Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA caubIsavAM pravacana 485
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamArga-sUtra : 1 kahaM care ? kahaM ciTThe ? kahamAse ? kahaM sae ? kahaM bhuMjanto bhAsanto pAvaM kammaM na baMdhai ? jayaM care jayaM ciTTe jayamAse jayaM sae / jayaM bhuMjanto bhAsanto pAvaM kammaM na bandhai / / savvabhUyappabhUyassa, sammaM bhayAiM paaso| pihiyAsavassa dantassa pAvaM kammaM na baMdhai / / paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai svvsNje| annANI kiM kAhI, kiM vA nAhii cheya-pAvagaM? soccA jANai kallANaM soccA jANai pAvagaM / ubhayaM pi jANai soccA, jaM cheyaM taM samAyare / / bhante ! sAdhaka kaise cale ? kaise khar3A ho ? kaise baiThe ? kaise soye ? kaise bhojana kare ? kaise bole-jisase ki pApa-karma kA baMdha na ho? AyuSmana ! sAdhaka viveka se cale; viveka se khar3A ho; viveka se baiThe; viveka se soye; viveka se bhojana kare; aura viveka se hI bole, to use pApa-karma nahIM bAMdha sktaa| jo saba jIvoM ko apane samAna samajhatA hai, apane-parAye, sabako samAna dRSTi se dekhatA hai, jisane saba AsravoM kA nirodha kara liyA hai, jo caMcala iMdriyoM kA damana kara cukA hai, use pApa-karma kA baMdhana nahIM hotaa| pahale jJAna hai, bAda meM dyaa| isI krama para samagra tyAgI varga apanI saMyama-yAtrA ke lie ThaharA huA hai| bhalA, ajJAnI manuSya kyA karegA? zreya tathA pApa ko vaha kaise jAna sakegA? sunakara hI kalyANa kA mArga jAnA jAtA hai| sunakara hI pApa kA mArga jAnA jAtA hai| donoM hI mArga sunakara jAne jAte haiN| buddhimAna sAdhaka kA kartavya hai ki pahale zravaNa kare aura phira apane ko jo zreya mAluma ho, usakA AcaraNa kre| 486 .
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa kyA hai, puNya kyA hai; kRtya jo hama karate haiM, usameM pApa hai yA kartA meM, jo karatA hai usameM; corI meM pApa hai yA cora kI bhAvadazA meM? dAna meM puNya hai yA dAnI kI aMtazcetanA meM ? kRtya mahatvapUrNa hai yA bhItara kA abhiprAya ? aura abhiprAya se bhI jyAdA bhItara kI cetanA-manuSya ke lie purAne se purAnA zAzvata savAla hai| nIti kRtya kA vicAra karatI hai; kyA na kareM, kyA kreN| dharma kartA kA vicAra karatA hai; karanevAlA kaisA ho, kaisA na ho| jaba pahalI bAra upaniSadoM kA pazcimI bhASAoM meM anuvAda huA to vahAM ke vicAraka bar3e hairAna hue, kyoMki unameM dasa AjJAoM, Tena kamAMDameMTsa kI taraha koI bhI bAteM nahIM haiN| corI mata karo; vyabhicAra mata karo; na karo, yA karo--aisA koI Adeza nahIM hai| aura yahUdI aura IsAI dharma to karane ke Adeza para hI khar3e haiN| dasa AjJAeM mosesa kI, ve hI AdhAra-staMbha haiN| ___ upaniSadoM meM bhI unhoMne socA ki kucha AjJAeM hoMgI, lekina koI AjJAeM nahIM thiiN| unheM lagA ki zAyada upaniSada dharmagraMtha nahIM haiN| lekina upaniSada dharmagraMtha haiN| upaniSada kI dRSTi se kRtya kI AjJA denA yA na denA nIti kA kAma hai, dharma kA nhiiN| aura naitika use honA par3atA hai jo dhArmika nahIM hai| isa bAta ko thor3A ThIka se samajha leN| naitikatA eka sabsaTiTyUTa hai, eka paripUraka hai| jo vyakti dhArmika nahIM hai, use nIti kI jarUrata hai| jo vyakti dhArmika hai, use nIti kI koI bhI jarUrata na rhii| isakA yaha artha nahIM ki vaha anaitika ho jaayegaa| isakA yaha artha hai ki usane nIti kA itanA mUla strota pA liyA hai ki aba UparI vyavasthA aura niyama kI koI AvazyakatA nahIM rhii| ___ aisA samajheM, eka aMdhA AdamI hai, to lakar3I se TaTolakara calatA hai| AMkhavAlA AdamI lakar3I se TaTolakara nahIM cltaa| kyoMki lakar3I se TaTolane kI jarUrata hai, AMkha na ho to| AMkha ho to lakar3I se TaTolane kI jarUrata nahIM hai| agara aMdhe AdamI ko hama samajhAyeM ki jaba terI AMkha ThIka ho jAyegI to tU lakar3I pheMka degA, to vaha bahuta hairAna hogaa| vaha kahegA, binA lakar3I ke maiM calUMgA kaise? jIvanabhara lakar3I se hI calA hai| lakar3I usakI AMkha ho gayI hai| lekina lakar3I kyA AMkha ho sakatI hai ? vaha to basa kAmacalAU hai| nIti kabhI dharma nahIM hai, kAmacalAU lakar3I hai jo adhArmika AdamI ke hAtha meM pakar3AnI par3atI hai| jisake pAsa bhItara kI AMkha nahIM hai, use bAhara ke niyama pakar3Ane par3ate haiN| aura jisake pAsa bhItara kI AMkha hai, use bAhara ke niyama pakar3Ane kI koI bhI jarUrata 487
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 nahIM hai| usakI bhItara kI AMkha jahAM use le jAyegI, vahI ThIka hai| ___ yaha bhAratIya aura gaira-bhAratIya dharmoM ke bIca buniyAdI pharka hai| islAma yA IsAiyata donoM isa arthoM meM naitika dharma haiN| unakA sArA AdhAra nIti para hai| jaina, bauddha aura hiMdU isa artha meM ati-naitika dharma haiM, supara mArala dharma haiN| unakA AdhAra nIti para nahIM hai| unakI sArI phikra isa bAta kI hai ki bhItara kI cetanA parizuddha ho| aura agara bhItara kI cetanA parizuddha hai, to AcaraNa apane Apa parizuddha ho jaayegaa| ___ AcaraNa ko nahIM badalanA hai, aMtarAtmA ko badalanA hai| Apa kyA karate haiM, vaha mUlyavAna nahIM hai| Apa kyA haiM, vahI mUlyavAna hai| Apake DUiMga kA bahuta mUlya nahIM hai, Apake bIIMga kA, Apake astitva kA mUlya hai| aura galata astitva ho bhItara aura ThIka AcaraNa ho, to sivAya pAkhaMDa ke kucha bhI nahIM hai| aura ThIka astitva ho bhItara, to galata AcaraNa ke hone kA koI upAya nahIM hai| yaha maulika bheda hai dharma aura nIti kaa| nIti sAmAjika vyavasthA hai| isalie adhArmika samAja meM bhI nIti kI jarUrata hogii| soviyata rUsa dharma se inakAra kara sakatA hai, nIti se nhiiN| usako bhI naitika niyama banAne pdd'e| AdamI kaisA vyavahAra kare, isakI ciMtA nAstika ko bhI karanI pdd'egii| agara pUrI pRthvI bhI nAstika ho jAye, to nIti naSTa nahIM hogii| nIti to rahegI, dharma naSTa ho jaayegaa| aura agara pUrI pRthvI dhArmika ho jAye, to nIti kI koI jarUrata na rhegii| vaha UparI khola kI taraha pheMkI jA sakatI hai| agara loga saca meM bhItara se acche hoM, to bAhya AcaraNa, niyama, vyavasthA kI koI bhI AvazyakatA nahIM hai| jitanI hameM bAhara kI vyavasthA karanI par3atI hai, utanI hI khabara milatI hai ki bhItara hama vikRta aura rugNa haiN| vaha jo sar3aka para khar3A huA pulisa kA sipAhI hai, adAlata meM baiThA huA majisTreTa hai, vaha ApakI vajaha se vahAM baiThA hai; cUMki Apa galata haiN| agara loga ThIka hoM to pulisa vAle aura majisTreTa kI koI jarUrata nhiiN| vaha vidA ho jaayegaa| use rakhanA phijUla ho jAyegA; vyartha ho jaayegaa| kAnUna isalie haiM ki Apa galata haiN| ___ lAotse ne kahA hai, nIti kA janma tabhI hotA hai, jaba dharma kho jAtA hai| jaba bhItara kA tAo naSTa ho jAtA hai, to bAhara AcaraNa kA hameM iMtajAma karanA par3atA hai| jaba prema nahIM hotA to kartavya ko jagaha denI par3atI hai| ___ eka beTA apanI mAM kI sevA kara rahA ho| agara yaha prema ke kAraNa hai to beTA yaha kabhI bhI nahIM kahegA ki merA kartavya hai, isalie maiM mAM kI sevA karatA huuN| prema ke lie DyUTI aura kartavya se jyAdA kurUpa aura bhaddA koI zabda nahIM hai| prema, isalie sevA karatA hai ki sevA AnaMda hai| jaba prema nahIM raha jAtA, to phira beTe ko samajhAnA par3atA hai ki tumhArA kartavya hai, ki tuma mAM kI sevA karo; tumhArI mAM hai; usane tumheM janma diyA hai, usane tumheM bar3A kiyA hai; ki bUr3he bApa ke paira dabAo, yaha tumhArA kartavya hai| aura jaba bhI Apa kahane lagate haiM, 'merA kartavya hai' taba Apa samajhanA ki bhItara kA prema kho gyaa| ___ eka pati kahatA hai ki maiM patnI ke lie kAma kara rahA hUM; naukarI kara rahA hUM; dhana kamA rahA hUM kyoMki kartavya hai, DyUTI hai-isakA artha huA ki prema samApta ho gyaa| jo pati prema meM hai vaha yaha bhUlakara bhI soca nahIM sakatA ki yaha kartavya hai| vaha kahegA, yaha merA AnaMda hai| jise maiM prema karatA hUM, usake lie maiM saba kucha kruuNgaa| yaha merA AnaMda hai, kartavya nahIM; karane yogya nahIM hai, yahI merA rasa hai| agara maiM na karUM to dukhI hoUMgA, karatA hai to AnaMdita hai| kartavya vAle AdamI ko agara maukA mila jAye kartavya se bacane kA, to vaha sukhI hogaa| to agara vaha narsa ko khoja sake mAM kI sevA ke lie, to narsa ko lagAnA pasaMda karegA; kyoMki kartavya hI hai| aura narsa kartavya Apase jyAdA behatara DhaMga se kara sakegI-TreMDa hai, prazikSita hai| agara mAM apane beTe ko isalie pAla rahI hai, kyoMki kartavya hai, to ucita hogA ki vaha dAI ko rakha le| dAI vaha 488 .
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA rakha hI legii| vaha apane stana se dUdha bhI nahIM pilAnA pasaMda karegI--eka kAma hai, jo koI aura bhI kara sakatA hai| prema kAma nahIM hai| use koI dUsarA nahIM kara sktaa| prema meM hama kisI dUsare ko nahIM rakha skte| prema hama khuda hI kareMge; vaha kartavya nahIM hai| vaha hamAre prANoM kA bhItarI svara hai. vaha bAharI vyavasthA nahIM hai| dharma prema kI taraha hai; nIti kartavya kI taraha hai| isalie nIti karane kI bhASA meM bolatI hai; yaha karo, yaha mata kro| aura dharma hone kI bhASA meM bolatA hai; aise ho jAo, aura aise mata ho jaao| ___ mahAvIra ke ye sUtra dharma ke sUtra haiN| inheM samajhane ke pahale yaha khayAla meM le lenA jarUrI hai ki jora bIIMga para hai, aMtarAtmA para hai; karma para, kRtya para nahIM hai| isalie mahAvIra se jaba pUchA jAtA hai, to ve yaha nahIM kahate ki yaha yaha kAma mata krnaa| ve yaha kahate haiM, isa bhAMti kI cetanA ho jaanaa| basa, pApa karma apane-Apa baMda ho jaayeNge| saMta agasTIna se kisI ne pUchA hai ki maiM kyA karUM ki pApa na ho; kyA karUM ki puNya ho? to agasTIna ne kahA ki agara maiM kartavyoM ko ginAne bailUM to bar3I laMbI pheharista ho jAyegI; yaha karo, yaha mata kro| agara eka-eka kartavya ko vistAra se ginAne bailUM to pheharista kA kabhI aMta nahIM hogaa| aura kitanI hI bar3I pheharista ho, phira bhI tuma usake bhItara se tarakIba nikAla loge jo tumheM karanA hai uskii| __isalie kAnUna kisI ko aparAdha se nahIM roka paataa| kAnUna ke bIca se hamezA rAstA nikala AtA hai aparAdha karane kaa| asala meM kAnUna logoM ko sirpha kuzala aparAdhI banAtA hai| akuzala aparAdhI pakar3e jAte haiM, kuzala aparAdhI siMhAsanoM kI yAtrA karate rahate haiN| kAnUna sirpha Apako samajhadAra banAtA hai; cAlAka banAtA hai; hoziyAra banAtA hai; gaira-aparAdhI nahIM bnaataa| ___ agasTIna ne usa AdamI ko kahA : isalie tujhe maiM eka hI bAta kaha dUM, kyoMki laMbI pheharista se kucha na hogaa| agara tU prema kara sakatA hai, to phira tU jo bhI karegA, vaha ThIka hogaa| aura agara tU prema nahIM kara sakatA, to tU jo bhI karegA, vaha galata hogaa| ___ agasTIna kaha rahA hai ki prema ekamAtra niyama hai| bAta vahI hai, kyoMki prema kRtya nahIM hai, bhItarI avasthA hai| Apake kRtya se prema kA patA nahIM calatA, Apake hone ke DhaMga se hI patA calatA hai ki Apa premapUrNa haiM yA nhiiN|| __ Apa kitane hI kRtya kareM, to bhI prema ko Apa bhara nahIM skte| agara prema kho gayA hai, to kitanI hI bheMTa lAyeM preyasI ke lie aura | iMtajAma kareM, kitanA hI acchA makAna banAyeM, bagIcA lagAyeM: saba sAdhana-savidhAeM jaTAyeM: agara prema kho gayA hai, to koI bhI cIja paripUraka nahIM ho sktii| bar3e se bar3A makAna, bar3e se bar3I gAr3I, bar3e se bar3I vyavasthA, naukara-cAkara kucha bhI pUrA nahIM kara skte| aura agara prema hai, to sar3aka para bhIkha bhI Apa mAMgate hoM, to bhI ghaTanA ghaTa sakatI hai| prema AMtarika hai| Apake karane se usakA saMbaMdha nahIM hai, Apake hone ke DhaMga se saMbaMdha hai| isalie prema dharma ke nikaTatama hai| aura agara jIsasa ne kahA hai ki lava ija gADa, Izvara prema hai, to usakA artha yahI hai ki hamAre jIvana meM prema, jaise AMtarika hai, aisI hI AMtarikatA jaba Izvara kI hamAre bhItara honI zurU ho jAye to hama dharma ke jagata meM praveza karate haiN| sUtra ko leN| 'bhante!' koI pUchatA hai mahAvIra se, koI jijJAsA karatA hai : 'bhante ! sAdhaka kaise cale? kaise khar3A ho? kaise baiThe? kaise soye? kaise bhojana kare? kaise bole-jisase pApa-karma kA baMdha na ho?' 489 .
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 pUchanevAlA kRtyoM ke saMbaMdha meM pUcha rahA hai| kaise cale, kaise baiThe, kaise soye, kaise bhojana kare, kaise bole? yaha saba kRSNa se arjuna ne pUchA hai gItA meM ki sthitaprajJa kI bhASA kyA hai ? vaha kaise bolatA hai ? samAdhistha kA vyavahAra kyA hai ? vaha kaisA vyavahAra karatA hai ? aisA hI koI sAdhaka, koI jijJAsu mahAvIra se pUcha rahA hai ki hama kyA kareM ? jora, dhyAna deM, karane para hai; hama kyA kareM, jisase ki pApa-karma kA baMdha na ho| ___ pApa-karma ke baMdha se artha hai, jisase maiM baMdhUM na, gulAma na hoUM; jisase maiM kArAgRha meM baMda na hoU; jisase merI AMtarika svataMtratA naSTa na ho; jisase maiM bhItara khule AkAza meM vicaraNa kara sakU; mujhe koI bAMdhe na; koI bhI ghaTanA mujhe bAMdhe na; maiM mukta rahUM; merA bhItarI mokSa naSTa na ho| ___ yaha samajha lene jaisA hai ki AdamI kI gahanatama AkAMkSA svataMtratA kI hai; gahanatama AkAMkSA mukti kI hai| aura jahAM bhI Apa pAte haiM ki ApakI svataMtratA meM bAdhA par3atI hai, vahIM kaSTa zurU ho jAtA hai| __isalie jo bhI ApakI svataMtratA meM bAdhA DAlate haiM--ve cAhe mitra hI kyoM na hoM ve duzmana kI bhAMti mAlUma hone lagate haiN| jinase Apa prema karate haiM, agara ve bhI Apake jIvana meM bAdhA bana jAyeM aura parataMtratA lAyeM, to prema kar3avA ho jAtA hai; jaharIlA ho jAtA hai aura pvAijana ho jAtA hai| phira usa prema se rasa nahIM bhtaa| phira usa prema meM dukha aura pIr3A samAviSTa ho jAtI hai| jagata meM aisA kucha bhI nahIM hai jo Apako sukha de sake, agara ApakI svataMtratA ko naSTa karatA ho| isalie manISiyoM ne kahA hai ki mokSa parama tatva hai| isakA artha Apa samajha lenaa| isakA artha huA, Tu bI phrI-ToTalI phrI-samagra rUpa se mukt| jahAM koI cIja bAdhA nahIM banatI, aura jahAM maiM apane nija-svabhAva meM pUrI taraha raha sakatA huuN| jahAM koI majabUrI nahIM hai| aise citta kI dazA hI manuSya kI khoja hai| to na dhana se pUrI hotI vaha khoja, kyoMki dhana bhI cAroM tarapha dIvAla bana jAtA hai| vaha bhI mukta kama karatA aura bAMdhatA jyAdA hai| dhanI AdamI ko dekheN| vaha dhana se mukta nahIM mAlUma par3atA; dhana se aura bhI baMdhA huA mAlUma par3atA hai| isakA yaha matalaba nahIM hai ki Apa garIba haiM to dhana se mukta hoNge| garIba to aura bhI mukta nahIM ho sktaa| jo nahIM hai dhana usake pAsa, vaha use bAMdhe rahatA hai| to duniyA meM garIba aura amIra nahIM haiN| duniyA meM dhana ke AkAMkSI aura jinako dhana upalabdha ho gayA, dhanika; do taraha ke loga haiN| eka jinako dhana abhI upalabdha nahIM haA; aise dhanI; aura eka jinako dhana upalabdha ho gayA hai, aise dhnii| garIba to khojanA bahuta muzkila hai; garIba kA matalaba yaha hai ki jise dhana kI AkAMkSA hI nahIM hai; jo dhana kI daur3a meM hI nahIM hai| lekina vaisA garIba samrATa ho jAtA hai| dhana mila jAtA hai to dhana mukta nahIM karatA dikhAI par3atA; aura bhI bAMdha letA hai, kasakara bAMdha letA hai| sunA hai maiMne ki mullA nasaruddIna ke gAMva meM eka amIra AdamI thaa| aura jaisA ki amIra AdamI hote haiM, mahAkRpaNa thaa| kapar3e bhI kabhI dhotA thA, isameM zaka thA; kyoMki dhone se kapar3e jaldI naSTa ho jaate| ghara meM bImArI A jAye to ilAja nahIM karavAtA thA ! kyoMki bImArI to apane se hI ThIka ho jAtI hai, ilAja to nAhaka paise kA kharca hai ! usane saba taraha ke siddhAMta banA rakhe the jo usake paise ko bacAte the| __ phira gAMva meM eka jAdUgara, eka madArI AyA aura usakI bar3I carcA phailI ki vaha bar3e gajaba ke khela dikhA rahA hai| usake khela kA nAma thA : di mirekl-cmtkaar| Akhira usa kaMjUsa ko bhI mana meM khela dekhane kA khayAla uThane lgaa| lekina mana meM bar3I pIr3A hotI thI, kyoMki patnI kahatI thI, agara tuma gaye to maiM bhI jAUMgI; beTA kahatA thA, agara tuma gaye to maiM bhI jaauuNgaa| to tIna rupaye kA kharca thA; eka rupayA TikaTa thA eka-eka AdamI kaa| 490 .
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA to tIna rupaye ke mAre vaha bar3A parezAna thaa| magara roja khabareM AtIM ki bar3A camatkAra ho rahA hai; bar3A adabhuta jAdU hai, aisA kabhI dekhA nhiiN| usakI jijJAsA bar3hatI gyii| Akhira saMyama TUTa gyaa| AkhirI dina jaba ki vaha madArI jAne vAlA thA, vaha bhI pahuMca gayA apanI patnI, bacce ko lekr| kya meM khar3A ho gyaa| nasaruddIna bhI yaha dekhakara ki kaMjUsa tIna rupaye kharca karane jA rahA hai, usake pIche-pIche gyaa| vaha bhI kyU meM khar3A ho gayA ki kyA hotA hai| jaba kaMjUsa pahuMcA khir3akI para to usane mola-bhAva karanA zurU kiyaa| khir3akI para baiThI lar3akI ne bahuta bAra kahA ki mola-bhAva kA savAla hI nahIM hai, tumheM dekhanA ho to tIna rupaye kharca hoNge| aura aba dera mata karo, pahalI ghaMTI ho cukI hai| vaha bAra-bAra khIse meM hAtha DAlatA aura bAhara nikAla letaa| vaha kahatA ki Akhira Der3ha rupaye meM nahIM ho sakatA kyA? aura aba kyU meM koI bhI nahIM hai, hama tIna hI bace haiM; eka mullA nasaruddIna bhara pIche khar3A hai| __usa lar3akI ne kahA, aba Apa TikaTa lete haiM yA maiM khir3akI baMda karUM? Akhira usane tIna rupaye...usakI AMkhoM meM AMsU bhI A gye| usane tIna rupaye nikAlakara diye| nasaruddIna ne kahA : nAu Ai kaina go Tu mAi homa, Ai haiva sIna da mirekala-aba mujhe aMdara jAne kI koI jarUrata hI nahIM hai, camatkAra to maiMne dekha hI liyaa| dhana bhI pakar3a letA hai; prema bhI jise hama kahate haiM, vaha bhI pakar3a letA hai aura jakar3a letA hai| hama jIvana meM jo kucha bhI karate haiM, vaha saba hameM gulAma hI kiye calA jAtA hai| jijJAsu mahAvIra se pUcha rahA hai ki vaha kauna-sI kalA hai, kisa DhaMga se uThe, baiThe, caleM, vyavahAra kareM ki koI baMdhana hameM na baaNdhe| _ 'pApa-karma' baMdhana kA purAnA nAma hai| vaha purAnI bhASA hai, jisase hamArI svataMtratA naSTa na ho aura hama usa avasthA meM pahuMca jAyeM, jahAM hama parama svataMtra haiN| vahI AnaMda hai| isalie mahAvIra brahma ko bhI parama avasthA nahIM kahate-mokSa ko parama avasthA kahate haiN| kyoMki jahAM brahma bhI maujUda ho, dUsarA bhI maujUda ho, vahAM thor3A baMdhana hogaa| jahAM koI bhI na raha jAye; jahAM sirpha svayaM kA honA hI AkhirI sthiti hai, usa kaivalya ko kaise pAyA jAye ? lekina pUchane vAlA pUcha rahA hai karma kI bhASA meN| jijJAsukarma kI bhASA meM hI puuchegaa| mahAvIra ne usase kahA : 'AyuSmana ! sAdhaka viveka se cale; viveka se khar3A ho; viveka se baiThe; viveka se soye; viveka se bhojana kare; viveka se bole, to use pApa-karma nahIM baaNdhtaa| ' krAMtikArI pharka ho gyaa| mahAvIra kA jora kaise cale, isa para nahIM hai; kaise baiThe, isa para nahIM hai; kaise uThe, isa para nahIM hai| sabhI kriyAoM ke bIca unhoMne viveka ko jor3a diyA; viveka se cale, viveka se khar3A ho, viveka se baitthe| uThane-baiThane kA mUlya nahIM hai, viveka kA mUlya hai| aura 'viveka' mahAvIra kA kImatI zabda hai| viveka se mahAvIra kA artha hai, aveyaranesa, hosh| lekina jaina paraMparA use bar3A galata smjhii| jaina paraMparA ne viveka kA zAbdika artha liyA hai-ddiskrimineshn| jaina paraMparA ne socA ki bheda karake caleM ki yaha galata hai, yaha na karUM; aura yaha ThIka hai, yaha karUM; yaha viveka kA artha liyaa| agara yaha viveka kA artha liyA to jijJAsu kI aura paramajJAnI kI bhASA meM koI pharka hI nahIM haa| jijJAsu bhI yahI pUcha rahA thaa| isalie paMDitoM ko bhI lagA ki artha yahI hogA mahAvIra kA ki 'viveka se cale'--isakA matalaba yaha ki dekhakara cale ki jamIna para koI kIr3A-makor3A to nahIM cala rahA hai, harI ghAsa to nahIM ugI hai| _ 'viveka se soye', dekhakara soye ki koI strI to kamare meM maujUda nahIM hai| 'viveka se bhojana kare', dekha le ki jo bhojana diyA gayA hai, vaha saba taraha se za zaddha hAthoM se banAyA gayA hai| aura usameM koI azuddhi to nahIM hai| 491
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 eka artha meM paMDitoM ne jo artha liyA, vaha ThIka mAlUma pdd'egaa| kyoMki sAdhaka ne jo pUchA thA, jijJAsu ne jo savAla uThAyA thA, agara mahAvIra usI tala para javAba de rahe haiM, to paMDitoM ne jo artha kiye haiM jaina paraMparA meM, ve ThIka haiN| lekina jahAM ajJAnI pUchatA hai aura jJAnI uttara detA hai, vahAM DAyamenzana-AyAma badala jAte haiM; ajJAnI kI bhASA aura jJAnI kI bhASA meM buniyAdI aMtara ho jAtA hai| jahAM ajJAnI kI bhASA bahirmukhI hotI hai, jJAnI kI bhASA aMtarmukhI ho jAtI hai| __isameM samajha lenA yaha hai ki sArI kriyAoM ke bIca jisa bAta para jora hai, vaha viveka hai| kriyAeM gauNa haiM, viveka mahatvapUrNa hai| aura viveka kA artha Diskriminezana nahIM hai, bheda nahIM hai| viveka kA artha hoza hai, amUrchA hai, apramAda hai, jAgarUkatA hai| agara viveka kA artha-bheda hai-sahI aura galata meM, to bAta bAharI ho gayI ki maiM corI na karUM, dAna kruuN| lekina agara viveka kA artha AMtarika jAgarUkatA hai, to bAhara bheda karane kA koI savAla nahIM hai; bhItara maiM jAgarUka rhuuN| agara bhItara maiM jAgarUka hUM, to corI hogI hI nahIM; nahIM karane kA savAla nahIM hai| dAna hogA; karane kA savAla nahIM hai| __viveka se jAgA huA vyakti bAMTatA hI rahatA hai| bAMTanA usakA AnaMda ho jAtA hai| viveka se jItA huA vyakti dUsare se chInane kA soca bhI nahIM sakatA, kyoMki dUsare ke pAsa na chInane ko kucha hai, na dUsare se kucha chInA jA sakatA hai| aura chInane kI koI jarUrata nahIM hai| kyoMki jo bhI ho sakatA hai, vaha mere bhItara svayaM maujUda hai| viveka se jAgA huA vyakti apanI apAra saMpadA ko dekhatA hai| isa apAra saMpadA kA mAlika corI karane jAyegA, kisI se chInegA, jhapaTegA; yaha savAla hI nahIM uThatA hai| aura isa viveka meM eka mahatvapUrNa bAta dikhAI par3anI zurU hotI hai ki jo maiM detA hUM, usI kA maiM mAlika haM; jo maiM de sakatA hUM, vahI merI saMpadA hai; jo maiM roka letA hUM, usakA maiM mAlika nahIM huuN| ___ isalie dhyAna rahe, jo bhI Apa de pAte haiM, Apa sirpha usake hI mAlika haiN| dAna hI khabara detA hai ki Apa mAlika the| kaMjUsa mAlika nahIM hai apane dhana kA, dhana hI kaMjUsa kA mAlika hai| jo de sakatA hai, AnaMda se de sakatA hai ! dhyAna rahe, sAmAnya AdamI AnaMda se le sakatA hai, de nahIM sktaa| dene meM pIr3A hai, lene meM sukha hai| lekina agara lene meM sukha hai aura dene meM pIr3A hai, to ApakA jIvana pUrA kA pUrA pIr3A se hI bharA rhegaa| __ jaise hI vyakti ke jIvana meM krAMti ghaTita hotI hai, hoza AtA hai, sAre niyama badala jAte haiN| lene kI jagaha denA niyama ho jAtA hai| lene meM sukha nahIM, dene meM sukha zurU ho jAtA hai| isalie corI kA to prazna nahIM hai| dUsare ko nukasAna pahuMcAne kA savAla nahIM hai| kyoMki hama nukasAna dUsare ko isIlie pahuMcAnA cAhate haiM ki hama bhayabhIta haiM ki dUsarA hameM nukasAna na pahuMcA de| mekyAvalI ne kahA hai ki isake pahale ki koI tuma para AkramaNa kare, tuma AkramaNa kara denA; kyoMki m zAma ko nAmAkamaNa kara denA. kyoMki pahale AkamaNa kara denA sarakSA kA sugamatama upAya hai, ekamAtra Diphensa hai jagata meN| jahAM hama khar3e haiM aMdhere meM, vahAM pahale hamalA kara denA, isake pahale ki koI hamalA kre| isake pahale ki koI mujhase chIna le, maiM chIna lU; isase pahale ki koI mujhe dukha de, maiM use dukha de dUM yahI isa aMdhere meM calatI huI vyavasthA hai| jaise hI koI bhItara hoza se bharatA hai, yaha sArI vyavasthA badala jAtI hai| isake pahale ki koI majhase chIne, maiM de daM, aura dene se AnaMdita ho jaauuN| jIsasa ne kahA hai, koI agara tumhArA koTa chIne, to tuma kamIja bhI de denaa| aura koI agara tumase eka mIla bojha Dhone ko kahe, to tama do mIla taka cale jaanaa| jIsasa ke isa vacana ko IsAiyata ThIka se samajha nahIM paayii| yaha vacana jIsasa ko bhArata se hI milaa| yaha vacana bauddha 492 .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA vizvavidyAlayoM kI havA se jIsasa ko milaa| aura isake pIche dAna kA savAla nahIM hai, isake pIche hoza kA savAla hai| jitanA hozapUrNa vyakti ho, utanA chInane se mukta ho jAtA hai aura dene meM sarala ho jAtA hai| ___ mahAvIra ko dhyAna rkheN| caleM, khar3e hoM, baiThe, soyeM, bhojana kareM, boleM-yaha saba gauNa hai| sabake bhItara eka zarta hai, viveka se| agara viveka sadha jAye, to saba sadha jaayegaa| maiMne sunA hai ki mullA nasaruddIna ko usake cikitsaka ne kahA ki tU zarAba pInA baMda kara de| aba nazA bahuta jyAdA bar3hane lagA hai| ...gayA thA cikitsaka ke paas| to hAtha jaba cikitsaka ne usakA apane hAtha meM nADI dekhane ko liyA, to usakA hAtha itanA kaMpa rahA thA ki usake cikitsaka ne kahA ki mAlUma hotA hai, jarUrata se jyAdA pIne lage ho ! bahuta pI rahe ho ! hAtha itanA kaMpa rahA hai ! ___ nasaruddIna ne kahA : kahAM pI pAtA hUM ! jyAdA to jamIna para hI gira jAtI hai| to cikitsaka ne kahA, aba bahuta ho gayA, aba ruko / tumhAre girane kA vakta karIba AyA jA rahA hai| tuma yaha zarAba baMda karo, isI se nazA ho rahA hai| nasaruddIna ne kahA ki maiM thor3A vaijJAnika buddhi kA AdamI huuN| pakkA nahIM ki nazA kisa bAta se ho rahA hai, kyoMki maiM zarAba meM soDA milAkara pItA huuN| patA nahIM, soDA se ho rahA ho| cikitsaka ne kahA : kyA tuma pAgala ho gaye ho, nasaruddIna ? nasaruddIna ne kahA : mujhe kucha dina kA vakta do| mere pAsa jarA vaijJAnika buddhi hai, maiM prayoga karake dekha luuN| to usane eka dina brAMDI meM soDA milAkara piyaa| phira dUsare dina usane vhiskI meM soDA milAkara piyaa| phira tIsare dina tIsarI taraha kI zarAba meM soDA milAkara piyaa| aise sAta dina usane dekhA ki hara hAlata meM nazA hotA hai aura eka hI kAmana elimeMTa hai, soddaa| to usane cikitsaka ko jAkara kahA ki tuma galatI meM ho, aura jisane bhI tumako kahA ki zarAba meM nazA hotA hai, vaha nAsamajha hai| maiMne hara hAlata meM, hara cIja meM soDA milAkara pIkara dekha liyA hai| lekina soDA hI naze kA kAraNa hai| to aba maiM soDA chor3atA hU~, khAlI zarAba piyuuNgaa| mahAvIra ne anubhava se jAnA hai ki mUrchA hara kRtya ke pIche pApa hai| hara kRtya ke pIche mUrchA pApa hai| Apa kyA karate haiM, yaha bAta bahuta mUlyavAna nahIM hai| usake pIche mUrchA hai, behozI hai| vahI behozI upadrava hai| behozI kA kAraNa koI bhI ho sakatA hai| ___ maiM eka bahuta bar3e sine-digdarzaka sI.bI. DimAyala kA jIvana par3hatA thaa| usane bar3e anUThe citra nirmita kiye haiN| araboM rupaye ke kharca se eka-eka dRzya bnaayaa| marate vakta DimAyala kA khayAla thA ki eka dRzya aura maiM le lUM-jagata kI sRSTi kA dRzya, jaba paramAtmA chaha dina meM jagata banAtA hai-kaise banatA hai jgt| araboM-araboM DAlara kharca thaa| lekina usane himmata kI aura spena meM eka ghATI khriidii| aura usa ekAMta nirjana ghATI meM araboM rupayoM kA vaijJAnika iMtajAma kiyA; dasa minaTa kI vyavasthA kI ki kaise prakAza paidA hotA hai| phira kaise pathvI kA janma hotA hai| phira kaise paudhe paidA hote haiN| phira kaise jIvana kA avataraNa hotA hai-aura chaha dina meM paramAtmA kaise prakRti ko pUrA nirmita karatA hai| jagata kA, vizva kA janma ! yaha itanA kharcIlA mAmalA thA, aura dasa minaTa meM araboM DAlara kA kharca thaa| aura eka hI bAra yaha ho sakatA thaa| agara isakA dobArA phira se citra lenA par3e, agara eka daphe meM philma galata ho jAye, kaimarAmaina bhUla-cUka kara jAye, to phira dasa gunA kharca hogaa| aura bar3A upadrava thaa| isalie DimAyala ne cAroM tarapha pahAr3iyoM para cAra kaimarAmaina ke samUha khar3e kiye; aura sabako hara hAlata meM cetAvanI dI ki saba citra 493
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 lenA tAki koI bhUla-cUka na ho jaaye| eka hI bAra meM yaha ghaTanA ho jAnI caahie| __ phira janma huA usa vaijJAnika vyavasthA se prakAza kA, khuda DimAyala rone lagA, itanA adabhuta dRzya thA; kaMpane lagA; AnaMda vibhora ho gyaa| aura jaba dRzya pUrA huA dasa minaTa ke bAda, to usane pahalA kAma kiyA ki pahale kaimarAmaina ko phona kiyA aura pUchA ki kyA hAlata hai ? usa kaimarAmaina ne kahA ki kSamA kareM, maiM itanA zarmiMdA ho rahA hUM ki kyA khuuN| maiM to bhUla hI gyaa| dRzya itanA adabhuta thA ki maiM dekhane meM laga gayA, citra to le nahIM paayaa| __ DimAyala kI jaisI Adata thI, usane do-cAra bhaddI gAliyAM dI, aura usane kahA ki mujhe patA hI thA ki yaha upadrava honevAlA hai, isalie maiMne cAra iMtajAma kiye| dUsare ko phona kiyaa| usane kahA ki saba ThIka thA, lekina philma car3hAnA bhUla gye| yaha to jaba dRzya khatma ho gayA, kaimare meM jhAMkA to patA lagA ki hama nAhaka hI zaTara dabAte rahe, philma to thI hI nhiiN| aba to DimAyala kA hRdaya dhar3akane lagA ki yaha to bahuta muzkila mAmalA dikhatA hai| tIsare ko Darate hue phona kiyaa| tIsare ne kahA ki kyA Apako kahUM, mara jAne kA mana hotA hai| saba ThIka thA; philma ThIka car3hI thI: kaimarA bilakala taiyAra thA-lensa se TopI utAranA bhUla gyaa| dRzya hI aisA thA DimAyala, ki hama kyA kreN| cauthe ko to use bhaya hone lagA phona karane meN| lekina jaba cauthe ko phona kiyA to AzA bNdhii| usane kahA, 'hallo sI.bI.'-cauthe AdamI ne kahA, usakI AvAja se aisA lagA ki kama se kama isane ThIka avasthA meM citra le liyA hogaa| to DimAyala koI gar3abar3a to nahIM? usane kahA ki bilakula nahIM, saba ThIka hai| usane kahA, 'aisA ThIka kabhI nahIM thA, jaisA ThIka aba 'philma car3hI hai ?' 'bilakula philma car3hI hai|' 'tumane TopI alaga kara lI lensa kI?' 'bilakula alaga hai|' DimAyala ne kahA, 'dhanyavAda paramAtmA kA !' usa cauthe AdamI ne kahA, 'rileksa sI.bI., jasTa giva e hiMTa; vhena yU Ara reDI, vI Ara reDI-basa, jarA izArA karo, hama bilakula taiyAra haiN|' patA calA vaha cauthe AdamI meM jo jAna mAlUma par3a rahI thI, vaha nazA kiye thaa| vaha zarAba pI gayA thaa| abhI unako yaha patA hI nahIM thA ki vaha dRzya ho cukA ! mahAvIra jIvana kI sArI bhUla, sAre pApa ke pIche, mUrchA ko, behozI ko...! behozI kA kAraNa kucha bhI ho| cAhe uttejanA A jAye, to bhI AdamI behoza ho jAtA hai| krodha A jAye, to bhI AdamI behoza ho jAtA hai| kAmavAsanA A jAye, to bhI AdamI behoza ho jAtA hai| lobha pakar3a le, to bhI AdamI behoza ho jAtA hai| ahaMkAra pakar3a le, to bhI AdamI behoza ho jAtA hai| eka tatva khayAla meM rakhane jaisA hai ki jaba bhI koI burAI pakar3atI hai, to usameM eka anivArya bhItarI zarta hai ki Apa behoza hone caahie| Apane krodha meM dekhA hogA ki Apa aisA kAma kara lete haiM, jo ApakabhI kara nahIM sakate the| bAda meM pachatAte haiM, rote haiM, socate 494
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA haiM, yaha kaise kiyA ? lekina vaha kiyA isalie ki Apa usa vakta hoza meM nahIM the| __ lobha meM AdamI kucha bhI kara letA hai| ahaMkAra meM AdamI kucha bhI kara letA hai| kAmavAsanA se bharA huA AdamI kucha bhI kara letA hai| vikSiptatA pakar3a letI hai| mahAvIra kA nidAna yaha hai ki Apa jaba bhI burA karate haiM, to kyA burA karate haiM, yaha mahatvapUrNa nahIM hai; usa bure karane ke pIche eka anivArya bAta hai ki Apa hoza meM nahIM hote| ___ isalie kRtyoM ko badalane kA koI savAla nahIM hai| bhItara se hoza saMbhAlane kA savAla hai| aura mUrchA chor3ane kA savAla hai| uThate baiThate, sote, bhojana karate hozapUrvaka karanA hai|| Apa calate haiM--ApakA calanA behoza hai| Apako calate vakta bilakula patA nahIM hotA ki Apa cala bhI rahe haiN| calane kA kAma zarIra karatA hai| yaha ATomeTika hai, yAMtrika hai| _calane ko bhI chor3a deN| eka AdamI sAikila calA rahA hai; use patA bhI nahIM hotA hai ki vaha calA rahA hai| Apa apanI kAra calA rahe haiN| Apa kahAM mar3a jAte haiM, kaba ghara ke daravAje para Apa A jAte haiM. kaba apane gaireja meM cale jAte haiM. isa sabake lie Apako socane kI jarUrata nahIM hai| isa sabakA hoza bhI rakhane kI jarUrata nahIM hai| yaha saba hotA hai roja kI yAMtrikatA se| agara bIca meM koI eksiDeMTa hone kI avasthA A jAye, to kSaNa bhara ko hoza AtA hai, anyathA yaMtravata saba calatA rahatA hai| __ Apane kabhI dekhA, Apa kAra calAte hoM aura acAnaka eksiDeMTa hone kI hAlata A jAye, to eka jhaTakA lagatA hai nAbhi para; sArA zarIra kA yaMtra hila jAtA hai| vicAra baMda ho jAte haiN| eka sekeMDa ko hoza AtA hai, anyathA saba behozI meM calatA calA jAtA hai| zI meM calatI calI jAtI hai| jaise hama soye hae cala rahe hoN| hameM patA hI nahIM hotA, hama kyA kara rahe haiN| basa, yaMtravata karate cale jAte haiN| roja vahI karate haiM, phira roja vahI karate cale jAte haiN| ThIka vakta para bhojana kara lete haiM; ThIka vakta para so jAte haiM; ThIka vakta para prema kara lete haiM; ThIka vakta para snAna kara lete haiN| saba baMdhA huA hai| usa baMdhe meM Apako soca-vicAra kI, hoza kI koI bhI AvazyakatA nahIM hai| __isa avasthA ko mahAvIra soyI huI avasthA kahate haiM, eka taraha se hipnoTAijDa, naze meN| aura mahAvIra kahate haiM, yahI pApa kA mUla kAraNa hai| isalie jo bhI hama karate haiM, usa karane meM hoza na hone kI vajaha se hama baMdhate haiN| hama prema kareM to baMdha jAte haiN| hama dharma kareM to baMdha jAte haiN| hama maMdira jAyeM to gulAmI ho jAtI hai, hama na jAyeM to gulAmI ho jAtI hai| ___ hama jo kucha bhI kareM, mUrchA se gulAmI kA janma hotA hai| mUrchA gulAmI kI jananI hai| isalie mahAvIra kahate haiM, viveka se cale, viveka se khar3A ho, viveka se baiThe, viveka se soye, viveka se bhojana kare, viveka se bole, to use pApa-karma nahIM baaNdhtaa| pratyeka kRtya meM viveka samAviSTa ho jaaye| pratyeka kRtya kI mAlA manake kI taraha ho jAye aura bhItara viveka kA dhAgA phaila jaaye| cAhe kisI ko dikhAI par3e yA na par3e lekina Apako viveka bhItara banA rhe| ___ kaise kareMge ise? hameM AsAna hotA hai, agara koI kRtya badalane ko kaha de| kaha de ki dukAna chor3a do, maMdira baiTha jAo; samajha meM AtA hai; sarala bAta hai; kyoMki chor3anevAlA to badalatA nahIM hai| vaha to pakar3anevAlA hI banA rahatA hai| ___ makAna chor3a dete haiM, maMdira pakar3a lete haiN| pakar3ane meM koI pharka nahIM aataa| muTThI baMdhI rahatI hai| dhana chor3ate haiM, tyAga pakar3a lete haiN| gRhastha kA veza chor3ate haiM, sAdhu kA veza pakar3a lete haiN| pakar3anA jArI rahatA hai| mUrchA meM koI aMtara nahIM par3atA hai| UparI cIjeM badala jAtI haiM; lebila badala jAte haiM; nAma badala jAte haiM; bhItara kI vastu vahI kI vahI banI rahatI hai| isalie bahuta AsAna hai ki koI hamase kaha de ki hiMsA mata kro| mAMsAhAra mata kro| rAta pAnI mata piio| bilakula AsAna hai, chor3a dete haiN| 495
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 lekina koI hamase kahe, caubIsa ghaMTe hoza rkho| yaha bar3A kaThina hai| eka sekeMDa bhI hozapUrvaka jInA atyaMta dUbhara hai| atyaMta dUbhara ! agara Apa koziza kareM pAMca minaTa rAste para calane kI ki maiM hozapUrvaka calUMgA, to Apa pAyeMge ki eka sekeMDa bhI nahIM cala pAye, do kadama bhI nahIM uThA pAye ki mana kahIM aura calA gyaa| Apa phira yaMtra kI bhAMti calane lge| bhItara se isa yAMtrikatA ko tor3ane kA savAla hai| bhItara yaha yaMtravatatA na raha jaaye| kucha bhI ho mere jIvana meM, hAtha bhI hile, AMkha bhI jhapake, to merI jAnakArI ke binA na ho| maiM hoza se bharA rahaM, to hI ho| ___ kaThina hogaa| tapazcaryA hogii| aura bar3I ceSTA ke bAda hI, varSoM aura janmoM kI ceSTA ke bAda aisI kSamatA bhItara AnI zurU hotI hai, aisA iMTigrezana aura krisTalAijezana hotA hai, jaba AdamI hozapUrNa hotA hai| gurajiepha pazcima meM eka mahatvapUrNa saMta thA abhI, isa sadI meN| marane ke kucha dina pahale usane Der3ha sau mIla kI raphtAra se kAra calAyI aura jAnakara durghaTanA kii| durghaTanA bhayaMkara thI; jAnakara kI gayI thii| eka caTTAna, eka vRkSa se jAkara TakarA gyaa| koI Der3ha sau phraikcara hue| pUre zarIra kI haDDI-haDDI TUTa gyii| kucha bacA nahIM saabit| lekina vaha pUre hoza meM thA, hoza nahIM khoyA thaa| to jaba usake mitroM ne, ziSyoM ne pUchA ki yaha Apane kyA kiyA? Der3ha sau mIla kI raphtAra se gAr3I calAne kA koI kAraNa na thA itane saMkare rAste pr| koI prayojana bhI nahIM thaa| koI jaldI bhI nahIM thii| to gurajiepha ne kahA ki yaha saba jAnakara kiyA gayA hai| maiM marane ke pahale yaha dekhanA cAhatA thA ki merA zarIra cakanAcara ho jAye. to bhI merA hoza na khoye| aba maiM nizciMta huuN| aba marate vakta mauta merA kucha bhI nahIM bigAr3a sakatI; merA hoza kAyama rhegaa| isase jyAdA mauta kyA karegI ! sArA zarIra TUTa gayA hai, lekina eka kSaNa ko hoza nahIM khoyA hai ! __gurajiepha ke ziSya AspensakI ne bhI marate vakta apane mitroM ko apane sAtha liyA aura kAra se yAtrA para nikala gyaa| kahIM ruke hI nhiiN| rAta A jAye, to bhI gAr3I calAtA rhe| Akhira usake mitroM ne kahA, yaha kyA kara rahe ho? tIna dina ho gaye, na tuma rukate, na tuma sote| ___ to AspensakI ne kahA ki maiM jAgate hue hI maranA cAhatA huuN| nIMda meM patA nahIM, maiM mauta ke vakta ThIka hoza rakha sakU~, na rakha skuuN| to maiM calate hI rahanA cAhatA hUM isa kAra meM; calAte hI rahanA cAhatA hUM isko| maiM maranA cAhatA hUM jAgatA huA, tAki mujhe pakkA patA ho ki jaba mauta AyI, to maiMne bhItara hoza jarA bhI nahIM khoyaa| mahAvIra isa viveka ko kaha rahe haiN| unakA viveka koI naitika bAta nahIM hai, eka bar3I yaugika prakriyA hai| Apa kucha bhI karate haiM, Apako patA nahIM hotaa| Apa baiThe haiM, ApakA paira hila rahA hai kursI pr| Apa koI kAraNa batA sakate haiM, kyoM hila rahA hai ? agara Apako maiM kahUM ki ApakA paira hila rahA hai, Apa nAhaka paira hilA rahe haiM, kyoMki cala nahIM rahe haiM, baiThe haiM, to paira kyoM hilA rahe haiM? to paira ruka jaayegaa| kyoMki Apako hoza A gyaa| lekina kAraNa Apa bhI nahIM batA skte| __mahAvIra kaheMge ki agara kursI para baiThakara paira hI hila rahA hai, to hozapUrvaka hI hilAo, jAnate hue hilAo ki koI kAraNa hai| kAraNa jarUra hai vahAM; eka becainI hai bhiitr| vaha becainI paira se baha rahI hai| Apa baiThe haiM, to karavaTa hI badalate raheMge baiThe hue| vaha becainI karavaTa badala rahI hai| bhItara eka becainI kA vikSipta jvara cala rahA hai| koI caina nahIM hai| ___ isa becainI ko jAno aura nikAlo-lekina hoshpuurvk| isako behozI meM mata bahane do| kyoMki yaha behozI meM agara baha rahI hai, to isakA matalaba yaha huA ki tuma na to apane mAlika ho, na apane kRtyoM ke mAlika ho sakate ho| kyoMki jo itane choTe kRtyoM kA mAlika nahIM hai, vaha soce ki maiM corI nahIM karUMgA, maiM krodha nahIM karUMgA, maiM hatyA nahIM karUMgA, unakA Apa bharosA mata krnaa| 496
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA kabhI socate haiM ki Apa hatyA kareMge? Apa kabhI nahIM socate / jinhoMne hatyA kI haiM, unhoMne bhI karane ke pahale kabhI nahIM socA thA ki hatyA kreNge| manovaijJAnikoM kA kahanA hai ki jo loga niraMtara socate rahate haiM ki hatyA kareMge, ve hatyA nahIM krte| akasara ve loga hatyA karate haiM, jinhoMne kabhI socA hI nhiiN| lekina kisI jvara ke kSaNa meM, vikSiptatA ke kSaNa meM ghaTanA ghaTa jAtI hai| ve kisI kI gardana dabA dete haiN| dabAne ke bAda hI unako patA calatA hai ki yaha kyA kara baiThe ! yaha kyA ho gayA ! lekina, yaha Apa bhI kara sakate haiM ! kyoMki jinhoMne kiyA hai, ve Apa hI jaise bhale loga the| unameM koI aMtara nahIM thA karane ke phle| karane ke pahale ve bhI bharosA nahIM kara sakate the ki unase aura hatyA ho sakatI hai ! lekina unase ho gyii| Apa se bhI ho sakatI mA! ___ hone kA sArA kAraNa maujUda hai kyoMki Apa behoza haiN| Apa jA rahe haiM, Apane kabhI corI nahIM kI, lekina Apako lAkha rupaye ke noTa rakhe hue dikhAI par3a jAyeM, cora jo bhItara soyA hai, phaurana jaga jaayegaa| vaha Apako hajAra dalIleM de degaa| vaha hajAra vidhiyAM khoja legaa| vaha dalIleM phira buddhi ko samajhAne ke lie haiM tAki hoza na raha jAye; tAki buddhi so jAye / corI Apase ho jaayegii| yaha pa kisI bhI kSaNa kara sakate haiN| Apa kaheMge ki maiM nahIM kara sktaa| usakA kAraNa hai ki pAMca rupaye kA noTa rahA hogA, pAMca lAkha nahIM rahe hoNge| pAMca rupaye ke noTa kI Apa corI nahIM karate-utanA ApakI mUrchA ke lie kAphI nahIM hai| hara AdamI kI corI kI sImA hai| garIba AdamI pAMca rupaye kI kara letA hai, amIra AdamI pAMca lAkha kI karatA hai| aura amIra AdamI hai, pAMca karor3a kI karatA hai| vaha pAMca karor3a kI corI karanevAlA pAMca kI corI nahIM karatA, isase Apa yaha mata samajha lenA ki acora hai| pAMca rupaye kI corI karanevAlA pAMca kauDI kI nahIM karegA, isase Apa yaha mata samajhanA ki vaha acora hai| taba taka corI nahIM miTegI, jaba taka mUrchA nahIM miTatI / yaha ho sakatA hai ki ApakI corI kI kImata ho ki kitanI kImata para Apa corI kareMge / choTe AdamI choTI corI karate hai, bar3e AdamI bar3I corI karate haiN| choTe AdamI bahuta sI corI karate haiM kyoMki choTI-choTI karate haiM / bar3e AdamI thor3I corI karate haiM; kabhI karate haiM; ekAdha karate haiM lekina bar3I karate haiN| vaha saba pUrA kara lete haiN| pUrI jiMdagI kI corI eka daphA meM nipaTA lete haiN| ___ hara AdamI kI kImata hai| aura kImata paristhiti para nirbhara hai, Apake hoza para nirbhara nahIM hai| Apa sabhI taraha ke pApa kara sakate haiM, jo kisI manuSya ne kabhI kiye hoN| ise dhyAna meM rakheM / hara AdamI ke bhItara pUrI manuSyatA baiThI huI hai| jo pApa kabhI bhI huA hai isa pRthvI para, vaha Apa bhI kara sakate haiN| ulaTI bAta bhI sahI hai, jo jo paNya isa pathvI para kabhI bhI haA hai. vaha Apa bhI kara sakate haiN| Apake bhItara caMgejakhAna baiThA hai aura mahAvIra bhI baiThe haiN| donoM kI maujUdagI hai| aura donoM kI maujUdagI isa bAta para nirbhara karatI hai ki kauna sakriya ho jaayegaa| mUrchA bar3hatI calI jAye to Apa caMgejakhAna kI tarapha girane lagate haiN| hoza bar3hane lage to mahAvIra kI tarapha uThane lagate haiN| parama hoza ke kSaNa meM vahI Apake bhItara se bhI hogA jo buddha ko, mahAvIra ko, kRSNa ko, krAisTa ko huA hai| parama behozI ke kSaNa meM vahI Apase hogA jo hiTalara se, nepoliyana se, sikaMdara se, caMgejakhAna se, taimUralaMga se huA hai| ___ Apake bhItara donoM chora maujUda haiN| aura ye jo sIr3hiyAM haiM bIca kI, ye hoza yA mUrchA kI sIr3hiyAM haiN| nIce kI tarapha utareM to mUrcchita hote cale jAte haiN| Upara kI tarapha uThe to hoza se bharate cale jAte haiN| hoza se bharate cale jAyeM to Apa Upara uThate haiN| yaha mahAvIra kI maulika AdhArazilA hai| 'jo saba jIvoM ko apane samAna samajhatA hai, apane-parAye, sabako samAna dRSTi se dekhatA hai, jisane saba AsravoM kA nirodha kara liyA 497
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 hai, jo caMcala iMdriyoM kA damana kara cukA hai, use pApa-karma kA baMdhana nahIM hotaa|' __ jaise-jaise hoza bar3hatA hai, vaise-vaise sabhI jIvoM ke bhItara vahI jyoti dikhAI par3ane lagatI hai, jo mere bhItara hai / jaise-jaise behozI bar3hatI hai, khuda ke bhItara hI AtmA kA patA nahIM calatA, dUsaroM ke bhItara to patA calane kA koI savAla hI nahIM hai / jise maiM apane bhItara nahIM jAnatA, use maiM dUsare ke bhItara kabhI bhI nahIM jAna sakatA huuN| jo maiM apane bhItara jAnatA hUM, vahI mujhe dUsaroM ke bhItara bhI dikhAI par3a sakatA hai| jJAna kA pahalA caraNa bhItara ghaTegA / phira usakI kiraNeM dUsaroM para par3atI haiN| mujhe yahI patA nahIM hai ki mere bhItara koI AtmA bhI hai| itanA behoza hUM ki jo bhItara maujUda hai, vaha bhI dikhAI nahIM pdd'taa| AMkhoM para dhuMdha hai, nazA hai| dhuAM ghirA hai bhItara, kucha dikhAI nahIM par3atA; lekina hama calate cale jAte haiN| __ maiMne sunA hai, eka dina jora kI varSA ho rahI hai aura mullA nasaruddIna apanI patnI ko lekara kahIM jA rahA hai / gAr3I calA rahA hai| varSA itanI jora kI hai, lekina usane vAipara nahIM claayaa| to usakI patnI kahatI hai ki nasaruddIna, vAipara to calA lo, kucha dikhAI nahIM par3atA / nasaruddIna ne kahA, 'koI matalaba nahIM, kyoMki maiM cazmA ghara hI bhUla AyA huuN| mujhe vAipara hI nahIM dikhAI par3a rahe haiN| isalie vAipara cale, na cale, mujhe kyA pharka par3anevAlA hai !' __ aura jora se gAr3I bhagAye jA rahA hai| eka pulisavAlA usako rokatA hai aura pUchatA hai ki kyA tuma pAgala ho gaye ho ? itanI jora se gAr3I bhagA rahe ho ! itanA dhuMdha chAyA huA hai aura vAipara tumhAre cala nahIM rhe| nasaruddIna kahatA hai ki aiksiDeMTa hone ke pahale maiM ghara pahuMca jAnA cAhatA hUM, isalie tejI se calA rahA huuN| mUrchA meM aisA hI ho rahA hai / aura Apa jo bhI kara rahe haiM, surakSA hI ke lie kara rahe haiN| vaha tejI se calA rahA hai, tAki aiksiDeMTa hone ke pahale ghara pahuMca jaaye| jo Apake bhItara agara aisI ghanI mUrchA hai, jahAM kucha bhI nahIM dikhAI par3a rahA hai, jahAM khuda kA honA nahIM dikhAI par3a rahA hai, vahAM dUsare kA honA dikhAI par3ane kA to koI savAla hI nahIM hai| Apako apanA patA nahIM hai, dUsare kA patA to kaise ho sakatA hai! __ AtmajJAna samasta jJAna kA AdhAra hai, strota hai| to mahAvIra kahate haiM, 'saba jIvoM ko apane samAna samajhatA hai...|' yaha hoza ke bAda hI hogaa| ___ 'jo apane-parAye ko samAna daSTi se dekhatA hai...|' kyoMki jaise hI hoza nirmita honA zurU hotA hai, yaha sApha ho jAtA hai ki na koI apanA hai, aura na koI parAyA hai / kyoMki apane-parAye ke saba saMbaMdha mUrchA meM nirmita hue the| kisI ko apanA kahA thA, kyoMki vaha merI mUrchA ko bharatA thA; mere svArtha ko pUrA karatA thA; mere zoSaNa kA AdhAra thaa| kisI ko parAyA kahA thA, kyoMki vaha bAdhA DAlatA thaa| koI mitra thA, kyoMki sahayogI thaa| koI duzmana thA, kyoMki bAdhaka thaa| lekina jaise-jaise hoza bar3hatA hai, yaha sApha hone lagatA hai ki na koI sahayogI ho sakatA hai, na koI bAdhaka; na mujhe koI sukha de sakatA hai, na dukha; isalie na koI mitra ho sakatA hai, aura na koI zatru / to apanA-parAyA samAna hone lagatA hai| 'jisane AsravoM kA nirodha kara liyA hai...|' jaise hI hoza bar3hatA hai, pApa grahaNa karanA baMda ho jAtA hai| abhI to hama Atura hote haiN| kahIM se khabara hameM mila jAye pApa kI, to hama ekadama AkarSita hote haiN| hamArI sArI cetanA jaise pApa ke lie taiyAra baiThI thii| pApa meM hameM rasa hai| akhabAra dekhate haiM; kahIM hatyA, kahIM lUTa, kahIM kisI kI patnI bhAga gayI kisI ke sAtha-AMkheM ekadama aTaka jAtI haiN| binA par3he 498
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA phira Age nahIM bar3hA jAtA / jisa philma meM sabhI kucha zubha ho, use dekhane koI jAyegA hI nhiiN| azubha hameM khIMcatA hai / jisa kahAnI meM sirpha saMtoM kI carcA ho, usameM kucha kahAnI jaisA na raha jaayegaa| Askara vAilDa ne kahA hai : acche AdamiyoM kA koI caritra hI nahIM hotaa| usane ThIka kahA hai| acche AdamI kA koI caritra nahIM hotA, caritra bure AdamI kA hotA hai / isalie acche AdamI ke AsapAsa kahAnI khar3I nahIM ho sakatI-caritra hI nahIM hai ! bare AdamI ke AsapAsa kahAnI khar3I hotI hai| ___ acchA AdamI nizcaritra hotA hai, aisA samajhanA cAhie-zUnya hotA hai; khAlI hotA hai| kucha ghaTanA usake AsapAsa ghaTatI nhiiN| na hatyA hotI hai, na corI hotI hai, na beImAnI hotI hai--kucha nahIM hotA / vaha khAlI hotA hai, jaise na hotA, to bhI koI pharka nahIM pdd'taa| acchA AdamI haTa jAye to koI pharka nahIM pdd'taa| kyoMki acchA AdamI kucha kara hI nahIM rahA hai| ___ mahAvIra kahate haiM : jaise hI hoza bar3hanA zurU hotA hai, vaise hI pApa ke prati jo hamArA prabala AkarSaNa hai, jo Asrava hai, jo hameM khIMca rahA hai aura hama khiMce jA rahe haiM, vaha girane lagatA hai| pApa ke prati hamArI ruci kSINa hone lagatI hai| Apa cAhe pApa na kara rahe hoM, lekina koI pApa karatA hai, usameM ApakA rasa hai / vaha rasa bhI pApa karane jaisA hI hai| vaha pApa hai prAksI ke dvArA / dUsare ke mAdhyama se Apa pApa kA majA le rahe haiN| __ Apane dekhA, philma dekhate vakta Apa AiDeMTiphAiDa ho jAte haiM kisI pAtra se, Apa eka ho jAte haiM kisI pAtra se| aura vaha pAtra Apake jIvana ko jIne lagatA hai| Apa apane bhItara se jo nikAlanA cAhate the aura nahIM nikAla pAye haiM, vaha Apa usa pAtra meM nikAlate haiN| yaha prAksI se jIvana hai| yaha abhinetA ke mAdhyama se Apa kAma kara rahe haiN| isameM ApakA nikAsa hotA hai--manovaijJAnika kahate haiM, kaithArasisa hotA hai / ve ThIka kahate haiN| agara Apa khUna se bharI philma, hatyAoM se bharI philma dekhakara ghara lauTate haiM, to ApakI khuda kI hatyA karane kI vRtti aura khUna karane kI vRtti thor3I-sI rAhata pAtI hai| kisI ke dvArA Apane yaha kAma kara liyaa| ghara Apa halake hokara lauTate haiN| ___ manovaijJAnikoM kA to kahanA hai ki yaha philmeM hatyA Apa meM bar3hAtI nahIM, kama karatI haiN| unakI bAta meM satya ho sakatA hai| kyoMki ye Apako thor3A-sA hatyA karane kA maukA de detI haiM; aura binA kisI jhaMjhaTa ke, binA kisI aparAdha meM phNse| thor3e-se paise pheMkakara aura tIna ghaMTe aparAdha karake Apa ghara vApasa A jAte haiN| kyA Apane dekhA hai, agara philma meM koI azlIla, kAmuka dRzya ho, to Apa kAmottejita ho jAte haiN| usakA adhyayana nahIM kiyA gayA--kiyA jAnA caahie| logoM para yaMtra lagAye jA sakate haiM, jo unake mastiSka kI khabara deN| jaba koI nagna strI citra meM AtI hai, to Apa kAmottejita ho jAte haiN| vaha kAmottejanA eka taraha kA saMbhoga hai-praaksii...| mullA nasaruddIna eka philma meM baiThA haA hai| khaba pI gayA hai| pahalA zo khatma ho gayA hai, lekina vaha vahAM se haTatA nhiiN| naukara Akara use kahate haiM ki yaha zo khatma ho gayA hai / vaha kahatA hai, dUsarI TikaTa lAkara yahIM de do| dUsarA zo bhI khatma ho gyaa| vaha kahatA hai, tIsarI TikaTa bhI lAkara... / mainejara bhAgA huA AtA hai... Apa hoza meM haiM, nasaruddIna?' nasaruddIna kahatA hai ki jarA kucha kAraNa hai| mainejara pUchatA hai, 'kAraNa kyA hai ?' 'philma meM eka dRzya hai ki kucha striyAM kapar3e utArakara tAlAba meM kUdane kI taiyArI kara rahI haiM / ve bilakula unhoMne kapar3e utAra diye haiN| AkhirI kapar3A utArane ko raha gayA hai aura tabhI eka relagAr3I dRzya ko DhAMka letI hai| pAnI meM kUdane kI AvAja AtI hai, lekina 499
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 taba taka usa relagAr3I ne saba gar3abar3a kara diyaa| ve pAnI meM khar3I haiN| vaha relagADI calI gyii|' nasaruddIna kahatA hai, 'kabhI to relagAr3I leTa hogii| maiM yahAM se haTanevAlA nahIM hUM, kaba taka ThIka vakta para AtI calI jAyegI ! eka sekeMDa bhI leTa ho gayI ki...! AdamI pApa ke lie bilakula Atura hai / mahAvIra isa pApa kI AturatA ko 'Asrava' kahate haiM / jaise hoza bar3hatA hai, vaise hI ye Asrava kSINa hone lagate haiN| 'jo caMcala iMdriyoM kA damana kara cukA hai...|' yaha 'damana' zabda samajha lenA jarUrI hai| kyoMki jina arthoM meM mahAvIra ne DhAI hajAra sAla pahale isakA upayoga kiyA, usa artha meM Aja isakA upayoga nahIM hotA / damana kA Aja artha hotA hai, riprezana aura phrAyaDa ne isakA alaga artha sApha kara diyA hai, kisI cIja ko dabA lene kA nAma damana hai| __ mahAvIra ke lie damana kA artha thA : kisI cIja kA zAMta ho jAnA / dama kA artha hai : zAMta ho jAnA / damana kA artha hai, koI cIja itanI zAMta ho gayI ki aba Apa meM hilatI-DulatI nhiiN| mahAvIra ke lie damana kA artha damana nahIM thA. riprezana nahIM thaa| mahAvIra ke lie artha thA : kisI cIja kA bilakula zAMta ho jAnA, nirjIva ho jaanaa| to jisakI caMcala iMdriyAM itanI zAMta ho gayI haiN| vaha jaise hI hoza bar3hatA hai, caMcala iMdriyAM zAMta ho jAtI haiN| unakI caMcalatA hamArI behozI ke kAraNa hai / jaise havA calatI hai to vRkSa ke patte kaMpate haiM; havA ruka jAtI hai to patte ruka jAte haiN| Apa pattoM ko rokakara havA ko nahIM roka sakate / ki eka-eka patte ko pakar3akara rokeMge? aura patte Apa pakar3akara roka bhI leM to bhI koI pharka nahIM par3egA-havA cala rahI hai| pattoM ko rokanA bilakula pAgalapana hogA, kyoMki havA dhakke mAratI hI rhegii| havA ruka jAye, patte ruka jAte haiN| __ ApakI iMdriyAM caMcala haiM, kyoMki bhItara mUrchA hai, havA cala rahI hai / mUrchA meM caMcalatA hogii| sirpha hoza meM sthiratA ho sakatI hai| to jaise hI bhItara kI havA calanI baMda ho jAtI hai, iMdriyAM thira ho jAtI haiN| koI iMdriyoM ko thira karake mUrchA se nahIM Upara uThatA, lekina murchA se Upara uTha jAye to iMdriyAM thira ho jAtI haiN| 'caMcala iMdriyoM kA jo damana kara cukA hai...|' jo pAra ho cukA hai iMdriyoM kI azAMti ke, aura iMdriyAM zAMta ho gayIM-use pApa-karma kA baMdhana nahIM hotA / 'pahale jJAna hai, bAda meM dayA-paDhamaM nANaM tao dyaa|' * yaha sUtra bar3A adabhuta hai| aura jaina isa sUtra ko bilakula bhI nahIM samajha pAye yA bilakula hI galata samajhe / isa sUtra se krAMtikArI sUtra khojanA kaThina hai-pahale jJAna bAda meM dayA / mahAvIra kahate haiM : ahiMsA pahale nahIM ho sakatI-pahale AtmajJAna hai| pahale bhItara kA jJAna na ho, to jIvana kA AcaraNa dayApUrNa nahIM ho sakatA; ahiMsApUrNa nahIM ho sktaa| kyoMki jisake bhItara jJAna kA hI udaya nahIM huA, usake jIvana meM hiMsA hogI hI / vaha lakSaNa hai| use hama ThIka se samajha leN| . ___ eka AdamI ko bukhAra car3hA hai| zarIra kA garma ho jAnA lakSaNa hai, bImArI nahIM hai / lekina koI nAsamajha yaha kara sakatA hai ki ThaMDe pAnI se isako nahalAo tAki isakI garmI kama ho jAye; bImArI ThIka ho jAyegI / bukhAra bImArI nahIM hai, bukhAra to kevala lakSaNa hai| bImArI to bhItara hai / usa bImArI ke kAraNa zarIra uttapta hai| kyoMki zarIra ke koSTha Apasa meM lar3a rahe haiN| zarIra meM eka saMgharSa chir3A hai| zarIra meM koI vijAtIya jIvANu praveza kara gaye haiM, aura zarIra ke jIvANu una jIvANuoM se lar3a rahe haiN| usa lar3ane ke kAraNa garmI paidA 500
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA ho gayI hai| zarIra eka kurukSetra banA hai| usa kurukSetra meM zarIra uttapta ho gayA hai| ___ uttaptatA bImArI nahIM hai| uttaptatA kevala bImArI kI khabara hai| aura uttaptatA zubha hai, kyoMki vaha khabara de rahI hai ki kucha karo-jaldI kro| ThaMDe pAnI se usako ThaMDA kiyA jA sakatA hai, lekina isase bukhAra ke miTane kI saMbhAvanA kama, marIja ke miTa jAne kI saMbhAvanA jyAdA hai| lakSaNoM se lar3anA ajJAna hai| Apa hiMsaka haiM, kyoMki bhItara koI mUrchA hai / hiMsA lakSaNa hai, bImArI nahIM / Apa cora haiM, duSTa haiM, kAmuka haiM, pApI haiM ye lakSaNa haiM / inase lar3ane kI koI jarUrata nahIM hai / inase jo lar3atA hai, vaha bhaTaka jAyegA / usane cikitsA-zAstra kA prAthamika niyama bhI nahIM samajhA / yaha kevala khabara de rahe haiM ki bhItara AtmA soyI huI hai--basa, itanI khabara de rahe haiN| AtmA ko jagAo, ye badala jaayeNge| ___ ahiMsaka hone se koI AtmajJAnI nahIM hotA, AtmajJAnI hone se ahiMsaka hotA hai| pahale jJAna, phira dayA / lekina jaina isako bilakula khayAla meM nahIM le paaye| ve 'pahale dayA, phira jJAna' kI pUrI koziza kara rahe haiN| pahale ahiMsA sAdho, AcaraNa sAdho, vrata-niyama sAdho-saba taraha se bAhara kI pahale vyavasthA karo, phira bhItara kii| ve kahate haiM ki pahale bAhara aura phira bhItara / aura mahAvIra kahate haiM : pahale bhItara aura phira bAhara / bAhara aTaka jAnA sAdhaka ke lie sabase khataranAka hai| kyoMki vaha aTakAva itanA laMbA hai ki janmoM laga sakate haiM aura usase chuTakArA na ho; aura chuTakArA hogA nhiiN| hiMsA ko bAhara se roko, bukhAra ko bAhara se roko-bukhAra dUsarI tarapha se nikalanA zurU ho jAyegA / aura jaba dUsarI tarapha se nikalegA to jyAdA khataranAka hogaa| pahalA nikalanA naisargika thA; dUsarA vikRta, paravarTeDa hogaa| _ kAmavAsanA ko bAhara se roka lo, kAmavAsanA dUsarI tarapha se nikalanI zurU ho jaayegii| yaha dUsarI tarapha se nikalanA rogapUrNa hogaa| pahalA to kama se kama prAkRtika thA, yaha aprAkRtika hogaa| kAmavAsanA se lar3ane se koI brahmacarya ko upalabdha nahIM hotA, lekina svayaM kA bodha AnA zurU ho jAye, brahmacarya usakI chAyA kI taraha pIche Ane lagatA hai| ___ AcaraNa chAyA hai / chAyA ko khIMcane kI koziza mata karo / use koI bhI khIMca nahIM sktaa| Apa jahAM hooge, vahAM chAyA pahuMca jAyegI / agara Apa AtmA meM ho, to chAyA Atmika ho jAyegI / agara Apa zarIra meM ho, to chAyA zArIrika hogI / phira Apa kucha bhI karo, Apake karane se koI pharka nahIM pdd'taa| isalie maulika karane kI jo bAta hai, gaharI karane kI jo bAta hai, vaha Atmika jJAna hai| mahAvIra kahate haiM, vaha viveka se phalita hogA / jitanA bhItara hoza jagegA, utanI bhItara kI pratIti hogI / vahI jJAna hai| pahale jJAna, bAda meM dayA / isI krama para--yaha krama bahata malyavAna hai-tyAgI apanI saMyama yAtrA parI karatA hai| isI krama para-pahale jJAna phira dayA / lekina AdamI hoziyAra hai, aura apane matalaba kI bAteM nikAlatA rahatA hai aura gaNita biThAtA rahatA hai| isa sUtra ko badalanA to bahuta muzkila hai| maiM eka jaina maMdira meM gayA / eka muni ko bar3I icchA thI ki mujhase mileM / ve A nahIM sakate the milane kyoMki unake AsapAsa jo gRhasthoM kA jAla hai, kArAgRha hai, vaha unheM Ane nahIM detA / yaha bar3e maje kI bAta hai| muni jAtA hai mukta hone / eka gRhasthI se chUTatA hai, pacIsa gRhasthiyoM ke cakkara meM phaMsa jAtA hai| una muni ne khuda mujhe khabara bhejI ki maiM A nahIM sakatA, kyoMki zrAvaka bAdhA DAlate haiM / ve kahate haiM, Apako jAne kI kyA jarUrata ? 501
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 to maiMne kahA ki maiM khuda AUMgA, kyoMki mujhe bAdhA DAlanevAlA koI bhI nahIM hai / maiM zrAvakoM ko bAdhAeM DAlatA hUM, mujhe bAdhA DAlanevAlA koI nahIM hai| ___ maiM gayA / para maiMne unase kahA ki Apa bhrAMti meM haiM ki zrAvaka Apako bAdhA DAlate haiN| zrAvakoM se Apa Darate haiM, usakA kucha kAraNa hai| aura kAraNa yaha hai ki Apa unase sApha kyoM nahIM kahate ki mujhe patA nahIM hai, maiM pUchane jAnA cAhatA huuN| zrAvakoM ko Apa yahI samajhAye jA rahe haiM ki mujhe jJAna upalabdha ho gayA hai, aura jJAna upalabdha nahIM huA hai| isalie mujhase milane AnA cAhate haiN| ve kahane lage, jora se mata boliye / ve loga pAsa hI baiThe haiN| ve saba daravAje para baiThe suna rahe haiN| ve Apako nahIM bAMdhe hue haiM--ApakA bhrAMta ahaMkAra ki Apako jJAna ho gayA hai| aura unake pIche takhtI lagI hai, 'par3hamaM nANaM tao dyaa'| maiMne kahA, yaha pIche takhtI kisalie lagA rakhI hai ? to unhoMne kyA vyAkhyA kI, vaha maiM Apako kahanA cAhatA haM / unhoMne kahA ki nahIM, isakA matalaba yaha hai ki pahale zAstra-jJAna, pahale par3hakara zAstra se jAnanA par3egA aura phira ahiMsA sAdhanI par3egI / ___ mahAvIra viveka ke sUtra kI bAta kaha rahe haiN| isameM zAstra kA kahIM koI saMbaMdha nahIM hai| aura mahAvIra zAstra kI bAta to kaha hI nahIM sakate, kyoMki mahAvIra jaisA zAstra-virodhI AdamI hI nahIM huaa| mahAvIra hiMdU dharma ke viparIta gaye-sirpha isaliye ki hiMdU dharma zAstravAdI dharma ho gayA / veda parama ho gyaa| to mahAvIra avaidika haiN| ve kahate haiM, veda parama nahIM hai| jo AdamI kahatA hai, veda parama nahIM hai, vaha zAstra ko parama nahIM kaha sktaa| aura zAstra-jJAna se kahIM jJAna haA hai? __to maiMne unase pUchA ki zAstra to Apa par3ha cuke haiM, jJAna ho cukA ? agara ho cukA to ApakI vyAkhyA ThIka hai, aura agara jJAna nahIM huA to vyAkhyA meM bhUla hai| mahAvIra sIdhA kaha rahe haiM ki pahale jJAna, phira dayA / pahale bhItara kA hoza-aveyaranesa, apramattatA, jAgarUkatA, sAvadhAnI-phira bAhara kA AcaraNa apane Apa sAtha-sAtha calane lagatA hai| jo hameM dikhAI par3a jAye ki galata hai, vaha baMda ho jAtA hai jIvana se| jo hameM dikhAI par3a jAye ki sahI hai, vaha honA zurU ho jAtA hai| aura agara Apako patA calatA hai ki kyA sahI hai aura kyA galata hai, phira bhI galata Apa karate haiM aura sahI nahIM karate, to usakA matalaba hai : vaha zAstra-jJAna hai, jJAna nhiiN| aura zAstra-jJAna ajJAna se bhI khataranAka ho sakatA hai, kyoMki usameM bhrAMti hotI hai ki maiM jAnatA haM-binA jAne lagatA hai ki maiM jAnatA huuN| isalie paMDita pApI se bhI jyAdA bhaTaka jAtA hai| aura pApI to kabhI-kabhI mokSa meM pahuMca jAte sune haiM, paMDita kabhI nahIM pahuMca paataa| hAlAMki paMDita gaNita biThAtA rahatA hai| aura hara gaNita jisako vaha dUsare se sarala karatA hai, jisase vaha hala karatA hai pahale ko, jisa dUsare gaNita se hala karatA hai, vaha dUsarA pahale se bhI jyAdA upadrava meM le jAtA hai| phira usako dasa tarakIbeM aura dasa tarka aura khojane par3ate haiN| ___ mullA nasaruddIna jA rahA hai Trena se apanI patnI ke sAtha / Trena bhAgI jA rahI hai sATha-sattara mIla kI raphtAra se / eka kheta meM, eka pahAr3a kI khAI ke karIba, eka bher3oM kA bar3A bhArI jhuMDa hai| patnI kahatI hai, 'kitanI bher3eM haiM ?' ___ nasaruddIna kahatA hai, 'ThIka satraha sau caurAsI !' patnI kahatI hai, 'kyA kaha raha ho ? itanI zIghratA se tumane gina bhI liyA ? ThIka satraha sau caurAsI?' nasaruddIna ne kahA ki sIdhA ginanA to saMbhava nahIM hai-iTa ija impAsibalaTa kAuMTa ddaairekttlii| Ai DiDa iTa inaDAirekTalI-maiMne jarA yaha parokSa rUpa se kiyaa| patnI ne usase pachA ki vaha kauna-sA parokSa rUpa? 502
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA to nasaruddIna ne kahA, eka choTe se choTA baccA bhI jAnatA hai-Ivana e skUla bvAya noja da Trika : pharsTa kAuMTa da legja, dena DivAiDa dema bAI phora-pahale paira gina lo, phira cAra se bhAga de do| pahale maiMne paira gine, phira cAra se bhAga de diyA / ThIka satraha sau caurAsI bher3eM __paMDitoM ke sAre gaNita aise haiN| jisa bAta se ve pahale upadrava ko hala karate haiM, vaha aura bhI jyAdA upadrava ke haiN| phira unase aura pUchiye to ve aura cAra tarka khaDe kara dete haiN| eka reznalAijezana kA jAla hai| ve khaDA karate cale jAte haiN| lekina usase mala bhala miTatI nhiiN| hAM, jo nahIM samajha pAte haiM gaNita ko, unako zAyada camatkAra ho jAtA ho / zAyada ve socate hoM ki jarUra koI rahasya hogA, jabhI to itanA gaNita hala ho rahA hai| lekina pahalI, prAthamika bhUla miTatI nhiiN| buniyAdI bhUla yaha hai ki koI bhI caritra paidA nahIM hotA bodha ke binaa| agara bodha ke binA caritra paidA karane kI koziza kI, to caritra thothA aura pAkhaMDa hogA-hipokresI hogaa| aura aisA caritra naraka bhalA le jAye, mokSa nahIM le jA sakatA / aura aisA caritra yahAM bhI pIr3A degA; yahAM bhI kaSTa degA-kyoMki jhUThA hogA, jabaradastI hogaa| __mere pAsa loga Ate haiM / ve kahate haiM ki jiMdagIbhara hamane koI corI nahIM kI; beImAnI nahIM kI-lekina kaisA niyama hai jagata kA ki cora aura beImAna dhanapati ho gaye haiM; AnaMda lUTa rahe haiM; koI pada para hai; koI pratiSThA para hai; koI siMhAsana para baiThA huA hai, aura hama ImAnadAra rahe aura dukha bhoga rahe haiM ! ___ unako maiM kahatA hUM ki tuma sacce ImAnadAra nahIM ho / nahIM to ImAnadArI se jyAdA sukha tumheM mahala meM dikhAI nahIM par3a sakatA thA / tumhArI ImAnadArI pAkhaMDa hai| tuma bhI beImAna ho, lekina kamajora ho / vaha beImAna tAkatavara hai| vaha sAhasI hai| vaha kara gujarA, tuma baiThe socate raha gye| tuma sirpha kAyara ho, puNyAtmA nahIM ho / tumameM beImAnI karane kI himmata bhI nahIM hai, lekina beImAnI kA phala milatA hai, usameM rasa hai| tuma cAhate ho ki beImAnI na karUM aura mahala hameM mila jaaye| taba tuma jarA jyAdA mAMga rahe ho / beImAna becAre ne kama se kama beImAnI to kI; kucha to kiyA; dAMva para to lagAyA hI; jhaMjhaTa meM to par3A hI; vaha jela meM bhI ho sakatA hai| utanI usane jokhama lii| jokhama hamezA himmatavara kA lakSaNa hai / tuma sirpha kamajora ho, aura kamajorI ko tuma ImAnadArI kaha rahe ho| tuma nahIM kara sakate beImAnI, isakA matalaba yaha nahIM hai ki tuma ImAnadAra ho / isakA kula matalaba itanA hai ki tumameM sAhasa kI kamI hai / agara tuma ImAnadAra hote, to tuma kahate ki becArA mahaloM meM sar3a rahA hai| beImAnI karake dekho-yaha phala milA--ki mahaloM meM sar3a rahA hai; ki siMhAsana para sar3a rahA hai| tumheM dayA AtI, aura tuma AnaMdita hote / lekina eka bar3e maje kI bAta hai ki beImAna kabhI ImAnadAroM kI IrSyA nahIM krte| yaha bar3e maje kI bAta hai| aura ImAnadAra hamezA beImAnoM kI IrSyA karate haiN| isase bAta sApha hai ki vaha jo ImAnadAra hai, jhUTha hai; dhokhA hai| usakI ImAnadArI UparI kavaca hai, usakA AMtarika prakAza nahIM hai| aura vaha jo beImAna hai, vaha kama se kama saccA hai; sApha hai, kama se kama jaTila nahIM hai; ulajhA huA nahIM hai| bhalA AdamI...usakA bhalA honA hI itanA bar3A AnaMda hai ki vaha kyoM IrSyA karegA? dayA kara sakatA hai| lekina Apa saba bhale AdamiyoM ko IrSyA karate paayeNge| ve samajhate haiM ki apanI bhalAI kI vajaha se ve asaphala ho gaye haiN| bhalAI kI vajaha se duniyA meM koI kabhI asaphala nahIM hotA aura burAI kI vajaha se duniyA meM koI saphala nahIM hotaa| saphalatA kA kAraNa hai : burAI ke sAtha koI sAhasa jur3A hai; koI saccAI jur3I hai; yaha jarA samajha leN| asaphalatA kA kAraNa hai : bhalAI ke sAtha koI kamajorI, koI kAyaratA, koI napuMsakatA jur3I hai| beImAna apanI beImAnI meM jitanA sAhasI hai, ImAnadAra apanI ImAnadArI meM utanA sAhasI nahIM hai, vaha sAhasa prANa le letA hai, usakI 503
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 kamI saba gar3abar3a kara jAtI hai| jagata meM saphalatA AtheMTika, prAmANika ko milatI hai, cAhe vaha prAmANika apanI beImAnI meM hI kyoM na ho; niSThAvAna ko milatI hai, cAhe usakI niSThA galata meM hI kyoM na ho| satya bhI kamajora hai agara niSThA usake pIche nahIM hai| lekina pAkhaMDI... / yaha to Apa pakkA jAnate haiM ki Apako beImAna pAkhaMDI milanA muzkila hai ki Upara-Upara beImAnI aura bhItara-bhItara ImAnadAra / kabhI Apane aisA koI pAkhaMDI dekhA hai ki Upara-Upara beImAnI, Upara-Upara corI, asatya; bhItara-bhItara saba tthiik| nahIM, adharma meM koI pAkhaMDI hote hI nhiiN| sirpha dharma meM pAkhaMDI hote haiM-bhItara beImAnI, corI, badamAzI, saba-bAhara-bAhara acchA, kapaDoM para saba raMgarogana, bhItara saba gaMdagI / isa pAkhaMDa, isa dvaMdva, isa AMtarika aura bAhya ke virodha ke kAraNa, jisako hama bhalA AdamI kahate haiM, vaha asaphala hotA hai| saphalatA usako milatI hai jo ekajuTa hai| aura maiM kahatA hUM ki burAI taka saphala ho jAtI hai agara ekajuTa ho, to jisa dina bhalAI ekajuTa hotI hai, usakI saphalatA kA to koI mukAbalA nahIM kara sakatA ! sArA jagata usake viparIta ho jAye, to bhI usakI saphalatA kA koI mukAbalA nahIM ho sakatA / lekina hama hamezA bure meM niSThAvAna hote haiN| mullA nasaruddIna eka kuttA becanA cAhatA hai| bAjAra meM khar3A hai| kuttA bar3A khUbasUrata hai; bar3A zAnadAra hai; dekhane meM bar3A tAkatavara hai| eka AdamI kharIdane AtA hai / mullA kahatA hai ki tIna sau rupyaa| vaha AdamI kahatA hai ki jarA jyAdA dAma batA rahe haiM ! disa ija TU maca / mullA nasaruddIna kahatA hai, pahale isa kutte ko to dekho ThIka se / disa DAga ija Alaso TU maca ! isa kutte kI zAna dekho ! isakA sauMdarya dekho!' vaha AdamI kahatA hai, 'zAna aura sauMdarya to ThIka hai, inase koI AkhirI kAma nahIM nikalatA / ija disa DAga phethaphula Also-kyA yaha kuttA ImAnadAra bhI hai; niSThAvAna bhI hai?' nasaruddIna ne kahA, 'vaha to bAta hI mata karo! DonTa TAka abAuTa hija phethaphulanesa / Ai haiva solDa hima sevana TAimsa, hI kamsa baika vidina Tavelva Avarsa--isakI niSThA kI to bAta mata karo ! sAta daphA beca cake, bAraha ghaMTe meM vApisa A jAtA hai| isakI tuma phikra hI mata kro| mAlika ke prati isakI niSThA to bilakula aTUTa hai !' . jahAM hama jI rahe haiM, vahAM agara dukha hai, pIr3A hai aura hama socate haiM ki hama zubha haiM, dhArmika haiM, to samajhanA, kahIM bhUla ho rahI hai| dhArmika vyakti ko pIr3A hotI hI nahIM, ho nahIM sktii| vaha asaMbhava hai| zubha ke sAtha dukha kA koI saMbaMdha hI nahIM hai| aura agara dukha hai, to samajhanA ki sukha jhUTha hai, dhokhA hai| mahAvIra isIlie kahate haiM--pahale jJAna bAda meM dyaa| _ 'isa krama para tyAgI varga apanI saMyama-yAtrA ke lie ThaharA huA hai|' yahI krama hai, pahale jJAna phira dayA / pahale AMtarika bodha, pahale bhItara kA dIyA jale, phira AcaraNa meM prkaash| 'bhalA, ajJAnI manuSya kyA karegA? zreya tathA pApa ko vaha jAna hI kaise sakegA?' jisake bhItara kA dIyA bujhA huA hai, use kaise patA calegA, kyA prakAza hai aura kyA aMdherA hai? kyA karane yogya hai, kyA karane yogya nahIM hai ? kahAM jAUM, kahAM na jAUM? use dizAoM kA koI bhI patA nahIM ho sakatA hai| isalie viveka, hoza pahalI zarta hai| 'sunakara hI kalyANa kA mArga jAnA jAtA hai / sunakara hI pApa kA mArga jAnA jAtA hai| donoM hI mArga sunakara jAne jAte haiM / buddhimAna sAdhaka kA kartavya hai ki pahale zravaNa kare, phira apane ko jo zreya mAlUma ho, usakA AcaraNa kre|' 504 .
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA yaha bAta ThIka se samajha lenI caahie| aura mahAvIra kI paraMparA meM isakA bar3A mUlya hai / itanA mUlya hai ki mahAvIra ne apane sAdhaka ko 'zrAvaka' kahA hai| ___ zrAvaka kA artha hai : ThIka sunanevAlA--rAiTa lisanara / hama sabhI sunate haiN| isalie mahAvIra kucha jyAdatI karate mAlUma par3ate haiN| vaha ThIka sunane kA kyA matalaba ? jisake kAna ThIka haiM, vaha ThIka sunanevAlA hai| kAna kharAba hoM to ThIka sunanevAlA nahIM hai| te haiM : ThIka sunanevAlA vaha hai, jo sunate samaya vicAra kA bilakula hI tyAga kara detA hai| jo sirpha sunatA hai| jisakI sArI UrjA aura sArI cetanA sunane meM laga jAtI hai / jo sunate vakta na to pakSa socatA hai, na vipakSa socatA hai / na to kahatA ThIka, na kahatA galata / na koI tarka khar3e karatA, na bhItara dvaMdva krtaa| na apane zAstroM se milAtA, na apane atIta ke sAtha tulanA karatA / jo sunate vakta eka zUnya kI bhAMti ho jAtA hai| ___ isakA yaha matalaba nahIM hai ki sunakara vaha aMdhA ho jAtA hai / mahAvIra kahate haiM, pahale suna le sAdhaka pUrA, phira soce| lekina sunane kI ghaTanA pahale ghaTa jaaye| Amataura se aisA nahIM hotA hai| jaba Apa sunate haiM, tabhI Apa socate rahate haiN| aura ApakA socanA sunane ko vikRta kara detA hai| phira jo Apa sunakara jAte haiM usameM jo kahA gayA hai vaha zAyada hI hotA hai| Apane jo jor3a liyA vahI hotA hai| ApakI vyAkhyAeM sammilita ho jAtI haiN| ApakA mana agara sammilita ho jAye; Apake atIta kA kacarA, ApakI smRtiyAM agara sunate vakta hamalA bola deM, to jo bhI Apane sunA vaha azuddha ho gyaa| usa azuddha ke AdhAra para koI sAdhanA ke jagata meM jA nahIM sakatA hai| isalie mahAvIra kahate haiM : pApa bhI sunakara jAnA jAtA hai, puNya bhI sunakara jAnA jAtA hai| prAthamika caraNa meM, jahAM hama aMdhere meM khar3e haiM, hama unase hI suneMge, jo prakAza meM pahuMce haiN| pahalI AvAja isa aMdhere meM hameM sunAI par3egI unakI, jo ki prakAza ko upalabdha ho gaye haiN| unakI AvAja ke sahAre hama bhI bAhara jA sakate haiN| lekina pahale suna lenA, bilakula ThIka se suna lenA jarUrI hai| hama agara reDio bhI sunane baiThate haiM, to ThIka se TyUniMga karate haiN| do-tIna sTezana eka sAtha lage hoM, to Apa nahIM mAneMge ki Apa jo suna rahe haiM, vaha ThIka hai / reDio ke sAtha hama jitanI samajhadArI baratate haiM, utanI apane bhItara nahIM baratate / vahAM kaI sTezana eka sAtha lage rahate haiN| ___ aba maiM bola rahA hUM-Apake bhItara kaI sTezana sAtha meM bola rahe haiN| kucha Apane par3hA hai, vaha bola rahA hai| kucha aura sunA hai, vaha bola rahA hai| kisI dharma ko Apa mAnate haiM, vaha bola rahA hai| kisI garu ko Apa mAnate haiM. vaha bola rahA hai| aura Apa to bola hI rahe haiM niraMtara ! aura Apa koI eka nahIM haiM, Apa pUrI eka bhIr3a haiM ! Apake bhItara bAjAra hai-zeyara mArkeTa, jo bhItara cala rahA hai| vahAM kucha sunAI nahIM par3a rahA hai ki kyA ho rahA hai| ___ mahAvIra kahate haiM : zravaNa, zuddha zravaNa / jaba mana bilakula zUnya hai| sirpha suna rahA hai, soca nahIM rahA hai aura pUrI taraha AtmasAta kara rahA hai, jo kahA jA rahA hai, tAki eka daphA pUrA kA pUrA bhItara sApha ho jAye, phira soca leMge; phira apanI buddhi kA pUrA prayoga kara leNge| isalie mahAvIra aMdhazraddhA ke AgrahI nahIM haiN| koI yaha na samajhe ki mahAvIra kahate haiM : jo maiM kahatA hUM, vaha mAna lo / mahAvIra kahate haiM, suna lo / mAnane kI jaldI nahIM hai / na mAnane kI bhI jaldI mata karo / pahale suna lo tAki tuma nyAya kara sko| aura phira pIche soca lenaa| 'sunakara kalyANa kA mArga jAnA jAtA hai / sunakara hI pApa kA mArga jAnA jAtA hai| donoM hI mArga sunakara jAne jAte haiN| buddhimAna 505
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale jJAna, bAda meM dayA sAdhaka kA kartavya hai ki pahale zravaNa kare aura phira apane ko jo zreya mAlUma ho, usakA AcaraNa kre|' ___ aMtataH AcaraNa ke pahale, sAdhanA meM utarane ke pahale nirNaya kare / lekina vaha nirNaya tabhI kiyA jAye, jaba zuddha zravaNa ghaTa cukA ho| isalie mahAvIra ne kahA ki cAra tIrtha haiM jinase mokSa jAyA jA sakatA hai : zrAvaka, zrAvikA, sAdhvI, sAdhu / cAra tIrtha haiN| yaha bar3e maje kI bAta hai ki mahAvIra ke kahA ki agara koI ThIka se suna bhI le, to bhI mokSa jA sakatA hai| ThIka sunanA bhI eka bar3I AMtarika ghaTanA hai| kRSNamUrti bahuta jora dete haiM : rAiTa lisaniMga, ThIka se suno / para unake sAmane loga baiThe haiM, jo noTa karate rahate haiN| ve suneMge kaise ! unakI phikra isameM hai ki noTa karane meM koI cUka na jAye, ghara jAkara phira... | jiMdA AdamI bola rahA hai, ve noTa kara rahe haiN| eka sajjana ko maiM yahAM bhI dekhatA hUM, ve noTa karate rahate haiM / ve lekhaka haiN| ve kitAbeM likhate haiM / unako yahAM sunane se matalaba nahIM hai| unako kucha samajhane se bhI matalaba nahIM hai / unheM yahAM se kucha ikaTThA kara lenA hai, jisako jAkara ve kitAba meM likha deNge| Apako sunane kA eka kSaNa mile, usako Apa gavAM dete haiN| Apa kucha aura kara rahe haiM, jaba sanA jA sakatA thaa| aura jaba sanA nahIM jA sakegA. taba Apa soceNge| saba vikRta ho jAyegA ! __mahAvIra kahate haiM ki agara koI ThIka se suna le, zrAvaka ho, to bhI sIdhA mokSa jA sakatA hai| unakI AvAja ThIka se suna le, jo prakAza meM uTha gaye haiM to usa AvAja kI dizA ko pakar3akara... / dhyAna rakheM, yaha bar3A pharka hai / kyA kahA gayA hai, vaha utanA mUlyavAna nahIM hai / kisa dizA se AvAja AyI hai, usa dizA ko pakar3akara zrAvaka bhI mukta ho sakatA hai| Apa aMdhere meM khar3e haiM aura eka AvAja AtI hai / AvAja meM kyA kahA gayA hai, vaha utanA savAla nahIM hai, AvAja kisa dizA se AtI hai, agara usa dizA ko Apa pakar3a leM, to thor3I hI dera meM aMdhere ke bAhara ho jaayeNge| __mahAvIra aura buddha yA kRSNa ke vacana arthoM se nahIM samajhe jAte, dizAoM ke bodha... / jaba mahAvIra bolate haiM, to kisa dizA se bolate haiM ? kahAM se, kisa mahAzUnya se vaha AvAja AtI hai ? usa dizA ko Apa pakar3a leM, Apa mahAzUnya ke patha para cala pdd'eN| aura phira, phira Apa soceM, AcaraNa kareM, nirNaya kareM-kyA zreya hai, kyA azreya hai| __jo nAsamajha haiM, ve jaldI nirNaya kara lete haiN| jo samajhadAra haiM, ve pratIkSA karate haiM; AtmasAta ho jAne dete haiM; khUna-haDDI meM mila jAne dete haiM usa AvAja ko, tAki dizA kA bodha hone lge| aura dizA kA bodha asalI bAta hai| __mahAvIra mUlyavAna nahIM haiM, kisa dizA se mahAvIra kI AvAja A rahI hai, vaha mUlyavAna hai / agara vaha dizA Apako dikhAI par3anI zurU ho jAye, to Apa samajheMge ki yaha dizA vahI hai, jahAM se krAisTa kI AvAja AtI hai; kRSNa kI AtI hai; muhammada kI AtI hai| lekina agara Apa zabdoM ko pakar3eM, to zabda alaga haiN| kyoMki muhammada arabI bolate haiM; mahAvIra prAkRta bolate haiM; kRSNa saMskRta bolate haiM; jIsasa hibrU bolate haiN| ve AvAjeM bar3I alaga-alaga haiN| ___paMDita AvAjoM se ulajha jAte haiN| zrAvaka dizA ke bodha se bhara jAtA hai aura usa dizA meM sarakane lagatA hai| agara Apa ThIka suneM to Apake bhItara reDAra paidA ho jAtA hai| usa reDAra meM pakar3a Ane lagatI hai, kauna-sI dishaa| ___ mahAvIra mUlyavAna nahIM haiN| kahAM se AtI hai yaha AvAja; kauna bolatA hai mahAvIra ke bhItara se; kauna-sA mahAzUnya, kauna-sA mahAsatya, usa tarapha Apa haTane zurU ho jAte haiM eka-eka kadama / jaldI hI Apa pAyeMge, aMdhere ke bAhara A gaye haiM; mahAprakAza Apako cAroM ora se ghere hue hai| Aja itanA hii| 506