / bhede vA abhAvasya vastutApattiH tallakSaNattvAdvastutvasya / na cApehyalakSaNasambandhibhedAr3hedaH / prameyAbhiveyAdizabdAnAmapravRttiprasaGgAt / vyavacchedyasyAtadrUpeNApyaprameyAdi rUpattve tato vyavacchedAyogAtkathaM tatra sambandhibhedAdbhadaH ? kiJca zAbaleyAdiSvako'poho na prasajyeta kintu prativyakti bhinna eva rayAt / atha zAbaleyAdayastanna bhindanti tapazvAdayo'pi bhedakA maHbhUvan / yasyAntaraGgAH zAbaleyAdayo na bhedakAstasyAzvAdayo bhedakA ityatisAhasam / vastuno'pi sambaMdhibhedAr3hedo nopalabhyate kimutAvastuni / tathATeka eva devadattAdikaTakakuNDalAdibhirabhisambandhyamAno na nAnAtvamAstidhnuvAnaH samupalabhyata iti / bhavatu vA sambandhibhedAr3hedastathApi na vastubhUtasAmAnyamantareNAnyA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| pohAzrayaH sambandhI bhavatAM bhavitumarhati / tathAhi yadi zAbaleyAdiSu vastubhUtasArUpyAbhAvo'zvAdiparihAreNa tatraiva viziSTAbhidhAnapratyayau kathaM syAtAm / tataH sambadhibhedAr3hedAmicchatApi sAmAnyaM vAstavamaGgIkartavyamiti / kiJcApohazabdArthapakSe saMketa evAnupapannastadhaNopAyAsambhavAt / na pratyakSa tadgahaNasamartha tasya vastuviSayattvAt / anyApohasya cAvastutvAt / anumAnamapi na tatsadbhAvamavabodhayati taraya kAryasvabhAvaliGgasampAdyatvAt / apohasya nirupAkhyeyatvenAnarthakriyAkAritvena ca svabhAvakAryayorasambhavAt / kiJca gozabdasyAgopohAbhidhAyittve'gaurityatra gozabdasya kimabhidheyaM syAdajJAtasya vidhiniSedhayoranadhikArAt / agovya vRttiriti ceditaretarAzrayatvamagovyavacchedo hi agonizcaye bhavati sa cAgau!nivRttyAtmA gauzcAgovyavacchedarUpa iti / agaurityatrottarapadArtho'pyanayaiva dizA cintanIyaH / nanvagaurityatrAnya eva vidhirUpo gozabdAbhidheyastadA'pohaH zabdArtha iti vighaTeta / tasmAdapohasyoktayuktyA vicAryamANasyAyogAnnAnyApohaH zabdArtha iti, sthitaM sahajayogyatA saGketavazAcchabdAdayo vastupratipattihetava iti / smRtiranupahateyaM pratyabhijJAnavajJA / pramitiniratacintA laiGgika saGgatArtham / pravacanamanavadyaM nizcitaM devavAcA / racitamucitavAgbhistathyametena gItam // 1 // - iti parIkSAmukhasya laghuvRttau parokSaprapaJcastRtIyaH samuddezaH // 3 // atha svarUpasaGkhyAvipratipattiM nirAkRttya viSayavipratipattinirAsArthamAha sAmAnyavizeSAtmA tadartho viSayaH // 1 // tatya pramANasya grAhyo'rthoM viSaya iti yAvat / sa eva viziSyate Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturthsmuddeshH| sAmAnyavizeSAtmA / sAmAnyavizeSau vakSyamANalakSaNI tAvAtmAnau yasyeti vigrahaH / tadubhayagrahaNamAtmagrahaNaM ca ve valasya sAmAnyasya vizeSasya tadubhayasya vA svatantrasya pramANaviSayatvapratiSedhArtham / tatra sanmAtradehasya parabrahmaNo nirstttvaattditrdvicaaryte| tatra sAMkhyaiH pradhAnaM sAmAnyamukaM " triguNamavivekiviSayaH, sAmAnyamacetanaM prasavadharmi / vyaktaM tathA pradhAnaM, tadviparItastathA ca pumAniti // 1 // " vacanAt / tacca kevalaM pradhAnaM mahadAdikAryaniSpAdanAya pravartamAnaM kimapyapekSya pravartate nirapekSya vA ? prathamapakSa tannimittaM vAcyaM yadapekSya pravartate / nanu puruSArtha eva tatra kAraNaM, puruSArthena hetunA pradhAnaM pravartate / puruSArthazca dvedhA, zabdAdyapalabdhirguNapuruSAntaravivekadarzanaM cetyabhidhAnAditi cet satyam / tathA pravartamAnamapi bahudhAnakaM puruSakRtaM kaJcidupakAraM samAsAdaya pravartetAnAsAdayadvA ? prathamapakSe sa upakArastasmAdbhinno'bhinno vA ? yadi bhinnastadA tasyeti vyapadezAbhAvaH / sambandhAbhAvAttadabhAvazca samavAyAderanabhyupagamAt / tAdAtmya ca bhedavirodhIti / athAbhinna upakAra iti pakSa AzrIyate tadA pradhAnameva tena kRtaM syAt / athopakAranirapekSameva pradhAnaM pravartate tarhi muktAtmAnampratyapi pravatetAvizeSAt / etena nirapekSapravRttipakSo'pi pratyuktastata eva / kiJca siddhe pradhAne sarvametadupapannaM syAt na ca tatsiddhiH kutazcinnizcIyata iti / nanu kAryANAmekAntrayadarzanAdekakAraNaprabhavattvaMbhedAnAM parimANadarzanAcceti / tadapyacArucarvitaM sukhaduHkhamoharUpatayA ghaTAderanvayAbhAvAdantastatvasyaiva tathoMpalambhAt / athAntastatvasya na sukhAdipariNAmaH kintu tathApariNamamAnapradhAnasaMsargAdAtmano'pi tathA pratibhAsa iti tadapyanupapannam / apratibhAsamAnasyApi saMsargakalpanAyAM tattveyattAyA nizcetumazakteH taduktam-saMsargAda.. vibhAgazcedayogolakavahnivat / medAbhedavyavasthaivamucchinnA sarvavastuSu // 1 / / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmyrtnmaalaa| iti / yadapi parimANAkhyaM sAdhanaM, tadapyekaprakRtikeSu ghaTavaTIzarAtrodaJcanAdiSvaneka prakRtikaSu paTakuTamakuTazakaTAdiSu copalambhAdanakAntikamiti na tataH prakRtisiddhiH / tadevaM pradhAnagrahaNopAyAsambhavAtsambhave vA tataH kAryoMdayAyogAca / yaduktaM pareNa-prakRtermahAn tato'haMkArastasmAdgaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAtpaJcabhyaH paMca bhUtAnIti // 1 // sRSTikrame, mUlaprakRtiravikRtirmahadAdyAH prakRtivikRtayaH saptaSoDazakaHzca vikAro, na prakRtirnavikRtiH puruSaH // 2 // iti svarUpAkhyAnaM ca, vandhyAsutasaurUpyavarNanamivAsadviSayattvAdupekSAmarhati / amUrtasyAkAzasya mUrtasya pRthivyAdezcaikakAraNakattvAyogAcca / anyathA acetanAdapi paMcabhUtakadambakAcaitanyasiddhezcArvAkamatasiddhiprasaGgAt sAMkhyagandha eva na bhavet / satkAryavAdapratiSedhazcAnyatra vistareNokta iti nehocyate saMkSepasvarUpAdasyeti / tathA vizeSA eva tattvaM teSAmasamAnetaravizeSebhyo'zeSAtmanA vizleSAtmakatvAtsAmAnyasyaikasyAnekatra nyAptyAvartamAnasya sambhavAbhAvAcca / tasyaikavyaktiniSThasya sAmastyenopalabdhasya tathaiva vyaktyantare'nupalambhaprasaGgAt / upalambhe vA tannAnAtvApattayugapat bhinnadezatayA sAmastyenopalabdhestadvayaktivat , anyathA vyaktayo'pi bhinnA mAbhUvanniAti / tato buddhayabheda eva sAmAnyam / taduktam-ekatra dRSTo bhAvo hi kacinAnyatra dRzyate / tasmAnna bhinnamastyanyatsAmAnya buddhayabhedataH // 1 // iti / teca vizeSAH parasparAsambaddhA eva, tatsambandhasya vicAryamANasyAyo. gAt / ekadezena samvandhe aNuSaTkena yugapadyogAdaNoH SaDaMzatApatteH / sarvAtmanAbhisambandhe piNDasyANumAtrakatvApatteH / avayaviniSedhAccAsambaddhatvameSAmupapadyata eva / tanniSedhazca vRttivikalpAdibAdhanAt / tathAhi avayavA avayavini vartanta iti nAbhyupagatam / avayavI cAvayaveSu vartamAnaH kimekadezena varttate sarvAtmanA vA ? ekadezena vRttaavvyvaantrprsnggH| tatrApye Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthasamuddezaH / kadezAntareNAvayavino vRttAvanavasthA / sarvAtmanA vartamAno'pi pratyavayavaM svabhAvabhedena varteta, AhostridekarUpeNeti ? prathamapakSe avayavibahutvApattiH / dvitIyapakSe tu avayavAnAmekarUpatvApattiriti / pratyekaM pari.. samAptyA vRttAvapyavayavibahutvamiti / tathA yat dRzyaM sannolabhyate tannAstyeva . yathA gaganendIvaraM, nopalabhyate cAvayaveSvavayavIti / tathA yadagrahe yabuddhayabhAvastattato nArthAntaram / yathA vRkSAprahe vanamiti / tatazca niraMzA evAnyonyAsaMsparziNo rUpAdiparamANavaste ca ekakSaNasthAyino na nityA, vinAzaM pratyanyAnapekSaNAt / prayogazca yo yadbhAva pratyanyAnapekSaH sa tatsvabhAvaniyato yathAntyA kAraNasAmagrI svakArye / nAzo hi mudgarAdinA kriyamANastato bhinno'bhinno vA kriyate ? minnasya karaNe ghaTasya sthitireva syAt / atha vinAzasambandhAnaSTa iti vyapadeza iti cet, bhAvAbhAvayoH kaH sambandhaH? na tAvattAdAtmyaM tayorbhedAt / nApi tadutpattiramAvasya kAryodhAravAghaTanAt / abhinnasya karaNe ghaTAdireva kRtaH * syAt / tasya ca prAgeva niSpannatvAddhyartha karaNamityanyAnapekSatvaM siddhamiti vinAzasvabhAvaniyatatvaM sAdhayatyeva / siddhe cAnityAnAM tatsvabhAvaniyatatve taditareSAmAtmAdInAM vimatyadhikaraNabhAvApannAnAM sattvAdinA sAdhanena tadRSTaHntAdbhavatyeva kSaNasthitisvabhAvatvam / tathAhi yaHsattatsarvamekakSaNasthitisvabhAvaM yathA ghaTaH santazcAmI bhAvA iti / athavA sattvameva vipakSe bAdhakapramANabalena dRSTAntanirapekSamazeSasya vastunaH kSaNikatvamanumApayati / tathAhi sattvamarthakriyayA vyAptaM, arthakriyA ca kramayogapadyAbhyAM, te ca nityAnivartamAne svavyApyAmarthakriyAmAdAya nivartete / sApi svavyApyaM sattvamiti, nityasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAtsattvAsambhAvanaM vipakSe bAdhakapramANamiti / nahi nityasya krameNa yugapadvA sA sambhavati / nityasyaikenaiva svabhAvena pUrvAparakAlabhAvikAryadvayaM kurvataH kAryAbhedakatvAttasyaikasvabhAvatvAt / tathApi Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 prmeyrtnmaalaa| kAryanAnAtve anyatra kAryabhedAt kAraNabhedakalpanA viphalaiva syAt / tAdRzamekameva kiJcitkAraNaM kalpanIyaM, yenaikasvabhAvenaikenaiva carAcaramutpadyata iti / atha svabhAvanAnAtvameva tasya kAryabhedAdiSyata iti cettarhi, te svabhAvAstasya sarvadA sambhavinastadA kAryasAyam / no cettadutpattikAraNaM vAcyam / tasmAdevamityekasvabhAvAttadutpattau tatsvabhAvAnAM sadA sambhavAtsaiva kAryANAM yugapatprAptiH / sahakArikramApekSayA tatsvabhAvAnAM krameNa bhAvAnnoktadoSa iti cettadapi na sAdhusaGgatam / samarthasya nityasya parApekSAyogAt / taiH sAmarthyakaraNe nityatAhAniH / tasmAdbhinnameva sAmarthya tairvidhIyata iti na nityatAhAniriti cettarhi nityamakiMcitkarameva syAt / sahakArijanitasAmarthyasyaiva kAryakArittvAttatsambandhAttasyApi kAryakAritve tatsambadhasyaikasvabhAvatve sAmarthyanAnAtvAbhAvAnna kAryabhedaH / anekasvabhAvatve kramavattve ca kAryavattasyApi sAGkaryamiti sarvamAvartata iti cakrakaprasaGgaH / tasmAnna krameNa kAryakAritvaM nityasya / nApi yugapat azeSakAryANAM yugapadutpattau dvitIyakSaNe kAryAkaraNAdanarthakriyAkAritvenAvastutvaprasaMgAditi nityasya kramayogapadyAbhAvaH siddha eveti saugatAH pratipedire / te'pi na yuktavAdinaH-sajAtIyetaravyAvRttAtmanAM vizeSANAmanaMzAnAM grAhakasya pramANasyAbhAvAt / pratyakSasya sthirasthUlasamAraNAkAravastugrAhakatvena niraMzavastugrahaNAyogAt / na hi paramANavaH parasparAsaMbaddhAzcakSurAdibuddhau pratibhAnti tathA satyavivAdaprasaMgAt / athAnubhUyanta eva prathamaM tathAbhUtAH kSaNAH pazcAttu vikalpavAsanAbalAdAntarAdantarAlAnupalambhalakSaNAdvAhyAccAvidyamAno'pi sthUlAdyAkAro vikalpabuddhau cakAsti / sa ca tadAkAraNAnurajyamAnaH svavyApAraM tiraskRtya pratyakSavyApArapuraHsarattvena pravRttattvAtpratyakSArata iti / tadapyatibAlavilasitam / nirvikalpaca.bedhasyAnupalakSaNAt / gRhIte hi nirvikalpaketarayorbhede anyAkArAnurAga Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturthsmuddeshH| syAnyatra kalpanA yuktA sphaTikajapAkusumayoriva nAnyatheti / etena tayoryuga. pavRttalaghuvRttervA tadekattvAdhyavasAya iti nirastaM tasyApi kozapAnapratyeyattvAditi / kena vA tayorekattvAdhyavasAyaH ? na tAvadvikalpena, tasya vikalpavArtAnabhijJattvAt / nApyanubhavena, tasya vikalpAgocarattvAt / na ca tadumayAviSayaM tadekattvAdhyavasAye samarthamatiprasaGgAt / tato na pratyakSabuddhau tathA vidhavizeSAvamAsaH / nApyanumAnabuddhau tadavinAbhUtasvabhAvakAryaliGgAmAvAdanupalambho'siddha eva / anuvRttAkArasya sthUlAkArasya copalabdheruktatvAt / yadapi paramANUnAmekadezena sarvAtmanA vA sambandho nopapadyata iti tatrAnabhyupagama eva parihAraH / snigdharUkSANAM sajAtIyAnAM ca yadhikaguNAnAM kathaJcitskandhAkArapariNAmAHmakasya sambandhasyAbhyupagamAt / yaccAvayavini vRttivikalpAdi bAdhakamuktaM tatrAvayavino vRttireva yadi nopapadyate tadA na vartata ityamidhAtavyam / naikadezAdivikalpastasya vizeSAntarAntarIyakatvAt / tathA hi naikadezena vartate nApi sarvatmanetyukte prakArAntareNa vRttirityabhihitaM syAt / anyathA na vartata ityeva vaktavyamiti vizeSapratiSedhasya zeSAbhyanujJAnarUpatvAt kathaJcittAdAtmyarUpeNa vRttirityvsiiyte| tatra yathoktadoSANAmanavakAzAdvirodhAdidoSazcAgre pratiSetsyata iti neha pratanyate / yaccaikakSaNasthAyittve sAdhanaM 'yo yadbhAvaM pratItyAdyuktaM, tadapyasAdhanamasiddhAdidoSaduSTatvAt / tatrAnyAnapekSatvaM tAvadasiddha ghaTAdyabhAvasya mudgarAdivyApArAnvayavyatirekAnuvidhAyitvAt tatkAraNatvopapatteH / kapAlAdiparyAyAntarabhAvo hi ghaTAderabhAvastucchAbhAvasya sakalapramANagocarAtikrAntatvAt / kiJca abhAvo yadi svatantro bhavettadA'nyAnapekSatvaM vizeSaNaM yuktam / na ca saugatamate so'stIti hetuprayogAnavatAra eva, anaikAntikaM cedaM zAlibIjasya kodravAMkurajananamprati anyAnapekSatve'pi tajjananasvabhAvAniyatatvAt / tatsvabhAvattve satIti vizeSaNAnna doSa iti cet Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| na sarvathA padArthAnAM vinAzasvabhAvAsiddhaH / paryAyarUpeNaiva hi bhAvAnAmutpAdavinAzAvaGgIkriyete na dravyarUpeNa- samudeti vilayamRcchati bhAvo niyamena paryayanayasya / nodota no vinazyati bhAvanayAliGgito nityam // 1 // iti vacanAt / nahi niranvayavinAze pUrvakSaNasya tato mRtAcchikhinaH kekAyitasyavottarakSaNasyotpattirghaTate / dravyarUpeNa kathAJcadatyaktarUpasyApi sambhavAt na sarvathA bhAvAnAM vinAzasvabhAvatvaM yuktam / na ca dravyarUpasya gRhItumazakyatvAdabhAvastagRhaNopAyasya pratyabhijJAnasya ba lamupalambhAttatprAmANyasya ca prAgevoktatvAduttarakAryotpatyanyathAnupapattezca siddhatvAt / yaccAnyatsAdhanaM sattvAkhyaM tadapi vipakSavatsvapakSe'pi samAnatvAnna sAdhyasiddhinibandhanam / tathA hi sattvamarthakriyayA vyAptamarthakriyA ca kramayogapadyAbhyAM te ca kSaNikAnnivartamAne svavyApyAmarthakriyAmAdAya nivartete / sA ca nivartamAnA svavyApyaM satvamiti nityasyeva kSaNikasyApi kharaviSANavadasattvamiti na tatra satvavyavasthA / na ca kSANakasya vastunaH kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodho'siddhastasya dezakRtasya kAlakRtasya vA kramasyAsambhavAt / avasthitasyaikasya hi nAnAdezakAlakalAvyApitvaM dezakramaH kAlakramazcAbhidhIyate / na ca kSaNike so'sti, " yo yatraiva sa tatraiva yo yadaiva tadaiva sH| na dezakAlayorvyAptirbhAvAnAmiha vidyata" iti svayamevAbhidhAnAt / na ca pUrvottarakSaNAnAmekasantAnApekSayA kramaH sambhavati, santAnasya vAstavatve tasyApi kSaNikatvena kramAyogAdakSaNikatve'pi vAstavatve tanava sattvAdisAdhanamanaikAntikam / avAstavatve na tadapekSaH kramo yukta iti / nApi yogapadyena tatrAkriyA sammavati, yugapadekena svabhAvena nAnAkAryakaraNe tatkAryaikatvaM syAt / nAnAsvabhAvakasanAyAM te svabhAvAstena cyApanIyAH / tatraikena svabhAvena tadvyAptau teSAmekarUpatA, nAnAsvabhAvena Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturthsmuddeshH| cedanavasthA / athaikatraikasyopAdAnabhAva evAnyatra sahakAribhAva iti na svamAvabheda iSyate / tarhi nityasyaikarUpasyApi vastunaH krameNa nAnAkAryakAriNaH svabhAvabhedaH kAryasAGkaya vA mAbhUt / akramAt kramiNAmanutpattenaivamiti cedekAnaMzakAraNAyugapadanekakAraNasa.dhyAnekakAryavirodhAdakramiNo'pi na kSANakasya kAryakAritvamiti / kiJca bhavatpakSe sato'sato vA kAryakAritvam ? sataH kAryakartRtve sakalakAlakalAvyApikSaNAnAmekakSaNavRttiprasaGgaH / dvitIyapakSe kharaviSANAderapi kAryakAritvamasattvAvizeSAt satvalakSaNasya vyabhicArazca, tasmAnna vizeSakAntapakSaH zreyAn // nApi sAmAnyavizeSau parasparAnapekSAviti yogamatamapi yuktiyuktamavabhAti, tayoranyonyabhede dvayoranyatarasyApi vyavasthApayitumazaktaH / tathA hi-vizeSAstAvat dravyaguNakarmAtmanaH sAmAnyaM tu parAparabhedAvavidha, tatra parasAmAnyAtsattAlakSaNAdvizeSANAM bhede'satvApattiriti / tathAca prayogaH / dravyaguNakarmANyasadrUpANi sattvAdatyantaM bhinnatvAtprAgabhAvAdivaditi / na sAmAnyavizeSasamavAyairvyabhicAraH / tatra svarUpasatvasyAbhinasya parairabhyupagamAt / nanu dravyAdInAM pramANopapannatve dharmigrAhakapramANabAdhito heturyena hi pramANena dravyAdayo nizcIyante tena tarUtvamapIti / atha 'na pramANapratipannA dravyAdayastarhi hetorAzrayAsiddhiriti' tadayuktam / prasaGgasAdhanAtprAgabhAvAdau hi sattvAdbhedo'sattvena vyApta upalabhyate tatazca vyApyasya dravyAdAvabhyupagamo vyApakAbhyupagamanAntarayika iti prasaGgasAdhane asya doSasyAbhAva t / etena dravyAdInAmapyadravyAdittvaM dravyattvAderbhede cintitaM boddhavyam / kathaM vA SaNNAM padArthAnAM parasparaM bhede pratiniyatasvarUpavyavasthA ? dravyasya hi dravyAmiti vyapadezasya dravyatvAbhisambandhAdvidhAne tataH pUrva dravyasvarUpaM kiJcidvAcyaM, yena saha dravyattvAbhisambandhaH syAt / dravyameva svarUpamiti cenna, tadvayapadezasya dravyattvAbhisambandhanibandhanatayA svarUpatvAyogAt / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| satvaM nijaM rUpamiti cenna, tasyApi sattAsambandhAdeva tadvayapadezakaraNAt / evaM guNAdiSvapi vAcyam / kevalaM sAmAnyavizeSasamavAyAnAmeva svarUpasattvena tathAvyapadeza.papattestatrayavyavasthaiva syAt / nanu jIvAdiSadArthAnAM sAmAnyavizeSAtmakatvaM syAdvAdibhirabhidhIyate tayozca vastunormedAbhedAviti / tauca virodhAdidoSopanipAtAnnaikatra sambhavinAviti / tathAhi-bhedAbhedayorvidhiniSe. dhayorekatAbhinne vastunyasambhavaH zItoSNasparzayoti // 1 // bhedasyAnyadadhikaraNamabhedasya cAnyaditi vaiyadhikaraNyam // 2 // yamAtmAnaM purodhAya medo yaM ca samAzrityAbhedaH tAvAtmAnau minnau cAminnau ca tatrApi tathA parikalpanAdanavasthA // 3 // yena rUpeNa medastena medazcAbhedazceti sngkrH||4|| yena medastenAbhedo yenAbhedastena meda iti vyatikaraH // 5 // medAmedAtmakatve ca vastuno'sAdhAraNAkAreNa nizcetumazakteH saMzayaH // 6 // tatazca:pratipattistato'mAvaH // 7-8 // ityanekAntAtmakamapi na sausthyamAbhajatIti kecit / te'pi na prAtItikavAdinaH / virodhasya pratIyamAnayorasambhavAdanupalambhasAdhyo hi virodhaH, tatropalabhyamAnayoH ko virodhaH? yacca zItoSNaspazayorveti dRSTAntatayoktaM tacca dhUpadahanAyekAvayavinaH zAMtoSNaspasvimAvasyopalabdherayuktameva / ekasya calAcalaraktAraktAvRtAnAvRtAdiviruddhadharmANAM yugapadupalabdhezca prakRtayorapi na virodha iti / etena vaiyadhikaraNyamapyapAstam / tayorekAdhikaraNatvena pratIteH / atrApi prAguktanidarzanAnyeva boddhavyAni / yaccAnavasthAnaM dUSaNaM tadapi syAdvAdimatAnabhijJairevApAditam / tanmataM hi sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyavizeSAveva bhedaH / bhedadhvaninA tayorevAbhidhAnAt / dravyarUpeNAbheda iti / dravyamevAbheda ekAnekAtmakatvAdvastunaH / yadi vA bhedanayaprAdhAnyena vastudharmANAmAnanyAmAnavasthA / tathA hi-yatsAmAnyaM yazca vizeSastayoranuvRttavyAvRttA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturthsmuddeshH| kAreNa medastayozvArthakriyAmedAvedazca zaktibhedAt / so'pi sahakArimedAdityanantadharmANAmaGgIkaraNAt kuto'navasthA / tathA coktam / mUlakSatikarImAhuranavasthA hi dUSaNam / vastvAnantyepyazaktau ca nAnavasthA vicAryate // 1 // iti / yau ca saGkaravyatikarau tAvapi mecakajJAnanidarzanena sAmAnyavizeSadRSTAntena ca parihatau / atha tatra tathA pratimAsanaM parasyApi vastuni tathaiva pratimAso'stu tasya pakSapAtAbhAvAniNIte saMzayo'pi na yuktaH tasya calitapratipattirUpatvAdacalitapratimAse durghaTattvAt / pratipanne vastunyapratipattirityatisAhasam / upalabdhyabhidhAnAdanupalambho'pi na siddhastato nAmAva iti dRSTeSTAviruddhamanekAntazAsanaM siddham / etenAvayavAvayavinoguNaguNinoH karma. tadvate.zca kathaMcidbhedAbhedau pratipAditau bauddhavyau / atha samavAyavazAdbhinnedhvapyabhedapratItiranupapannabrahmatulAkhyajJAnasyeti cet na, tasyApi tato'bhinnasya vyavasthApayitumazakteH / tathA hi-samavAyavRttiH svasamavAyiSu vRttimatI syAdavRttimatI vA ? vRttimattve svenaiva vRttyantareNa vA ? na tAvadAdyaH pakSaH samavAye samavAyAnabhyupagamAt / paJcAnAM samavAyittvamiti vacanAt / vRtyantarakalpanAyAM tadapi svasambandhiSu vartate na veti kalpanAyAM vRttyantaraparamparAprApteranavasthA / vRttyantarasya svasaMbandhiSu vRttyantarAnabhyupagamAnnAnavasthati cet, tarhi samavAye'pi vRttyantaraM mAbhUt / atha samavAyo na svAzrayavRttiraraGgIkriyate, tarhi SaNNAmAzritatvamiti grantho virudhyate / atha samavAyiSu satsveva samavAyapratItestasyAzritatvamupakalpyate tarhi mUrtadravyeSu satsveva digliGgasyedamataH pUrveNa ityAdijJAnasya kAlaliGgasya ca parAparAdipratyayasya sadbhAvAttayorapi tadAzritatvaM syAt / tathA cAyuktametadanyatranityadravyebhya iti / kiJca samavAyasyAnAzritattve * sambandharUpataiva na ghaTate / tathA ca prayogaH-samanAyo na sambandhaH / anAzritattvAdigAdivaditi / atra samavAyasya dharmiNaH kathaMcittAdAtmyarUpasyAnekasya ca paraiH pratipannattvArmigrAhaka Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 : prmeyrtnmaalaa| pramANabAdha AzrayAsiddhizca na vAcyeti / tasyAzritattve'pyetadabhidhIyate na samavAya ekaH sambandhAtmakatve satyAzritatvAt saMyogavat / sattayA'nekAnta iti sambandhavizeSaNam / atha saMyoge nibiDazithilAdipratyayanAnAtvAnnAnAtvaM nAnyatra viparyayAditi cet na, samavAye'pyutpattimattvanazvaratvapratyayanAnAtvasya sula bhatvAt / sambandhibhedAnedo'nyatrApi samAna iti naikatraiva paryanuyogo yuktaH / tasmAtsamavAyastha paraparikalpitasya vicArAsahatvAnna tadvazAdguNaguNyAdiSvabhedapratItiH / atha bhinna pratibhAsAdavayavAyavayavyAdInAM bheda eveti cenna, bhedapratibhAsasyAbhedAvirodhAt / ghaTapaTAdaM nAmapi kathaJcidabhedopapatteH / sarvathA pratibhAsabhedasyAsiddhezca / idamityAdyabhedapratibhAsasyApi bhAvAttataH kathaMcidbhedAbhedAtmakaM dravyaparyAyAtmakaM sAmAnyavizeSAtmakaM ca tattvaM tIrAdarzizakuninyAyenAyAtamityalamatiprasaGgena / idAnImanekAntAtmakavastusamarthanArthameva hetudvayamAha- . anuvRttavyAttapratyayagocaratvAtpUrvottarAkAraparihArAvAptisthitilakSaNapariNAmenArthakriyopapatteveti // 2 // anuvRttAkAro hi gauoNrityAdipratyayaH / vyAvRttAkAraH zyAmaH zabala ityAdipratyayaH / tayorgocarastasya bhAvastatvaM tasmAt / etena tiryaksAmAnyavyatirekalakSaNavizeSadvayAtmakaM vastu sAdhitam / pUrvottarAkArayoryathAsaMkhyena parihArAvAptI, tAbhyAM sthitiH, saiva lakSaNaM yasya, sa cAsau pariNAmazca, tenArthakriyopapattezcetyanena tUrkhatAsAmAnyaparyAyAkhyaviSadvayarUpaM vastu samarthita bhavati / atha prathamoddiSTasAmAnyabhedaM darzayannAha-- ___sAmAnyaM dvedhA tiryagUrdhvatAbhedAt // 3 // prathamabhedaM sodAharaNamAhasadRzapariNAmastiryak, khaNDamuNDAdiSu gosvavat // 4 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthasamuddezaH / nityakarUpasya gotva deH kramayogapadyAbhyAmakriyAvirodhAt / pratyeka parisamAptyA vyaktiSu vRttyayogAccAnekaM sadRzapariNAmAtmakameveti tiryaksAmAnyamuktam / dvitIyabhedamapi sadRSTAntamupadarzayati-- parAparavivarttavyApidravyamUrkhatA mRdiva sthAsAdiSviti // 5 // sAmAnyamiti vartate tenAyamarthaH-utAsAmAnyaM bhavati / kiMtat ? dravyam / tadeva viziSyate parAparavivartavyApIti pUrvAparakAlavartitrikAlAnuyAyItyarthaH / citrajJAnasyaikasya yugapadbhAvyanekasvagatanIlAdyAkArakhyAptivadekasya kramabhAvipariNAmavyApittvamityarthaH / vizeSasyApi vaividhyamupadarzayati . vizeSazceti // 6 // dvedhetyadhikriyamANenAbhisambandhaH / tadeva pratipAdayati paryAyavyatirekabhedAditi // 7 // prathamavizeSa bhedamAha ekaspindravye kramabhAvinaH pariNAmAH paryAyA AtmAna harSaviSAdAdivaditi // 8 // atrAtmadravyaM svadehapramitimAtrameva na vyApakam / nApi vaTakaNikAmAtram / na ca kAyAkArapariNatabhUtakadambakamiti, tatra vyApakattve pareSAmanumAnamAtmA vyApakaH dravyattve sattyamUrtattvAdAkAzavaditi / tatra yadi rUpAdilakSaNaM mUrtatvaM tatpratiSedho'mUrtatvaM tadA manasaH'nekAntaH / athAsarvagatadravyaparimANaM mUrtatvaM tanniSedhastathA cetparaMprati sAdhyasamo hetuH / yaccAparamanumAnaM-AtmA vyApakaH aNuparimANAnadhikaraNatve satinityadravyattvAdAkAzavaditi / tadapi na sAdhusAdhanam / aNuparimANAnadhikaraNattvamityatra kimayaM naJarthaH paryudAsaH prasajyo vA bhavet ? tatrAdyapakSe aNuparimANapratiSedhena mahAparimANamavAntaraparimANaM parimANamAtraM vA ? mahAparimANaM cet sAdhyasamo hetuH / avAntaraparimANaM cet viruddho heturavAntarapa.. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 prmeyrtnmaalaa| rimANAdhikaraNatvaM hyavyApakatvameva sAdhayatIti / parimANamAtraM cet-satparimANasAmAnyamaGgIkartavyam / tathAcANu parimANapratiSedhena parimANasAmAnyAdhikaraNatvamAtmana ityuktam / taccAnupapannaM, vyadhikaraNAsiddhiprasaGgAt / na hi parimANasAmAnyamAtmani vyavasthitaM kintu parimANavyaktiSveveti / na cAvAntaramahAparimANadvayAdhAratayA''tmanyapratipanne parimANamAtrAdhikaraNatA tatra nizcetuM zakyA / dRSTAntazca sAdhanavikalaH / AkAzasya mahAparimANAdhikaraNatayA parimANamAtrAdhikaraNatvAyogAt / nityadravyatvaM ca sarvathA'siddham / nityasya kramAkramAbhyAmarthakriyAvirodhAditi / prasajyapakSe'pi tucchAmAvasya grahaNopAyAsambhavAt na vizeSaNatvam / na cAgRhItavizeSaNaM nAma na cAgRhItavizeSaNAvizeSye buddhiritivacanAnna pratyakSaM tadgrahaNopAyaH sambandhAbhAvAdindriyArthasannikarSajaM hi pratyakSaM tanmate prasiddham / vizeSaNavizeSyamAvakalpanAyAmamAvasya nAgRhItasya vizeSaNatvamiti tadeva dUSaNam / tasmAnna vyApakamAtmadravyam / nApi vaTakaNikAmAtraM kamanIyakAntAkucajadhanasaMsparzakAle pratilomakUpamAlhAdanAkArasya sukhasyAnubhavanAt / anyathA sarvAGgINa romAJcAdikAryodayAyogAt / AzuvRttyAlAtacakravat krameNaiva tatsukhamiya. 'nupapannam / parAparAntaHkaraNasambandhasya tatkAraNasya parikalpanAyAM vyavadhAnaprasaGgAt / anyathA sukhasya mAnasapratyakSatvAyogAditi / nApi pRthivyAdi. catuSTayAtmakatvamAtmanaH sambhAvyate / acetanebhyazcaitanyotpattyayogAddhAraNeraNadravoSNatAlakSaNAnvayAbhAvAcca / tadaharjAtabAlakasya stanAdAvabhilASAbhAva. prasaGgAcca / abhilASo hi pratyabhijJAne bhavati, tacca smaraNe, smaraNaM cAnubhave bhavatIti pUrvAnubhavaH siddhaH / madhyadazAyAM tathaiva vyApteH / mRtAnA rakSoyakSAdikuleSu svayamutpannatvena kathayatA darzanAt / keSAJcit bhavasmRterupalambhAccAnAdizcetanaH siddha eva / tathA coktam-tadaharjastanehAto rakSodRSTarbhavasmRteH / bhUtAnanvayanAsiddhaH prakRtijJaH sanAtanaH // 1 // iti / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamasamuddezaH / na ca svadehapramitirAtmetyatrApi pramANAbhAvAt sarvatra saMzaya iti vaktavyaM tatrAnumAnasya sadbhAvAt / tathAhi devadattAtmA * taddeha eva tatra sarvatraiva ca vidyate tatraiva tatra sarvatraiva ca strAsAdhAraNaguNAdhAratayopalambha. tU / yo yatraiva yatra sarvatraiva ca svAsAdhAraNaguNAdhAratayopalabhyate - sa tatraiva tatra sarvatraiva ca vidyate yathA devadattagRhe eva tatra sarvatraiva copalabhyamAnaH svAsAdhAraNa bhAsuratvAdiguNaH pradIpaH tathAcAyaM tasmAttatheti / tadasAdhAraNaguNA jJAnadarzana sukhavIrya lakSaNAste ca sarvAGgINAstatraiva copalabhyante // sukhamAlhAda nAkAraM vijJAnaM meyabodhanam / zaktiH kriyAnumeyA syAdyUnaH kAntAsamAgame // 1 // iti vacanAt / tasmAdAtmA dehapramitireva sthitaH / dvitIyaM vizeSabhedamAha - arthA-taragato bisadRzapariNAmo vyatireko gomahiSAdivat // 8 // vaisAdRzyaM hi pratiyogigrahaNe satyeva bhavati / na cApekSikattvAdasyAvastuttvamavastunyApekSikatvAyogAt / apekSAyA vastuniSThatvAt // 75 syAtkAralAMcchitamabAdhya manantadharma / saMdohavarmitamazeSamapi prameyam // devaiH pramANabalato niracAyi yacca / saMkSiptameva munibhirvivRtaM mayaitat // 1 // iti parIkSAmukhasya laghuvRttau viSayasamuddezazcaturthaH // 4 // athedAnIM phalavipratipattinirAsArthamAha ajJAnanivRttirjJAnopAdAnopekSAca phalam // 1 // dvividhaM hi phalaM sAkSAtpAramparyeNeti / sAkSAdajJAnanivRttiH pAramparyeNa hAnAdikamiti, prameyanizcayottara kAlabhAvitvAttasyeti / tadvividhamapi phalaM pramANAdbhinnameveti yaugAH / abhinnameveti saugatAH / tanmatadvayanirAsena svamataM vyavasthApayitumAha Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| pramANAdabhinna bhinnaM ca // 2 // kathaMcidabhedasamarthanArtha hetumAha yaH pramimIte sa eva nivRttAjJAno jahAtyAdatta upekSate ceti pratIteH // 3 // ayamarthaH-yasyaivAtmanaH pramANAkAreNa pariNatistasyaiva phalarUpatayA pariNAma ityekapramAtrapekSayA pramANaphalayorabhedaH / karaNakriyApariNAmabhedAr3heda ityasya sAmarthyasiddhattva loktam // pAramparyeNa sAkSAcca phalaM dvedhA'bhidhAyi yat / devabhinnamabhinnaM ca pramANAttadihoditam // 1 // iti parIkSAmukhalaghu vRttI phalasamRddezaH paJcamaH // 5 // athedAnImuktapramANasvarUpAdicatuSTayAbhAsamAha tato'nyattadAbhAsamiti // 1 // tata uktAt pramANasvarUpasaMkhyAviSayaphalabhedAdanyadviparItaM tdaabhaasmiti| tatra kramapraptaM svarUpAbhAsaM darzayati-- asvasaMviditagRhItArthadarzanasaMzayAdayaH pramANAbhAsAH // 2 // asvasaMviditaJca gRhItArthaJca darzanaJca saMzaya AdiryeSAM te saMzayAdayazcati sarveSAM dvaMdvaH / Adizabdena viparyayAnadhyavasAyayorapi grahaNam / tatrAsvasaMviditaM jJAnaM jJAnAntarapratyakSatvAditi naiyAyikaH / tathAhi jJAne svavyatiriktavedanavedyaM vadyatvAt ghaTavaditi / tadasaGgatam-dharmijJAnasya jJAnAntaravedyatve sAdhyAntaH zAtitvena dharmivAyogAt / svasaMviditAve tenaiva hetoranekAntAt / mahezvarajJAnena ca vyabhicArAdvayAptijJAnenApyanekAntAdarthapratipattyayogAcca / nahi jJApakamapratyakSaM jJApyaM gamayati Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThasamuddezaH / zabdaliGgAdInAmapi tathaiva gamakattvaprasaGgAt / anantarabhAvijJAnagrAhyatve tasyApyagRhItasya parAjJApakatvAttadanantaraM kalpanIyam / tatrApi tadanantaramityanavasthA tasmAnnAyaM pakSaH zreyAn / etena karaNajJAnasya pare kSatvenAsvasaMviditatvaM bruvannapi mImAMsakaH pratyuktaH / tsyaa| tato'rthapratyakSatvAyogAt / atha karmasvenApratIyamAnatvAdapratyakSatve tarhi phalajJAnasyApratyakSatA tata eva syAt / atha phalatvena pratibhAsanaM no cet karaNajJAnasyApi karaNatvenAvabhAsanAt pratyakSatvamastu / tasmAdarthapratipattyanyathA'nupapatteH karaNajJAnakalpanAvadarthapratyakSatvAnyathA'nupapatteAnasyApi pratyakSatvamastu / atha karaNasya cakSurAderapratyakSatve'pi rUpaprAkaTyAdvayamicAra iti cenna, minnakartRkakaraNasyeva tadvayamicArAt / abhinnakartRke karaNe sati kartRpratyakSatAyAM tadabhinnasyApi kara. Nasya kathaJcitpratyakSatvenApratyakSataikAntavirodhAtprakAzAtmano'pratyakSatve pradI. papratyakSatvavirodhavaditi / gRhItagrAhidhArAvAhijJAnaM gRhItArtha, darzanaM saugatAbhimataM nirvikalpakaM, tacca svaviSayAnupadarzakatvAdapramANaM vyavasAyasyaiva tajjanitasya tadupadarzakattvAt / atha vyavasAyasya pratyakSAkAreNAnuraktatvA. ttataH pratyakSasyaiva prAmANya vyavasAyastu gRhItagrAhitvAdapramANamiAte tanna subhASitaM-darzanasyAvikalpakasyAnuyalakSaNAttatsadbhAvAyogAt sadbhAve vA nIlAdAviva kSaNakSayAdAvapi tadupadarzakatvaprasaGgAt / tatra viparItasamAropAnneti cetarhi siddhaM nIlAdI samAropavidhigrahaNalakSaNo nizcaya iti tadAtmakameva pramANamitarattadAbhAsamiti / saMzayAdayazca prasiddhA eva / tatra saMzaya ubhayakoTisaMsparzI sthANurvA puruSo veti parAmarzaH / viparyayaH punara. tasmiMstaditi vikalpaH / vizeSAnavadhAraNamadhyavasAyaH / kathameSAmasvasaMviditAdInAM tadAbhAsatetyatrAha svaviSayopadarzakatvAbhAvAt // 3 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| gatArthametat / atra dRSTAntaM yatha kramamAhapuruSAntarapUrvArthagacchattRNasparzasthANupuruSAdijJAnavat // 4 // puruSAntaraM ca pUrvArthazca gacchattRNasparzazca sthANupuruSAdizca teSAM jJAnaM tadvat / aparaM ca sannikarSavAdinaM prati dRSTAntamAha ... cakSurasayodravye saMyuktasamavAyavacca // 5 // ___ ayamoM yathA cakSurasayoH saMyuktasamavAyaH sannapi na pramANaM tathA cakSurUpayorapi / tasmAdayamapi pramANAbhAsa eveti / upalakSaNametat ativyAptikathanamavyAptizca / sannikarSapratyakSavAdinAM cakSuSi sannikarSasyAmAvAt / atha cakSuH prAptArthaparicchedakaM vyatrahitArthAprakAzakatvAt pradIpavaditi tatsiddhiriti mataM tadapi na sAdhIyaH / kAcAbhrapaTalAdivyavahitArthAnAmapi cakSuSA pratimAsanAddhetorasiddhaH / zAkha candramasorekakAladarzanAnupapattiprasaktezca / na ca tatra krame'pi yogapadyAbhimAna iti vaktavyam / kAlavyavadhAnAnupalabdheH / kiJca kramapratipattiH prAptinizcaye sati bhavati / na ca kramaprAptau pramANAntaramasti / taijasatvamastIti cenna tasyAsiddheH / atha cakSustaijasaM rUpAdInAM madhye rUpasyaiva prakAzakattvAt pradIpavaditi / tadapyaparyAlocitAbhidhAnaM maNyaJjanAdeH pArthivattve'pi rUpaprakAzakatvadarzanAt / pRthivyAdirUpaprakAzakattve pRthivyAdyArabdhatvaprasaGgAcca / tasmAtsannikarSasyAvyApakatvAnna pramANa karaNajJAnena vyavadhAnAcceti / pratyakSAmAsamAha - avaizaye pratyakSaM tadAbhAsaM bauddhasyAkasmAdaddhamadarzanAdvahnivijJAnavaditi // 6 // parokSAmAsamAhavaiSaye'pi parokSaM tadAbhAsaM mImAMsakasya karaNajJAnavat // 7 // prAk prapaJcitametat / parokSabhedAbhAsamupadarzayan prathama kramaprApta smaraNAbhAsamAha Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___79 sssstthsmudeshH| atasmiMstaditi jJAnaM smaraNAbhAsaM jinadatte sadevadattopayota 'atasminnananubhUta ityarthaH zeSaM sugamam / pratyabhijJAnAbhAsamAha sadRze tadevedaM tasminneva tena sadRzaM yamalakavadityAdi pratyabhijJAnAbhAsam // 9 // dvividhaM pratyabhijJAnAbhAsamupadarzitaM, ekatvanibaMdhanaM sAdRzyanibaMdhanaM ceti / tatraikattve sAdRzyAvabhAsaH sAdRzye caikatvAbhAsastadAbhAsamiti / tarkAmAsamAha-- asambaddha tajjJAnaM tarkAmAsam // 10 // yAvA~statputraH sa zyAma iti yathA / tajjJAnamiti vyAptilakSaNasambandhajJAnamityarthaH idAnImanumAnAbhAsamAha idamanumAnAbhAsam // 11 // idaM vakSyamANAmiti bhAvaH / tatra tadavayavAbhAsopadarzanena samuda yarUmAnumAnAmAsamupadarzayitukAmaH prathamAvayavAbhAsamAha-- tatrAniSTAdiH pakSAbhAsaH // 12 // iSTamabAdhitamityAdi tallakSaNamuktamidAnIM tadviparItaM tadAbhAsamiti katha yati ' aniSTo mImAMsakasyAnityaH zabdaH // 13 // asiddhAdviparItaM tadAbhAsamAha-- siddhaH zrAvaNaH zabda iti // 14 // abAdhitamaviparItaM tadAbhAsamAvedayan sa ca pratyakSAdibAdhita eveti darzayannAha bAdhitaH pratyakSAnumAnAgamalokasvavacanaiH // 15 // eteSAM krameNodAharaNamAha--- Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| tatra pratyakSabAdhito yathA anuSNo'gnidravyatvAjalavat / spArzanapratyakSeNa hyuSNasparzAtmako'gniranubhUyate / anumAnabAdhitamAha___ apariNAmI zabdaH kRtakatvAt ghaTavat // 17 // atra pakSo'pariNAmI zabdaH kRtakatvAdityanena bAnyate / AgamatrAdhitamAha pretyAsukhapado dharmaH puruSAbhitatvAdadharmavat // 18 // Agame hi puruSAzritatvAvizeSe'pi paraloke dharmasya sukhahetutvamuktam / lokabAdhitamAha zuci naraziraHkapAlaM prANyaMgatvAcchaMkhazuktivat // 19 // loke hi prANyaMgatve'pi kasyacicchucittvamazucitvaM ca / tatra narakapAlAdInAmazucitvameveti lokabAdhitatvam / svavacanabAdhitamAhamAtA me vandhyA puruSasaMyoge'pyagarbhavAtmasiddhavandhyAvat // 20 // ___ idAnI hetvAbhAsAn kramApannAnAhahetvAbhAsA asiddhaviruddhAnakAntikAkiJcitkarAH // 21 // eSAM yathAkramaM lakSaNaM sodAharaNamAha asatsattAnizcayo'siddhaH // 22 // sattA ca nizcayazca sattAnizcayau, asantau sattAnizcayo yasya sa bhavatyasatlattAnizcayaH / tatra prathamabhedamAha avidyamAnasattAkaH pariNAmI zabdazcAkSuSattvAt // 23 // kathamasyAsiddhatvamityAha svarUpeNAsattvAt // 24 // dvitIyAsiddhabhedamupadarzayatiavidyamAnanizcayo hundhabuddhimatyagniratra dhUmAditi // 25 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sssstthsmuddeshH| asyApyasiddhatA kathamittyArekAyAmAhatasya bASpAdibhAvena bhUtasaMghAte saMdehAt // 26 // tasyeti mugdhabuddhiMpratItyarthaH / aparamasiddhabhedamAhasAMkhyampati pariNAmI zabdaH kRtakattvAditi // 27 // asyAsiddhatAyAM kAraNamAha tenAjJAtatvAditi // 28 // tena sAMkhyenAjJAtatvAt , tanmate hyAvirbhAvatirobhAvAveva prasiddhau notpasyAdiriti / asyApyanizcayAdasiddhatvamityarthaH / viruddhaM hetvAbhAsamupadarzayannAha viparItanizcitAvinAbhAvo viruddho'pariNAmI zabdaH kRtakattvAt // 29 // kRtakatvaM hyapariNAmavirodhinA pariNAmena vyAptamiti / anaikAntikaM hetvAbhAsamAha vipakSe'pyaviruddhavRttiranaikAntikaH // 30 // apizabdAnna kevalaM pakSasapakSayoriti draSTavyam / sa ca dvividho vipakSe nizcitavRttiH zaGkitavRttizceti / tatrAcaM darzayannAhanizcitattiranityaH zabdaH prameyattvAt ghaTavaditi // 31 // kathamasya vipakSe nizcitA vRttirityAzaGkayAha AkAze nitye'pyasya nizcayAt // 32 // zaGkitavRttimudAharatizaGkitavRttistu nAsti sarvajJo vaktRtvAditi // 33 // asyApi kathaM vipakSe vRttirAzaMkyata ityatrAha--- sarvajJatvena vaktRtvAvidhAditi // 34 // avirodhazca jJAnotkarSe vacanAnAmapakarSAdarzanAditi nirUpitaprAyam / akiJcitkarasvarUpaM nirUpayati-- Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 prameyaratnamAlA | siddhe pratyakSAdibAdhite ca sAdhye heturakiJcitkaraH / / 35 / / tatra siddhe sAdhye heturakiJcitkara ityudAharati---- siddhaH zrAvaNaH zabdaH zabdatvAt || 36 || kathamasyA kiJcitkaratvamityAha kiJcidakaraNAt || 37 // aparaM ca bhedaM prathamasya dRSTAntIkaraNadvAreNodAharatiyathA'nuSNo'gnidravyatvAdityAdau kiJcitkartumazyakyatvAt // 38 // akiJcitkarattvamiti zeSaH / ayaM ca doSo hetulakSaNavicArAvasara eva, na vAdakAla iti vyaktIkurvannAha - - lakSaNa evAsau doSo vyutpannaprayogasya pakSadoSeNaiva duSTatvAt // 39 // dRSTAnto 'nvayavyatirekabhedAdvividha ityuktaM tatrAnvayadRSTAntAbhAsamAha - dRSTAntAbhAsA anvaye siddhasAdhyasAdhanobhayAH // 40 // sAdhyaM ca sAdhanaM ca ubhayaM ca sAdhyasAdhanobhayAni asiddhAni tAni yeSviti vigrahaH / etAnekatraivAnumAne darzayatiapauruSeyaH zabdo'mRrtattvAdindriyasukhaparamANughaTavat // 41 // indriyasukhamasiddhasAdhyaM tasya pauruSeyattvAt / paramANurasiddhasAdhanaM tasya mUrtattvAt / ghaTazcAsiddhobhayaH pauruSeyattvAnmUrtattvAcca / sAdhyavyAptaM sAdhanaM darzanIyamiti dRSTAntAvasare pratipAditaM tadviparItadarzanamapi tadAbhAsamityAhaviparItAnvayazca yadapauruSeyaM tadamUrtam // 42 // kuto'sya tadAbhAsatetyAha --- vidyudAdinA'tiprasaGgAt // 43 // tasyApyamUrtatA prApterityarthaH / vyatirekodAharaNAbhAsamAha --- vyatireke'siddha tadvayatirekAH paramANvindriyasukhAkAzavat // 44 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThasamuddezaH / apauruSeyaH zabdo'mUrtatvAdityatraivAsiddhAH sAdhyasAdhanobhayavyatirekA yatreti vigrahaH / tatrAsiddhasAdhyavyatirekaH paramANustasyApauruSeyatvAt indriyasukhamasiddhasAdhanavyatirekam / AkAzaM tvasiddhobhayavyatirekamiti / sAdhyAbhAve sAdhanavyAvRttiriti vyatirekodAharaNapraghaTTake sthApitaM tatra tadviparItamapi tadAbhAsamityupadarzayati--- viparItavyatirekaJca yannAmUrta tannApauruSeyam // 45 // bALavyutpatyarthaM tatrayopagama ityuktamidAnIM tAnpratyeva kiyaddhInatASA prayogAbhAsamAha bAlaprayogAbhAsaH paJcAvayaveSu kiyaddhInatA // 46 // tadevodAharati agnimAnayaM dezo dhUmavatvAt yaditthaM taditthaM yathA mahAnasa itei / ityavayavantrayaprayoge satItyarthaH / caturavayavaprayoge tadAbhAsatvamAhadhUmavAMzcAyamiti vA // 48 // avayavaviparyaye'pi tattvamAha tasmAdagnimAn dhUmavAMzrAyamiti // 49 // kathamavaviparyaye prayogAbhAsa ityArekAyAmAha - spaSTatayA prakRtapratipatterayogAt // 50 // idAnImAgamAbhAsamAha -- rAgadveSamohAkrAnta puruSavacanAjjAtamAgamAbhAsam // 51 // udAharaNamAha yathA nadyAsvIre modakarAzayaH santi, dhAvadhvaM mANavakAH // 52 // kazcinmANavakairAkulIkRtacetAstatsaGgaparijihIrSayA pratAraNavAkyena nadyA dezaM tAn prasthApayatItyA tokteranyatvAdAgamAbhAsatvam / prathamodAharaNamAtre'gAtuMSyannudAharaNAntaramAha--- Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| _____ aMgulyagre hastiyUthazatamAsta iti ca // 53 // atrApi sAMkhyapazuH svadurAgamajanitavAsanAhitacetA dRSTeSTaviruddhaM sarve sarvatra vidyata iti manyamAnastathopadizatItyanAptavacanatvAdidamApa tathetyarthaH / kathamanantarayorvAkyayostadAbhAsatvamityArekAyAmAha----. visaMvAdAt // 54 // avisaMvAdarUpapramANalakSaNAbhAvAnna tadvizeSarUpamapItyarthaH / idAnIM saMkhyAbhAsamAha pratyakSamevaikaM pramANamityAdi saMkhyAbhAsam // 55 // pratyakSaparokSabhedAt dvaividhyamuktaM tadvaiparItyena pratyakSameva, pratyakSAnumAne evetyAdyavadhAraNaM saMkhyAbhAsam / pratyakSamevaikamiti kathaM saMkhyAbhAsamityAha lokAyatikasya pratyakSataH paralokAdiniSedhasya parabuddhyAdezvAsidbharatadviSayatvAt // 56 // ___atadviSayatvAt apratyakSaviSayatvAdityarthaH / zeSaM sugamam / prapaJcitame vaitatsaMkhyAvipratipattinirAkaraNa iti neha punarucyate / itaravAdipramANeyattAvadhAraNamapi vighaTata iti laukAyatikadRSTAntadvAreNa tanmate'pi saMkhyAbhAsamiti darzayati saugatasAMkhyayogamAbhAkarajaiminIyAnAM pratyakSAnumAnAgamopamAnArthApattyabhAvairekaikAdhikairvyAptivat // 57 // yathA pratyakSAdibhirekaikAdhikaiAptiH pratipattuM na zakyate saugatAdimistathA pratyakSeNa laukAyatikaiH prbuddhyaadirpiityrthH| atha parabuddhayAdipratipattiH pratyakSeNa mAbhUdanyasmAdbhaviSyatItyAzaGkayAha anumAnAdestadviSayatve pramANAntaratvam // 58 // tacchabdena parabuddhayAdirabhidhIyate / anumAnAdeH parabuddhayAdiviSayatve pratyakSakapramANavAdo hIyata ityarthaH / atrodAharaNamAha-- Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha samuddezaH / tarkasyeva vyAptigocaratve pramANAntaratvam apramANasyAvyavasthApakatvAt // 59 // saugatAdInAmiti zeSaH / kiJca pratyakSaikapramANavAdinA pratyakSAdyekaikAdhika pramANavAdibhizca svasaMvedanendriyapratyakSa bhedo'numAna dibhedazca pratibhAsabhedeneva vaktavyo gatyantarAbhAvAt / sa ca tadbhedo laukAyatikaMprati pratyakSAnumAnayoritareSAM vyAptijJAnapratyakSAdipramANeSviti sarveSAM pramANasaMkhyA vighaTate / tadeva darzayati- 85 pratibhAsabhedasya ca bhedakatvAt // 60 // idAnIM viSayAbhAsamupadarzayitumAha- viSayAbhAsaH sAmAnyaM vizeSo dvayaM vA svataMtram // 61 // kathameSAM tadAbhAsatetyAha tathA'pratibhAsanAtkAryAkaraNAcca / / 62 / / kiJca tadekAntAtmakaM tattvaM svayaM samarthamasamarthaM vA kAryakAri syAt ? prathamapakSe dUSaNamAha samarthasya karaNe sarvadotpattiranapekSatvAt // 63 // sahakArisAnnidhyAt tatkaraNAnneti cedAha - parApekSaNe pariNAmitvamanyathA tadabhAvAt // 64 // viyuktAvasthAyAmakurvataH sahakArisamavadhAnavelAyAM kAryakAriNaH pUrvottarAkAraparihArAvAptisthitilakSaNapariNAmopapatterityarthaH / anyathA kAryakAraNAbhAvAt / prAgabhAvAvasthAyAmevetyarthaH / atha dvitIyapakSadoSamAhasvayamasamarthasya akArakatvAtpUrvavat / / 65 / / atha phalAbhAsaM prakAzayannAha- phalAbhAsaM pramANAdabhinnaM bhinnameva vA // 66 // kutaH pakSadvaye'pi tadAbhAsatetyAzaGkAyAmAdyapakSe tadAbhAsatve hetumAha - Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| ... abhede tadvayavahArAnupapatteH // 67 // - phalameva pramANameva vA bhavediti bhAvaH / vyAvRtyA saMvRtyaparanAmadheyayA tatkalpanA'stvityAha--- vyAhatyA'pi na tatkalpanA phalAntarAdyAtyA'phalatvaprasaGgAt // ayamarthaH-yathA phalAdvijAtIyAt phalasya vyAvRttyA phalavyavahArastathA phalAntarAdapi sajAtIyAdhyAvRttirapyastatyiphalatvam / atraivAbhedapakSe dRSTAntamAha pramANAyAvRttyevApramANatvasyeti // 69 // atrApi prAktanyeva prakriyA yojanIyA / abhedapakSaM nirAkRtya AcArya upasaMharati-- tasmAdAstavo'bheda iti // 70 // bhedapakSaM dUSayannAha bhede tvAtmAntaravattadanupapatteH // 71 // atha yatraivAtmani pramANaM samavetaM phalamapi tatraiva samavetamiti samavAyalakSaNapratyAsatyA pramANaphalavyavasthitiriti / nAtmAntare tatprasaMga iti vettadapi na sUktamityAha-- samavAye'tiprasaGga iti // 72 // samavAyasya nityatvAdhyApakatvAcca sarvAtmanAmapi samavAyasamAnadharmikatvAnna tataH pratiniyama ityarthaH / idAnIM svaparapakSasAdhanadUSaNavyavasthAmupadarzayati pramANatadAbhAsau duSTatayodbhAvitau parihatAparihRtadoSau vAdinaH sAdhanatadAbhAsau prativAdino dRSaNabhUSaNe ca // 73 // vAdinA pramANamupanyastaM tacca prativAdinA duSTatayodbhAvitaM punarvAdinA . parihRtaM tadeva tasya sAdhanaM bhavati prativAdinazca dUSaNAmiti / yadA tu vAdinI pramANAbhAsamuktaM prativAdinA tathaivodbhAvitaM vAdinA cAparitaM tadA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThasamuddezaH / tadvAdinaH sAdhanAbhAso bhavati prativAdinazca bhUSaNamiti / athoktaprakAreNAzeSavipratipattinirAkaraNadvAreNa pramANatvaM svapratijJAtaM parIkSya nayAditatvamanyatroktamiti darzayannAha - sambhavadanyadvicAraNIyamiti // 74 // sambhavadvidyamAnamanyatpramANatattvAnnayasvarUpaM zAstrAntaraprasiddhaM vicAraNIyamiha yuktyA pratipattavyam / tatra mUlanayau dvau dravyArthika paryAyArthikabhedAt / tatra dravyArthikastredhA naigamasaMgrahavyavahArabhedAt / paryAyArthikazcaturdhA RjusUtrazabdasamabhirUDhaivambhUtabhedAt / anyo'nyaguNapradhAnabhUtabhedAbheda prarUpaNo nagamaH / naikaM gamo naigama iti nirukteH / sarvathA'bhedavAdastadAbhAsaH / pratipakSavyapekSaH sanmAtragrAhI saMgrahaH / brahmavAdastadAmAsaH / saMgrahagRhItamedako vyavahAraH / kAlpaniko bhedastadAbhAsaH / zuddhaparyAyagrAhI pratipakSasApekSa RjusUtraH / kSaNikaikAntanayastadAbhAsaH / kAlakArakaliGgAnAM bhedAcchabdasya kathaJcidarthamedakathanaM zabdanayaH / arthabhedaM vinA zabdAnAmava nAnAtvaikAntastadAbhAsaH / paryAyabhedAtpadArthanAnAttvanirUpakaH samabhirUDhaH / paryAyanAnAtvamantareNApIndrAdibhedakathanaM tadAbhAsaH / kriyAzrayeNa bhedaprarUpaNamitthambhAvaH / kriyAnirapekSatvena kriyAvAcakeSu kAlpaniko vyavahArastadAbhAsa iti / iti nayatadAbhAsalakSaNaM saMkSepeNoktaM vistareNa nayacakrAtpratipattavyam / athavA sambhavadvidyamAnamanyadvAdalakSaNaM patralakSaNaM vA'nyatroktamiha draSTavyaM tathAcAha / samarthavacanaM vAda iti, prasiddhAvayavaM vAkyaM svaSTasyArthasya sAdhakam / sAdhugUDhapadaprAyaM patramAhuranAkulam // 1 // iti // parIkSAmukhamAdarza heyopAdeyatastvayoH / saMvide mAdRzo bAlaH parIkSAdakSavadvayadhAm // 1 // vyadhAmakRtavAnasmi / kimarthe ? saMvide / kasya ! mAdRzaH / ahaM ca kathaMbhUta 87 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmeyrtnmaalaa| . ityAha bAlo mandamatiH / anauddhatyasUcakaM vacanametat / tattvajJatvaJca prArabdhanirvahaNAdevAvasIyate / kiM tat ? parIkSAmukham / tadeva nirUpayati Adazamiti / kayoH ? heyopAdeyatatvayoH / yathaivAdarza Atmano'laGkAramaNDitasya saurUpyaM vairUpyaM vA pratibimbopadarzanadvAreNa sUcayati tathedamapi heyopAdeya tattvaM sAdhanadUSaNopadarzanadvAreNa nizcAyayatItyAdarzatvena nirUpyate / ka iva'? parIkSAdakSavat parIkSAdakSa iva, yathA parIkSAdakSaH svaprArabdhazAstraM nirUDhavA~stathA'hamapItyarthaH // akalaGkazazAMkairyatprakaTIkRtamakhilamAnanibhanikaram / tatsaMkSiptaM mUribhirurumAtibhirvyaktametena // 1 // iti parIkSAmukhalaghuvRttau pramANAdyAbhAsasamuddezaH SaSThaH // 6 // zrImAn vaijeyanAmAbhUdagraNIrguNazAlinAm / badarIpAlavaMzAlivyomAmANasarjitaH // 1 // tadIyapatnI bhuvivizrutAsInnANAmbanAmnA guNazIlasImA / yAM revatIti prathitAmbiketi prabhAvatIti pravadanti santaH // 2 // tasyAmabhUdvizvajanInavRttirdAnAmbuvAho bhuvi hIrapAkhyaH / svagotravistAranabhoM'zumAlI samyaktvaratnAbharaNArcitAGgaH // 3 // tasyoparodhavazato vizadorukIrtermANikyanandikRtazAsvamagAdhabodham / spaSTIkRtaM katipayairvacanairudaurairbAlaprabodhakarametadanantavIryaiH // 4 // iti prameyaratnamAlAparanAmadheyA parIkSAmukhalaghuvRttiH samAptA // SHRA samApta / Mor Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aabhaar| zrImAn seTha nAthAraMgajI gAMdhI dvArA prakAzita saMskaraNa parase hamane ime prakAzita kiyA hai / aura zrIyukta paMDita darabArIlAlajI nyAyatIrthane isakA prUpha saMzodhana karanekA kaSTa uThAyA hai| isaliye - hama ina donoM mahAnubhAvoMke AbhArI haiN| prakAzaka / ano allo pAThya graMtha / ... .. jaina siddhAnta / nyaay| gomaTTasAra-jIvakAMDa-sArtha chapatA hai| aSTasahasrI gomaTTasAra-karmakAMDa-sAthai, AptaparIkSA-mUla), sArtha / ) jainasiddhAMta pravezikA AptaparIkSA-saTIka chapatI hai| tatvArtharAjabArtikAlaMkAra-saTIka AptamImAMsA-mUla), bhASA // 4) tatvArthazlokavArtikAlaMkAra-saTIka AptamImAMsA-pramANaparIkSA-saTIka 1) tatvArthasUtra ( mokSazAstra)-sArtha // ) dravyAnuyogatarkaNA drvysNgrh-saanvyaarth|), vistRta arth||) parIkSAmukha -sArtha bRhadravyasaMgraha-saTIka, sabhASya ) prameyaratnamAlA-saMskRta // ), bhaSA 1) pNcaadhyaayii-muul||). vistRta bhASya 5 // ) prameyakamalamAtaha puruSArthasiddhayupAya-sAnvayArtha saptabhaMgItaraMgiNI-sArtha 1) puruSArthasiddhayugaya-vistRta bhASya / ) vyaakrnn| ratnakaraMDazrAvakAcAra-sAnvayArtha ) kAtaMtra paMva saMvi-sArtha / ratnakaraMDazrAvakAcAra-saTIka 2) kAtaMtrarUpamAlA-pUrSi chapatA hai sarvArthAseddhi-mala 2), sArtha pra0 khaMDa 6) jainendraprakriyA-paM0' baMzIdharajo. 2) samayaprAbhRta-do saM0 TIkAsaMyuka 3 // ) / jainendralaghu vRttiH-paM0 rAja kumAra 1) trilokasAra-saTIka 1||),bhaassaattiikaa 5 // ) jainendra paMcAdhyAyI-mUlasUtra pAThaH / ) htd d Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DUaeo khatama dhAturUpAvali 3) kAvya, campU aura alaMkAra / madhyasiddhAMtakaumudI-varadarAja alaMkAraciMtAmaNi laghusiddhAMtakaumudI | kAvyAnuzAsanazabdarUpAvali kAvyAnuzAsana-saTIka zabdArNavacandrikA gadyaciMtAmaNi sasAsacakra // candraprabhacarita mUla 1), bhASA 11) sArasvata-mUla--pUrvAdhaba), sji0||) jayakumAra-sulocanA saarsvt-cndrkiirtittiikaa-puu.1||)u.11) jayanta-vijaya sArasvata-tInoMvRtti 1 // ), saji0 1) tilakamaMjarI 2 // siddhAMtakaumudI bhaTTojI dIkSita 3) dharmazarmAmyudaya siddhAMtakaumudI-tatvabodhanI TIkA 6) neminirvaNi saMskRta pravezinI-dvi0 bhAga prabhAvakacarita 1 // ) 2 koss| pAzryAbhyudaya amarakoSa-mUla / / ), zabdAnukramaNikA yazastilaka campU-pU0 3||),u0 2 // ) sahita 112), saTIka 10), sArtha 3). vAgbhaTTAlaMkAra-saTIka // ), sArtha 1) dhanaMjaya-nAmamAlA-sArtha ) hitopadeza-mUla // ), sArtha 1 // ), 2) padmacandrakoSa | kSatracUr3AmANi-sArtha 1 // ), saji0 1) bRidajainazabdArNava-pra0 khaMDa 3) kSatracUr3AmaNi-jIvaMdharacampUsaMyukta 2) vizvalocanakoSa-sArtha _10) hIrasaubhAgya -5 // ) saba jagahake chape saba prakArake jaina-graMthoMke milane kA patA: bihArIlAla kaThanerA jaina, mAlika-jainasAhityaprasAraka kAryAlaya, hIrAbAga, poSTa giragAMva, bambaI / III) prakAzaka-bihArIlAla kaThanerA jaina, mAlika-jainasAhitya prasAraka kAryAlaya, horAbAga, poSTa giragAMva, bmbii| mudraka-di. sI. sAkhaLakara, lokasevakapresa, khaTAva bhuvana, giragAMva, muMbaI naM. 4 //