Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya : kAmavAsanA se mukti teIsavAM pravacana 421 |
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya-sUtra : 2 sadde rUve ya gaMdhe ya, rase phAse taheva ya / paMcavihe kAmaguNe, niccaso privjje|| kAmANugiddhippabhavaM khu dukkhaM, savvassa logassa sadevagassa / je kAiyaM mANasiyaM ca kiMci, tassa'ntagaM gacchai viiyraago|| devadANava gaMdhavvA jakkharakkhasakinnarA / baMbhayAri namaMsanti TukkaraM je karenti tN|| esa dhamme dhuve nicce, sAsae jiNadesie / siddhAsijjhanti cANeNa, sijjhissntithaa'vre|| zabda, rUpa gaMdha, rasa aura sparza ina pAMca prakAra ke kAma guNoM ko bhikSu sadA ke lie tyAga deN| devaloka sahita samasta saMsAra ke zArIrika tathA mAnasika sabhI prakAra ke dukha kA mUla kAma-bhogoM kI vAsanA hI hai| jo sAdhaka isa saMbaMdha meM vItarAga ho jAtA hai, vaha zArIrika tathA mAnasika sabhI prakAra ke dukhoM se chUTa jAtA hai| jo manuSya isa prakAra duSkara brahmacarya kA pAlana karatA hai, use, deva, dAnava, gaMdharva, yakSa, rAkSasa aura kinnara Adi sabhI namaskAra karate haiN| yaha brahmacarya dharma dhruva hai,nitya hai, zAzvata hai aura jinnopadiSTa hai| isake dvArA pUrvakAla meM kitane hI jIva siddha ho gaye haiM, vartamAna meM ho rahe haiM, aura bhaviSya meM hoNge| 422
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale eka prshn| ___ eka mitra ne pUchA hai, yadi kAmavAsanA jaivika, bAyolAjikala hai, kevala jaivika hai, taba to taMtra kI paddhati hI ThIka hogii| lekina yadi mAtra Adatana, haibicuala hai, taba mahAvIra kI vidhi se zreSTha aura kucha nahIM ho sktaa| kyA hai-jaivika yA Adatana? donoM haiM aura isIlie jaTilatA hai| UrjA to jaivika hai, bAyolAjikala hai, lekina usakI abhivyakti bar3I mAtrA meM Adata para nirbhara hotI hai| pazu aura AdamI meM jo bar3e se bar3A aMtara hai, vaha yahI hai, ki pazu kI Adata bhI bAyolAjikala hai, usakI Adata bhI jaivika hai| isalie pazuoM meM seksuala parvarsana, koI kAma vikRtiyAM dikhAyI nahIM pdd'tiiN| AdamI ke sAtha sabhI kucha svataMtra ho jAtA hai| AdamI ke sAtha kAmavAsanA kI jaivika-UrjA bhI svataMtra abhivyaktiyAM lenI zurU kara detI hai| __ jaise, pazuoM meM samaliMgI-yauna, homosaiksualiTI nahIM pAyI jAtI-una pazuoM ko chor3akara, jo ajAyabagharoM meM rahate haiM yA AdamiyoM ke pAsa rahate haiN| pazu yaha soca bhI nahIM sakate apanI nisarga avasthA meM ki puruSa, puruSa ke prati kAmAtura ho sakatA hai, strI, strI ke prati kAmAtura ho sakatI hai| AdamI iMsTiMkTa se, isakI jo nisarga ke dvArA dI gaI AdateM haiM, unase Upara uTha jAtA hai| vaha badalAhaTa kara sakatA hai| usakI jo UrjA hai, vaha naye mArgoM para baha sakatI hai| to eka puruSa puruSa ke prema meM par3a sakatA hai, eka strI strI ke prema meM par3a sakatI hai| aura yaha mAtrA bar3hatI hI jAtI hai| kinse ne varSoM ke adhyayana ke bAda amerikA meM jo riporTa dI hai vaha yaha hai ki kama se kama sATha pratizata loga ekAdha bAra to jarUra hI samaliMgI yauna kA vyavahAra karate haiN| aura karIba-karIba paccIsa pratizata loga jIvana bhara samaliMgI yauna meM utsaka hote haiN| yaha bahuta bar3I ghaTanA hai| - strI kA puruSa ke prati AkarSaNa, puruSa kA strI ke prati AkarSaNa svAbhAvika hai, lekina puruSa kA puruSa ke prati, strI kA strI ke prati asvAbhAvika hai| para asvAbhAvika, pazuoM ko soceM to, AdamI ke lie kucha bhI asvAbhAvika nahIM hai| AdamI jar3a AdatoM se mukta ho gayA hai, isalie brahmacarya pazuoM ke lie asvAbhAvika hai, AdamI ke lie nhiiN| AdamI cAhe to brahmacarya ko upalabdha ho sakatA hai| koI pazu brahmacarya ko upalabdha nahIM ho sktaa| kyoMki pazu kI koI svataMtratA nahIM hai apanI UrjA ko rUpAMtarita karane ko, para AdamI svataMtra hai| 423
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 1 taMtra yA yoga donoM hI manaSya kI kAma-UrjA ko rUpAMtarita karanA cAhate haiN| yaha rUpAMtaraNa do taraha se ho sakatA hai. yA to kAma-UrjA ke gahana anubhava meM jAyA jAye-hozapUrvaka, yA phira sArI Adata badala dI jAye, tAki kAma UrjA nayI Adata ke mArga ko pakar3akara UrdhvagAmI ho jaaye| rUpAMtaraNa sadA hI ati se hotA hai eksaTrIma se hotA hai| agara Apa eka pahAr3a se kUdanA cAhate haiM to Apako kinAre se hI kUdanA par3egA, Apa pahAr3a ke madhya se nahIM kUda skte| kUdane kA artha hI hotA hai ki jahAM khAI nikaTa hai vahAM se Apa kUda sakate haiN| jIvana meM jo bhI chalAMga hotI hai, vaha ati se hotI hai| madhya se koI chalAMga nahIM ho sktii| ati, chora se AdamI kUdatA hai| __ kAma-UrjA kI do atiyAM haiM-yA to kAma UrjA meM itane samagra bhAva se, pUrI taraha utara jAye vyakti ki chora para pahuMca jAye kA ke anubhava ke, to vahAM se chalAMga ho sakatI hai| aura yA phira itanA asparzita rahe, bAhara rahe, kAma ke anubhava meM praveza hI na kare, dvAra para hI khar3A rahe to vahAM se bhI chalAMga ho sakatI hai| madhya se koI chalAMga nahIM hai| sirpha buddha ne kahA hai ki madhya mArga hai| mahAvIra madhya ko mArga nahIM kahate, taMtra bhI madhya kA mArga nahIM khtaa| buddha ne kahA hai ki 'madhya mArga' hai| lekina agara buddha kI bAta ko bhI hama ThIka se samajheM to vaha madhya ko itanI ati taka le jAte haiM ki madhya madhya nahIM raha jAtA, ati ho jAtA, ve kahate haiM, iMcabhara bAyeM bhI nahIM, iMcabhara dAyeM bhI nahIM, bilakula madhya bilakula madhya kA matalaba hai, nayI ati| agara koI bilakula madhya meM rahane kI koziza kare to vaha naye chora ko upalabdha ho jAtA hai| _madhya meM jaisA maiMne kala kahA, agara pAnI ko hama zUnya DigrI ke nIce le jAyeM to barpha bana jAye chalAMga ho gyii| agara hama use bhApa banAnA cAheM to sau DigrI garmI taka le jAyeM to chalAMga ho gyii| lekina kunakunA pAnI koI chalAMga nahIM le sktaa| na isa tarapha, na usa tarapha, vaha madhya meM hai| adhika loga kunakune pAnI kI taraha haiM, lyUka vArma / na ve barpha bana sakate haiM, na ve bhApa bana sakate haiN| ve chora para nahIM haiM kahIM se jahAM se chalAMga ho ske| pratyeka vyakti ko chora para jAnA par3egA, eka ati para jAnA pdd'egaa| ye do atiyAM haiM, yoga aura taMtra kii| yoga abhivyakti ko badalatA hai, taMtra anubhUti ko badalatA hai| donoM tarapha se yAtrA ho sakatI ina mitra ne kahA hai, agara taMtra thor3e hI logoM ke lie hai to Apa usakI carcA na hI karate to acchA thaa| vaha khataranAka ho sakatA - jo cIja khataranAka ho, usakI carcA ThIka se kara lenI caahie| kyoMki khatare se bacane kA eka hI upAya hai ki hama use jAnate hoN| dUsarA koI upAya nahIM hai| lekina jaba maiM kahatA hUM, taMtra bahuta thor3e logoM ke lie hai, to Apa yaha mata samajha lenA ki yoga bahuta jyAdA logoM ke lie hai| bahuta thor3e loga hI chalAMga lete haiM, cAhe yoga se, cAhe taMtra se, adhika loga to kunakune hI rahate haiM jIvana bhara, na kabhI ubalate, na kabhI ThaMDe hote| yahAM jo miDiyAkara, yaha jo madhya meM rahane vAlA bar3A varga hai, yaha koI chalAMga nahIM letA, aura yaha chalAMga le bhI nahIM sktaa| donoM chora se chalAMga hotI hai| chora para hamezA thor3e se loga pahuMca pAte haiN| chora para pahuMcane kA artha hai, kucha tyAganA par3atA hai| ___ dhyAna rahe, kisI bhI chora para jAnA ho to kucha tyAganA par3atA hai| agara taMtra kI tarapha jAnA ho, to bhI bahuta kucha tyAganA par3atA hai| agara yoga kI tarapha jAnA ho, to bhI bahuta kucha tyAganA par3atA hai| alaga-alaga cIjeM tyAganI par3atI haiM, lekina tyAganA to par3atA hI hai| chora para pahuMcane kA matalaba hI yaha hai ki madhya meM rahane kI jo suvidhA hai, vaha tyAganI par3atI hai| madhya meM kabhI koI 424
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya : kAmavAsanA se mukti khatarA nahIM hai| vaha jo surakSA hai, vaha tyAganI par3atI hai| __ jaise-jaise AdamI chora para jAtA hai, vaise-vaise khatare ke karIba AtA hai| jahAM parivartana ho sakatA hai, vahAM khatarA bhI hotA hai| jahAM visphoTa hogA, jahAM krAMti hogI, vahAM hama khatare ke karIba pahuMca rahe haiN| isalie adhika loga bIca meM, bhIr3a ke bIca meM jIte haiN| khatare se surakSA rahatI hai| donoM hI khataranAka haiN| lekina jiMdagI kevala ve hI loga anubhava kara pAte haiM, jo asurakSA meM utarane kI himmata rakhate haiN| ___ taMtra bhI sAhasa hai, yoga bhii| koI mahAvIra bhI bahuta loga nahIM ho paate| vaha bhI AsAna nahIM hai| AsAna kucha bhI nahIM hai| AsAna hai sirpha kramazaH marate jAnA, jInA to kaThina hai| kaThinAI asurakSA meM utarane kI hai, ajJAta meM utarane kI hai| ___ kucha loga taMtra se pahuMca sakate haiM, kucha loga yoga se pahuMca sakate haiN| yaha vyakti ko khoja karanI par3atI hai ki vaha kisa mArga se pahuMca sakatA hai| lekina kucha sUcanAeM dI jA sakatI haiM-eka, apane acetana ko thor3A TaTolanA caahie| agara acetana aisA kahatA hai ki taMtra to bar3A majedAra hogA, ki isameM to kucha chor3anA bhI nahIM, bhoga hI bhoga hai| vahI rAstA ThIka hai, to samajhanA ki yaha rAstA Apake lie ThIka nahIM hai| yaha Apa apane ko dhokhA de rahe haiN| hara AdamI apane acetana vRtti ko thor3e se hI nirIkSaNa se jAMca sakatA hai| bar3I jaTila bAta nahIM hai| bhItarI rasa Apako patA hI rahatA hai ki Apa kisalie kara rahe haiN| apane ko dhokhA denA bahuta kaThina hai, asaMbhava hai| thor3A-sA hoza rakheM to Apako jAhira rahegA ki Apa yaha kisalie kara rahe haiN| agara Apako rasa mAlUma par3a rahA ho taMtra meM to taMtra Apake lie mArga nahIM hai| agara Apako yoga meM rasa mAlUma par3a rahA ho to yoga bhI Apake lie mArga nahIM hai| kucha logoM ko yoga meM rasa mAlUma par3atA hai| AtmapIr3aka, khuda ko satAne vAle loga, maisocisTa jinako manovaijJAnika kahate haiM jo apane ko satAne meM majA lete haiM; aise logoM ko yoga meM bar3A rasa mAlUma par3atA hai| upavAsa meM, tapa meM, dhUpa meM khar3A hone meM, nagna hone meM unheM bar3A rasa mAlUma par3atA hai| kisI bhI taraha unheM apane ko satAne meM rasa mAlUma par3atA hai| ____ agara Apako apane Apako satAne meM rasa mAlUma par3a rahA ho, to Apa samajhanA, yoga Apake lie mArga nahIM hai| yoga Apake lie bImArI hai| agara Apako bhoga meM rasa mAlUma par3a rahA ho, isalie taMtra ke bahAne Apa bhoga meM utara rahe hoM. to taMtra Apake lie khataranAka hai, bImArI hai| eka bAta ThIka se samajha lenI cAhie; citta kI asvasthatA ko kisI bhI cIja se sahArA denA khataranAka hai| phira rasa na par3a rahA ho, to kyA upAya hai? kaise hama jAneM ki isameM hameM rasa nahIM par3a rahA hai? eka bAta dhyAna meM rakhanI jarUrI hai-jaba bhI hama kisI mArga se, kisI aMta kI tarapha jA rahe hoM, to aMta meM rasa honA cAhie, mArga meM rasa nahIM honA caahie| Apa eka maMjila para jA rahe haiM eka rAste se, to Apako maMjila meM rasa honA cAhie, rAste meM rasa nahIM honA caahie| agara Apako rAste meM rasa hai, isIlie maMjila ko Apane cuna liyA hai ki rAstA sukhada hai, suMdara chAyA hai, vRkSa haiM, phUla haiM, isalie isa maMjila ko cuna leM to khatarA hai| rAstA kabhI mata cuneM, maMjila cuneM aura maMjila ke anukUla rAstA cuneM, aura rAste para bahuta rasa na leN| rAste meM rasa jo legA vaha aTaka jaayegaa| hama sAre loga rAste meM rasa lete haiM, hama rAstA hI aisA cunate haiN| phrAyaDa ne kahA hai ki AdamI itanA kuzala hai ki vaha saba taraha ke rezanelAijezana kara letA hai, saba taraha kI tarkabaddha vyavasthA kara letA hai| vaha jo cunanA cAhatA hai, vahI cunatA hai aura cAroM tarapha tarka kA AvaraNa khar3A kara letA hai, aura apane ko samajhA letA hai ki yaha maiMne kisI aMtavRtti ke kAraNa nahIM, kisI vAsanA ke kAraNa nahIM, bar3e vivekapUrvaka cunA hai| yaha dhokhA bahuta AsAna 425
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 1 hai| lekina agara koI sajaga ho, to ise tor3anA kaThina nahIM hai| hama...hama hamezA hI jAna sakate haiM, dekha sakate haiM ki hamAre bhItara do tala to nahIM haiN| do tala kA matalaba yaha hotA hai ki Upara Apa kucha samajhA rahe haiM apane ko, bhItara se bAta kucha aura hai| ___ eka AdamI upavAsa kara rahA hai, Upara se samajhA rahA hai ki yaha sAdhanA hai| lekina use jAMcanA cAhie, kahIM use khuda ko bhUkhA mArane meM kisI taraha kA garhita rasa to nahIM A rahA hai! aise loga haiM jo khuda ko satAne meM rasa lete haiN| aura jaba taka ve apane ko na satAyeM unheM kisI taraha kA AnaMda nahIM aataa| khuda ko satAne meM unheM aise hI majA Ane lagatA hai, jaise kucha logoM ko dUsaroM ko satAne meM majA AtA hai| aba khuda ke sAtha eka phAsalA kara lete haiN| mesoca eka bar3A lekhaka huaa| vaha jaba taka apane ko kor3e na mAra le roja, kAMTe na cubhA le, taba taka usako rasa hI na aaye| isalie usI ke nAma para maisocijma, AtmapIr3ana siddhAMta kA nirmANa ho gyaa| koI AdamI kAMTe bichAkara usa para leTA huA hai, vaha apane ko kitanA hI kahe ki hama koI sAdhanA kara rahe haiM, lekina kAMToM para leTane meM yaha use jAMca karanI cAhie ki kahIM kula rasa itanA hI to nahIM hai ki maiM apane ko satA sakatA huuN| jaba Apa apane ko satAte haiM to Apako lagatA hai ki Apa apane mAlika ho gye| jaba Apa apane ko satAte haiM to Apako lagatA hai, ki aba yaha zarIra Apake Upara mAlika nahIM rhaa| aura agara ise satAne meM bhItarI sukha milane lage, jaise ki koI khAja ko khujalAtA hai aura sukha milatA hai, aisA hI satAne meM sukha tA hai aura sukha milatA hai, aisA hI satAne meM sukha milane lage, to samajhanA ki Apa paitholAjikala, rugNa dizAoM meM yAtrA kara rahe haiN| ___ yahI taMtra ke bAbata bhI saca hai| AdamI kaha sakatA hai ki maiM to sirpha isalie kAmavAsanA meM utara rahA hUM, tAki kAmavAsanA se mukta ho skuu| lekina yaha dUsaroM ko dhokhA dene meM koI ar3acana nahIM hai, khuda to jAnatA hI rahegA ki maiM saca meM kAmavAsanA se mukta hone ke lie utara rahA hUM yA yaha sirpha eka bahAnA hai, eka eksakyUja hai, aura maiM utaranA cAhatA hUM kAmavAsanA meN| yaha khuda ke sAmane nirIkSaNa sadA banA rahe, to Aja nahIM kala, thor3I bahuta bhUla-cUka karake AdamI usa rAste ko pA jAtA hai, jo maMjila taka pahuMcAne vAlA hai| __kauna-sA rAstA Apake lie maMjila taka pahuMcAne vAlA hai, Apake atirikta nirNaya karanA dUsare ko kaThina hogaa| ar3acana hogii| lekina Apa agara apane ko dhokhA hI dete cale jAyeM to Apako bhI bahuta ar3acana hogii| lekina jo apane ko dhokhA dene meM lagA hai, usakA dharma se koI saMbaMdha hI nahIM hai| abhI sAdhanA se usakA koI jor3a nahIM baiThA hai| Adata bhI tor3I jA sakatI hai, anubhUti bhI badalI jA sakatI hai-ye do chora haiM-Adata, abhivyakti mArga; anubhUti, bhItara bahane vAlI uurjaa| aisA samajheM ki yaha bijalI kA balba jala rahA hai| yahAM aMdherA karanA ho to do upAya haiM-yA to bijalI balba taka na Ane dI jAye, baTana baMda kara dI jAye, to aMdherA ho jAye, yA baTana calatI bhI rahe to balba tor3a diyA jAye, to bhI aMdherA ho jaaye| taMtra kA prayoga, vaha jo bhItara UrjA baha rahI hai, usako badalane kA hai| mahAvIra kA prayoga vaha jo bAhara abhivyakti kA mAdhyama bana gayA. use toDa dene kA hai| donoM se pahacA jA sakatA hai| lAkana jaba bhA eka mAga kA kAibAta karagA, tA dUsaramAgakA sakatA hai| lekina jaba bhI eka mArga kI koI bAta karegA, to dUsare mArga ke viparIta use bolanA par3atA hai, anyathA samajhanA bilakula kaThina aura asaMbhava ho jaaye| agara taMtra par3heMge to lagegA ki mahAvIra jaisA vyakti kabhI nahIM pahaMca sktaa| agara mahAvIra ko par3heMge to lagegA ki tAMtrika kabhI nahIM pahuMce hoNge| jo jisa mArga kI bAta kara rahA hai vaha 426
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya : kAmavAsanA se mukti usa mArga ke lie pUrA spaSTa kara rahA hai| aura sabhI mArga apane Apa meM pUre haiN| unase pahuMcA jA sakatA hai| lekina usase yaha siddha nahIM hotA ki viparIta se nahIM pahuMcA jA sakatA hai| mahAvIra kA yaha sUtra hama smjheN| 'zabda, rUpa, gaMdha, rasa aura sparza ina pAMca prakAra ke kAma guNoM ko bhikSu sadA ke lie tyAga de|' taMtra kahatA hai, samasta iMdriyoM kA pUrA anubhv| mahAvIra kahate haiM, samasta iMdriyoM kA avarodha, samasta iMdriyoM kA niSedha / kAmavAsanA sirpha kAmavAsanA hI nahIM hai, aura kAmendriya sirpha kAmendriya hI nahIM hai, sabhI iMdriya kAmendriya haiN| jaba Apa kisI ko hAtha se chUte haiM kisI ke zarIra ko, tabhI chUte haiM, aisA nhiiN| jaba Apa AMkha se chUte haiM, taba bhI chUte haiN| AMkha bhI chUtI hai kisI ke zarIra ko, hAtha bhI chUtA hai| aura jaba kisI kI AvAja Apako prItikara aura madhura lagatI hai, uttejaka lagatI hai, taba kAna bhI chUtA hai, aura jaba pAsa se gujara jAte kisI ke zarIra kI gaMdha Apako AMdolita kara jAtI hai, to nAka bhI chUtI hai| __ hAtha bahuta sthUla rUpa se chUte haiM, AMkha bahuta sUkSma rUpa se chUtI hai; lekina sparza sabhI iMdriya karatI haiN| jananendriya gahanatama sparza karatI hai, lekina sabhI sparza haiN| ___ to mahAvIra kahate haiM, agara vAsanA se pUrI taraha chUTanA hai, to sparza kI jo kAmanA hai aneka-aneka rUpoM meM, vaha sabhI tyAga denI caahie| AMkha se bhI bhoga na ho, kAna se bhI bhoga na ho, svAda se bhI bhoga na ho| bhoga kI vRtti iMdriyoM ke dvAra se bAhara yAtrA na kre| jaba Apa kisI ko dekhanA cAhate haiM, kAmavAsanA zurU ho gyii| kisI kI AvAja sunanA cAhate haiM, kAmavAsanA zurU ho gyii| kAmavAsanA yauna hI nahIM hai, yaha khayAla meM le leN| aura jisane yaha samajhA ho ki yauna hI kAmavAsanA hai, vaha galatI meM pdd'egaa| yauna to usakI carama niSpati hai, lekina yAtrA kA prAraMbha to dUsarI iMdriyoM se zurU ho jAtA hai| isakA artha yaha huA ki AMkha jaba dekhanA cAhe, taba bhItara se dhyAna ko AMkha se haTA lenaa| AMkha ko dekhane denA, lekina bhItara jo rasa dhyAna letA hai dekhane kA, use haTA lenA, yaha...yaha saMbhava hai| isakI pUrI sAdhanA Apa eka phUla ko dekha rahe haiM, phUla suMdara hai| agara mahAvIra ko ThIka se samajhanA ho, Apa bar3e hairAna hoMge jAna kara ki jahAM-jahAM sauMdarya dikhAyI paDatA hai. vahAM-vahAM yauna upasthita hotA hai| phUla hai kyA? vRkSa kA yauna hai, vRkSa kA seksa hai| koyala gIta gA rahI hai, kAna ko madhura lagatA hai, lekina koyala kA gIta hai kyA? koyala kA yauna hai| mora nAca rahA hai, usake paMkha AkAza meM chAtA banakara phaila gaye haiM, iMdradhanuSa banA diyA hai, suMdara lagatA hai| lekina mora ke paMkha haiM kyA? yauna hai| ___ jahAM-jahAM Apane sauMdarya dekhA hai, vahAM-vahAM yauna chipA hai| isalie jaba Apa kisI strI ke cehare kI prazaMsA karate haiM, to zAyada mana meM thor3A saMkoca bhI hotA ho ki kareM, na kreN| lekina jaba Apa kahate haiM, kitanA suMdara mora hai, taba Apako jarA bhI khayAla nahIM hotA ki bheda kucha bhI nahIM hai| vaha jo mora paMkha phailA kara nAca rahA hai vaha yauna AkarSaNa kA nimaMtraNa hai| vaha jo koyala kahaka rahI hai, vaha sAthI kI talAza hai, vaha jo phUla sugaMdha pheMka rahA hai aura khila gayA hai AkAza meM, vaha nimaMtraNa hai ki usa phUla meM chipe hue vIrya-kaNa haiM, madhumakkhiyAM AyeM, titaliyAM AyeM, una vIrya-kaNoM ko le jAyeM aura chitarA deM dUsare phUloM pr| ___ agara hama cAroM tarapha jagata meM gaharI khoja kareM, to jahAM-jahAM hameM sauMdarya kA anubhava hotA hai vahAM-vahAM chipI huI kAmavAsanA hogii| sugaMdha acchI lagatI hai, lekina Apako aMdAjA nahIM hogA, bAyolAjisTa kahate haiM ki sugaMdha kA jo bodha hai vaha yauna se jur3A 427
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 1 huA hai| ___ pazu gaMdha se hI AkarSita hote haiM, isalie pazu eka mAdA...nara-mAdA eka dUsare kI yoni gaMdha lete hue dikhAyI pdd'eNge| ve gaMdha se AkarSita hote haiN| gaMdha hI nirNAyaka hai| jaba mAdAeM pazuoM kI kAmAtura hotI haiM to unakI yoni se vizeSa gaMdha phailanI zurU ho jAtI hai| vahI gaMdha nimaMtraNa hai, vaha gaMdha dUra taka phaila jAtI hai| aura nara ko AkarSita karatI hai| jaise hI vaha gaMdha milatI hai, nara AkarSita ho jAtA hai| __ AdamI bhI gaMdha kA bahuta upayoga karatA hai| striyAM jAnatI haiM ki gaMdha kImatI hai aura gaMdha AkarSaNa nirmita kara letI hai| gaMdha kA AdamI do taraha se upayoga karatA hai--eka to AkarSita karane ko, eka zarIra kI gaMdha ko chipAne ke lie| kyoMki zarIra kI gaMdha bhI yauna nimaMtraNa hai| use chipAnA jarUrI hai| saMbhoga ke kSaNa meM strI-puruSoM ke zarIra kI gaMdha badala jAtI hai, krodha ke kSaNa meM strI-puruSoM ke zarIra kI gaMdha badala jAtI hai| prema ke kSaNa meM strI-puruSoM ke zarIra kI gaMdha badala jAtI hai| Apake zarIra meM eka-sI gaMdha nahIM rahatI caubIsa ghNtte| ApakA mana badalatA hai, zarIra kI gaMdha badala jAtI hai| gaMdha hai, svAda hai, rasa hai, dhvani hai, ve sabhI ke saba kAmavAsanA se jur3e hue haiN| agara hama aisA samajheM to kucha kaThinAI na hogI ki jananeMdriya keMdrIya iMdriya hai aura sArI iMdriyAM usake upAMga haiN| usakI zAkhAeM haiN| jaise jananeMdriya ne AMkha ko nirmita kiyA hai ki khojo mere lie ruup| jaise jananeMdriya ne kAna ko nirmita kiyA hai ki khojo mere lie dhvni| jananeMdriya ne sArI iMdriyoM ko nirmita kiyA hai, ve usake dvAra haiN| jahAM se vaha jagata meM praveza karatI hai| jahAM se vaha jagata meM talAza karatI hai, jahAM se vaha jagata meM khojatI kAmavAsanA iMdriyoM ke dvAra se jagata meM phailatI hai, hara iMdriya kAma-iMdriya hai| yaha mahAvIra kI bAta ThIka se khayAla meM le lenI jarUrI hai| isalie mahAvIra kahate haiM, bhikSu, vaha jo sAdhanA meM lIna huA hai-sAdhaka, vaha samasta iMdriyoM se apane dhyAna ko haTA le| agara samasta iMdriyoM se dhyAna ko haTA liyA jAye to kAma-iMdriyoM kA nabbe pratizata dvAra avaruddha ho jAtA hai, vaha bAhara nahIM baha sktii| Apa thor3A soceN| ApakI AMkheM baMda hoM, to sauMdarya kA kitanA artha samApta ho jAyegA! __aMdhA AdamI bhI sauMdarya kA anubhava karatA hai, lekina hAtha se chUkara hI kara pAtA hai| lekina hAtha se jo chuegA, usake sauMdarya kA hisAba badala jaayegaa| AMkha se dekhe hue sauMdarya kI bAta aura hai| ApakI sArI iMdriyAM baMda ho gayI hoM, to Apake lie sauMdarya kA kyA artha hogA? koI bhI artha nahIM raha jaayegaa| sArA artha iMdriyoM kA anudAna hai| mahAvIra kahate haiM, apane ko sikor3a lenA, keMdra para roka lenA, kisI iMdriya se bAhara nahIM jaanaa| iMdriyAM jabardastI kisI ko bAhara nahIM le jaatiiN| hama jAnA cAhate haiM, isalie jAte haiN| jaba hama nahIM jAnA cAhate, iMdriyAM vyartha ho jAtI haiN| ___ Apake ghara meM Aga lagI hai aura eka suMdara strI sAmane se nikalatI hai, bilakula dikhAyI nahIM pdd'tii| AMkha dekhegI, AMkha kA kAma dekhanA hai, lekina Apa AMkha ke pIche maujUda nahIM haiM, abhI, dhyAna makAna meM lagI Aga kI tarapha calA gayA hai| koI dikhAyI nahIM pdd'egaa| koI suMdara gIta gA rahA ho, sunAI nahIM pdd'egaa| koI Akara cAroM tarapha gulAba kI sugaMdha chir3aka de, nAka ko patA nahIM clegaa| kyA huA hai? sArA dhyAna Aga kI tarapha AkarSita ho gyaa| abhI Aga itanI mahatvapUrNa ho gayI hai ki dhyAna baMTa nahIM sakatA, aura iMdriyoM kI tarapha dhyAna nahIM jA sktaa| mahAvIra kahate haiM, jise brahmacarya itanA mahatvapUrNa ho gayA ho ki vahI use mukti kA mArga hai, aisI pratIti ho rahI ho, use kaThina nahIM 428
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya : kAmavAsanA se mukti hogA ki vaha apane dhyAna ko iMdriyoM se alaga kara le| hameM kaThina hogA, bahuta kaThina hogA, kyoMki iMdriyAM hI hamArA jIvana hai| iMdriyoM ke atirikta hamArA koI anubhava nahIM hai| jo hamane jAnA hai, jo hamane jIyA hai vaha iMdriyoM se hI jAnA aura jIyA hai| aura bar3A adabhuta hai iMdriyoM kA lobh| kyoMki iMdriyoM se jo hama jAnate haiM, vaha svapnavata hai| __phUla ko Apane dekhA hai? lekina phUla to bahuta dUra hai, Apa dekhate kyA haiM? vaijJAnika se pUche, yA mahAvIra se pUche, phUla meM Apa dekhate kyA haiM? phUla ko to dekha nahIM sakatA koI AdamI, kyoMki phUla kabhI AMkha ke bhItara jAtA nhiiN| Apa dekha se saraja kI kiraNeM AtI haiM lauttkr| ve kiraNeM ApakI AMkha para paDatI haiN| ve kiraNeM bhI bhItara nahIM jA sakatIM, sirpha AMkha kI sataha ko sparza karatI haiN| AMkha kI sataha ke bhItara jo rAsAyanika dravya haiM ve una kiraNoM se saMcalita ho jAte haiN| ve rAsAyanika dravya ApakI AMkhoM ke pIche chipe hue taMtuoM kA jo jAla hai, usako kaMpita karate haiN| ve kaMpana Apa taka pahuMcate haiN| unhIM kaMpanoM ko Apane dekhA hai| isalie to eka bar3I adabhuta ghaTanA ghaTatI hai| eka nagna strI ko Apa dekheM to jaise taMtu kaMpate haiM, vaise eka nagna strI kA citra dekhakara bhI kaMpate haiN| isalie to poranogrAphI, azlIla sAhitya kA itanA mUlya hai| kyoMki taMtu to usI taraha hilane lagate haiM, majA to usI taraha Ane lagatA hai| balki saca to yaha hai ki nagna strI ko dekhakara utanA majA kabhI nahIM AtA, jitanA nagna strI ke citra ko dekhakara AtA hai| usake kaI kAraNa haiN| strI kI vAstavika maujUdagI Apake dhyAna meM bAdhA banatI hai| citra meM koI maujUda nahIM hotA, Apa akele hote haiM, dhyAnastha ho jAte haiM, aura bhItara Apako rasa Ane lagatA hai| utanA hI rasa Ane lagatA hai, zAyada jyAdA bhI Ane lagatA hai| kyoMki vAstavika strI ke sAtha kalpanA kA upAya nahIM raha jaataa| vAstavika strI sAmane maujUda hai, aba kalpanA karane kA koI upAya nahIM hai| lekina citra Apako kalpanA detA hai aura citra kahatA hai, jaba citra itanA saMdara hai to vAstavika strI kitanI suMdara na hogI aura Apake kalpanA ke paMkha phaila jAte haiN| isalie jo loga citra meM rasa lene lagate haiM, unako vAstavika strI phIkI mAlUma par3ane lagatI hai| isalie Apase striyAM bahuta hoziyAra haiN| unhoMne citroM meM kabhI rasa nahIM liyaa| vAstavika puruSa ke prema meM bhI ve AMkha baMda kara letI haiM, kyoMki kalpanA vAstavika se sadA jyAdA suMdara hai| striyAM hoziyAra haiN| Apa unheM AliMgana meM leM, ve AMkha baMda kara leNgii| AMkha baMda karane kA matalaba yaha ki aba Apa vAstavika puruSa kama, kAlpanika, devatA jyAdA ho gye| aba unake bhItara eka kalpanA kA deva khar3A hai| isalie puruSa jaldI striyoM se Uba jAte haiM, striyAM utanI jaldI puruSoM se nahIM uubtiiN| yaha bar3e maje kI bAta hai| phrAyaDa ne gahana vizleSaNoM se yaha kahA hai ki strI aura puruSa hamezA paripUraka haiM, hara cIja meN| phrAyaDa ne do zabdoM kA upayoga kiyA hai eka ko vaha kahatA hai, voyUra, jo dekhane meM utsuka hai| jo dekhane meM utsuka haiM puruSa, to vaha kahatA hai, voyuur| vaha dekhane meM utsuka hai| strI ko vaha kahatA hai, ekjibIzanisTa, jo dikhAne meM utsuka hai| donoM paripUraka haiN| kyoMki koI to dikhAne vAlA cAhie taba dekhane vAle ko koI rasa ho, aura koI dekhane vAlA cAhie, taba dikhAne vAle ko koI rasa ho| strI-puruSa saba dizAoM meM paripUraka haiN| isalie puruSa sadA cAhatA hai ki prema aMdhere meM na ho, prakAza meM ho| strI sadA cAhatI hai, prema aMdhere meM ho| prakAza meM na ho| puruSa dekhanA cAhatA hai, strI dekhanA nahIM caahtii| isalie puruSoM ne nagna striyoM ke bahuta citra nirmita kiye, lekina striyoM ne nagna puruSoM meM koI rasa...koI rasa hI nahIM liyA kbhii| strI ko thor3I parezAnI hI hotI hai nagna puruSa ko dekhakara, koI sukha nahIM miltaa| 429
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 1 lekina puruSa ke sAmane strI kapar3e bhI pahane khar3I ho to kalpanA meM vaha use nagna karanA zurU kara detA hai| yaha jo hamAre citta kI kalpanA hai, yaha jaba hama kalpanA karate haiM, taba to kalpanA hotI hI hai; jaba hama vAstavika kucha anubhava karate haiM, taba bhI kalpanA se jyAdA kyA hotA hai? eka phUla ko dekheM, strI ko dekheM, puruSa ko dekheM, Apako bhItara milatA kyA hai? vAstavika to kucha nahIM milatA, kucha kaMpana upalabdha hote haiN| unhIM kaMpanoM ke loka ko hama saMsAra kahate haiN| jaba Apako acchI sugaMdha mAlUma par3atI hai to hotA kyA hai? kaMpana, vaaibreshNs| jaba Apako acchA svAda AtA hai to hotA kyA hai? jIbha meM kaMpana, vAibrezaMsa / hamArA sArA sukha vAibrezaMsa hai| aura bar3e maje kI bAta hai, aba to vaijJAnika kahate haiM ki ye vAibrezaMsa binA kisI bAharI, vAstavika cIja ke paidA kiye jA sakate haiN| jaise Apake mastiSka meM eka ilekTroDa lagAyA jA sakatA hai, eka bijalI kA tAra jor3A jA sakatA hai aura jisa taraha suMdara strI ko dekhakara Apake mana ke taMtu kaMpate haiM, bijalI se kaMpAye jA sakate haiN| aura jaba ve taMtu bijalI se kaMpeMge, Apako vahI majA AnA zurU ho jAyegA jo Apako suMdara strI ko dekhakara aayegaa| abhI eka vaijJAnika sAlTara ne cUhoM ke sAtha bahuta se prayoga kiye| usakA eka prayoga bahuta hairAnI kA hai| vaha kabhI na kabhI AdamI ko usa prayoga se bahuta kucha sIkhanA pdd'egaa| usane eka prayoga kiyA ki cUhe ko jaba cUhI mAdA ko dekhakara sukha milanA zurU hotA hai, to usake mastiSka meM kyA hotA hai, kauna se kaMpana hote haiN| cUhoM ke sAre kaMpana usane adhyayana kiye varSoM tk| phira una kaMpanoM kI sUkSmatama vidhi usane khoja lI, phira bijalI se una kaMpanoM ko paidA karane kA upAya nirmita kara liyaa| phira eka cUhe ko ilekTroDa lagA diyA, na kevala ilekTroDa lagA diyA, balki cUhe ke paMje ke pAsa bijalI kA baTana bhI lagA diyA ki jaba bhI vaha cAhe una kaMpanoM ko, baTana ko dabA de| bhItara usake kaMpana zurU ho jAyeM aura use vahI majA Ane lage jo mAdA ke sAtha saMbhoga meM AtA hai| Apa jAnakara hairAna hoMge ki cahe ne phira khAnA-pInA bilakula chor3a diyaa| mAdAeM Asa-pAsa ghUmatI raheM, unameM bhI rasa chor3a diyaa| phira to vaha eka hI kAma karatA rahA, baTana ko dbaanaa| caubIsa ghaMTe cUhA soyA nhiiN| usane hajAroM daphe baTana dabAyI, vaha bilakula...jaba taka bilakula thaka kara cUra hokara gira nahIM gayA taba taka vaha eka hI kAma karatA rahA. baTana dabAne kaa| jaise hI vaha baTana dabAtA, bhItara kaMpana zurU hote haiM, ve hI kaMpana, jo usako saMbhoga meM hote haiN| ___ saMbhoga meM puruSa ko-Apako bhI kyA hotA hai, strI ko bhI kyA hotA hai? kucha vAibrezaMsa, kucha kNpn| una kaMpanoM ke sivAya ve jo kaMpana haiM. agara bijalI ke baTana se paidA ho jAyeM to Apako patA lagegA ki Apa kisa loka meM jI rahe haiN| vaha cUhA hI baTana dabAkara jI rahA ho, aisA mata socanA Apa, Apa bhI unhIM baTanoM ko dabA kara jI rahe haiN| baTana Apake prAkatika haiM, cUhe ke lie kRtrima the| __ Aja nahIM kala AdamI apane lie bhI kRtrima baTana banA legaa| aura maiM mAnatA hUM ki jisa dina AdamI ne apane AMtarika kaMpanoM ko paidA karane ke lie choTe upAya kara lie, usa dina strI-puruSa ke bIca koI rasa nahIM raha jaayegaa| kyoMki taba Apa jyAdA behatara DhaMga se unhIM kaMpanoM ko paidA kara sakate haiN| taba dUsare para nirbhara rahane kI koI jarUrata nhiiN| apane khIse meM eka choTI-sI baiTarI lie Apa cala sakate haiN| jaba ApakA mana ho, Apa baTana dabA leM aura bhItara Apake saMbhoga ke kaMpana zurU ho jaayeN| aura jo bAta baiTarI se ho sake, aura jyAdA sugamatA se ho sake aura kabhI bhI ho sake, usake lie kauna pati-patnI kA upadrava lene jAtA hai! sAlTara kI khoja bhaviSya ke lie bar3I mahatvapUrNa siddha hone vAlI hai| para maiM Apase isalie sAlTara kI khoja kI bAta kara rahA 430
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya : kAmavAsanA se mukti hUM, tAki Apa mahAvIra ko samajha skeN| mahAvIra kahate haiM, kisa bacapana meM ulajhe ho? jo bhI tuma anubhava kara rahe ho sukha, ve sirpha choTe se kaMpana haiN| una kaMpanoM kA kyA mUlya hai? svapnavata! __ aura AdamI janmoM-janmoM, jIvana-jIvana unhIM kaMpanoM meM apane ko gavAM detA hai| unhIM meM apane ko kho detA hai| koI svAda ke lie jItA hai, koI sugaMdha ke lie jItA hai, koI rUpa ke lie jItA hai, koI dhvani ke lie jItA hai| lekina yaha jInA hama kucha kaMpanoM se tRpta ho jAyeMge? hotA to yaha hai ki jitanA punarukta karate haiM una kaMpanoM ko, utanI Uba bar3hatI calI jAtI hai| phaMsate bhI jAte haiM, Adata bhI banatI hai, Ubate bhI cale jAte haiM, kucha milatA bhI nahIM mAlUma pdd'taa| aura phira bhI eka majabUrI, eka Absezana, aura hama vahI karate cale jAte haiM, jisase kucha milatA dikhAyI nahIM pdd'taa| dhIre-dhIre saba kaMpana bothale ho jAte haiN| phira unase kucha bhI paidA nahIM hotA, lekina na una kaMpanoM ko kareM, to udAsI mAlUma par3atI hai, khAlIpana mAlUma par3atA hai, empaTInesa mAlUma pa par3atI hai| isalie karanA bhI par3atA hai| ___ mahAvIra kahate haiM, jo vyakti kaMpanoM meM ulajhA hai,vaha saMsAra meM ulajhA hai| ina kaMpanoM se Upara uThe binA koI vyakti AtmA ko upalabdha nahIM hotaa| kaise Upara uTheMge? to ve kahate haiM, zabda, rUpa, gaMdha, rasa aura sparza ina pAMca prakAra ke kAma guNoM ko bhikSu sadA ke lie tyAga de| kyA kareMge tyAga meM Apa? kyA pAnI na pIyeMge? kyA bhojana na kareMge? aura jaba pAnI pIyeMge, meM aayegaa| kyA AkheM na kholeMge? __rAste para caleMge, AMkha kholanI pdd'egii| AvAja hogI, koI gIta gaayegaa| koI madhura svara sunAyI par3egA, kAna suneNge| tyAga kaise kareMge? tyAga kA eka hI gahana artha hai, aura vaha ki jaba bhI koI cIja sunAyI par3e, svAda meM Aye, dikhAyI par3e to dhyAna ko usase tor3a lenA, bhItara dhyAna ko tor3a lenaa| AMkheM cAhe dekheM, tuma mata dekhnaa| jIbha svAda le, tuma svAda mata lenaa| janaka ko kisI ne pUchA thA, kisI saMnyAsI ne, ki Apa isa mahala meM, ina rAniyoM ke bIca, itane vaibhava meM rahakara kisa prakAra jJAnI haiM? to janaka ne kahA, kucha dina ruko, samaya para uttara mila jaayegaa| aura uttara samaya para hI mila sakate haiM, samaya ke pahale diye gaye uttara kisI artha ke nahIM hote| saMnyAsI janaka ke pAsa rukA-eka dina. do dina. tIna din| cauthe dina sabaha hI sabaha bhojana ke lie saMnyAsI A rahA thA, janaka khada baiThakara use bhojana karAte the| sipAhiyoM kI eka Tukar3I AyI, saMnyAsI ko ghera liyA aura saMnyAsI ko kahA mahArAja ne kahA hai ki Aja sAMjha Apako sUlI para car3hA diyA jaayegaa| usa saMnyAsI ne kahA, lekina merA aparAdha, merA kasUra? sipAhiyoM ne kahA, yaha Apa mahArAja se hI pUcha lenaa| hameM jitanI AjJA hai, vaha itanI hai| phira ve use lekara bhojana ke lie Aye, phira vaha bhojana ke lie thAlI para baitthaa| mahArAja baiThakara paMkhA jhalate rhe| vaha bhojana bhI karatA rhaa| lekina usa dina svAda nahIM aayaa| sAMjha mauta thI, dhyAna haTa gyaa| bhojana ke bAda janaka ne pUchA ki saba ThIka to thA! koI kamI to na thI! usane kahA, 'kyA ThIka thA? kyA kamI na thI?' samrATa ne pUchA, 'rasoiye ne abhI-abhI khabara dI ki vaha namaka DAlanA bhUla gayA Apako patA nahIM calA? usa saMnyAsI ne kahA, 'kucha bhI patA nahIM calA, bhojana kiyA bhI yA nahIM kiyaa| yaha bhI aisA lagatA hai, jaise koI svapna, sAMjha 431
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 1 maut| pUchanA cAhatA hUM ki kyA hai merA kasUra?' ___ janaka ne kahA, 'koI kasUra nahIM, na koI mauta hone ko hai| itanA hI kahanA thA ki agara mauta kA smaraNa banA rahe to iMdriyAM bhogoM meM rahakara bhI dUra haTa jAtI haiN|' taba jIbha para kaMpana hote haiM, lekina svAda nahIM aataa| taba kAna para kaMpana hote haiM, lekina rasa paidA nahIM hotaa| jIbha para svAda AtA hai, kaMpana paidA hote haiN| AtmA dhyAna bhejatI hai jIbha taka, donoM kA jor3a hotA hai, taba rasa paidA hotA hai| AMkha dekhatI hai rUpa ko, kaMpana hote haiN| bhItara se AtmA dhyAna ko bhejatI hai, kaMpana aura dhyAna kA milana hotA hai, taba sauMdarya kA bodha hotA hai| taba rasa paidA hotA hai| rasa do cIjoM kA jor3a hai-bAhara se Aye kaMpana aura bhItara se Aye dhyaan| dhyAna + kaMpana = rs| agara dhyAna haTa jAye kaMpana se to rasa vilIna ho jAtA hai| isI ko mahAvIra ne tyAga kahA hai| yaha tyAga atyaMta bhItarI ghaTanA hai| isa tyAga ke do rUpa haiN| jo vyartha ke kaMpana hoM unheM chor3a hI denA ucita hai| jo anivArya kaMpana hoM unase dhyAna ko alaga kara lenA caahie| jo anivArya kaMpana hoM unase dhyAna tor3a lenA, jo gaira anivArya kaMpana hoM una kaMpanoM kA tyAga kara denaa| to dhIre-dhIre, dhIre-dhIre iMdriyAM alaga aura AtmA alaga ho jAtI hai| jaba saba jagaha se dhyAna kA rasa vilIna ho jAtA hai to hameM patA calatA hai ki zarIra alaga aura maiM alaga huuN| hameM patA nahIM calatA, zarIra alaga aura maiM alaga hUM, isakA eka hI kAraNa hai ki hamArA dhyAna niraMtara hI bAhara se Aye hue kaMpanoM se jur3a jAtA hai| usa jor3a ke kAraNa hI hama zarIra se jur3e haiN| vaha jor3a TUTa jAye, hama zarIra se TUTa jAte haiN| Atma anubhava rasa parityAga ke binA saMbhava nahIM hai| 'deva loka sahita samasta saMsAra ke zArIrika tathA mAnasika sabhI prakAra ke dukha kA mUla kAma bhogoM kI vAsanA hai| jo sAdhaka isa saMbaMdha meM vItarAga ho jAtA hai vaha zArIrika tathA mAnasika sabhI prakAra ke dukhoM se chUTa jAtA hai|' ___ hamArA jAnanA kucha aura hai, hamArA jAnanA yaha hai ki samasta sukhoM kA mUla iMdriyoM kA AnaMda hai| Apane koI aisA sukha jAnA hai jo iMdriyoM ke atirikta jAnA ho? nahIM jAnA hogaa| sabhI sukhoM ke mUla meM iMdriyAM mAlUma par3atI haiN| kabhI bhojana meM kucha AnaMda A jAtA hai, kabhI AMkha dekha letI hai kisI dRzya ko---jarUrI nahIM, vaha dRzya strI-puruSa kA ho, vaha kAzmIra kA ho, Dala jhIla kA ho--isase koI pharka nahIM pdd'taa| AMkha dekha letI hai kisI jhIla ko, AMkha dekha letI hai kisI cAMda ko, rasa A jAtA hai, sukha A jAtA hai| Apane kabhI koI aisA sukha jAnA hai, jo iMdriyoM ke binA Apako AyA ho? agara vaisA sukha Apako anubhava ho jAye, to usI ko mahAvIra ne AnaMda kahA hai| lekina hamArA koI aisA anubhava nahIM hai| para mahAvIra kahate haiM. samasta dakhoM kA mala vAsanA hai, aura hama socate haiM samasta sukhoM kA aadhaar| to thor3A socanA pdd'e| Apane koI aisA dukha jAnA hai jo iMdriyoM ke binA Apako milA ho? na Apane koI aisA sukha jAnA hai, jo iMdriyoM ke binA milA ho; na aisA koI dukha jAnA hai, jo iMdriyoM ke binA milA ho| mahAvIra kahate haiM ki iMdriyoM ke binA bhI eka sukha mila sakatA hai jisakA nAma AnaMda hai| iMdriyoM ke binA koI dukha nahIM mila sakatA, isalie usakA koI nAma nahIM hai| AnaMda ke viparIta koI nAma nahIM hai| isalie mahAvIra kahate haiM ki iMdriyoM kA sukha bhrAMti hai, iMdriyoM kA dukha hI vAstavikatA hai| phira jise hama sukha kahate haiM, usake kAraNa hI hameM dukha milatA hai| Aja svAda meM sukha milatA hai, to kyA hogA isakA pariNAma? isake do pariNAma hoNge| agara yaha 432
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya : kAmavAsanA se mukti svAda kala na mile to dukha milegA agara yaha svAda kala bhI mile, parasoM bhI mile, to bhI dukha milegaa| svAda na mile, to pIr3A anubhava hogI pAne kii| svAda milatA rahe, to bothalA ho jAyegA, Uba paidA ho jaayegii| isalie jinako roja acchA bhojana milatA hai unakA svAda kho jAtA hai, unako phira svAda nahIM aataa| jinako acche bistara para roja sone ko milatA hai, unheM phira bistara kA patA calanA baMda ho jAtA hai| jo bhI Apake pAsa hai, usakA Apako patA nahIM cltaa| to sukha agara milatA rahe to vilIna ho jAtA hai| na mile to dukha detA hai| sukha hara hAlata meM dukha detA hai| mile to, na mile to| jise hama sukha kahate haiM, vaha dukha ke lie eka dvAra hI hai, usase bacane kA koI upAya nahIM hai| jo sukha kI tarapha AkarSita huA vaha dukha meM giregaa| __ dukha do taraha ke ho sakate haiM--milane kA dukha ho sakatA hai, na milane kA dukha ho sakatA hai| jyAdA se jyAdA hama dukha badala sakate haiN| isase jyAdA saMsAra meM koI upAya nahIM hai| eka dukha ko chor3a kara dUsare dukha para jA sakate haiN| eka dukha ko chor3a kara dUsare dukha para jAne meM bIca meM jo thor3A aMtarAla par3atA hai use hI loga sukha kahate haiN| jitanI dera ko ve dukha meM nahIM hote, utanI dera ko sukha kahate haiN| hamArA sukha nakArAtmaka hai, nigeTiva hai| isalie mahAvIra kahate haiM, samasta dukhoM kA mUla iMdriyAM haiN| jaba taka yaha hameM dikhAyI na par3a jAye, taba taka hama iMdriyoM se Upara uThane kI ceSTA meM bhI saMlagna na hoNge| agara hameM yahI dikhAyI par3atA rahe ki samasta sukhoM kA mUla iMdriyAM haiM, to svabhAvataH hama apane saMsAra ko phailAye cale jaayeNge| punarjanma kA eka hI mUla kAraNa hai ki iMdriyAM sUkha kA AdhAra haiN| mokSa kA eka hI kAraNa hai ki iMdriyAM dukha kA AdhAra haiN| to hama apane sukha kI thor3I talAza kreN| jaba bhI Apako sukha mile, Apa thor3I khoja krnaa| pahale to yaha dekhanA ki yaha sukha kyA hai? jaise hI Apa dekheMge, ninyAnabe pratizata sukha tirohita ho jaayegaa| jise Apa prema karate haiM, usakA hAtha Apake hAtha meM A gayA, to phira AMkha baMda karake jarA dhyAna karanA ki kyA sukha mila rahA hai, taba sirpha hAtha-hAtha meM raha jaayegaa| aura thor3A dhyAna kareMge to vajana hAtha meM raha jaayegaa| aura thor3A dhyAna kareMge to sirpha pasInA hAtha meM chUTa jaayegaa| kauna-sA sukha mila rahA thA, usako jarA gaura se dekhnaa| jaba muMha meM bhojana DAlA ho aura rasa A rahA ho, svAda mAlUma par3a rahA ho taba jarA AMkha bhI baMda kara lenA aura usa para dhyAna karanA ki kauna-sA sukha mila rahA hai| ninyAnabe pratizata sakha tatkAla tirohita ho jaayegaa| thor3I dera meM Apa pAyeMge ki muMha sirpha eka yAMtrika kAma kara rahA hai cabAne kaa| jIbha eka yAMtrika kAma kara rahI hai khabara dene kI ki kauna-sA bhojana le jAne yogya hai, kauna-sA bhojana nahIM le jAne yogya hai| svAda kA utanA jIvana ke lie upayoga hai ki kahIM jahara na khA liyA jAye, ki kahIM kar3avI cIja na khA lI jAye, kahIM kucha vyartha bhItara na calA jaaye| utanA to astitvagata upayoga hai| utanI hI jIbha kI khabara hai| jIbha sacetana rUpa se utanI khabara detI rhegii| kAna khabara de rahe haiM, AMkheM khabara de rahI haiN| ye jIvana ke sarvAivala mejarsa haiM, bacane ke upAya haiN| isase jyAdA mUlya khataranAka haiN| sukha jyAdA mUlya dene kI bAta hai| ___ ise ThIka se jo AdamI khoja karegA apane bhItara, vaha pAyegA ki jaba sukha hotA hai taba kucha hotA nahIM, sirpha khayAla hotA hai, sirpha kalpanA hotI hai| sirpha mAnA huA khyAla hotA hai| sirpha mAnA huA eka sammohita khyAla hotA hai| ___ Apako koI eka camakadAra patthara lAkara de de aura kahe ki bahumUlya hIrA hai| aura Apako bharosA ho jAye usa AdamI kA yA usa AdamI para Apako bharosA rahA ho, to usa rAta...usa rAta Apa so na sakeMge itane sukha se bhara jaayeNge| subaha patA cale ki vaha patthara kA hI Tukar3A hai, hIrA nahIM hai, sirpha kAMca hai camakatA huA, saba sukha tirohita ho jaayegaa| rAta jo sukha Apane liyA vaha hIre ke 433
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 1 kAraNa nahIM thA kyoMki hIrA to vahAM hai nhiiN| ApakI mAnyatA ke kAraNa hai| ApakA projekzana thA, ApakA 'prakSepa' thaa| Apane eka dhAraNA hIre para phailA lI, vaha Apako sukha de gyii| jisa strI meM Apako sauMdarya dikhatA hai, jisa puruSa meM sauMdarya dikhatA hai, jahAM Apako rasa dikhatA hai, vaha ApakI phailI huI dhAraNA hai| usa dhAraNA ke kAraNa hI sArA upadrava hai| ___ isa dhAraNA ko hI ThIka se dekha le koI vyakti to sukha tirohita ho jAtA hai| aura taba dukha kA eka sAgara dikhAyI par3atA hai| taba vAstavikatA dikhAyI par3atI hai sukha kI chAyA ke nIce chipI huI, ki hama sirpha dukha jhela rahe haiN| aneka-aneka prakAra ke dukha jhela rahe haiM, abhAva ke, bhAva ke hone ke, na hone ke; garIbI ke, samRddhi ke; yaza ke; apayaza; na mAlUma kitane dukha jhela rahe haiN| itanA dukha kA yaha udaghATana, pazcima meM logoM ko lagA ki ye mahAvIra, ye buddha, ye saba dukhavAdI haiN| ye kyoM itanA dukha ko ughAr3ate haiM? kyoM ghAva ko ughAr3ate haiM? acchA ho ki ghAva ho to palastara karake DhAMka denA caahie| gaMdI nAlI ho to thor3I-sI sugaMdha Upara chir3akakara phUla lagA denA caahie| ye...ye kyoM sAre ghAvoM ko ughAr3akara bhItara kI pIr3A ko, bhItara kI durgaMdha ko bAhara lAnA cAhate haiM? ye bar3e khataranAka loga mAlUma par3ate haiN| ye to jIvana ko naSTa kara deMge, ye to jIvana ke prati eka virakti, jIvana ke prati eka alagAva paidA kara deNge| lekina nahIM, mahAvIra aura buddha kA vaisA prayojana nahIM hai| ve cAhate haiM ki jo satya hai vaha dikhAyI par3a jaaye| jIvana kI jo bhrAMti hai vaha TUTa jAye, to zAyada hama kisI aura gahare jIvana kI khoja meM jA skeN| vaha jo hamane DhAMka-DhAMka kara eka jhuThA jIvana banA rakhA hai usakI parta-parta ukhar3a jAnI caahie| ve jo hamane jhUThe mukhauTe lagA rakhe haiM, ve jo hamane jhUThI dhAraNAeM apane cAroM tarapha phailA rakhI haiM, ve saba gira jAnI caahie| ve gira jAyeM to zAyada hamArI jIvana UrjA vyartha kAmoM meM saMlagna na rahe aura sArthaka kI khoja para nikala jaaye| ___ isalie mahAvIra kahate haiM ki- 'jo manuSya isa prakAraNa duSkara brahmacarya kA pAlana karatA hai, iMdriyoM se apane ko khIMca letA hai, bhItara tor3a detA hai rasa, use deva, dAnava, gaMdharva, yakSa, rAkSasa, kinnara sabhI namaskAra karate haiN|' mahAvIra aura buddha pahale vyakti haiM manuSya jAti ke itihAsa meM nizcita hI mahAvIra pahale, kyoMki buddha mahAvIra se thor3e bAda meM paidA hae-mahAvIra pahale vyakti haiM jinhoMne kahA ki eka aisA kSaNa bhI hai manuSya kI cetanA kA, jaba devatA bhI use namaskAra karate haiM, nahIM to duniyA ke sAre dharma mAnate haiM ki manuSya sadA devatAoM ko namaskAra karatA hai| . devatA manuSya ko namaskAra karate haiM, isase jyAdA manuSya ke prati mahimA kI bAta aura kucha aura nahIM ho sktii| mahAvIra ne kahA ki aisA bhI kSaNa hai manuSya ke jIvana meM, jaba devatA use namaskAra karate haiN| isakA kyA artha huA? isakA artha huA ki devatA bhrAMti meM haiN| cetanA jaba pUrI jAgatI hai manuSya kI aura sukha kA bhrama TUTa jAtA hai, to svarga kA bhrama bhI TUTa jAtA hai| devatA varga ke vAsI haiN| usakA artha hai-sukha ke vAsI haiN| devatA iMdriyoM meM hI jIte haiN| bar3A majA hai, isalie hamane iMdra nAma diyA hai devatAoM ke samrATa ko| vaha iMdriyAM hI iMdriyAM hai| isalie iMdra hai| devatA sukha meM hI jIte haiN| devatA kA artha hai--jo sukha meM hI jI rahA hai| lekina isakA to matalaba yaha huA ki mahAvIra ke hisAba se ki jo iMdriyoM meM aura sukha meM jI rahA hai, vaha bar3I gahana bhrAMti meM jI rahA hai| vaha eka laMbe svapna meM DUbA hai| vaha svapna sukhada hogA, prItikara hogA, dukhada na hogA, lekina eka laMbA svapna hai| agara mahAvIra ko hama ThIka se samajheM to naraka, eka nAiTa meyara, eka dukha svapna, laMbA dukha svapna hai| svarga eka sukha svapna hai, eka acchA sapanA hai, lNbaa| isalie mahAvIra ne kahA hai ki devatA ko bhI mokSa pAnA ho, to use vApasa manuSya ke janma meM A jAnA par3atA hai manuSya caurAhA hai| 434
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya : kAmavAsanA se mukti devatA ko bhI mokSa pAnA ho to manuSya taka vApasa lauTa AnA par3atA hai| manuSya ke atirikta mukta hone kA koI upAya nahIM hai| lekina jarUrI nahIM hai ki koI manuSya hone se hI mukta ho jaaye| manuSya hone se kevala mukti kI saMbhAvanA hai, lekina agara Apa bhI svapna meM Dabe rahate haiM to Apa usa avasara ko kho deNge| manuSya kA artha hai-jahAM hama jAga sakate haiM, jahAM hama cAheM to iMdriyoM se apane ko tor3a le sakate haiM, jahAM hama cAheM to rasa samApta ho sakatA hai aura cetanA rasamukta ho sakatI hai| isa sthiti ko mahAvIra ne vItarAga kahA hai| cetanA jaba aisI sthiti meM hotI hai to usakA bAhara koI bhI rasa nahIM hai, koI bhii| bAhara jAne kI koI AkAMkSA zeSa na rhii| kisI se bhI kucha mila sakatA hai, yaha bhAva gira gyaa| kahIM se koI mAMganA na rahA, koI prArthanA na rahI, koI abhIpsA na rhii| isa cetanA kI avasthA ko mahAvIra kahate haiM, viitraag| 'jo vItarAga hai vaha zArIrika aura mAnasika sabhI dukhoM se chUTa jAtA hai|' 'yaha brahmacarya dharma dhruva hai, nitya hai, zAzvata hai aura jinopadiSTa hai|' yaha zabda jinopadiSTa thor3A samajha lene jaisA hai| hiMdU kahate haiM, veda Izvara ke vacana haiM, isalie satya haiN| musalamAna kahate haiM ki kurAna Izvara kA saMdeza hai, isalie satya hai| IsAI kahate haiM ki bAibila Izvara ke nijI saMdezavAhaka, unake apane beTe jIsasa ke vacana haiM, Izvara se AyA huA saMdeza hai AdamI ke lie, isalie satya hai| __ mahAvIra ekadama azAstrIya haiN| ve kisI zAstra ko pramANa nahIM maante| ve veda ko pramANa nahIM maante| isalie hiMduoM ne to mahAvIra ko nAstika khaa| kyoMki jo veda ko na mAne, vaha nAstika / mahAvIra jaise parama Astika ko bhI nAstika kahanA par3A, kyoMki veda ke prati unakI koI zraddhA nahIM, zAstra ke prati unakI koI zraddhA nhiiN| unakI zraddhA ajIba hai, anUThI hai| unakI zraddhA usa AdamI meM hai, jisane apanI iMdriyoM ko jIta liyA ho-usake vacana meN| __jinopadiSTa kA artha hotA hai, usa AdamI kA vacana jisane apanI iMdriyoM ko jIta liyA hai| koI paramAtmA nahIM, koI UparI zakti nahIM, balki usa vyakti kI zakti hI parama pramANa hai jisane apanI iMdriyoM ko jIta liyA hai| isalie mahAvIra kahate haiM, jinopadiSTa -jisane apane ko jItA ho| jina kA artha hotA hai, jisane apane ko jItA ho| jisakI sArI iMdriyoM kI gulAmI TUTa gayI ho, jo apane bhItara svataMtra ho gayA ho, jo apane bhItara mukta ho gayA ho; isa vyakti ke vacana kA mUlya hai| devatAoM ke vacana ko mahAvIra kahate haiM, koI mUlya nahIM, kyoMki ve abhI vAsanA se grasta haiN| ___ agara hama veda ke devatAoM ko dekheM, to iMdra ko Apa phusalA le sakate haiM, jarA sI khuzAmada aura stuti se| rAjI kara le sakate haiM, jo bhI Apako karavAnA ho| nArAja bhI ho sakatA hai iMdra agara Apa ThIka-ThIka prArthanA, upAsanA na kareM, niyama se Adara, stuti na kareM to iMdra nArAja bhI ho sakatA hai| agara hama yahUdI Izvara ko dekheM, to vaha khataranAka bAteM kahatA huA mAlUma par3atA hai ki agara mujhe nahIM mAnA to maiM tumheM naSTa kara duuNgaa| Aga meM jalAUMgA, sdd'aauuNgaa| ___ mahAvIra kahate haiM ki ina vacanoM kA kyA mUlya ho sakatA hai! ve kahate haiM, vahI cetanA parama zAstra hai, jisane apanI iMdriyoM ko jIta liyA ho| usakI bAta bharose yogya hai| kyoM? 435
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 1 jo abhI iMdriyoM ke dhokhe meM par3atA hai, usakI bAta kA bharosA kucha bhI nhiiN| jo abhI iMdriyoM ke sapane se nahIM jAga sakA, usakI bAta kA kucha bhI bharosA nhiiN| mahAvIra ko jJAta hai, usa samaya jo bhI devatAoM kI cAroM tarapha carcA thI, unameM mahAvIra ko koI bhI devatA stuti ke yogya nahIM lgaa| kyoMki bar3I ajIba kahAniyAM haiN| kahAnI hai ki brahmA ne pathvI ko banAyA. arthAta pathvI brahmA kI beTI haI. aura beTI ko dekhakara brahmA ekadama kAmAtara ho gaye to beTI ke pIche kAmAtura hokara bhaage| beTI ghabarA gayI to vaha gAya bana gayI, to brahmA baila ho gaye aura gAya ke pIche bhaage| mahAvIra ko bar3I kaThinAI mAlUma par3egI ki aise brahmA ke vacana kA kyA mUlya ho sakatA hai| yaha to sAdhAraNa pitA bhI apane ko rokatA hai, brahmA na roka sake! kahAnI meM mUlya to bahuta hai, para mUlya manovaijJAnika hai| __phrAyaDa ne kahA hai ki hara pitA ke mana meM apanI javAna beTI ko bhogane kI kAmanA kahIM na kahIM saraka uThatI hai| kyoMki javAna beTI ko dekhakara phira eka bAra usako apanI patnI jaba javAna thI, usakA smaraNa sadA ho AtA hai| yaha kahAnI to bar3I manovaijJAnika hai ki agara brahmA ne apanI beTI ko paidA kiyA aura vaha itanI suMdara thI ki brahmA khuda AkarSita ho gaye, to yaha bAta to batAtI hai ki bApa bhI beTI ke prati kAmAtura ho sakatA hai-brahmA taka ho gaye! lekina mahAvIra ke lie isameM dUsarI sUcanA hai| vaha sUcanA yaha hai ki jo devatA kAmAtura haiM, unakI stuti kA koI bhI artha na rhaa| isalie mahAvIra bar3e himmatavara AdamI haiN| ve kahate haiM, jaba koI vyakti isa vItarAgatA ko upalabdha hotA hai, to devatA usake caraNoM meM sira rakha dete haiN| yahI bAta kaSTapUrNa bhI lagI hiMda mana ko| kyoMki kahAniyAM haiM ki jaba mahAvIra jJAna ko upalabdha hae to iMdra aura brahmA saba unake caraNoM meM sira rakha diye| yaha bahuta kA na mAlUma par3atI haiM...yaha bAta kaThina mAlUma par3atI hai| buddha jaba jJAna ko upalabdha hue to sArA devaloka utarA aura cAroM-tarapha unake caraNoM meM sASTAMga leTa gyaa| __ hiMdU mana ko coTa lagI ki jina devatAoM kI hama pUjA karate, prArthanA karate, ve isa gautama buddha ke sAmane yA isa varddhamAna mahAvIra ke sAmane Akara caraNoM meM sira rakha diye! yaha bAta hI apavitra mAlUma par3atI hai| lekina mahAvIra aura buddha ko hama samajheM to isa bAta kI bar3I mahimA hai| manuSya ko pahalI daphA devatAoM ke Upara rakhane kA prayAsa-bar3A gahana prayAsa hai| manuSya ko pahalI daphA vAsanA ke parama chuTakAre kI tarapha izArA hai| ___ mahAvIra kahate haiM, devatA bhI tuma ho jAo, svarga bhI tumhAre hAtha meM A jAye aura agara iMdriyAM tumhArI, tumhAre niyaMtraNa meM nahIM, aura tuma unake mAlika nahIM ho, to tuma gulAma ho, kIr3e-makor3oM jaise hI gulAma ho| kIr3A-makor3A bhI kyoM kIr3A-makor3A hai? kyoMki iMdriyoM kA gulAma hai| aura devatA bhI kIr3A-makor3A hai, kyoMki vaha bhI iMdriyoM kA gulAma hai| ___ AdamI jAga sakatA hai| kyoM? devatA kyoM nahIM jAga sakatA? sukha meM jAganA bahuta muzkila hai| dukha meM jAganA AsAna hai| sukha meM nIMda saghana ho jAtI hai, dukha meM nIMda TUTa jAtI hai| pIr3A ho to nikhAratI hai, sukha ho saba dhuMdhalA-dhuMdhalA kara jAtI hai| sukha meM jaMga laga jAtI hai| dukha meM AdamI prakhara hotA hai| isalie bahuta maje kI bAta hai ki sukhI parivAroM meM kabhI prakhara cetanAeM muzkila se paidA ho jAtI haiN| prakhara buddhi, prakhara pratibhA, agara saba sukha ho to kSINa ho jAtI mAlUma par3atI hai| jaMga laga jAtI hai| kucha karane jaisA nahIM lgtaa| rAkaphelara ke ghara meM lar3akA paidA ho, to saba pahale se maujUda hotA hai, kucha karane jaisA nahIM mAlUma pdd'taa| pAne ko kucha dikhAyI nahIM pdd'taa| jaba taka ki rAkaphelara ke lar3ake meM buddha yA mahAvIra kI cetanA na ho ki isa saMsAra meM pAne yogya kucha nahIM, to calo dUsare saMsAra ko pAne nikala pdd'eN| jaba isa saMsAra meM kucha pAne yogya nahIM lagatA to Apa baiTha jAte haiM murde kI taraha, ApakI saba cetanA baiTha jAtI hai| 436
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya : kAmavAsanA se mukti duniyA meM adhikatama pratibhAeM saMgharSazIla gharoM se AtI haiM, dukha se AtI haiN| dukha nikhAratA hai, uttejita karatA hai, cunautI detA hai| devatA so jAyeMge, kyoMki vahAM sukha hI sukha hai-kalpavRkSa, sukha, apsarAeM, saba yauvana, saba sugNdh| iMdriyoM kI jo vAsanA hai, vaha paripUrNa rUpa se tRpta ho, aisI svarga kI hamArI dhAraNA hai| iMdriyoM kI koI vAsanA tRpta na ho, dukha hI dukha bhara jAye, aisI hamArI naraka kI dhAraNA hai| lekina mahAvIra agara yaha kahate haiM ki dukha meM AdamI jAgatA hai isalie manuSya devatA ke bhI pAra jA sakatA hai taba to naraka aura bhI jAga jAnA caahie| kyoMki naraka meM aura bhI saghana dukha hai| ___ lekina eka bar3I gaharI bAta hai| agara pUrA-pUrA sukha ho, to bhI AdamI nahIM jAga paataa| agara ekadama dukha hI dukha ho, to bhI AdamI nahIM jAga paataa| kyoMki dukha hI dukha ho to bhI cetanA daba jAtI hai| jahAM sukha aura dukha donoM ke anubhava hote haiM vahAM cetanA sadA jagI rahatI hai| sukha hI sukha ho to bhI so jAtA hai mana , dukha hI dukha ho to bhI so jAtA hai mana / saMgharSa to paidA hotA hai jahAM donoM hoM, tulanA ho, cunAva ho| eka bar3e maje kI bAta hai, manuSya ke itihAsa se bhI sAbita hotI hai| jaba taka koI samAja bilakula hI garIba rahatA hai taba taka bagAvata nahIM krtaa| hajAroM sAla se duniyA garIba hai, lekina bagAvata nahIM hotI hai| zAyada hama socate hoMge ki isalie bagAvata nahIM hotI thI ki loga bar3e sukhI the| nahIM, sukha kA koI anubhava hI nahIM thaa| dukha zAzvata thaa| bagAvata nahIM hotI thii| aba bagAvata sArI duniyA meM ho rahI hai| aura bagAvata vahIM hotI hai jahAM AdamI ko donoM anabhava zarU ho jAte haiM--sakha dukha ke bhii| taba vaha aura sukha pAnA cAhatA hai, taba vaha pUrA sukha pAnA cAhatA hai, taba vaha bagAvata karatA hai| __dukhI AdamI, bilakula dukhI AdamI bagAvata nahIM krtaa| aisA dukhI AdamI bagAvata karatA hai jise sukha kI AzA mAlUma par3ane lagatI hai| nahIM to bagAvata nahIM hotii| duniyA meM jitane bagAvatI svara paidA hue haiM, ve saba madhya varga se Ate haiM-cAhe mArksa ho, aura cAhe eMjilsa ho aura cAhe lenina ho aura cAhe mAo ho, cAhe sTailina ho, ye saba madhyavargIya beTe haiN| madhya varga kA matalaba hai jo dukha bhI jAnatA hai aura sukha bhI jAnatA hai| jisakI eka TAMga garIbI meM ulajhI hai aura eka hAtha amIrI taka pahaMca gayA hai| madhya varga kA artha hai, jo donoM ke bIca meM aTakA hai| jo jAnatA hai ki eka dhakkA lage to maiM abhI garIba ho jAUM, aura agara eka maukA laga jAye to abhI maiM amIra ho jaauuN| jo bIca meM hai| yaha bIca kA AdamI bagAvata kA khayAla detA hai duniyA ko| kyoMki yaha khayAla detA hai, sukha mila sakatA hai| sukha pAyA jA sakatA hai| isake hAtha ke bhItara mAlUma par3atA hai| mila na gayA ho lekina saMbhAvanA nikaTa mAlama par3atI hai| thoDA aura yaha laMbA ho jAye to sakha mila jaaye| aura dakha bhI isase chUTatA mAlUma par3atA hai| agara thor3I himmata juTA le to dukha chUTa jaaye| karIba-karIba manuSya svarga aura naraka ke bIca meM madhyavargIya hai| devatA haiM Upara, nArakIya haiM nIce, bIca meM hai mnussy| manuSya kA eka paira to naraka meM khar3A hI rahatA hai pUre vakta dukha meM, aura eka hAtha sukha ko chUtA rahatA hai| isalie mahAvIra kahate haiM, manuSya saMkramaNa, TrAMjiTarI avasthA hai| aura jahAM saMkramaNa hai vahAM krAMti ho sakatI hai| jahAM saMkramaNa hai vahAM badalAhaTa ho sakatI hai| nIce hai narka, Upara hai svarga, bIca meM hai mnussy| manuSya cAhe to narka meM gire, cAhe to svarga meM aura cAhe to donoM se chUTa jaaye| naraka kA paira bhI bAhara khIMca le, svarga kA hAtha bhI nIce khIMca le| yaha jo bIca meM AdamI khar3A ho jAye-mahAvIra kahate haiM, isa AdamI ke devatA bhI caraNa meM gira jAte haiN| lekina kaba Apa naraka kA paira khIMca pAyeMge? mahAvIra kahate haiM, jaba taka tumhArA eka hAtha svarga pakar3atA hai, taba taka tumhArA eka paira naraka meM rhegaa| vaha svarga pakar3ane kI ceSTA se hI naraka paidA ho rahA hai| sakha pAne kI AkAMkSA dakha bana rahI hai| svarga kI abhIpsA naraka kA kAraNa bana rahI hai| jaba tuma eka 437
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 1 hAtha svarga se nIce khIMca loge, tuma acAnaka pAoge, tumhArA nIce kA paira bhI naraka se mukta ho gyaa| vaha usa bar3he hue hAtha kA hI dUsarA aMga thaa| __ aura jaba AdamI na svarga na naraka-mahAvIra ne kahA hai, svarga mata caahnaa| kyoMki svarga kI cAhanA naraka kI hI cAhanA hai| isalie mahAvIra ne eka nayA zabda gddh'aa| hiMdU vicAra meM usake lie pahale koI jagaha na thii| hiMdU vicAra svarga aura naraka meM socatA thaa| mahAvIra ne eka nayA zabda diyA, 'mokss'| mokSa kA artha hai-na svarga, na naraka, donoM se chuttkaaraa| ___ agara hama vaidika RSiyoM kI prArthanA dekheM, to ve prArthanA kara rahe haiM svarga kI, sukha kii| mahAvIra kI agara hama dhAraNA samajheM, to vaha svarga kI aura sukha kI kAmanA nahIM kara rahe haiN| kyoMki mahAvIra kahate haiM, sukha aura svarga kI kAmanA hI to dukha aura naraka kA AdhAra hai| mahAvIra kahate haiM, maiM sukha aura dukha se kaise mukta ho jaauuN| vaidika RSi gAtA hai ki maiM kaise dukha se mukta ho jAUM aura sukha ko pA luuN| mahAvIra kahate haiM, maiM kaise sukha aura dukha donoM se mukta ho jAUM? yaha bar3I gahana manovaijJAnika khoja hai| yaha anveSaNa gaharA hai| mahAvIra mokSa kI bAta karate haiN| buddha nirvANa kI bAta karate haiN| yaha bAta dvaMdva ke bAhara jAne vAlI bAta hai, kaise donoM ke pAra ho jaauuN| yaha jo brahmacarya hai, yaha jo yAtrA patha hai, donoM ke bAhara ho jAne kA; yaha jo UrjA ko bhItara le jAnA hai, tAki sukha aura dukha bAhara haiM donoM, unase chuTakArA ho jAye, yaha dhruva hai, nitya hai, zAzvata hai, jinopadiSTa hai| isake dvArA pUrvakAla meM aneka jIva siddha ho gaye, vartamAna meM ho rahe haiM, mahAvIra kahate haiM, aura bhaviSya meM hoNge| yaha zAzvata hai maarg| isa vidhi se pahale bhI loga jAge, jina he| mahAvIra kahate haiM, Aja bhI ho rahe haiN| aura mahAvIra kahate haiM, bhaviSya meM bhI hote rheNge| yaha mArga sadA hI sahayogI rhegaa| lekina hama bar3e adabhuta loga haiN| mahAvIra ke sAdhu-saMnyAsI bhI logoM ko samajhAte haiM ki yaha paMcama kAla hai, isameM koI mukta nahIM ho sakatA! jaisA hiMdU mAnate haiM, kalikAla hai, kaliyuga hai, aisA jaina mAnate haiM, paMcama kAla hai| isameM koI mukta nahIM ho sktaa| isase hamako rAhata bhI milatI hai ki jaba koI ho hI nahIM sakatA, to hama bhI agara na hue to kaI harja nahIM hai| isase sAdhu-saMnyAsiyoM ko bhI sukha rahatA hai, kyoMki Apa unase bhI nahIM pUcha sakate ki Apa mukta hue! paMcama kAla hai, koI mukta nahIM ho sktaa| ___ mahAvIra kI aisI dRSTi ho nahIM sktii| kyoMki mahAvIra kahate haiM, cetanA kabhI bhI mukta ho sakatI hai| samaya koI baMdhana nahIM hai| isalie ve kahate haiM, yaha mArga zAzvata hai| pIche bhI loga mukta hue, Aja bhI ho rahe haiM, mahAvIra kahate haiM, aura bhaviSya meM bhI hote rheNge| jo bhI isa mArga para jAyegA vaha mukta ho jaayegaa| isa mArga para jAne kI jo kuMjI, jo sIkreTa kI hai, vaha utanI hI hai ki hama sukha aura dukha donoM ko chor3ane ko rAjI ho jaayeN| iMdriyAM jo hameM saMvAda detI haiM unake sAtha hamArA dhyAna jaDa kara rasa kA nirmANa na kre| yaha rasa bikhara jAye bhItara to zarIra aura AtmA alaga-alaga ho jAte haiN| setu gira jAtA hai, saMbaMdha TUTa jAtA hai| ___ aura jisa dina hama jAna lete haiM ki maiM alaga hUM zarIra se| dhyAna alaga hai, iMdriyoM se| cetanA alaga hai, pArthiva AvaraNa se| usa dina naraka aura svarga donoM vilIna ho jAte haiN| ve donoM svapna the| usa dina hama pahalI bAra apane bhItara chipI huI AtyaMtika svataMtratA kA anubhava karate haiN| mahAvIra isa avasthA ko siddha avasthA kahate haiN| siddha kA artha hai-vaha cetanA jo apanI saMbhAvanA kI paripUrNatA ko upalabdha ho gyii| jo ho sakatI thI, ho gyii| jo khila sakatA thA phUla, pUrA khila gyaa| isakI koI nirbharatA bAhara na rhii| yaha saba bhAMti svataMtra ho gyii| isakA sArA AnaMda aba bhItara se AtA hai| AMtarika nirjhara bana gayA hai| aba isakA koI AnaMda bAhara se nahIM AtA, aura jisakA koI AnaMda bAhara se nahIM AtA, 438
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya : kAmavAsanA se mukti usake lie koI bhI dukha nahIM hai| Aja itanA hii| pAMca minaTa rukeM, phira jaayeN| 439