Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmahopAdhyAya brIma yazovijayajI mahArAjA viracita mukti - batrIzI eka-parizIlanA zaikalInI ; ; # : USIAS: zrIjInIBBOArjIlijIthadTrasTa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmahopAdhyAya zrIma covijayajI mahArAjAviracita DhAtriMgat-3 nA prakaraNAntarata mukti batrIzI-eka parizIlana 31 : parizIlana : pU. dharamazAsanaprabhAvaka pUjyapAda sva.A.bha.zrI.vi. rAmacana sAbarama paTTAlaMkAra pU. sva. A. bha. zrI.vi. muticandrasU. ma. sA. nA zikcaratna pU. sva. A. bha. zrI. vi. amaragumasU. ma. sA. nA gilcaratna pU. A. bha. zrI. vi. candraguptasU. ma. zrI. prakAzana eTalAmAsana jena rIlIjIyasa TrasTa : Arthika sahakAra eka sagRhastha (muMbaI)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukita batrIzI-eka parizIlana avRtti - prathama : prakAzana : nakala - 1000 zrI anekAnta prakAzana- jaina rIlIjIyasa TrasTa : zA. sUryakAnta caturalAla mu. po. murabADa (ji. ThANe) mukuMdabhAI Ara. zAha 5, navaratna gles navA vikAsagRha mArga pAlaDI- amadAvAda-7 prAptisthAna : 31 vi. saM. 2069 pramodabhAI choTAlAla zAha 102, vorA AziSa, paM. solIsITara roDa, malADa (IsTa), muMbaI-400 097. vijayakara kAMtilAla jhaverI premavardhaka phleTsa navA vikAsagRha mArga-pAlaDI amadAvAda- 380007 : Arthika sahakAra : eka sagRhastha (muMbaI) zA, jatInabhAI hemacaMda 'komala' kabUtarakhAnAnI sAme, chAparIyA zerI, mahIdharapurA, surata-395003. : mukhya vyavasthA : sana grAphiksa (samIvALA) 57 61, gulAlavADI, bIje mALe, muMbaI-400 004. phona : 2346 8646
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ parizIlananI pUrve. A pUrve trIsamI batrIzImAM zrI kevalIparamAtmAo kvalAhAra kare to paNa teozrInA kRtArthapaNAmAM koI paNa bAdha nathI-e jaNAvyuM che. e tArthatA AMzika hatI. mAtra ghAtirmono kSayathI prApta thayelI e avasthA aMte to apUrNa ja hatI. sarvadhA kRtArthatA aghAtikanA kSayathI mokSamAM prApta thAya che. tethI A ekatrIsamI batrIzImAM mokSanuM svarUpa varNavAya che. mokSane mAnanArAM Astika darzano paNa mokSanA svarUpamAM judI judI mAnyatA dharAve che. e badhI mAnyatAonuM nirAkaraNa karIne vAstavika mokSanA svarUpanuM nirUpaNa ahIM karAyuM che. dArzanika paribhASAthI aparicita lokone A batrIzImAM varNavelA padArthone samajAvavAnuM kArya bahu ja kaparuM che. graMthamAM chelle chelle thoDI gahana dArzanika zailIne samajavAno prasaMga Avyo che. Ama chatAM thoDo vadhAre prayatna karI levAya to samajI nA zakAya evI vAta nathI. sauthI prathama taiyAyikonI mAnyatAnuM nirAkaraNa karAya che. Atyantika du:khadhvaMsane teo mukti mAne che. je du:khadhvaMsa pachI du:khanI utpatti thavAnI nathI, evA duHkhadhvasane mukti mAnanArA taiyAyikoe mahApralayakALane anumAna pramANathI siddha karavAno prayatna karyo che. trIjA zlokanA uttarArdhathI e anumAnamAM doSo jaNAvyA che. samartha tArkika tarIke suprasiddha vidvAnonA tarkamAM tathya nathI :
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ eno khyAla khUba ja spaSTa rIte apAyo che. AThamA zlomAM tridaMDikonA matanuM nirAkaraNa karyuM che. paramAtmAmAM jIvAtmAnA layane teo mukti mAne che. lina(sukha-duHkhanA sAdhana karyAdi)nA nAza svarUpa e layane mukti mAnavAmAM doSa nathI. e rIte e matanuM AMzika samarthana karIne jIvanA nAza svarUpa layanuM nirAkaraNa paNa kyuM che. AlayavijJAnanI paraMparA svarUpa mokSane mAnanArA bauddhonA matanuM nirAkaraNa navamA zlokathI karavAmAM AvyuM che. AdhArabhUta Atmadravya vinA e sannati mAnavAnuM kAma buddhi vinAnuM che-e ahIM spaSTa rIte jaNAvyuM che. potAnI vAtanuM samarthana karavA pUrvApara kSaNanA saMbaMdhI AdhArabhUta dravyano svIkAra karavAmAM Ave to jainadarzanaprasiddha paryAyArthika nayanI dezanAno ja vijaya thAya che. bauddhonA matamAM e rIte bhAre kadarthanA che. svAtaMtryane keTalAka loko mokSa mAne che. temanI vAta e rIte sAcI che ke karmanI nivRtti thavAthI AtmA sarvathA svataMtra bane che paraMtu e siddhAMta jainadarzanano ja che. tethI svAtaMtrya jo prabhutAsvarUpa mAnavAmAM Ave to te eka prakArano mada che. vagere agiyAramA zlothI jaNAvyuM che. sAMkhyadarzanaprasiddha puruSanA svarUpAvasthAna svarUpa mukitanuM nirAkaraNa bAramA zlokathI karAyuM che. ekAMte nitya evI e puruSanI avasthA koI paNa rIte sAdhyasvarUpa thatI na hovAthI mokSa puruSArthasvarUpa nahIM
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bane. mokSamAM asAdhyatva doSa ja Avato hovAthI teramA zlokathI keTalAka bauddhonI mAnyatAnuM nirAkaraNa karAyuM che. temanI mAnyatA mujaba uttarakSaNamAM cittanI utpattinA abhAvathI sata evI pUrvacittanI nivRttine mokSa kahevAya che. paraMtu e mATe koI prayatna na kare tethI temAM asAdhyatvano prasaMga Avaze. zarIrane ja AtmA mAnanArA cArvAkonuM vacana sAMbhaLavuM e paNa pApa che. AtmAnA nAzane teo mukti mAne che. paraMtu AtmAnA nAza mATe koI paNa mumukSu prayatna karatA na hovAthI tAdaza AtmahAnine mokSasvarUpa mAnavAnuM paNa ucita nathI... ItyAdinuM varNana caudamA lokamAM karyuM che. nitya utkRSTa sukhanI abhivyaktine mukti mAnanArA tatAtitonI vAtamAM jeTalA aMzamAM tathya che te jaNAvIne tenA vitartha aMzane paMdaramA zlokamAM jaNAvyo che. sattaramA zlokathI avidyAnI nivRttithI kevala AtmAvasthA svarUpa mokSanI prApti thAya che : ema mAnanArA vedAMtIonI mAnyatAnuM nirAkaraNa karyuM che. A rIte A batrIzInA pUrvAddhathI anya matonuM nirAkaraNa karAyuM che. sattaramA zlokathI sakalakarmakSayasvarUpa mokSanuM varNana svadarzanane AzrayIne zarU thAya che. sAta nayane AzrayIne mokSanuM svarUpa varNavyA pachI vyavahAranayAbhimata prayatnasAdhya karmakSayasvarUpa molamAM koI paNa pravRtti nahi kare. kAraNa ke du:khanA nAza mATe ja lokonI pravRtti hoya che.. kAra
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ItyAdi zaMkA ane tenuM samAdhAna vistArathI karyuM che. du:khanA nAzanI jema ja mokSamAM sukhano nAza thAya che-evI taiyAyikanI mAnyatAnuM paNa nirAkaraNa chelle karAyuM che. tyAra bAda mokSamAM avyAbAdha sukhanI siddhi karIne prakaraNanuM samApana karatA graMthakAra paramarSie pUjaya mahApuruSonI dayAthI thayelA paramAnaMdaeNnA anubhavane vyakta karyo che. paramatonuM nirAkaraNa karatI vakhate paNa haiyAnI komaLatA akSata hovAthI paramAnaMdasvarUpa mokSanI vicAraNAthI potAne paramAnaMda thayAnuM teozrIe jaNAvyuM che. aMte A batrIzInA parizIlanathI paramAnaMdanI mImAMsA dvArA ApaNe sau paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja eka zubhAbhilASA. malADa-ratnapurI, vi.saM. 2061 a.va.7 : budhavAra A.vi. candraguptasUri
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha prArabhyate muktidvAtriMzikA / A pUrve trIsamI batrIzImAM zrI kevalaparamAtmAnA kalAhArathI paNa teozrImAM kRtArthapaNuM sata che-e jaNAvyuM. sarvathA kRtArthatva to muktimAM vyavasthita che. tethI muktinA viSayamAM je aneka vipratipattio che, tenuM nirAkaraNa karavA vaDe have muktinuM vyavasthApana kare cheduHkhdhvNsH paro mukti, maniM duHkhatvamatra ca / AtmakAlAnyagadhvaMsapratiyoginyavRttimat // 31-1 / / "atyaMta du:khadhvaMsa mukti che, emAM pramANa e che kendra AtmA ane kAlathI bhinnamAM rahenAra vaMsanA pratiyogImAM nahi rahenAra duHkhatva (A pakSa che.)'-A pramANe prathama zlokano akSarArtha che. sAdhya ane hetu vagerenuM varNana AgaLanA zlokathI karAze. Azaya e che ke para(atyaMta) duHkhadhvasa mukti che. duHkhano dhvaMsa to dareka AtmAmAM hovAthI darekamAM muktatva mAnavAno prasa Avato hovAthI tenA nivAraNa mATe duHkhadhvasamAM paratva vizeSaNano niveza che. dareka AtmAmAM paradu:khadhvaMsa na hovAthI temAM muktatva mAnavAno prasa nahi Ave. je AtmAmAM du:khano dhvaMsa thayA pachI kyAre paNa te AtmAmAM duHkhanI utpatti thavAnI na hoya, to te AtmAmAM rahelA duHkhadhvasane para duHkhadhvaMsa kahevAya che. ApaNA AtmAmAM duHkhadhvasa hovA chatAM du:khanI utpatti ( thatI hovAthI e(duHkhadhvaMsa) para nathI. muktAtmAomAM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ du:khanI utpatti thatI na hovAthI temanAmAM para du:khadhvaMsa che. nyAyanI paribhASAmAM du:khadhvaMsanA paratvanuM varNana karatI vakhate vardhamAna upAdhyAye prakAzaTIkAmAM jaNAvyuM che ke 'svasamAnakAlIna svasamAnAdhikaraNa (potAnA kAlamAM rahenAra ane potAnA adhikaraNamAM rahenAra) je du:khaprAgabhAva che tenA asamAna dezamAM rahenAra du:khadhvaMsane paradu:khaosa kahevAya che. arthAt du:khadhvaMsamAM tAdaza(svasamAnakAlIna svasamAnAdhikaraNa du:khaprAgabhAva)asamAna dezasvasvarUpa paratva che. jema jema du:kha bhogavAtuM jAya tema tema du:khano dhvaMsa thato jAya che. e vakhate bhaviSyamAM AvanArA du:khano prAgabhAva paNa hoya che. ApaNA saunA AtmAmAM Avo du:khadhvaMsa ane du:khaprAgabhAva baMnne hoya che. tethI te du: khadhvaMsa sva(du:khadhvaMsa)samAnakAlIna ane svasamAnAdhikaraNa evA du:khaprAgabhAvano samAnadezIya che. muktAtmAonA AtmAmAM rahelo du:khadhvaMsa, teozrInA AtmAmAM du:khanI utpatti thavAnI na hovAthI tAdaza du:khaprAgabhAvano asamAnadezIya che tethI muktAtmAono du:khaUsa para che. mAtra svasamAnakAlInadu:khaprAgabhAvAsamAnadezIya du:khadhvaMsane paraduH khadhvaMsa kahevAmAM Ave arthAt duHkhaprAgabhAvanuM svasamAnAdhikaraNatva vizeSaNa ApavAmAM na Ave to caitrAdinA AtmAmAM rahelA du:khadhvaMsanA samAna kAlamAM to maitrAdimAM rahelo du:khaprAgabhAva paNa che. tethI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAdaza caitrAdimAM vRtti(rahenAra) du:khadhvaMsanA samAnakAlIna maitrAdivRtti du:khaprAgabhAvanuM asamAnadezitva (bhinnAdhikaraNa vRttitva-vyadhikaraNatva) maitrAdivRtti du:khadhvaMsamAM paNa hovAthI caitrAdimAM muktatva mAnavAno prasaGga Avaze. tenA nivAraNa mATe svasamAnakAlInadu:khaprAgabhAva svasamAnAdhikaraNa vivakSita che. tethI caitrAdivRttidu:khadhvaMsa-samAnakAlIna maitrAdivRtti du:khaprAgabhAva, sva(caitrAdivRttidu:khadhvaMsa)samAnAdhikaraNa na hovAthI tene (maitrAdivRtti du:khaprAgabhAvane) laIne caitrAdimAM muktatva mAnavAno prasaGga nahi Ave. mAtra svasamAnAdhikaraNa-du:khaprAgabhAvAsamAna dezasvasvarUpa paratva mAnavAmAM Ave to muktAtmAone amukta mAnavAno prasaGga Avaze. kAraNa ke mukta AtmAomAM sarvathA du:khadhvaMsa tathA pUrve du:khano prAgabhAva hato. tethI sva(du: khadhvaMsa)samAnAdhikaraNa e pUrvakAlIna prAgabhAvanuM samAnadezitva ja muktAtmAonA du:khadhvaMsamAM che. du:khaprAgabhAva, svasamAnakAlIna ja vivakSita hovAthI muktAtmAomAM amuktatva mAnavAno prasaMga nahi Ave. kAraNa ke muktAtmAono du:khaprAgabhAva svasamAnakAlIna (du:khadhvaMsasamAnakAlIna) nathI, bhinnakAlIna che. tethI tene laIne upara jaNAvyA mujaba muktAtmAomAM amuktatva mAnavAno prazna nahIM Ave. AthI samajI zakAze ke caradu:khadhvaMsa svarUpa mukti che : e tAtparya che. caramadu:khadhvaMsa ane paradu:khadhvaMsanuM svarUpa upara jaNAvyA 3
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ mujabanuM che. yadyapi A rIte "vamAnInaqsamanAyaRTduHkhamAvAsamAnazae paratvam'' ahIM "sva" padathI caramadu:khadhvaMsanuM arthAt jemAM paratva abhimata hoya te dhvasanuM grahaNa karAya che. tethI caramaasa(du:khadhvasa)samakAlIna du:kha prAgabhAva koI paNa sthAne prasiddha na hovAthI duHkhadhvaMsanA paratvanI paNa aprasiddhi thaze. paraMtu duHkhadhvaMsanA paratvanA lakSaNanuM tAtparya e che ke- je je svasamAnakAlIna-svasamAnAdhikaraNa-du:kha prAgabhAvanA samAnadezamAM(samAnAdhikaraNamAM) rahenAra vartamAna duHkhadhvaMsAdi che tenA tenA bhedathI viziSTa evA duHkhadhvaMsane para du:khadhvaMsa kahevAya che. ApaNA AtmAmAM rahelA du:khadhvaMsanA kALamAM rahelo; ApaNA AtmAmAM je du:khaprAgabhAva che, tenA samAna dezamAM rahelo ApaNA AtmAmAMno ja du:khadhvaMsa che. e du:khadhvasathI bhinna evo du:khadhvaMsa, mukatAtmAonA AtmAmAM che. muktAtmAonA AtmAmAM du:khano prAgabhAva na hovAthI tAdaza duHkhaprAgabhAvaviziSTa du:khadhvasa te muktAtmAonA AtmAmAM nathI. saMsArI AtmAomAM ja che ane tenAthI bhinnatva muktAtmAonA AtmAmAMnA duHkhadhvaMsamAM che ja. svasamAnakAlInasvasamAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvAsamAnadezatvaM paratvanuM ahIM yadyapi svasamAnakAlInatva ane svasamAnAdhikaraNatva : A, du:khaprAgabhAvanAM baMnne vizeSaNamAMthI koI paNa eka vizeSaNa vyartha che. kAraNa ke
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ svasamAnakAlIna(caramaduHkhadhvasisamAnakAlIna) caitrAdimAM rahenAra duHkha prAgabhAvanuM asamAnadezatva, mutAtmAonA caramaduHkhadhvaMsamAM che ja. tema ja svasamAnAdhikaraNa (caitrAdimAM rahelA du:khadhvasanA adhikaraNa caitrAdinA AtmAmAM rahenAra) du: khaprAgabhAvanuM paNa asamAnadezatva muktAtmAonA duHkhadhvaMsamAM che ja. caitrAdinA duHkhadhvasamAM tAdaza asamAnadezatva nathI, samAnadezatva ja che. tethI ahIM paratvanA svarUpamAM dukhaprAgabhAvanAM be vizeSaNamAM anyatara vizeSaNa vyartha che. paraMtu vardhamAna upAdhyAyanuM tAtparya be lakSaNa jaNAvavAnuM che. svasamAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvA'samAnakAlInaduHkhadhvaMso mu -A eka lakSaNa che ane svamAnazAstrInahuSaBITbAvADamAnadhino duHgdhvI mukiA bIjuM lakSaNa che. jeno Azaya upara jaNAvyA mujaba spaSTa che. mokSanI siddhi mATe anumAnano upanyAsa karAya chemAnuM duHvRtvamatra ra...ItyAdi graMthathI. eno Azaya e che ke- "mAtamaMtrI jayaMtijinyavRttimad ruddhatva, asukhaprAgabhAvAnAdhAragadhvaMsapratiyogivRttimat stkaarymaatrvRttitvA dvIparvavat' A anumAnathI mokSanI je rIte siddhi thAya che, te have pachInA zlokothI jaNAvAze. A zlokamAM anumAnanA pakSanI ja vicAraNA karI che. AtmA ane kALane choDIne bIjA-AkAzAdimAM vRtti (rahenAravartamAna) zabdAdino je dhvasa che, tenA pratiyogI zabdAdi che. (jeno abhAva, te abhAvanA pratiyogI che.) e
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdAdimAM dukhatva avRtti che.(avartamAna che.) du:khatvamAM tAdaza-AtmakAlA gaasapratiyogImAM rahelI adhikaraNatA-nirUpita vRttitAno abhAva (tAdazAvRttitva) che. upara jaNAvelA anumAnamAM du:khatva pakSa che. zabdAdivRttitvane laIne atharadoSa na Ave-e mATe AtmakAlAnyagadhvaMsapratiyoginyavRttimattva (prtiyogyvRttitva) : A vizeSaNano niveza pakSamAM che. tyAM (pakSamAM) satkAryamAtravRttitva che ane duHkha prAgabhAvano anAdhAra je mahAkALa che temAM vRtti evA du:khadhvasanA pratiyogI du:khanirUpitavRttitva(sAdhya) paNa che. AthI samajI zakAze ke ahIM du:khatvasAmAnyamAM sAdhyasiddhi abhipreta nathI. paraMtu tAdaza AtmakAlAnyavRttidhvasapratiyogyavRttitvaviziSTa du:khatvamAM sAdhyasiddhi abhipreta che. du:khatvanuM tAdaza pratiyogyavRttitva vizeSaNa na ApIe to, AtmA ane kALane choDIne anya AkAzAdimAM vRtti zabdAdidhvasanA pratiyogI zabdAdivRttitvasvarUpe duHkhatvamAM sAdhyasiddhi thavAthI arthAtaradoSano prasavuM Ave che. abhipretArthasvarUpathI bhinnasvarUpe sAdhya-siddhi thAya to arthAtaradoSa Ave che. AtmakalAnyavRtti-vaeNsapratiyogyavRttitva : A du:khatvapakSanuM vizeSaNa vivakSita hoya to te svarUpe ja sAdhyanI siddhi thavAthI upara jaNAvyA mujaba 'athAtara' nahIM Ave. yadyapi du:khatvamAM zabdAdivRttitva bAdhita che. (kAraNa ke du:khatva du:khamAM rahe che, zabdAdimAM nahi.)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI te svarUpe du:khatvamAM sAdhyasiddhi thatI na hovAthI arthAtarano prasaMga Avato nathI, paraMtu jyAM sudhI bAdhanuM sphuraNa na thAya tyAM sudhI arthAMtaradoSano prasaMga che ja. upara jaNAvyA mujaba vizeSaNanuM upAdAna karavAthI cokkasa ja bAdhanuM smaraNa thavAthI arthAtaradoSa nahIM Ave. tethI spaSTa che ke niyata bAdhanuM sphuraNa karAvavA dvArA upara jaNAveluM vizeSaNa sArthaka che... ItyAdi bhaNAvanAra pAsethI samajI levuM. 'avRttivuM:hattvam' A pramANe du:khatvanuM mAtra avRttitva vizeSaNa ApavAmAM Ave to du:khamAM du:khatva vRtti hovAthI du:khatvamAM avRttitva aprasiddha hovAthI AzrayAsiddhidoSa Avaze. pakSatAvacchedakanA (pakSanA vizeSaNanA) abhAvavALo pakSa hoya tyAre AzrayAsiddhi doSa Ave che. sapratiyozinyavRttimattva mAtra du:khatvanuM vizeSaNa ApavAmAM Ave topaNa AzrayAsiddhidoSa Ave che. kAraNa ke du:khadhvaMsanA pratiyogI du:khamAM du:khatva vRtti ja che. du:khatvanuM AAnyavRttidhvaMsaMpratiyozinyavRttimava vizeSaNa ApavAmAM Ave topaNa AzrayAsiddhidoSa Ave che. kAraNa ke kAlAnya AtmAmAM vRtti du:khadhvaMsanA pratiyogI du:khamAM du:khatva vRtti ja che. AvI ja rIte du:khatvanuM jJAtmAnyavRttiosapratiyoLiyavRttimattva vizeSaNa ApavAmAM Ave topaNa AzrayAsiddhi spaSTa che. kAraNa ke AtmAne choDIne anya kAlAdimAM kAlikasaMbaMdhathI du:khadhvaMsa vRtti che. tenA pratiyogI du:khamAM du:khatva vRtti ja che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI duHkhatvanuM mAtAjIne dhvasapratiyoji-nyavRttimaravaA saMpUrNa vizeSaNa ApyuM che. jethI upara jaNAvyA mujaba AzrayAsiddhi nahIM Ave. kAraNa ke AtmA ane kALane choDIne bIje kyAMya duHkhadhvasa vRtti nathI. yaghapi AtmA ane kALane choDIne anya zarIrAdisvarUpa AtmopAdhimAM avacchedatAsaMbaMdhathI ane anitya ghaTapaTAdi svarUpa kAlopAdhimAM kAlikasaMbaMdhathI duHkhadhvasa vRtti hovAthI tene laIne upara jaNAvyA mujaba AzrayasiddhidoSa avasthita ja che. paraMtu ahIM mAtmA padathI AtmopAdhisvarUpa zarIrAdinuM ane kAlopAdhisvarUpa anitya ghaTapaTAdinuM paNa grahaNa kyuM che. tethI AtmA, kALa ane AtmakAlopAdhithI anya AkAzAdimAM du:khadhvasa vRtti na hovAthI AzrayAsiddhidoSa nahIM Ave.... ItyAdi anyatra anusaMdheya che. 31-1aaaa. mokSasAdhaka anumAnanA pakSanuM vivecana karIne have tenA sAdhya ane hetunuM nirUpaNa karAya che satkAryamAtravRttitvAt, prAgabhAvo'sukhasya yaH / tadanAdhAragadhvaMsapratiyogini vRttimat // 31-2 // tAdaza (AtmakAlA gaganAdivRtti dhvasanA pratiyogImAM avRtti) dukhatva-duHkhanA prAgabhAvanA anAdhAramAM vRtti evA dhvasanA pratiyogImAM vRtti che. kAraNa ke tevuM du:khatva satkAryamAtramAM vRtti che.''-A
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANe bIjA zlokano akSarArtha che. jeno Azaya spaSTa karatAM TIkAmAM pharamAvyuM che ke-asukha eTale duHkha, teno je prAgabhAva, teno anAdhAra(anadhikaraNa) mahApralayakALa, emAM rahenAro je dhvasa te duHkhano dhvaMsa, tenA pratiyogI evA duHkhamAM du:khatva(tAdaza dukhatva) vRtti hovAthI tAdazadu:khatvamAM dukhaprAgabhAvAnAdhAravRttiasapratiyoginirUpita vRttitA(sAdhya) che. mAtra vRttimattva (vRttitA)ne sAdhya mAnavAmAM Ave to du:kha(tAdaza dukhatva)rUpa pakSamAM du:khaniSThAdhikaraNatA-nirUpita vRttitA siddha ja hovAthI siddhasAdhana doSa Ave che. pratipakSI jene mAnatA nathI, te asiddhane sAdhya banAvAya che. anyathA pratipakSIne je siddha che tene siddha karavAmAM siddhasAdhanadoSa prApta thAya che. 'pratiyogivRttitva'mAtrane sAdhya mAnIe topaNa siddhasAdhana Ave che. kAraNa ke du:khanA atyantAbhAvanA pratiyogI duHkhanirUpita vRttitA du:khatvamAM che ja. "asapratiyogivRttitvane sAdhyarUpe mAnavAmAM Ave topaNa 'siddhasAdhana doSa Ave che. kAraNa ke pratipakSI(mokSa na mAnanArA) du:khadhvasane svIkAratA hovAthI tatvatiyogidu:khanirUpitavRttitA tAdaza du:khatvamAM (pakSamAM) siddha ja che. sAdhyaghaTaka davaMsanA vizeSaNa tarIke mAtra prAgabhAvAnAdhAravRttitvano niveza karavAmAM Ave arthAt prAgabhAvAnAdhAravRtti-dhvaMsapratiyogivRttitvane sAdhya tarIke mAnavAmAM Ave to trIjA zlokamAM jaNAvelA dIpatva
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa daSTAMtamAM asiddhi Ave che. arthAddaSTAMta tarIke dIpatvane mAnI hkAze nahi. kAraNa ke dIpadhvaMsanA adhikaraNa pradIpanA avayavomAM pradIpano prAgabhAva hovAthI 'dIpatva'mAM dIpaprAgabhAvanA AdhArabhUta dIpAvayava-vRtti dIpaosapratiyogidIpanirUpita vRttitva che. prAgabhAvanA anAdhArabhUtavRttidhvaMsapratiyogivRttitva nathI. tethI dRSTAMta dIpatvamAM sAdhyasiddhi na hovAthI daSTAMtAsiddhi Ave che. tenA nivAraNa mATe du:haprabhAva...ItyAdino niveza che. pradIpanA avayavo du:khaprAgabhAvanA anAdhAra hovAthI dRSTAMta saskRta che. yadyapi daSTAMtAsiddhinA nivAraNa mATe du:khaprAgabhAvanA sthAne mAtra du:khano niveza karavAthI paNa cAle evuM che. kAraNa ke du:khanA anAdhAra ja pradIpanA avayavo che. paraMtu tethI mahApralayanA badale khaMDapralayanI siddhi thavAthI arthAMtaradoSanI prApti thAya che. Azaya e che ke ahIM mokSanI siddhi mATe upara jaNAvelA anumAnano upanyAsa karyo che. e anumAnathI du:khaprAgabhAvanA anAdhAra svarUpe mahApralayanI siddhi thAya che. ethI sarvajIvonI mukti siddha thAya che. mahApralayanA sthAne jo khaMDapralayanI siddhi thAya to badhA jIvonI mukti siddha nahi thAya. khaMDapralayamAM du:khano dhvaMsa thato hovAthI du:khanA anAdhArabhUta khaMDapralayamAM vRtti evA du:khadhvaMsanA pratiyogi-du:khanirUpita vRttitva du:khatvamAM che ja. A rIte khaMDapralayanI siddhi thavAthI arthAtaranI prApti thAya che. 40
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDapralayamAM duHkhono dhvaMsa thato hovA chatAM tyAM bhaviSyamAM (sUryataramAM) utpanna thanArAM duHkhono prAgabhAva hoya che. tethI khaMDapralaya du:khono anAdhAra hovA chatAM du:khaprAgabhAvano te anAdhAra nathI. AthI samajI zakAze ke duHkhaprAgabhAvanA nivezathI arthAtara nahIM Ave. uparyukata anumAnamAM sAdhyasAdhaka hetu "sArthamAtravRttitva' che. mAtra 'vRttitvane hetu tarIke rAkhIe to AtmanirUpita vRttitva AtmatvamAM paNa che ane tyAM duHkhaprAgabhAvAnAdhAravRtti-davaMsapratiyogivRttitva sAdhya na hovAthI vyabhicAra Ave che. vArthavRttitva'ne hetu mAnIe to AtmatvamAM hetu na hovA chatAM 'anaMtatvamAM hetu che ane tyAM sAdhya nathI tethI vyabhicAra Ave che. Azaya e che ke anaMtatva "asApratiyogitva' svarUpa che. jeno dhvaMsa thato nathI temAM anaMtatva rahe che. anAryasvarUpa AtmAdimAM ane kAryasvarUpa vaMsamAM anaMtatva vRtti che. A rIte ghaMsAtmakakAryanirUpita vRttitva(kAryavRttitva) anaMtatvamAM che ane temAM dukhaprAgabhAvAnadhikaraNavRttidhvaMsapratiyogivRttitvasvarUpa sAdhya nathI, tethI vyabhicAra Ave che. tenA nivAraNa mATe kAryamAtravRttitvane hetu mAnavAmAM Ave to, "anaMtatva kAryamAM(dhvasamAM) ane akArya(AtmAdi)mAM vRtti hovAthI temAM kAryamAtravRttitva nathI. tethI hetu ane sAdhya banneno abhAva anaMtatvamAM hovAthI vyabhicAra nahIM Ave. paraMtu tema karavAthI kAryamAtravRtti vaMsatvamAM hetu che ane sAdhya na hovAthI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhicAra Ave che. tenA nivAraNa mATe havaMzamAM mavivRttitve sati A vizeSaNa ApavAmAM Ave arthA 'mAvavRttitvaviziSTArthamAtravRttitva'nI hetu tarIke vivakSA karavAmAM Ave to paNa vyabhicArano uddhAra thaze nahi. - kAraNa ke prAgabhAvano dhvaMsa prAgabhAvanA pratiyogI (ghaTAdi bhAvabhUta) svarUpa che ane tenA dhvasvarUpa che. tethI prAgabhAvanA dhvasamAM rahenAra dhvasatva prAgabhAvanA pratiyogI evA bhAvamAM paNa vRtti che ane tethI vaMsatvamAM bhAvavRttitvaviziSTa kAryamAtravRttitva hovAthI ane tyAM sAdhya na hovAthI vyabhicAra che ja. tenA nivAraNa mATe havaMzamAM 'sat' A kAryanuM vizeSaNa che. sattA jAti(dravya guNa ane karmamAM rahenArI)nA adhikaraNa dravyAdine 'sat' kahevAya che. prAgabhAvano dhvaMsa sat (sattAviziSTa) na hovAthI te 'satkArya nathI. tethI vaMsatvamAM satkAryamAtravRttitva' hetuno abhAva hovAthI tyAM sAdhya na hovA chatAM vyabhicAradoSa Avato nathI... ItyAdi upayogapUrvaka samajI levuM. 31-ro mokSasAdhaka upara jaNAvelA anumAnamAM daSTAMta jaNAvAya chediiptvvditi prAstArkikAstadasaGgatam / bAdhAd vRttivizeSeSTAvanyathA'rthAntarAvyayAt // 31-3 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmakAlAnyavRttidhvaMsapratiyoginyavRttimad duHkhatvam; duHkhaprAgabhAvAnAdhAravRttidhvaMsapratiyogivRttimat, stkaarymaatrvRttitva-A anumAnamAM "daSTAMta dIpatva che-A pramANe tArkiko-naiyAyiko kahe che, te asata che. kAraNa ke sAdhyaghaTaka vRttitAvizeSano niveza ja ISTa hoya to bAdha Ave che ane vRttitA sAmAnyano niveza ISTa hoya to arthAtara doSa Ave che.''-A pramANe trIjA zlokano sAmAnya artha che. eno Azaya spaSTa karatAM TIkAmAM pharamAvyuM che kejyAM jyAM satkAryamAtravRttitva che tyAM tyAM duHkhaprAgabhAvanA anAdhAramAM vRtti evA dhvasanA pratiyoginirUpita vRttitva che. dA.ta. dIpa-. satkAryadIpakanirUpita vRttitva (satkAryamAtradIpakaniSThAdhikaraNatA-nirUpita vRttitva) dIpatvamAM che ane tyAM du: khaprAgabhAvAnAdhAravRtti(mahApralayakAlavRtti) dIpaasanA pratiyogI dIpakamAM rahelI adhikaraNatAnirUpita vRttitA paNa che. A rIte tAdazaduHkhatvamAM sAdhyanI siddhi thavAthI taghaTaka mahApralayanI siddhithI badhA jIvonA mokSanI siddhi thAya che. tyAra pachI te te caitra maitra ItyAdi jIvonA du:khatvane pakSa banAvI te te jIvonI muktine siddha karI zakAya che-A pramANe tArkika-naiyAyikono mata che. paraMtu te nyAyayukta nathI. kAraNa ke sAdhyAMzamAM vRttivizeSano artha duHkhaprAgabhAvaniSThAdheyatAnirapitAdhikaraNatAva bhinnAdhikaraNatAnirUpita davaMsaniSThAdheyatAno abhAvIyavizeSaNAtmaka
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpasaMbaMdhathI (svarUpa-saMbaMdhAvacchinnarUpe) niveza karAya to bAdha doSa Ave che. kAraNa ke tAdaza abhAvIya vizeSaNAtmaka svarUpasaMbaMdhathI du:khano davaMsa, du:khanA samavAyikAraNa AtmAmAM ja naiyAyikoe mAnyo che. tethI mahApralayakALanI siddhi na thavAthI tadghaTita sAdhyanI paNa siddhi nahi thAya, jethI pakSamAM sAdhya bAdhita thavAthI bAdha Ave che. te bAdhadoSanA nivAraNa mATe tAdaza dukhadhvasaniSTha vRttitA, koI paNa saMbaMdhathI arthI saMbaMdhasAmAnyAvacchinna levAmAM Ave to arthAtaradoSano uddhAra nahi thAya. kAraNa ke du:khaprAgabhAvanA anAdhArabhUta AkAzAdimAM paNa vyabhicAritAdi-svAbhAvavavAdi saMbaMdhathI du:khadhvasa vRtti hovAthI mahApralayakAlanA badale AkAzAdi paNa siddha thaze. svadu:khadhvaMsa, svAbhAvika du:khadhvasAbhAva, svAbhAvava-AkAzAdi, svAbhAvavattva AkAzAdimAM hovAthI svAbhAvavatvasaMbaMdhathI du:khadhvasa paNa AkAzAdimAM che. yadyapi upara jaNAvyA mujaba tAdazadu:khadhvaMsaniSThavRttitA saMbaMdhasAmAnyathI levAnA badale kAlika ane dezika : etadanyataravizeSaNAtmaka (kAlika ane svarUpaetadanyatara) saMbaMdhathI laIe, athAt tAdazA tara saMbaMdhAvacchinna laIe to AkAzAdinI siddhi nahi thAya. kAraNa ke AkAzAdimAM kAlika ke daizika vizeSaNatAsaMbaMdhathI tAdaza duHkhadhvaMsavRtti nathI. tethI AkAzAdithI arthAtara
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM Ave. paraMtu du:khaprAgabhAvanA anAdhAra kAlopAdhi svarUpa ghaTAdimAM kAlikavizeSaNAtmasaMbaMdhathI duHkhadhvasa vRtti hovAthI kAlopAdhine laIne arthAtaradoSano uddhAra nahi thAya. tenA uddhAra mATe kAlikasaMbaMdhathI du:khaprAgabhAvanA anAdhAranI(anadhikaraNanI) vivakSA karIe to ghaTAdimAM kAlikasaMbaMdhathI du:khaprAgabhAva vRtti ja hovAthI ghaTAdinuM grahaNa ja nahi thAya. tethI tene laIne arthAtaradoSano to prasaMga nahIM Ave. paraMtu daSTAMtAsiddhi doSa Avaze. kAraNa ke dIpamAM kAlikasaMbaMdhathI duHkhano prAgabhAva hovAthI tenuM paNa grahaNa nahIM thAya. yadyapi daSTAMtAsiddhinuM nivAraNa karavA mATe duHkhaprAgabhAvanuM anadhikaraNa mukhyakAlavRttitvaviziSTa kAlika saMbaMdhathI laIe to te saMbaMdhathI duHkhaprAgabhAva kALamAM ja vRtti che. kAlopAdhisvarUpa dIpa vageremAM te vRtti nathI. tethI dIpaka du:khaprAgabhAvano anAdhAra hovAthI daSTAMtAsiddhi nahIM thAya. paraMtu e rIte to AtmA siddha thavAthI arthAtaradoSa avasthita ja rahe che. kAraNa ke mukhyakAlavRttitvaviziSTa kAlikasaMbaMdhathI du:khaprAgabhAvano AdhAra kAla ja che, AtmA nathI. tethI duHkhaprAgabhAvanA anAdhAra AtmAmAM daizikavizeSaNAtmaka(svarU5) saMbaMdhathI vRtti evA duHkhadhvasanA pratiyogI duHkhamAM duHkhatva vRtti hovAthI mahApralayakAlanA badale AtmAnI siddhi thaze. A rIte prApta thayelA arthAtaranA nivAraNa mATe mukhyakAlavRttitvaviziSTa kAlikavizeSaNatA ane daizikavizeSaNatA :
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ etadanyatara saMbaMdhathI du:khaprAgabhAvanA anAdhAranI vivakSA karIe to ukta anyatara saMbaMdhathI AtmA, du:khaprAgabhAvano anAdhAra na hovAthI arthAtara nahIM Ave. paraMtu tAdazAnyatara saMbaMdhathI du:khaprAgabhAvanA anAdhAra to ghaTapaTAdi paNa che ane tyAM daizika-kAlikAnyatara-vizeSaNatA-saMbaMdhathI du:khadhvaMsa vRtti che. tenA pratiyogI du:khamAM du:khatva vRtti hovAthI arthAMtarano uddhAra thato nathI. AthI spaSTa che ke arthAtaranA nivAraNa mATe uktAnyatara saMbaMdhano niveza karIe topaNa te saMbaMdhaghaTita vyAptinA grahano saMbhava nathI...ItyAdi adhyApaka pAsethI samajI levuM. / / 31-3 upara jaNAvyA mujabanA vyAmigrahAsaMbhavane ja spaSTa rIte jaNAvAya che vipakSabAdhakAbhAvAdanabhipretasiddhita: / antaraitadayogyatvAzaGkA yogA'paheti cet // 31-4 // ''vipakSabAdhaka tarkano abhAva hovAthI ane anabhipreta siddhi thavAthI (zlo.naM. 3mAM jaNAvyA mujaba) vyAptigraha thato nathI. 'prakRtasAdhyanI siddhi vinA ayogyatvanI zaThThA yoganI sAdhanAnI pratibaMdhaka banaze.' A ja vipakSabAdhaka che. A pramANe naiyAyiko kahe to (te barAbara nathI... e pAMcamA zlokamAM jaNAvAze.)''-A pramANe cothA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke vipakSamAM hetu hoya topaNa 16
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhya na hoya tyAre sAdhyAbhAvano bAdhaka anukULa tarka na hovAthI vyAtigraha thato nathI. parvatamAM dhUmane laIne jyAre vahine siddha karAya che tyAre koI ema kahe ke parvatamAM dhUmahetu bhale rahyo paNa tethI tyAM vahine mAnavAnI AvazyakatA nathI. arthAt sAdhyAbhAvava6vipakSa)mAM hetu rahI zake che. AvI zaTTAne dUra karavAnuM kArya tarka kare che. parvatamAM jo vati na hoya to vahijanya dhUma paNa na hovo joIe athaH vahi-dhUmano janyajanakabhAva (kAryakAraNabhAva) nahi manAya : A tarka che, je vyabhicAranI zaMkAne dUra kare che. Avo vipakSabAdhaka anukULa taka prakRta sthaLe nathI. tAdaza duHkhatvamAM satkAryamAtravRttitva bhale rahyuM paraMtu tAdazadu: khaasapratiyogivRttitva mAnavAnI AvazyaktA nathI. AvI vyabhicAranI zaThThAdinA nivAraNa mATe koI ja anukULa tarka nathI. tethI vyAtimAM paNa zaMkA janme che. jethI prakRtAnumAnanA sthAne evuM paNa anumAna karI zakAya che ke tAdaza du:khatva; kAlAnyavRttidhvaMsapratiyogImAM vRtti che; kAraNa ke te satkAryamAtramAM vRtti che. duHkhatvaM kAlAnyavRttidhvaMsapratiyogivRtti satkAryamAtravRttitvAd rIpatvavat A anumAnathI abhipreta pralayakAlAdithI anya AtmAdinI siddhi thavAthI sarva jIvonI mukti siddha nahIM thAya. A aMge taiyAyiko dvArA ema kahevAmAM Ave ke badhA jIvonI muktinI siddhi na thAya to potAnA AtmAnI ayogyatAnI AzaThThA janmaze. je jIvono kyAre ya mokSa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ thavAno nathI, temanI jema ja huM paNa jo mokSamAM javAno nA hou to mAruM A parivrAjakapaNuM niSphaLa thaze.' A AzaMkA mumukSu AtmAnA yoganI sAdhanAno pratibaMdha karanArI bane che. AvI zaThThA ja mokSanI siddhinA abhAvanI (vipakSanI) bAdhaka che. A pramANe taiyAyikonuM je kathana che te barAbara nathI : e pramANe AgaLa jaNAvAya che. ||31-4 naiyAyikoe jaNAvelI vAtanI ayuktatA jaNAvAya che naivaM zamAdisampattyA, svayogyatvavinizcayAt / na cAnyonyAzrayastasyAH, sambhavAt pUrvasevayA // 31-5 // A pUrve jaNAvyA mujaba yoganI sAdhanA aTakI nA paDe : e mATe taiyAyikoe sarva jIvonI muktinuM sAdhaka pramANa jaNAvyuM che. tenA javAbamAM jaNAvavAnuM ke "e vAta yukta nathI. zama, dama vagere guNonI prApti dvArA potAnI yogyatAno sArI rIte nizcaya thaI jAya che. yoganI pUrvasevAthI samAdi guNonI prApti thatI hovAthI anyonyAzraya doSa paNa Avato nathI." A pramANe pAMcamA zlokano sAmAnya artha che. Azaya e che ke A pUrve vipakSabAdhaka tarIke yoganI sAdhanAno je pratibaMdhaka tamArA(naiyAyika) dvArA kahevAya che te barAbara nathI. kAraNa ke zama, dama ane
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogonI anAsakti vagere mumukSu AtmAonAM lakSaNonI prAmithI mokSaprAptinI potAnI yogyatAno sArI rIte nizcaya thAya che. kAraNa ke svayogyatAnI apekSAe e samAdi lakSaNo vyApya che ane yogyatA vyApaka che. vyApyathI vyApakano nizcaya thAya che-e supratIta che. yoganI pravRtti karavAthI zama, dama vagere mumukSu janonAM lakSaNonI saMpatti prApta thAya che ane e saMpattithI tevA prakAranI yoganI yogyatAno vinizcaya thAya che, je yoganI pravRttinuM mahattvanuM kAraNa che-A rIte anyonyAzrayadoSa Ave che : A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke gurudevAdi pUjA, sadAcAra, tapa ane mukti pratyeno adveSa.. vagere svarUpa yoganI pUrvasevAthI; yoganI pravRttinI pUrve ja zama(kaSAyano abhAva), dama(Indriyono nirodha) ane bhogonI Asaktino abhAva... ItyAdi mumukSuciho prApta thatAM hoya che. tethI anyonyAzrayadoSano saMbhava raheto nathI. yadyapi A rIte yoganI pravRttinI pUrve samAdi guNonI prApti thatI hoya to yoganI pravRtti karavAnI AvazyaktA ja rahetI nathI. paraMtu yoganI pUrvasevAthI je samAdi guNo prApta thAya che, tenA karatAM viziSTa koTinA te guNo yoganI pravRttithI prApta thAya che. tethI yoganI pravRtti nirarthaka nahIM bane. prAthamika kakSAnA samAdi guNonI pratye yoganI pUrvasevA kAraNa che ane atizayayukta evA samAdi guNonI pratye yoganI pravRtti kAraNa che. zamAdi-sAmAnyanI pratye karmano (mohanIyAdi ghAtikarmano) kSayopazamavizeSa
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja kAraNa che. tethI koI ja anupapatti nathI. 31-pA anAdikALathI dareka jIvamAM mokSe javAnI yogyatA che-enA nizcAyaka tarIke samAdi nathI. mokSanI prApti mATe mAdi sahakArI kAraNa che. zamAdinA kAraNe yogyatAmAM saMkoca karavAnuM ucita nathI-AvI naiyAyikonI mAnyatAnuM nirAkaraNa karAya che zamAdyupahitA hanta, yogyataiva vibhidyate / tadavacchedakatvena, saGkocastena tasya na // 31-6 / / "zamAdi mumukSulikonA kAraNe kharekhara ja yogyatAmAM ja pharaka paDe che. tethI yogyatAvacchedakarUpe samAdino saMkoca thato nathI.'-A pramANe chaThThA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke anAdikALathI jIvamAM rahelI mokSamAM javAnI je yogyatA che, te samAdinI prApti thavAthI kharekhara ja bhinna thAya che. kAraNa ke sAmAnya yogyatAthI(svarUpayogyatAthI) samucita yogyatA (phalopadhAyaka yogyatAlonmukhayogyatA) bhinna che. A vAta A pUrve (10mI batrIzImAM) jaNAvI che. AthI yogyatAnA avacchedaka (nizcAyaka) tarIke samAdine jaNAvavAmAtrathI anAdikAlIna yogyatA(svarUpayogyatA)mAM koI pharaka paDato nathI. samAdinI prApti thavAthI jIvanI mokSaprAptinI yogyatAno(phalopadhAyaka yogyatAno) nizcaya thAya che. tethI svarUpayogyatA ane phalopadhAkyogyatAmAM vizeSa (bheda)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ hovAthI svarUpa yogyatAnA avacchedaka svarUpe samAdimAM soca thato nathI. viziSTa yogyatA ja samAdinI vizeSatAmAM kAraNa che ane tenI prApti dvArA mokSanI pratye yogyatAvizeSa kAraNa che. AthI samajI zakAze ke zamAdi svarUpa yogyatAnA avacchedaka (nizcaya karAvanAra) nathI. paraMtu phalopadhAyajyogyatAnA avacchedaka che. tethI mokSaprAptinI svarUpayogyatAmAM koI soca thato nathI. dareka jIvamAM e samAna che. je koI bheda che te phalopadhAyajyogyatAmAM che, jenA avacchedaka samAdi che. 31-6 samAdinI pratye paNa saMsArIpaNe saMsArI AtmAne kAraNa mAnavA joIe. jethI badhAnI mukti thaI zakaze, A mAnyatAnuM nirAkaraNa karAya chesNsaaritven guruNA, zamAdau ca na hetutA / bhavyatvenaiva kintveSetyetadanyatra darzitam // 31-7 / / zamAdinI pratye gurubhUta evA saMsAritvarUpe saMsArIne hetu mAnavAnuM ucita nathI. paraMtu bhavyatvarUpe e mAnavAnuM ucita che-A vastu anyatra jaNAvI che.'-A pramANe sAtamA zlokano artha che. jeno Azaya varNavatAM TIkAmAM pharamAvyuM che ke nityajJAnAdima(paramAtmA)bhinnatvasvarUpa saMsAritva che. te nAnApadArthaghaTita (nityatvajJAna-vithaffdharaLatA ane keH...vagere svarUpa aneka padArthaghaTita) hovAthI guru che. tethI te gurubhUta
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAritvarUpe zamAdinI pratye saMsArImAM kAraNatA mAnavAnuM tamAre-naiyAyikone ucita nathI. paraMtu tAdazakAraNatA bhavyatvasvarUpe ja mAnavI joIe. ''zamAdiniSThakAryatAnirUpita kAraNatA, koI eka dharmathI avacchinna che; kAraNa ke emAM kAraNatAtva che. saMyogAdiniSThakAryatAnirUpita kAraNatA (samavAyi kAraNatA) jema dravyatvathI avacchinna che...'' ItyAdi anumAnathI bhavyatvajAti siddha thAya che. zama, dama vagere anugata kAryanI kAraNatAnA avacchedarUpe AtmatvanI vyApya evI bhavyatvajAti siddha thAya che. Azaya e che ke mumukSu AtmAomAM zama, dama vagere guNonI utpatti thAya che. enI pratye je AtmA kAraNa che te badhAmAM je eka jAti che te bhavyatva che. Atmatva dareka AtmAmAM vRtti che ane bhavyatva AtmavizeSamAM vRtti che. tethI te AtmatvanI vyApya jAti che. e jAtinA astitvamAM zamAdi anugata kArya ja pramANa che. dravyatvajAtimAM jema saMyogAdi anugata kArya pramANa che tema ahIM paNa zamAdi anugata kArya ja bhavyatvajAtimAM pramANa che. ''AtmatvavyApya bhavyatvajAtine pIne te svarUpe zamAdinI pratye AtmAne kAraNa mAnIe enA karatAM AtmatvasvarUpe AtmAne kAraNa mAnIe to vipa Atmatva paramAtmAmAM paNa hovAthI tyAM zamAdinI utpatti mAnavAno prasaGga Avaze. paraMtu tyAM anya sahakArI kAraNa karmAdino abhAva hovAthI tyAM zamAdinI utpattino prasaMga dd
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahi Ave. tethI AtmatvarUpe ja zamAdinI utpatti pratye AtmAne kAraNa mAnavA joIe.''-A pramANe kahevAmAM Ave to anyatra paNa e rIte samAdhAna karI zakAya che. saMyogAdi anugata kAryanI pratye dravyatvena dravyane kAraNa mAnavAnA badale sattAvanthena kAraNa mAnavAthI guNAdimAM AvatA atiprasaMganuM nivAraNa sAmagrInA abhAvathI ja thaI jaze. AthI samajI zakAze ke laghubhUta kAraNatAvacchedaka svarUpe dravyatvanI jema bhavyatvajAtinI siddhi Avazyaka che. yapi bhavyatva mArAmAM che ke nahi AvI zaGgAnA kAraNe bhavyatvanA nizcayanA abhAve mokSanI sAdhanAnI anupapatti thaze; paraMtu evI TTAthI ja bhavyatvano nizcaya thaI jato hovAthI mokSasAdhaka pravRttinI anupapatti nahIM thAya. kAraNa ke zrI AcArA sUtranI zrI zIlAGgAcArya bhagavaMtakRta TIkAmAM pharamAvyuM che ke 'huM bhavya chuM ke abhavya chuM ?'-AvI zA bhavyane ja thAya che. abhavyane evI aa thatI nathI-A vAta anyatra nyAyAlokamAM ane syAdvAdakalpalatAmAM vistArathI graMthakArazrIe jaNAvI che. 1139-911 tridaMDI-matanuM nirUpaNa karAya che paramAtmani jIvAtmalaya: seti tridaNDinaH / layo liGgavyayo'treSTo, jIvanAzastu neSyate // 31-8 / / 23
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paramAtmAmAM jIvAtmAnA layane tridaMDIo mukti kahe che. liAvyayaMsvarUpa laya e matamAM varNavAya che-te ISTa che, jIvanA nAza svarUpa laya mAtra ISTa nathI.''-A pramANe AThamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke paramrAtmAmAM jIvAtmAnuM vilIna thavuM : ene tridaMDImatamAM mukti tarIke varNavAya che. e matamAM jIvAtmAno laya, lignanA vyaya svarUpa che-e amArA jainonA matamAM paNa mAnya che. sparzana, rasana, ghrANa, cakSu ane zravaNa : A pAMca jJAnendriya che. vAg, pANi, pAda, pAyu ane upastha : A pAMca karmendriyo che ane mana-ema agiyAra Indriyo che. pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane AkAza-A pAMca mahAbhUto che. e badhA; bhegA thaIne sUkSmamAtrA vaDe jIvAtmAmAM sukha-du:khanA avacchedaka(grAhaka) bane che. te badhAne e matamAM liGga kahevAya che. teno vyaya thavAthI arthAr svakAryathI nivRtta(uparata) thavAthI mukti prApta thAya che. paramArthathI nAmakarmano kSaya thavAthI li vyayasvarUpa laya amArA matamAM sadgata che. livyayasvarUpa leya jIvanAzasvarUpa mAnavAnuM ISTa nathI. kAraNa ke zarIrasvarUpa upAdhinA nAzathI upAdhiviziSTa jIvano nAza, kAmanAno viSaya nathI. tethI tatsvarUpa mokSa mAnI zakAze nahi. mokSa to puruSanI kAmanAno viSaya(puruSArtha) che. AthI spaSTa che ke lisvyayasvarUpa ja (linAza svarUpa ja) jIvalaya che. jIvanAzasvarUpa jIvalaya nathI. paraMtu e pramANe lignanAza 24
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa jIvalayane mokSa mAnavAmAM Ave to tridaMDIono jainamatamAM kathaMcitmaveza thaI jaze. 31-8 bauddhamatanuM nirAkaraNa karAya chebauddhaastvaalyvijnyaansnttiH setyakIrtayan / vinAnvayinamAdhAraM, teSAmeSA kadarthanA // 31-9 // AlayavijJAnanI paraMparAne mukti tarIke bauddhoe varNavI che. paraMtu trikAlavRtti AtmAdhAra vinA e mukti temanA mATe viDaMbanAsvarUpa che.''-A pramANe navamA zlokano akSarArtha che. Azaya e che ke bauddhonA mate AlayavijJAnanI dhArA svarU5 mukti che. pravRttivijJAna svarUpa upaptavathI rahita ane zeya-ghaTa-paTAdinA AkArathI rahita evI jJAnAtmaka kSaNonI paraMparAne AlayavijJAnadhArA kahevAya che. bauddhonA mate pravRttivijJAnadhArA ane AlayavijJAnadhArA : A be prakAranI vijJAnadhArA che. sAmAnya rIte bAhya ghaTapaTAdi viSayAkArane grahaNa karanArI vijJAnadhArA, pravRttivijJAnadhArA che ane tAdaza bAhya viSaya svarUpa yanA AkArano jemAM abhAva che evI mAtra aham (huM) pratyayavALI vijJAnadhArA AlayavijJAnadhArA svarUpa che. jAgradivasthAmAM pravRttivijJAnadhArA hoya che ane suputyavasthAmAM AlayavijJAnadhArA hoya che. suSunyavasthA pachI jAgradevasthAmAM AlayavijJAnathI pravRtti-vijJAna
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ utpanna thAya che. je AlayavijJAnanI dhArAthI bhaviSyamAM kyAre paNa pravRttivijJAnanI dhArA pravartatI nathI, te AlayavijJAnanI dhArA mukita che. tethI supumi avasthAnI AlayavijJAnadhArAne muktisvarUpa mAnatA nathI. A vastune jaNAvavA mATe temane tyAM jaNAvyuM che ke rAgAdilezathI vAsita citta(jJAna) ja saMsAra che ane rAgAdikalezothI rahita evuM citta ja bhavAMta-mokSa kahevAya che. mokSamAM zarIrAdino abhAva hovAthI nimittanA abhAve muktimAM AlayavijJAnanI anupapatti che.'-A pramANe nahi kahevuM joIe. kAraNa ke pUrva pUrva viziSTa jJAnAtmaka kSaNothI uttarottara viziSTa viziSTa vijJAnAtmaka kSaNonI utpatti thAya che. viziSTa bhAvanAthI vibhAgano parikSaya thavAthI athaH prazAMtavAhitA prApta thavAthI AlayavijJAnadhArAnI upapatti thAya che. visabhAgano (salezano) parikSaya, sarva Tula, sarva kSaLi. kSaNikam, sarvaM svalakSaNaM svalakSaNam sane sarvaM zUnyaM zUnyam : A cAra viziSTa bhAvanAthI thAya che... A pramANe bauddhonI mAnyatA che. paraMtu traNeya kALamAM anugata evA AtmAnA (AtmAsvarUpa) AdhAra vinA bauddho mATe AlayavijJAnanI dhArA svarUpa mukti mAnavAnI vAta kadarthanAsvarUpa che. kAraNa ke AtmasvarUpa AdhAra vinA jJAna kyAM utpanna thAya ? 'vijJAnanI saMtati(dhArAparaMparA)mAM jJAna utpanna thAya che' -A pramANe paNa kahI zakAya evuM nathI. kAraNa ke tamArA mate pUrvekSaNano sarvathA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAza thato hovAthI tAdazajJAnAtmaka kSaNanI paraMparA vAstavika manAtI nathI, paraMtu kAlpanika manAya che. je che te sarvathA eka kSaNa svarUpa che. tethI baddha ane muktanI vyavasthA saMskRta nahi thAya. kAraNa ke pravRttivijJAnadhArAmAM baddhatvano vyavahAra thato hato. paraMtu tenA sarvathA vinAzathI uttara kSaNanI paraMparAmAM-AlayavijJAnadhArAmAM muktatvano vyavahAra thaI zakaze nahi. bauddhonA mate baddha mukta thato nathI. baddha ane mukta sarvathA bhinna che. tethI teno vyavahAra asaGgata thaze. kAlpanika evI vijJAnasaMtatimAM vAstavika baddhatva-muktatvano vyavahAra zakya nathI. tema ja sarvathA abhAvarUpa thayelA pUrvakSaNathI uttarakSaNanI utpatti azakya che... ItyAdi, tenA jANakAro pAsethI samajI levuM joIe. ||31-9 / / bauddhonI mAnyatAmAM je rIte mukti sata thaI zake te jaNAvAya che vivarttamAnajJeyArthApekSAyAM sati cAzraye / asyAM vinayate'smA, payanarezanA ||3-20nA ''kSaNe kSaNe anya anya paryAyane dhAraNa karanArA zeya padArthonI apekSAe jJAnano AdhAra hote chate AlayavijJAnadhArA svarU5 mukti mAnavAmAM amArI paryAyanayanI dezanA vijaya pAme che.''-A pramANe dazamA zlokano sAmAnyArtha che. eno Azaya spaSTa che ke, 27
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivartamAna arthAt pratyeka kSaNe bIjA bIjA paryAyanA bhAjana bananArA je jJAnanA viSayabhUta padArtho che, te padArthonI apekSAe anvayI(trikAlavRtti)dravyasvarUpa Azraya hote chate; upara jaNAvyA mujaba mukita(AlayavijJAnadhArAsvarUpa mukita)mAnavAmAM amArI (jenonI) mAnyatA pramANe paryAyanayanI dezanA vijaya pAme che. kAraNa ke sarvathA dravyanA astitvanuM nirAkaraNa jemAM che evA bauddhasiddhAMtano paramArthathI paryAyArthinamAM samAveza thAya che. e pramANe saMmatitamAM jaNAvyuM che kezuddhodana rAjAnA putra evA gautamabuddhano mata ekAMte paryAyanayamAM samAviSTa che. arthAt e mata paryAyanayano vikalpa che. 31-10nA muktinA viSayamAM ja anya matanuM nirAkaraNa karAya che svAtantryaM muktirityanye, prabhutA tanmadaH kSayI / atha karmanivRttizcet, siddhAMto'smAkameva saH // 31-11 / / zlokAI spaSTa che. kahevAno Azaya e che ke keTalAka vidvAno svataMtratAne mokSa kahe che. e svataMtratA jo prabhutA svarUpa hoya atha svacchaMdatAsvarUpa hoya to te eka prakArano mada(ahaMkAra) che. kAraNa ke tAdaza mada kSaya pAmavAno che. AvA kSaya pAmavAnA svabhAvavALo mokSa koIne paNa ISTa nahi bane. karmanI nivRttinA kAraNe karmanI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ parataMtratAno abhAva thavAthI tasvarUpa svataMtratAne "mokSa mAnavAmAM Ave to te amAro (jainono) ja siddhAMta che. tethI paramatamAM pravezano prasavuM Avaze... ItyAdi spaSTa che. ||31-11aaaa . sAMkhyAbhimata mokSanA svarUpanuM nirAkaraNa karAya chepuNsH svarUpAvasthAnaM, seti sAGkhyAH pracakSate / teSAmetadasAdhyatvaM, vajralepo'sti dUSaNam // 31-12 / / puruSanuM svarUpAvasthAna-e mokSa che, ema sAMkhyo kahe che. teone mokSa asAdhya che-ema mAnavAnuM dUSaNa vajalepa che.'-A pramANe bAramA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke-sAMkhyadarzananI mAnyatA mujaba puruSa phUTastha nitya che. prakRti ane tenA vikArAdi upAdhinA kAraNe puruSanA abhedagrahane laIne puruSano saMsAra che. paraMtu viveka khyAtithI bhedagraha thavAthI pAdhika svarUpano vilaya thAya che, jethI puruSa mAtra cidavasthAmAM pratiSThita thAya che. e ja puruSanI muktAvasthA che. tene ja sA khyo mokSa kahe che. puruSanuM potAnuM A svarUpAvasthAna, prakRti ane tenA vikAra buddhi vagerenA sAnnidhyanI nivRttithI thAya che. sAkhyoe mAneluM e mokSanuM svarUpa sata nathI. kAraNa ke puruSa phUTastha nitya hovAthI paramArthathI to te
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadAne mATe svabhAvathI ja potAnA svarUpamAM avasthita che. prakRtyAdinA sAnnidhyanA kAraNe vibhAvAvasthAmAM avasthiti to vAstavika nathI, aupAdhika che. tethI aupAdhika-upacarita baddhAdi avasthA che. AvA prakAranA aupacArika mokSa mATe koI prayatna nahi kare, IcchA paNa nahi kare. upacarita sAdhyatva vastunI siddhimAM upayogI na bane. tethI mokSamAM puruSArthatvano abhAva hovAthI sAkhkhone asAdhyatva dUSaNa vajralepa che. koI paNa rIte te dUra thAya ema nathI... ItyAdi upayogapUrvaka samajI levuM joIe. ||31-12 bauddhavizeSanI mokSasaMbaMdhI mAnyatAnuM nirAkaraNa karAya che pUrvacittanivRttiH sAgrimAnutpAdasaGgatA / ityanye zrayate teSAmanutpAdo na sAdhyatAm / / 31-13 / / 'agrima cittanI anutpattithI sahita evI pUrvacittanI nivRtti-mukti che : ema keTalAka loko (bauddhavizeSa) kahe che. paraMtu te vidvAnonA matamAM paNa anutpAda sAdhyatAno Azraya karato nathI.''-A pramANe teramA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke sAmAnya rIte vijJAna(citta)nI dhArA ekasarakhI cAlatI hoya che. emAM pUrva pUrva cittanI nivRtti thAya che ane uttara uttara 30
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ cittanI utpatti thatI hoya che. jyAre paNa pUrvenA cittanI nivRtti thavA chatAM uttara cittanI utpatti thatI nathI, tyAre te agrima cittanA anutpAdane mukti kahevAya che. arthA agrimacittanA anutpAdathI viziSTa pUrvacittanI nivRtti mukti che. A pramANe keTalAka bauddhonI mAnyatA che. paraMtu temanI mAnyatAmAM paNa muktimAM puruSArthatvAbhAvano prasaMga che ja. kAraNa ke anutpAda, sAdhya nathI. ItyAdi spaSTa che. 31-13 cArvAka-nAstikamatanuM nirAkaraNa karAya chesaatmhaanmiti prAha, cArvAkastattu pApmane / tasya hAtumazakyatvAttadanuddezatastathA // 31-14 / / "AtmAnI hAni(dhvasa) mukti che : ema cArvAka kahe che. cArvAkanuM e vacana sAMbhaLavAthI paNa pApa lAge che. kAraNa ke AtmAnI hAni zakya nathI. tema ja teno uddeza paNa nathI.'-A pramANe caudamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke cAvako zarIrathI atirikta AtmAne mAnatA nathI. tethI zarIranA vaMsanI sAthe ja zarIrasvarUpa AtmAno paNa dhvaMsa thavAthI tasvarUpa (AtmahAnisvarUpa) mokSa thAya che. nAstikonA e vacananuM zravaNa paNa pApanuM kAraNa bane che. kAraNa ke zarIrathI atirikta evA sarvajanaprasiddha AtmAno ja jyAM svIkAra
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ na hoya tyAM mokSanI vAta, mAtra vAta ja che. AtmA asadda hoya to zazazRMgAdinI jema sadAne mATe tenuM astitva hotuM ja nathI. kAraNa ke asad sadAne mATe asad hoya che. tethI asa evA AtmAnI hAni sarvathA azakya che. tema ja AtmA sat hoya to vItarAgano janma thato na hovAthI ane sarAgIno ja janma thato hovAthI AtmA anAdikAlIna che te siddha thAya che. tethI ja anAdibhAvabhUta padArthano nAza thato na hovAthI AtmA anaMta che, te siddha thAya che. A rIte AtmA nitya hovAthI sarvathA tenI hAni zakya nathI. yadyapi dravyane AzrayIne tenI hAni zakya na hovA chatAM manuSyatyAdi paryAyane AzrayIne teno nAza zakya che. paraMtu tevI hAnino uddeza na hovAthI mokSa puruSArthasvarUpa nahIM bane. "te te duHkhakAraNAdi svarUpa paryAyanA nAzano uddeza hovAthI te svarUpe mokSa puruSArtha svarUpa banI zake che." A pramANe nahi kahevuM joIe. kAraNa ke mokSa anya IcchAne anadhIna evI IcchAno viSaya che... ItyAdi adhyApaka pAsethI samajI levuM joIe. ahIM to mAtra graMthamAM pratipAdana karAyelA padArthane saMkSepathI samajAvavAnuM tAtparya che, je upara jaNAvyA mujaba samajI zakAya che. Il31-14. have tautAtitanI mAnyatAnuM nirAkaraNa karAya che
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ nityotkRSTasukhavyaktiriti tautAtitA jaguH / nityatvaM cedanantatvamatra tatsaMmataM hi naH // 31-15 // nitya utkRSTa sukhanI abhivyaktine tautAtito mukti tarIke varNave che. emAM nityatva anaMtatvasvarUpa hoya to te amane saMmata ja che.''-A pramANe paMdaramA zlokano akSarArtha che. eno Azaya khUba ja spaSTa che. sarvazreSTha nitya evA sukhanI je abhivyakti che ene tutAta nAmanA vidvAnanA anuyAyIo mukita kahe che. temanI mAnyatAnA sukhanuM nityatva ja anaMtatvasvarUpa hoya to cokkasa ja te amane saMmata che. kAraNa ke amAre tyAM zrI siddhaparamAtmAnuM sarvotkRSTa sukha sAdi-aparyavasita(anaMta)svarUpe varNaveluM che. te sukhanI abhivyakti mokSamAM thAya che. 31-1po. tautAtitonI ja mAnyatAne anulakSIne jaNAvAya che, athAnAditvametaccet, tathApyeSa nayo'stu naH / sarvathapAne cAta, sarva tadupasthiti rU-dA. nitya utkRSTa evA sukhanI abhivyaktine mukti mAnanArAonA matamAM "anAdisvarUpa nitya hoya topaNa te amArI-jainonI mAnyatAno naya che. sarvadhA anAdityasvarUpa nityatva mAnavAmAM Ave to nitya utkRSTa
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhanI abhivyakti sarvadA thayA ja karaze.'-A pramANe soLamA zlokano sAmAnyArtha che. teno artha spaSTa karatAM TIkAmAM pharamAvyuM che ke, jo muktinA sukhamAM raheluM nitya, anAdityasvarUpa hoya to te naya amAro che ja. kAraNa ke saMsAranI dazAmAM karmathI AcchAdita paNa sukha dravyArthikanayanI apekSAe zAzvata AtmasvabhAva rUpa che. AtmA jema sarvadA vidyamAna che, tema tenuM sukha paNa sarvadA vidyamAna che ja. | sarvathA(arthAt paryAyArthikanayathI paNa) sukhamAM anAdivasvarUpa nityatva mAnI levAmAM Ave to te nitya utkRSTa sukhanI abhivyakti sarvadA thavAno prasaMga Avaze. yadyapi tenA nivAraNa mATe ema kahI zakAya che ke nityasukhanA abhivyaMjaka sarvadA na hovAthI te nitya hovA chatAM tenI abhivyakti sarvadA thatI nathI. paraMtu ema kahevAthI to ghaTAdine paNa sarvathA nitya mAnIne daMDAdi svarUpa abhivyakanA abhAve tenI abhivyakti sarvadA thatI nathI-A pramANe paNa sArI rIte kahI zakAya che ane tethI sAkhyamatamAM pravezano prasavuM Avaze. AthI samajI zakAze ke kathaMcidda anAditya svarUpa nityatva muktisukhamAM mAnavuM joIe, je amAro-jainono mAnya naya che. | |31-16I. vedAMtIonA matanuM nirAkaraNa karAya che
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedAntinastvavidyAyAM, nivRttAyAM viviktatA / setyAhuH sA'pi no teSAmasAdhyatvAdavasthiteH // 31-17 / / | 'avidyAnI nivRtti thaye chate AtmAnI svasvarUpamAM je avasthiti che, tene mukti tarIke vedAMtIo varNave che. paraMtu e paNa yukata nathI. kAraNa ke anAdikALathI AtmAnI svarUpamAM avasthiti hovAthI muktimAM sAdhyatva nathI.'-A pramANe sattaramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke vedAMtIonA mate AtmAnI baddhAvasthA(saMsAradazA) avidyAnA kAraNe che. e avidyAnI nivRtti thaye te AtmA avidyAthI vivikta thAya che. AvI tenI kevaLa avasthitine vedAMtIo mukti kahe che. paraMtu te yukta nathI. kAraNa ke vedAMtIonA mate AtmA anAdikALathI zuddha ja che. tethI avidyAnI nivRtti pUrve paNa AtmAnuM kevaLa ja avasthAna hovAthI AtmAnI mukti siddha ja che, jethI muktimAM sAdhyatva rahetuM nathI. brahmasvarUpa AtmAno mokSa anAdithI siddha ja hovAthI temAM sAdhyatva(siddhinI IcchAnuM viSayatvapuruSArthatva) na hoya e spaSTa che. yadyapi upara jaNAvyA mujaba brahmanuM kevaLa avasthAna siddha hovA chatAM kaMThamAM rahelA suvarNanA alaMkArane jema bhramathI zodhavAmAM Ave che tema e kaMThagata cAmIkaranyAyathI AtmAne huM baMdhAyelo chuM, ajJAnI chuM ane duHkhI chuM... ItyAdi bhrama thAya che. enI nivRtti svarUpa avasthAthI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAma svarUpAvasthiti mukti che ane tethI temAM sAdhyatva anupapanna nathI. e bhramathI ja mumukSuonI saMnyAsAdimAM pravRtti thAya che... paraMtu A badhuM bhrAMta puruSonI parSadAmAM kahevAnuM ucita che, vidvAnonI parSadAmAM kahevAnuM ucita nathI. 31-17thI A rIte paramatonuM nirAkaraNa karIne have svamatane jaNAvAya che kRtsnakarmakSayo muktirityeSa tu vipazcitAm / syAdvAdAmRtapAnasyodgAraH sphAranayAzrayaH // 31-18 // ''sakaLa karmono kSaya mukti che-A to vidvAnono te te spaSTa nayonA Azraye utpanna thayelo, syAdvAdarUpa amRtanA pAnano udgAra che.''- A pramANe aDhAramA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke jJAnAvaraNIya... vagere sakaLa karmono je kSaya che, te mukti che. A to ekAMte paMDita evA prAjJapuruSoe karelA syAdvAdasvarUpa amRtanA pAnathI utpanna thayelo udgAra che, je atyaMta spaSTapaNe pratIta thayelA nayane AzrayIne utpanna thayelo che. kAraNa ke paddarzanasamUhamayatva jainadarzanamAM zAstrasaMmata che... ItyAdi spaSTa che. 31-18 ahIM mokSanA viSayamAM nayane ja jaNAvAya che
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ RjusUtrAdibhirjJAnasukhAdikaparamparA / vyaGgyamAvaraNocchittyA sagraheNeSyate sukham // 31-19 / / ''RjusUtra vagere nayo jJAna, sukha vagerenI paraMparAne mukti mAne che ane AvaraNano uccheda thavAthI pragaTa thanArA sukhane mukti mAne che.''-A pramANe ogaNIsamA zlokano akSarArtha che. enA Azayane varNavatAM TIkAmAM pharamAvyuM che ke-RjIsUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta naya jJAna-sukhAdinI paraMparAne mukti tarIke varNave che. zuddhanayo uttarottara vizuddha paryAyamAtrano svIkAra karatAM hovAthI jJAna-sukhAdinI paraMparA svarUpa ja muktino te nayo svIkAra kare che. jJAnAdi kSaNasvarUpa che : e, jJAnAdinI kSaNika sattAthI siddha thAya che. kAraNa ke kSaNamAtra sattA, kSaNanA abheda(tAdAtmya, svarUpa)nI vyApya che. ''jyAM jyAM kSaNika sattA che tyAM tyAM kSaNano abheda che. dA.ta. kSaNanuM svarUpa.'' A vyAmithI(niyamathI) jJAnAdi kSaNasvarUpa siddha thAya che. saMgrahanayanI apekSAe AvaraNanA vicchedathI abhivyakta thanArA sukhane mukti kahevAya che. A sukhasvarUpa mukti jIvano svabhAva che. e svabhAva Indriyasahita-zarIrAdisvarUpa apekSAkAraNAtmaka AvaraNathI AcchAdita bane che. Azaya e che ke IndriyAdijanya jJAnanI pratye Indriyasahita zarIrAdinI apekSA che. tethI te 379426
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ tevA prakAranA jJAnanI pratye apekSAkAraNa che ane te AtmAnA svabhAvabhUta jJAnAdinI pratye AvaraNabhUta bane che. arthAt te zarIrAdi AtmAnA svabhAvabhUta jJAnAdinI pratye pratibaMdhaka che. jema oraDAmAM rahelI cIjone prakAzita karavAno pradIpano svabhAva hovA chatAM dIpaka upara koDiyuM DhAMkI devAmAM Ave to te tevA prakAranA svabhAvano pratibaMdha kare che. dIpaka uparathI koDiyuM laI laIe to pradIpano svabhAva pragaTa thAya che. tema ja Indriyo ane zarIrAdino viccheda thavAthI AtmAnA jJAna, sukha vagere guNo (svabhAvabhUta guNo) pragaTa thAya che; je prayatna vinA ja siddha che. yadyapi A rIte to zarIrAdinA abhAvamAM to jJAnasukhAdino paNa abhAva thaze. kAraNa ke jJAnAdinI pratye zarIrAdi kAraNa hovAthI kAraNanA abhAvamAM kAryano abhAva thAya-e spaSTa che. AvI caDDA karI zakAya che. paraMtu te barAbara nathI. kAraNa ke evI zaThThA karavAmAM Ave to zarAvAdi(koDiyAdi)nA abhAvamAM pradIpAdinA abhAvano paNa prasaDu Avaze-e pramANe paNa kahI zakAze. "zarAvAdi pradIpAdinAM janaka na hovAthI zarAvAdinA abhAve pradIpAdinA abhAvano prasavuM nahIM Ave, paraMtu zarIrAdi to jJAnAdinAM janaka hovAthI tenA abhAvamAM jJAnAdinA abhAvano prasaDa Avaze.''-A pramANe nahi kahevuM joIe. kAraNa ke zarAvAdine paNa tAdaza avaruddha svasvabhAvavALA pradIpanA pariNAmanAM janaka manAya che anyathA zarAvAdine
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ tevA pariNAmavALA pradIpAdinAM janaka mAnavAmAM na Ave to zarAvAdi pradIpanA prakAzanAM AvAraka banI zakaze nahIM... ItyAdi spaSTa che. 31-19o. vyavahAranayathI muktinuM svarUpa varNavAya chekssyH prayatnasAdhyastu, vyavahAreNa karmaNAm / na caivamapumarthatvaM, dveSayonipravRttitaH // 31-20 // "prayatnathI sAdhya evA karmakSayane vyavahAranaya mukti mAne che. "AthI mokSamAM apuruSArthatva Ave che. A pramANe nahIM kahevuM. kAraNa ke dveSamUlaka ahIM pravRtti thAya che.'-A pramANe vIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che. vyavahAranayane AzrayIne prayatnathI sAdhya evo je karmono kSaya che tene mukti kahevAya che. sAmAnya rIte anvaya ane vyatirekanA niyamane anusarIne vyavahAranayanI pravRtti che. sattvane laIne je niyama che, tene anvaya kahevAya che. (jyAM dhUma che tyAM agni che-A anvaya niyama che.) ane vastunA asattvane laIne je niyama che tene vyatireka kahevAya che. (jyAM vahi nathI, tyAM dhUma nathI-A vyatireka niyama che.) A anvayavyatirekane AzrayIne vyavahAranaye jJAnAvaraNIya kamoMnA kSayanA viSayamAM anvaya-vyatirekane anusarI jJAnAcArAdinI
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravRtti thAya che. tethI A rIte prayatnathI sAdhya evAM karmonA kSayane vyavahAranayanI apekSAe mukti kahevAya che. yadyapi A rIte karmakSayasvarUpa mukti mAnIe to temAM prayatnasAdhyatva hovA chatAM IcchAviSayatvasvarUpa puruSArthatva nahIM rahe, (kAraNa ke du:khadhvaMsanI IcchA thAya paNa karmakSayanI IcchA na thAya) paraMtu muktinA viSayamAM dveSamUlaka pravRtti thatI hovAthI arthAr sAkSA du:khanAzanA upAyabhUta karmanAzanI IcchAnuM viSayatva karmanAzamAM hovAthI muktimAM paramapuruSArthatvano koI virodha nathI...e samajI zakAya che. ||31-20nA du:khanAza mATe ja pravRtti karAya che. karmanAza mATe koI pravRtti na kare, tethI karmadhvaMsasvarUpa mokSamAM koI pravRtti na kare to temAM pumarthatvanI anupatti thaze : A zaMkAnuM samAdhAna karAya che duHkhadveSe hi taddhetUn, dveSTi prANI niyogataH / nAyate'sya pravRttizrva, tatastannAzahetupu ||3-2zA ''du:khanI pratye dveSa Ave to te jIva du:khanA upAyanI pratye avazya dveSa karavAno che. tethI evA jIvanI du:khanA nAzanA hetuone vize pravRtti thAya che.''-A pramANe ekavIsamA zlokano artha che. enA AzayanuM toko
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNana karatAM TIkAmAM pharamAvyuM che ke-du:khanI pratye dveSa hote chate prANI du:khanA hetuo upara cokkasa ja dveSa kare che. A du:khadveSInI, du:khanA upAyabhUta karmanA nAzanA hetuomAM arthAt jJAnAdimAM pravRtti thAya che ja. kAraNa ke duHkha pratyeno dveSa, du:khanA hetuonA nAzanA upAyonI icchA ane du:khanA hetuo pratyeno dveSa : e baMnnenI pratye svabhAvathI ja kAraNa che ane e baMnne svabhAvathI ja du:khahetunA nAzanA hetunI pravRttimAM kAraNa che. (jJAnAcArAdinI pravRttimAM kAraNa che.) AthI samajI zakAya evuM che ke-du:khanI pratye dveSa hoya eTale du:khanA hetuo pratye dveSa thAya ane tethI tenA nAzanA upAyanI paNa IcchA thAya ane tethI e baMnnenA kAraNe du:khahetunA nAzanA upAyabhUta jJAnAcArAdimAM pravRtti paNa thAya che. yapi du:khadveSa ane du:khahetubhUtakarma pratyeno dveSa : A baMnne dIrgha eka upayogathI saMbaddha (paraspara eka bIjAmAM saMmilita) hovAthI samAnakAlIna baMnnemAM kAryakAraNabhAva mAnavAnuM yogya nathI. paraMtu te dIrgha eka upayogamAM krama paNa anuviddha hovAthI e baMnneno pUrvAparIbhAva paNa anubhavAya che. tethI kAryakAraNabhAvanI koI anupapatti nathI. anAdikALathI du:kha pratyeno dveSa to AtmAmAM paDelo ja che. paraMtu jyAre du:khanuM kayuM kAraNa che, tenuM jJAna thAya eTale du:khanA kAraNa pratye dveSa thato 41
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoya che. tethI du:khadreSa du:khanA hetunA dveSanuM kAraNa bane che. A pramANe e baMnnemAM pUrvAparIbhAva hovAthI kramika avasthAno anubhava thato hoya che ane pAchaLathI baMnne ekabIjAnI sAthe maLI javAthI sahabhAva-akramika avasthAno anubhava thAya che. eka ja upayogamAM kramikAkramikobhaya eka svabhAva pratIta thato hovAthI te pramANe mAnavAmAM koI doSa nathI... ItyAdi syAdvAdakalpalatA... ItyAdimAM jaNAvyuM che, je tenA adhyayanAdithI jANI levuM joIe. / / 31-215 upara jaNAvyA mujaba e nizcita thayuM ke- 'mane du:kha na thAo' AvA prakArano je uddeza che; teno viSaya, du:khane utpanna karanArAM kAraNono nAza che. tethI teno anyatra atideza jaNAvAya che anyatrApyasukhaM mA bhUnmAGo'rthe'trAnvayaH sthitaH / du:svaeva samAzritya, svahetupratiyoSitAm // 32-22 ''bIje prAyazcittAdi sthaLe paNa 'mane du:kha na thAo' (xsuvuM mATe mUtra) ahIM mArUM avyayanA artha dhvaMsamAM du:khano anvaya potAnA hetumAM rahelI pratiyogitAne AzrayIne thAya che.''-A pramANe bAvIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pApanuM 42
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyazcitta vagere karatI vakhate prAyazcitta karanArano Azaya e che ke "mane duHkha na thAya." ahIM suvuM na mUt ane surauM re mana mUt ItyAdi vAkyomAM mApha avyayano artha dhvaMsa che. temAM du:khano anvaya(saMbaMdha) che. te anvaya 'potAnA(sva) hetu-nijha-pratiyogitA-nirUpakatva' saMbaMdhathI samajAya che. pUrve jaNAvyA mujaba mokSa karmakSayasvarUpa hovAthI tenI pumarthatA jema duHkhanA hetunA nAzanA upAyanI IcchAnA viSayarUpe che tema ahIM paNa dhvasamAM sAkSA du:khano saMbaMdha nathI, paraMtu duHkhanA hetune AzrayIne che. A atideza che. TuvaM mAM mUThuM ahIM mApha(ma)no artha dhvasa che. emAM duHkhano anvaya "vahetunarNapratiyogitAnirUpatna' saMbaMdhathI che. sva-du:kha, teno hetu pApa; temAM rahelI pratiyogitAno nirUpaka pApadhvaMsa, temAM tAdazanirUpakatva che. svahetuniSThapratiyogitAnirUpakatvAtmaka saMbaMdha dhvasamAM che. tethI te saMbaMdhathI sva-du:kha dhvaMsamAM che. yadyapi duHkhano anvaya svaniSTha pratiyogitAnirUpakatva saMbaMdhathI dhvaMsamAM thaI zake che. svaniSTha pratiyogitAnA badale svataMtaniSThapratiyogitAne AzrayIne duHkhano anvaya karavAnI AvazyakatA nathI. paraMtu pApanA prAyazcitta sthaLe pApa thayeluM che ane du:kha to utpanna thayeluM nathI. tethI prAyazcittathI aprasiddha du:khano dhvaMsa zakya nathI. duHkhanA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ hetubhUta pApano dhvasa zakya hovAthI sAkSAd duHkhano anvaya na karatAM tenA hetumAM rahelI pratiyogitAne AzrayIne dhvasamAM duHkhano anvaya karavAmAM Ave che. yadyapi A rIte du:khano anvaya, svahetuniSThapratiyogitAnirUpakatva saMbaMdhathI karavAmAM Ave to anvayitAvacchedaka saMbaMdha gurubhUta bane che, tethI te saMbaMdhathI anvaya karavAnuM ucita nathI. paraMtu tethI tu vA ItyAdi graMthathI kalpAMtaranuM anusaraNa karAya che. eno Azaya e che ke TukaDyuM mUl...ItyAdi sthaLe prAyazcitta karanArano uddeza duHkhadveSano hovAthI teno ja ullekha che. tethI upara jaNAvyA mujaba duHkhano anvaya karavAmAM saMbaMdhanuM gaurava nahi naDe. "duHkhanA kAraNabhUta karmonA nAza svarUpa mokSane mAnavAthI mokSamAM mukhyaprayojana- nahi manAya. kAraNa ke du:khanAzamAM ja paramaprayojana manAze. A mudde tum...ItyAdi sthaLe duHkhadveSano ja ullekha che."-A pramANe nahi kahevuM joIe. kAraNa ke mukhyaprayojana duHkhavirahanI IcchAno viSaya, tenA sAdhanabhUta sakaLa karmano dhvasa che. tethI te paNa mukhya prayojana che. ItyAdi adhyApaka pAsethI samajI levuM. 31-22aa. upara jaNAvyA mujaba du:khadhvaMsanA sAdhana tarIke
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmakSayasvarUpa muktimAM mukhyaprayojanatva hovA chatAM, temAM svataH pumarthatAnI anupapatti thAya che-A zaTTAnuM samAdhAna karAya che svato'pumarthatApyevamiti cet karmaNAmapi / zaktyA cenmukhyaduHkhatvaM, syAdvAde kiM nu bAdhyatAm / / 31-23 / / karmakSayamAM upara jaNAvyA mujaba mukhyaprayojanatva siddha thAya '"topaNa svata: pumarthatA temAM nahi Ave-A pramANe kahevAmAM Ave to syAdvAdamatamAM, karmomAM zaktisvarUpe mukhyadu:khatva mAnI levAmAM koNa bAdhaka che ? arthAr koI nahi.''-A pramANe trevIsamA zlono akSarArtha che. eno Azaya varNavatAM TIkAmAM pharamAvyuM che ke, A pUrve jaNAvyA mujaba du:khadhvaMsanI IcchAno viSaya karmakSayasvarUpa mokSa che. tethI mukhyaprayojanaviSayaka (du:khavirahaviSayaka) IcchAno viSaya karmakSaya hovAthI temAM mukhyaprayojanatva manAya topaNa temAM svataH pumarthatA nathI. kAraNa ke upAdhirahita IcchAnA viSayamAM arthAd anyaviSayaka IcchAne anadhIna IcchAnA viSayamAM pumarthatA svataH manAya che. anyatra parata: pumarthatA manAya che. sukhamAM athavA du:khahAnimAM ja svata: pumarthatA manAya che. du:khavirahanI IcchAne AdhIna evI karmadhvaMsanI IcchAno viSaya karmakSaya hovAthI temAM svata: pumarthatA(puruSanI 45
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmanAnuM viSayatva) nathI. A pramANe zaTTAkAra naiyAyikanuM kahevuM che. paraMtu te kathana yukta nathI. kAraNa ke karmomAM zaktisvarUpe mukhyadu:khatva jo mAnIe to syAdvAdamAM koNa bAdhaka che ? du:khanA hetuo paNa kathaMcid du:khasvarUpa che. tethI ja du:khakSayarUpe karmakSayane tamAre tyAM (raiyAyikone tyAM) paNa mukhyaprayojana manAya ja che ne ? zaktirUpe karma duHkharUpa hovA chatAM vyaktisvarUpe to te du:khasvarUpa nathI. vyaktisvarUpe je du:kharUpa che, temAM ja mukhyaprayojanatva manAya che. A pramANe bIjI rIte mukhyaprayojanatva varNavI zakAya evuM nathI. kAraNa ke zikta ke vyakti svarUpe je du:khasvarUpa che temAM (baMnnemAM) mukhyaprayojanatva mAnavAmAM koI doSa nathI. ||31-230 karmakSayasvarUpa mokSamAM svata: pumarthatAnuM nirUpaNa paramatathI karIne have svamatathI tenuM upapAdana karAya che svataH pravRttisAmrAjyaM, kiM cAkhaNDasukhecchayA / nirAbAdhaM ca vairAgyamasaGge tadupakSayAt / / 31 - 24 / / ''tema ja akhaMDa sukhanI IcchAthI svata: pravRtti saMgata che. asAnuSThAnanI prAmi thaye chate sukhanI IcchAno kSaya thavAthI vairAgya nirAbAdha ja hoya che.''-A pramANe
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ covIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke upAdhithI rahita evI akhaMDa sukhanI IcchAthI jJAnAcArAdinI pravRtti saMgata che. karmakSayasvarUpa mokSa, akhaMDa sukhathI saMvalita hovAthI tAdaza akhaMDa sukhathI saMvalita karmakSaya svata: IcchAno viSaya bane che ane tethI tenA sAdhanabhUta jJAnAcArAdimAM mumukSuonI sArI rIte pravRtti thAya che. - yadyapi A rIte sukhanI IcchAthI vairAgyanI hAni thavAno prasaDu Ave che. paraMtu asAnuSThAnanI prApti thaye chate, sukhanI IcchA paNa virAma pAmatI hovAthI vairAgya nirAbAdha hoya che. "mokSa ke saMsAramAM zreSTha munibhagavaMto nispRha hoya che.'-A vacanathI asaMgAnuSThAnanA kALamAM vairAgyanI koI paNa rIte hAni thatI nathI-e samajI zakAya che. A pramANe mAnavAmAM na Ave to sukhanI IcchAthI jo vairAgyanI hAni thatI hoya to duHkhanA dveSathI prazAMta avasthAnI paNa hAni thAya che-ema mAnavAno prasa Avaze. 31-24o. naiyAyikonI mAnyatA mujaba muktimAM duHkhanI jema ja sukhAdino paNa kSaya thAya che, ene anulakSIne jaNAvAya che
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAnAyavyayatve ca, vRthA muktau parizramaH | guNahAneraniSTatvAttata: suSTucyate hyadaH / / 31-25 / . "lAbha ane nukasAna samAna hoya to mokSa mATeno parizrama vyartha banaze. kAraNa ke guNano nAza koIne paNa ISTa banato nathI. tethI A je kahevAya che (chavvIsamA zlokamAM jaNAvyuM che te) te sAruM che.''-A pramANe pacIsamA zlokano artha che. enuM tAtparya e che ke naiyAyikonI mAnyatA mujaba mokSamAM jema du:kha nathI tema sukha paNa nathI. duHkhano nAza karIne mokSanI prApti thaI to sukhano paNa nAza thaI gayo. A rIte du:khanAzano lAbha thayo. to sukhanA nAzanuM nukasAna paNa thayuM. sukhano abhAva ane du:khano abhAva : e baMnnenA kAraNe Ay ane vyayanuM sAmya svIkAravAthI muktine anulakSIne karelo parizrama vyartha thaze. kAraNa ke guNanI hAni aniSTa che. e aniSTathI anuviddha evA du:khanAzanA upAyamAM aniSTanA anubaMdhitvanuM jJAna thavAthI koI paNa buddhimAnanI temAM (du:khanAzopAyamAM) pravRtti nahIM thAya. tethI have pachI je kahevAya che te sAruM kahevAya che. / / 31-25 pUrve jaNAvelI vAtane spaSTa karAya che 48
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkhAbhAvo'pi nAvedyaH, puruSArthatayeSyate / na hi mUrchAdyavasthArthaM, pravRtto dRzyate sudhIH // 31-26 // jeno anubhava na thAya evo du:khAbhAva paNa puruSArthasvarUpe ISTa banato nathI. kAraNa ke bebhAnAdinI avasthA mATe prayatna karanAra koI buddhimAna dekhAtA nathI.'-A pramANe chavvIsamA zlokano akSarArtha che. tenuM tAtparya e che ke-duHkhAbhAvanA adhikaraNamAM ane duHkhAbhAvanA kALamAM rahenAra sAkSAtkAra(anubhava)no je du:khAbhAva viSaya che te vedya du:khAbhAva che ane tAdaza sAkSAtkArano je viSaya banato nathI, te duHkhAbhAva avedya che. bebhAna avasthAmAM du:khAbhAva hovA chatAM tyAM teno anubhava thato na hovAthI te avedya che. naiyAyikonI mAnyatA mujaba muktAtmAomAM jJAnano abhAva hovAthI temano duHkhAbhAva paNa avedya che. evo avedya du:khAbhAva puruSArthasvarUpa (puruSanI kAmanAnA viSayasvarU5) mAnatA nathI. kAraNa ke mUrchAdinI avasthAnI prApti mATe koI paNa buddhimAna pravartatA nathI. avedya evA paNa duHkhAbhAvane jo puruSArtharUpe mAnavAmAM Ave to mUrchAdinI avasthAne pAmavA mATe buddhimAnanI pravRtti thavAno prasapha Avaze. AthI spaSTa che ke guNahAni aniSTa hovAthI du:khAbhAvasvarUpa muktine mAnavAmAM Ave
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ to tenA mATe koInI paNa pravRtti nahi thAya : e ja naiyAyikonI mAnyatAmAM dUSaNa che... ItyAdi spaSTa che. ||31-26 / / naiyAyikonI ja bIjI mAnyatAnuM paNa nirAkaraNa thaI gayAnuM jaNAvAya che etenaitadapAstaM hi pumarthatve'prayojakam / , tajJAna 3:vanAzazna, vartamAno'nubhUvate // 32-2aa "AthI cokkasapaNe AnuM nirAkaraNa thAya che kepuruSArthatvane vize pumarthanuM jJAna prayojaka nathI ane vartamAna du:khanAza anubhavAya che.''... A pramANe sattAvIsamA zlokano sAmAnyArtha che. eno kahevAno Azaya e che ke du:khAbhAvasvarUpa mokSane mAnavAmAM Ave to upara jaNAvyA mujaba guNahAninA prasanA kAraNe temAM puruSArthatva nahi Ave. tenA javAbamAM mahAnaiyAyika gaGezopAdhyAye jaNAvyuM che ke '"du:khAbhAvanI puruSArthatA mATe te puruSArthanA jJAnanI AvazyakatA nathI. vartamAna evo du:khAbhAva, vinAza pAmatA evA yogisAkSAtkArathI anubhavano viSaya banI jAya che. tethI du:khAbhAvamAM pUrve jaNAvyA mujaba svasamAnAdhikaraNa svasamAnakAlIna sAkSAtkAraviSayatva hovAthI temAM puruSArthatva paNa rahe che.''-A mahAnaiyAyikanuM 50
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathana yukta nathI. kAraNa ke duHkhAbhAvanI sAthe mokSamAM sukhAbhAva paNa thavAthI pUrve jaNAvyA mujaba guNahAni thAya che ane tethI aniSTanA anubaMdhI evA ISTanI prApti mATe koI pravRtti nahIM kare... je naiyAyikonI mAnyatAmAM dUSaNa che ja. 31-17nA vairAgyanA kAraNe guNahAninuM aniSTatva anubhavAtuM na hovAthI mokSanI sAdhanAmAM pravRttinI anupapatti nahi thAya-AvI niyAyikanI mAnyatAnuM nirAkaraNa karAya che guNahAneraniSTatvaM, vairAgyAnAtha vedyate / rUchA vinA naivuM, pravRtti aravallo : -28aaaa "vairAgyanA kAraNe guNahAninuM anirutva anubhavAtuM na hovAthI mokSanI prApti mATe pravRtti thaI zake che. naiyAyikanuM A kathana yukta nathI. kAraNa ke sukhanI IcchA ane du:khanA TheSa vinA pravRtti zakya nathI.'-A pramANe aThThAvIsamA lokano artha che. eno Azaya spaSTa karatAM TImamAM pharamAvyuM che ke "kAmathI aMdha banelA parastrInuM sevana karatI vakhate jema baLavad aniSTa(narakAdi)nuM anubaMdhitva jotA nathI tema vairAgyanA kAraNe guNahAninI aniSTatA anubhavAtI nathI. tethI parastrInA sevananI jema ja mokSanI sAdhanAnI pravRttimAM koI ja vyAghAta thato nathI. AvI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnyatA yukta nathI. kAraNa ke IcchA ane dveSa vinA prApta karavAyogya sukhamAM ane nAzya du:khamAM pravRtti zakya nathI. IcchAthI (sukhanI IcchAthI) ane dveSathI (du:khanA dveSathI) ja sukhanI pravRtti ane du:khanAzanI pravRtti thatI hoya che. vairAgyanI avasthAmAM pravRtti ja zakya nathI. para vairAgyanI avasthAmAM pravRttinA kAraNabhUta evA . sukhanA rAganI ane du:khanA dveSanI ja nivRtti thaI gayelI hovAthI kAraNanA abhAve kAryano paNa abhAva thAya che. pavairAgyanA kALamAM guNanI tRSNAno paNa abhAva hoya che. karmajanya hovAthI tenA kSayopazamabhAvanI paNa ahIM IcchA hotI nathI. ane apara vairAgyamAM to zabdAdi viSayomAM tRSNA hotI nathI. paraMtu guNanI tRSNAno abhAva na hovAthI (guNanI tRSNA hovAthI) guNanI hAninA aniSTatvanuM apratisaMdhAna ja anupapanna che ane tethI guNahAnimAM (AtmavizeSaguNojJAna, sukhAdinI hAnimAM) aniSTatvanuM pratisaMdhAna thavAthI mokSasAdhaka pravRtti ja nahi thAya. AthI samajI zakAze ke vairAgyanA kALamAM jyAM mokSasAdhaka pravRtti ja thaI nathI, tyAM ''pUrvasaMskArothI (anuvedhathI) asaGgAnuSThAnasvarUpa pravRtti thAya che.''-e kahevAnuM zakya nathI... tethI naiyAyikanI vAtamAM tathya nathI. / / 31-28|| 5
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAM sukha mAnavAthI zruti-upaniSo virodha Ave che tethI mukitamAM sukha mAnavAmAM AvatuM nathI, AvI naiyAyikanI mAnyatAnuM nirAkaraNa karAya che azarIraM vAva santamityAdizrutita: punaH / siddho hantyubhayAbhAvo, naikasattAM yataH smRtam // 31-29 // 'zarIraM va...ItyAdi zrutithI siddha thayelA ubhayAbhAvathI ekanI sattAno niSedha thato nathI. jethI kahevAyuM che... (je have pachI jaNAvAze).'-A pramANe ogaNatrIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke "mArI vAva santa priyapri ra spRzataH' arthA he maitreyI ! zarIrathI rahita evA mithyAvAsanAthI zUnya AtmAne priya ane apriya sparzatA nathI.'-A zrutithI sukhadu:kha ubhayano abhAva siddha thAya che. e ubhayAbhAva ekanI arthAt sukhanI sattAne dUra karato nathI. kAraNa ke ekavamAM paNa dvitnAvacchinnapratiyogitAka abhAvanI arthA benA abhAvanI pratIti thAya che. "priyapriye pRzata: ahIM kharI rIte priyano abhAva ane apriyano abhAva siddha thAya che. arthA be abhAvanI siddhimAM tAtparya che. priya ane apriya : A baMnneno(ubhayano) eka abhAva siddha karavAnuM tAtparya nathI."-A pramANe kahevAmAM Ave to, priyaprile kRzata: ahIM "apriya' , ET, GS , ,
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ padanA sAnnidhyathI priya pada vaiSayisukhaparaka samajavuM. AthI spaSTa che ke tAdaza zarIra ane mithyAvAsanAthI rahita AtmAne priyApriya sparzatA na hovA chatAM Atmika sukhanI hAnino prasa nahi Ave. kAraNa ke have pachI jaNAvAtI vAta smRtimAM kahelI che. 31-29o smRtimAM jaNAvelI vAta jaNAvAya chesukhmaatyntikN yatra, buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAd, duSprApamakRtAtmabhiH // 31-30 / / lokArtha spaSTa che. eno Azaya e che ke jyAM AtyaMtika, atIndriya ane buddhigrAhya sukha che tene mokSa jANavo; je akRtAtmAo mATe duprApya che. je lokoe zAstrAnusAra yoganI sAdhanA karI nathI, e badhA akRtAtmAo che. viSayajanya sukha kAyama mATe rahenAruM nathI. IndriyajanyapratyakSano viSaya che ane buddhigrAhya nathI, IndriyagrAhya che. mokSamAM enAthI vilakSaNa evuM sukha che. AthI spaSTa che ke naiyAyikone mAnya evA vacanathI paNa momAM sukha che-e siddha che. tethI priyapriye na pRzata...ItyAdi sthaLe viSayajanyasukhaparaka priya zabda che. mokSamAM tAdazapriyanA abhAvanI ane apriyanA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhAvanI siddhi thAya che... ItyAdi samajI zakAya che. ||31-30|| upara jaNAvelI smRtimAM 'sukha'zabda du:khAbhAvamAM upacarita che tethI mokSamAM tAdaza vAstavika sukhanI siddhi thatI nathI...A zaMkAnuM nirAkaraNa karAya che upacAro'tra nAbAdhAt, sAkSiNI cAtra dRzyate / nityaM vijJAnamAnandaM, brahmetyapyaparA zrutiH / / 31-31 / / ''ahIM du:khAbhAvamAM 'sukha'padano upacAra karyo cheA pramANe nahi kahevuM joIe. kAraNa ke ahIM mokSamAM sukhane jaNAvanArI nityaM vijJAnamAnand brahma...ityAdi bIjI paNa zruti pramANa che.''-A pramANe ekatrIsamA zlokano sAmAnya artha che. enA Azayane spaSTa karatAM TIkAmAM pharamAvyuM che ke, mokSasukhanuM pratipAdana karanArI zrutimAM 'sukha'padano du:khAbhAvamAM upacAra karAto nathI. arthAd du:khAbhAvamAM 'sukha'padane ahIM lAkSaNika manAtuM nathI. mukhyArtha bAdhita hoya to ja padane lAkSaNika manAya che. ahIM 'sukha'padano artha mokSamAM bAdhita na hovAthI tene du:khAbhAvamAM lAkSaNika manAtuM nathI. ''mokSamAM sukha mAnavAmAM Ave to janyabhAvabhUta padArthano nAza thato hovAthI temAM anaMtatva mAnI zakAze 55
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahi.'-A pramANe nahi kahevuM joIe. kAraNa ke janya evA abhAva(dhvasa)nI jema koI bhAvabhUta janya padArtha paNa anaMta saMbhavI zake che. naiyAyikonI mAnyatA mujaba jema janya evA vaMsasvarUpa abhAvano nAza thato nathI, tema jainonI mAnyatA mujaba ja bhAvabhUta mokSasukhano paNa nAza thato nathI. e mujaba mokSanA sukhane jaNAvanArI zuddhAtmA nityavijJAna ane AnaMda svarUpa che''.. ItyAdarthaka nityaM vijJAnanendra brahma-A bIjI zruti sAkSI (pramANa) che. A zruti vaDe nityavijJAna ane AnaMda tema ja brahma : enA abhedano bodha karAvAya che... ItyAdi samajI zakAya che. 31-31aaaa prakaraNArthano upasaMhAra karAya cheprmaanN dalayatAM, paramAnaM dayAvatAm / paramAnandapInAH sma, paramAnandacarcayA // 31-32 // naiyAyikAdi paravAdIonA atyaMta garvane utpanna karanArA kuhetuonuM pramANAbhAsanuM) khaMDana karanArA dayAvaMta zvetAMbara sAdhuonI paramAnaMdasvarUpa mokSanI carcAthI ame paramAnaMdathI puSTa banyA chIe.'-A pramANe batrIsamAM zlokano artha che. eno kahevAno Azaya e che ke ekAMtavAdanA abhinivezI evA paradarzanIoe mokSanA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayamAM je je hetuo(pramANa) jaNAvyA; te te kuhetuo(hetvAbhAso-duSTa hetuo)nuM sArI rIte syAdvAdasvarUpa mugarathI khaMDana karanArA dayAvaMta zvetAMbara sAdhuoe paramAnaMda-mahodayasvarUpa mokSanI je mImAMsA karI che, tenAthI ame utkRSTa AnaMdathI puSTa thayA chIe. ahIM e samajI levuM joIe ke, paravAdIoe potAnI mAnyatAne siddha karavA mATe je anumAnone pramANa tarIke darzAvyA che, te badhAM pramANAbhAsa che. kAraNa ke temAM hetvAbhAsono prayoga karAyelo che. tenuM khaMDana karavAnuM kArya zvetAMbara sAdhubhagavaMtoe karyuM che. khaMDana karatI vakhate paNa e mahAtmAono dayAno pariNAma nAza pAmato nathI. anekAMtavAdano prema hovAthI jagatanA jIvone A saMsArathI pAra utAravAnI bhAvanAne laIne zvetAMbara sAdhubhagavaMtoe mokSanA svarUpa aMge khUba ja prAmANikapaNe vicAraNA karI che. anyadarzanIonI vAtamAM jeTalo paNa satyAMza jaNAya tyAM tenuM samarthana karIne potAnA haiyAnI nirmaLatAno paricaya karAvyo che. zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka zAsananA paramArthanI prApti vinA evI dayAne pAmavAnuM koI paNa rIte zakya nathI. parasiddhAMtanuM khaMDana karavuM ane tyAM rahelA satyAMzanuM samarthana karavuM : e khUba ja kaparuM kAma che. paraMtu jagatanA jIvonI ajJAnadazAne dUra karavAnI utkaTa pavitra bhAvanAthI zvetAMbara
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhuoe e kArya khUba ja saraLatAthI paripUrNa karyuM che. teozrIe e rIteM karelI mokSanI mImAMsA amArA paramAnaMdanuM kAraNa che e pramANe graMthakAraparamarSi pharamAve che. paramapadanI utkaTa IchA paramAnaMdanI carcAthI paramAnaMdanuM kAraNa bane : e samajI zakAya che. ane graMthakArazrInA jaNAvyA mujaba zvetAMbara sAdhumahAtmAo dvArA karAyelI mokSanA svarUpanI mImAMsAthI ApaNe sau paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja eka zubhAbhilASA. |31-3rA // iti zrIdvAtriMzadvAtriMzikAyAM muktidvAtriMzikA / / analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA / /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
_