Book Title: Kya Pruthvi ka Aakar Gol Hai
Author(s): Abhaysagar
Publisher: Jambudwip Nirman Yojna
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034930/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI yazovijayajI 5 jaina graMthamALA. sAheba, lAyanagara. SeChese-2020 : PBOL 3004841 SARAJNARENA CINIATI VYAY meru parvata kyA pRthvI kA AkAra gola hai ? 3 3 vijJAna kI kasauTo para Avazyaka vizleSaNa Shree Sudharmaswami Svanbhandan Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA pRthvI kA AkAra gola hai ? vijJAna kI kasauTI para Avazyaka vizleSaNa yadasti satyaM kila bhAsamAnaM, tadeva nityaM hRdi nazcakAstu / -: nibandhaka :pUjya upAdhyAya zrIdharmasAgarajI ma. caraNopIsaka muni zrIabhayasAgarajI mahArAja -: sampAdaka :paM0 rudradeva tripAThI sAhityasAMkhyayogAcArya ema0 e0 (saMskRta-hindI), bI0 eDa, sAhityaratnAdi, saMcAlaka-sAhitya-saMvardhana-saMsthAna, mandasaura ma0pra0 -:prakAzaka : pUnamacanda pAnAcanda zAha kAryavAhaka-jambUdvIpa-nirmANa-yojanA, kapar3avaMja (gujarAta) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama saMskaraNa vIra nirvANa saMvat 2463 vikrama saMvat 2024 mUlya-eka rupayA vizeSa sUcanA ___ yaha viSaya samIkSAtmaka dRSTi se vicArane / yogya hai, ataH kisI bhI prakAra ke pUrvAgraha athavA mAnyatA ke Aveza meM na Ate hue taTastha dRSTi se / vimarza karane ke liye pratyeka vidvAn ko bhAvabhInA AmantraNa hai| mudrakapaM0 puruSottamadAsa kaTAre, harIhara ilekTrika mazIna presa, kaMsakhAra bAjAra, mthuraa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya vartamAna samaya meM vijJAna dvArA pradatta anekAneka bhautika suvidhAoM kI cakAcauMdha se sarvasAdhAraNa jana-jIvana AmUla-cUla prabhAvita pratIta hotA hai / jAgatika sukhoM kI A~dhI meM uttarottara pratispardhA karatA huA Aja kA mAnava dhIre-dhIre hamAre RSi-praNIta uttamottama sArabhUta dharmagranthoM ke prati bhI zithila zraddhA vAlA banatA jA rahA hai / ___ bhAratIya prAstika jagat ko apane dharmazAstroM meM varNita bhUgola-sambandhI vicAroM ke prati niSThA sthira rakhane ke liye aise avasara para eka mahattvapUrNa udbodhana kI pUrNa pAvazyakatA hai, anyathA yaha hrasanazIla pravRtti kramazaH nimnastara para pahu~catI hI jAyagI tathA Izvara na kare ki vaha dina bhI dekhanA par3e ki jaba svarga, naraka, puNya-pApa, AtmA-paramAtmA Adi sabhI nirarthaka kalpanAmAtra kahane laga jAya ! isa viSama paristhiti ko dhyAna meM rakhakara gata solaha varSoM se paramapUjya upAdhyAya zrIdharmasAgarajI mahArAja ke caraNopAsaka pUjya gaNivarya zrIabhayasAgarajI mahArAja ne svadeza evaM videza ke bhaugolika-vijJAna kA adhyayana-anuzIlana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ww www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArambha kiyA aura satata parizIlana ke pariNAma svarUpa aneka aise tathya DhU~r3ha nikAle ki jisase 'pRthvI ke AkAra, bhramaNa, gurutvAkarSaNa, candra kI paraprakAzitA' jaise viSayoM para adhuinika vaijJAnikoM kI mAnyatAoM ke mUla meM sthita 'bhrAntadhAraNAe~, kalpanAe~, tathA apUrNatAe~' pratyakSa prasphuTita hone lgiiN| aise sArapUrNa vicAroM ko bhUgola vaittAnoM ke samakSa upasthita karane aura etadviSayaka manISiyoM ke upAdeya vicAroM ko jAnane ke liye aneka manISiyoM ne munivarya se prArthanAe~ kI, aura unhoMne apanI sAdhanA meM nirantara saMlagna rahate hue bhI lokopakAra kI dRSTi se apane vicAroM ko lipibaddha karane kI kRpA kii| yaha vicAra paramparA viSaya kI gambhIratA evaM vizAlatA ke kAraNa aneka rUpoM meM vibhakta ho, yaha svAbhAvika hI hai| maiMne manizrI ke nikaTa baiThakara unake vicAroM, toM aura uttarapratyuttaroM ko samajhA hai tathA tadanusAra hI unheM saMkalita kara prastuta pustikA ke rUpa meM upasrthi vizvAsa hai vijJa pAThaka isakA sIdhAna-mastiSka se parizIlana kareMge tathA isa viSaya para apane vicAroM se hameM avagata karAne kI anukampA kreNge| L -hadradeva tripAThI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI paramAtmane nmH|| kyA pRthvI kA sAkAra gola hai? vaijJAnika dhAraNA maja sabhI vaijJAnika eka mata hokara eka AvAja meM yaha udghoSa karate haiM ki "pRthvI nAraMgI ke samAna gola hai|' yadyapi isa mAnyatA ke samakSa aneka bhUgola vizAradoM evaM tathyAnveSiyoM ke vicAroM meM akATya tarka saMgata pramANoM ke AdhAra para matabheda hai tathA koI pRthvI ko seva phala ke samAna gola mAnate haiM to anya kisI anya vastu ke AkAra meM gola hone kI sambhAvanA karate haiN| tathApi isa bAta meM to sabhI eka mata haiM ki 'pRthvI gola haiN|" __ isa mAmyasA ke pIche * vaijJAnikoM dvArA prastuta katipaya tarka haiM, kucha udAharaNa haiM aura kucha pramANa haiM jinake AdhAra para ve apanI dhAraNAoM ko uttarottara bar3hAne aura pramANita karane kA prayAsa karate rahate haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) kintu vastutaH unake dvArA upasthApita tarka, udAharaNa evaM pramANoM para vicAra kiyA jAya to ve aparyApta, truTipUrNa aura apane Apa meM bhramapUraNa haiM / hama Adhunika vaijJAnikoM dvArA diye jAne vAle una tarkAdi para kramika vizleSaNa yahA~ prastuta kara unake aucitya para saMkSepa meM vicAra karaMge jisasa hamArI bhrAntiyA~ dUra hA tathA avacAna vijJAna - sambandhA mAnyatAoM ke bala para hamAre prAcAna AAgamA aura vedAdi-zAstroM meM varNita bhUgola- vijJAna ke prati bar3hatI huI anAsthA ko sadA ke liye hRdaya se vidA karadeM / isake liye sarvaprathama yaha Avazyaka hai ki pRthvA ko gola mAnane se kitanA aura kona 2 sA ApattiyA~ uThato hai jinakA ki nirAkaraNa tarkazuddha yuktiyAM ke dvArA hA nahIM pAtA / pahale isI dRSTi koNa se soceM- yadi pRthvI gola hai tA usa para sthita agAdha jala - rAzi samatala nahIM ho sakatA, kyoMki kisI bhI golAkAra vastu para pAno samasthala rUpa meM nahIM Thahara sakatA jisakA pratyakSa kAraNa yaha hai ki paridhi meM U~cAInIcAI rahato hai / isakA uttara yadi yaha diyA jAya ki -- "pAnI golAkAra para bhI sthira raha sakatA hai kyoMki kendra saba ora se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAna lambI rekhAoM dvArA banAyA gayA hai usameM U~cA nIcApana nahIM hai, isa liye gola pRthvI para bhI pAno samatala sthita hai." to yaha upayukta nhiiN| kyoMki samatala pAnI meM kahIM gaDhaDhe bhI nahIM hone cAhie jaba ki Aja ke vaijJAnikoM ko mAnyatAnusAra yatra-tatra pAnI meM gaDDhoM kI sthiti svIkRta hai| udAharaNArtha-dakSiNI uttarI poloM meM pRthvI kA vyAsa 26 mIla kama arthAt 7900 mIla mAnA gayA hai to 13 mIla eka ora ko nocAI meM gaDDhA humA taba usameM pAnI bharA rahanA caahiye| aura yadi bharA huA mAnA jAya to pRthvo kA vyAsa 7926 mola kA kahanA cAhie aura poloM meM barpha athavA pRthvo mAnI jAe to pRthvo kA vyAsa 7626 mola se adhika mAnanA cAhie kyoMki barpha athavA pRthvI pAno se Upara ho rahate haiN| aura aisA mAnane para pRthvI kA dakSiNottara vyAsa 7600 mola kA mAnanA asatya siddha hotA aba yaha kahA jAya ki-jaise pAnI kA bharA humA loTA tejI se Upara nIce ghumAyA jAya to usameM gaDhDhA par3a jAtA hai vaise hI pRthvI ghUmatI hai isa liye donoM ora gaDDhe par3ane se yaha capaTI ho gaI hai, taba isakA jo vyAsa mAnA gayA hai usameM koI virodha nahIM aaegaa| kintu yaha kathana bho pramANa saMgata nahIM pratIta hotA / kyoMki loTe kA ghumAva to UrjA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ) ghorUpa mAnA gayA hai jaba ki pRthvI kA aisA ghumAva vijJAnasammata nahIM hai aura yadi vaisA ghumAva pRthvI kA mAna bhI liyA jAya to UrdhvabhAgasthita tathA adhobhAgasthita samudroM meM gaDDhe par3ane cAhiye kintu vaisA kahIM ullekha nahIM kiyA gayA hai / "" samudra ke pAnI meM noce kahIM gaDDe nahIM haiM, aura uttarI praura evaM dakSiNa poloM me jo gaDDhe mAne jAte haiM ve asambhava haiM / yadi " dAe~ aura bAe~ ghUmane se poloM meM gaDDhe par3a gaye haiM / aisA kahA jAya to yaha bhI tarka saMgata nahIM hai kyoMki poloM meM samudra kA pAnI nahIM mAnA gayA hai / ataH pRthvI ke ghUmane se donoM ora gaDDhe par3a gaye haiM aura vaha gaDDhoM ke kAraNa hI capaTI ho gaI hai tathA capaTI hone se pAnI samatalarUpa meM sthita hai' yaha uttara sarvathA nirAdhAra ho jAtA hai / yadi yaha kahA jAya ki vahA~ to binA pAnI ke hI gaDDhA banA huA hai to yaha bhI asambhava hai / kyoMki 'patthara, miTTI athavA kATha kA golA jo pRthvI rUpa ho, vaha kisI bhI prakAra se kyoM na ghUmatA ho usameM gaDDhA nahI par3a sakatA, yaha pratyakSa dekhA jAtA hai / ataH pRthvI ko gola mAnanA mithyAbhrAnti mAtra hai / tIsarA prazna yaha uThatA hai ki - yadi pRthvI gola AkAra vAlI ho to gaMgA aura sindhu jaisI nadiyoM ke bahAba meM antara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ honA caahie| jaise-kurukSetra se kalakattA ke samudra kI sataha 600 phITa nIcI mAnI gaI hai jisase pUrvavAhinI gaMgA nadI kA bahAva 1 mIla meM 1 phoTa ke karIba sambhava hai, parantu pRthvI meM golAkAra mAnane se kurukSetra se kalakattA kI bhUmi 527000 phITa nIcI hotI hai jo gaNita dvArA siddha hai / * taba itanA nIco pRthvI ha'ne se gaMgA kA bahAva athavA pazcima vAhinI sindhu nadI kA vahAva kitanA vegapUrNa honA cAhie ? jo ki pratyakSa dekhane para apramANita hI ThaharatA hai| uparyukta viSayoM meM Adhunika baijJAnikoM dvArA yaha samAdhAna diyA jA sakatA hai ki pRthvI gola avazya hai kintu vaha kharAda para utarI huI vastu ke samAna sarvathA gola na hokara sama-viSama rUpa meM hai kyoMki usameM kahIM pahAr3a haiM to kahIM bhUmi ke rIle haiM jo U~ce haiM / isI prakAra kahIM samudra haiM aura kahIM jhIle haiM jo nIce haiN| ataH kurukSetra kI bhUmi kalakatte aura karA~cI ke samudra se *-pRthvI kA byAsa 8000 mIla, paridhi 25000 mIla mAnI gaI hai| kurukSena se kalakattA 600 mIla aura karAMcI 600 mIla dUra hai jisakI choTI paridhi 1800 mIla huI / jIvA (rajjU) kucha kama hone se 1750 mIla mAnaleM / isakA vAma 572000 phITa ke karIba hone se kalakattA aura karAMcI kI bhUmi kuru kSetra se 572000 phITa nIcI hotI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) karIba 600 phITa U~cI hai aura yahI kAraNa hai ki vahAM se nikalI gaMgA ko pUrva kI ora kA rAstA nIcI DhAla kA milA aura sindhu ko pazcima kI oga kA rAstA nocI DhAla kA milA / ataH unheM anta meM jahA~ samudra milA vahA~ usameM vilIna ho gaI / kintu yaha samAdhAna bhI apUrNa hai / kyoMki vijJAna vAdiyoM ne pRthvI ko gola hone ke sAtha hI bhramaNa karatoM huI bhA mAnA hai aura jo gola vastu ghUmatI hai to usameM sadA eka rupanA na rahakara kabhI U~cAI aura kabhI nIcAI kA Ate jAte rahanA svAbhAvika hai ataH kevala Dhalate patha kA vahAnA lekara jala kI samatalatA ko pramANita karanA kayamapi sambhava nahIM hai yadi pRthvI ko gola hI mAnA jAya to eka prazna aura sahaja uThatA hai ki vizva meM bar3o-bar3o naharoM kA jo nirmANa huA hai usameM golAkAra semAne vAlo kaThinAI ko dUra karane ke liye tadanusAra gaharAI kyoM nahIM dI gaI ? udAharaNArtha - cAna meM banI huI saba se bar3I nahara kI lambAI 700 mIla jitanI aura usako racanA karate samaya kisA bho prakAra kI gaharAI nahIM do gaI hai phira bhI vaha Aja yathocita rUpa meM pravahamAna hai / taka isa prakAra sveja ke uttara kI aura 100 mIla lambI nahara banAne kI yojana kI / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) mamaya briTena ke pradhAnamantrI lArDa pAlamarsTana ne sivila iMjIniyara ko saMsthA ke adhyakSa ko lakSya meM rakha kara jo vAkya kahe the ve bhI bahuta smaraNIya haiM / ve ye haiM san 1855 meM briTena ke pradhAna mantrI ne kahA thA ki"mi pre ideTa. ___ 'phaninANDa da lesepsa' nAmaka eka phreMca iMjIniyara bhUmadhya-samudra aura lAla-samudra ke bIca kevala 100 mola kA samudro mArga taiyAra karane ke lie kyoM parizrama kara rahA hai yaha mujhe samajhAyeMge ? sveja se uttara kI ora yaha nahara banAne kI bAta hai / isa yojanA ke sambandha meM prApane sunA to hogA? avazya sunA hai sAhaba, taba phira briTiza iMjIniyaroM ne isa kArya ko kyoM nahIM apane hAtho meM liyA hai ? saMkSepa meM mujhe arapako itanA hI kahanA hai ki yaha to briTena ko pratiSThA ko kAlimA laba rahI hai|' briTena ke iMjIniyaroM ko saMsthA ke adhyakSa ne briTiza pradhAnamanbA ke samakSa spaSTIkaraNa karane hue kahA ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) maiM aura mere sAthI aisA abhiprAya rakhate haiM ki-phrAnsa ke ina ijIniyaroM kI yojanA Avazya niSphala hone vAlI hai| 100 mIla jitane vistAra meM pRthvI ke muDAva dvArA nahara ke kinAre TUTa jAeMge / isa prakAra kI vyavahAra-hIna yojanA ke sAtha apanA nAma jor3ane kI icchA briTiza injiniyaroM kI nahIM hai| " isakA tAtparya yaha hai ki briTena ke pradhAna yantrI ko vahA~ ke injInIyaroM dvArA sveja nahara ke kArya ko karane se isa lie niSedha kiyA thA ki ve pRthvI ko gola mAnate the, aura usakI golAI ke kAraNa hone vAle mor3a ke dvArA jo hAni hone vAlI thI usake apayaza se apane ko bacAnA hI zreyaskara mAnate the| uparyukta kathana ko san 1956 zukravAra di0 6 janavarI ko 'gujarAta samAcAra' meM prakAzita "saMsAra sabarasa" vibhAga ke sampAdaka ne likhA thA ki - sveja-nahara kA nirmANa pRthvI capaTI hai' isa siddhAnta ko lakSya meM rakhakara hI huvaa| svejanahara kI yojanA ko hAtha hAtha meM lene se pUrva usake nirmAtA phreMca injIniyara da0 lesepsa ne apane do sAthI injIniyaroM 'kInata-be , aura 'mugalabe' kI spaSTa zabdoM meM kahA thA ki-mitro, 'pRthvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ capaTI hai' aisA mAnakara hI hameM isa nahara kI yojanA taiyAra karanI haiN| Aja yaha nitAnta spaSTa hai ki unake dvArA banAI gaI sveja-nahara Aja taka apane usI rUpa meM hai aura pRthvI ke mor3a se utpanna hone vAlI kisI bhI hAni se vaha bacI rahI hai|" igaliza pArliyAmenTa ke sabhA gRhoM meM bhI aisA sthAyI niyama haiM ki-nahareM Adi nikAlane ke upayoga meM kAma meM lI jAne vAlI 'AdhAra rekhA' eka prADI rekhA hogI aura sAre hI kArya kI lambAI meM vaha samAna hI rakhI jaaygii| isI prakAra airika nahara lokaposTa kI rauTecara taka 60 mIla lambI hai| isa nahara-ke ubhAra kI golAI 610 phuTa honI cAhie aura donoM siroM kI apekSA madhya kA uThAva 56 phuTa honA caahie| kintu sTeTa iMjIniyaroM kI riporTa batalAtI hai ki yaha U~cAI 3 phuTa se bhI kama hai to yaha kyoM ? mi0 je0 Ara0 yaMga 'naukAgasana' viSayaka grantha meM kahate haiM ki-naukA kA mArga golAkAra sapATI para hote hue bhI hama sIdhI samATI para usa mArga kI lambAI sIdhI rekhA ke dvArA prastuta kara sakate haiM tathA samatala naukAvahana kA vaha niyama hai aura yadi vakra rekhA ko surekhA se prastuta karanA ho to yaha sarvathA azakya hai aura isIlie aisA pratipAdana kiyA jAtA hai ki surekhA surekhA ko hI prastuta karatI hai kintu vakrarekhA ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) nhii| mi0 yaMga kI pAnI kI samatalatA ( sapATo ) ke sambandha kI vicAraNA se haiM isase yaha phalita hotA hai ki yaha sapATI sIdhI sapATI hai / arthAt pRthvI gola nahIM hai| ina sabase yaha pramANita hotA hai ki-pRthvI gola nahIM hai| tathA yaha bAta suprasiddha aura nirvivAda hai ki viSuvavRtta ke utara meM jisa kisI akSAMza para varpha jamA hotI hai usakI apekSA dakSiNa meM unane hI akSAMza para adhika varpha giratI hai / aura yaha kahA jAtA hai ki 50 aMza para dakSiNa meM karagyasa lAina meM 18 prakAra ke paudhe vidyamAna rahate haiM jaba ki 15 aMza uttara kendra meM 970 prakAra ke paudhe milate haiN| isa mambandha meM ye ghaTanAyeM yaha batAtI haiM ki dakSiNa pradeza meM sUrya kA tApa utane hI aMza para pAye hue utara ke pradeza meM hone vAle tApa kA apekSA nyUna tIvratA vAlA hotA hai| isa prakAra jaba ko nyUTana kI sambhAvanA ke anusAra yaha saba gahana haiM, kintu 'pereleksa kI geTekoka' phijaoNsaphI ke prakAza meM lAye hue sidvAMta ko satya ghaTanAmoM ke sAtha barAbara milAna hotA hai / ataH yaha bhI eka pramANa hai ki pRthvI gola nahIM hai| pRthvI ko gola mAnane meM eka Apatti yaha bhI hai ki---- hama viSuvavRtta ko dakSiNa meM yAtrA karate haiM to uttara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) dhruva kA tArA asambhava dikhanA hotA hai, tathApi yaha prasiddha hai ki jaba viSuvavRtta ke dakSiNa meM 20 aMza se bhI adhika dUra taka nAvikoM ne yAtrA kI to unhoMne vahAM dhra vatArA dekhA thaa| aura yadi pRthvI ke gola mAna bhI leM to uttara meM jisa akSAMza para jitane samaya taka uSaHkAla rahatA hai, dakSiNa meM bhI usI akSAMza para utanA hI uSa:kAla honA cAhie para hotA nahIM hai| kyoMki uttara meM 40 aMza para yaha uSaHkAla 60 miniTa taka rahatA hai, varSa ke usI samaya mUmadhya rekhA ke nikaTa meM 15 miniTa aura dakSiNa meM uso 40 akSAMza para sthita melaborna-AsTreliyA Adi pradezoM meM kevala 5 miniTa ho uSaHkAla rahatA hai to yaha vivamatA kyoM hotI hai ? pAdarI phAdara jonsaTana ne ina dakSiNa akSAMzoM kI sAhapa pUrNa yAtrA ko apanI riporTa meM likhA hai ki yahA~ uSaHkAla aura sandhyAkAla kevala 5 ayavA 6 miniTa ke lie hotA hai / jaba sUrya kSitija para pahu~catA hai taba hI hama rAtri kA sArA prabandha kara lete haiM / kyoMki yahA~ jaise ho sUrya DUbatA hai ki tatkAla andhakAramaya rAtri ho jAtI hai| yaha pRthvI ko gola mAnane para kayapi saMgata nahIM hotA hai / uttara aura dakSiNa prazAMzoM para to barAbara kA ho uSa:kAla evaM sandhyA kAla honA cAhiye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) sAtha hI hama kepTana je0 rAsa0 kI yAtrA kI riporTa ke dvArA bhI isI nirNaya para pahu~cate haiM ki pRthvI kA prAkAra gola nahIM hai / kyoMki eka hI dizA meM binA mor3a khAye hI punaH usI sthAna para prAjAne kI vaijJAnika dhAraNA ke anusAra to inheM cAra bAra punaH usI sthAna para AnA cAhie thA. cUMki yahA~ pRthvI kI paridhi mAtra 10700 mIla kI hai aura sAhasika yAtrI to 40000 mIla cAra varSa taka eka hI dizA meM calate rahe aura antataH thakakara vApasa lauTe, yaha kaise sambhava huA ! ataH yaha pramANita hotA hai ki pRthvI gola nahIM hai|' kepTana je0 rAsa ne I0 san 1838 meM kepTana phrAMziyara ke sAtha dakSiNa ka ora aTalANTika sarkala meM jitanI dUra taka jA sake utanI dUrI taka yAtrA kI aura vahA~ para unheM 450 se lekara 1000 phuTa taka U~cI eka pakkI barpha kI dIvAla khojane para milii| usa dIvAla kA UparI bhAga samatala thA tathA usameM kahIM koI gaDaDhA athavA darAra nahIM thI / usa dIvAla para ve calate ho gaye aura cAra varSa taka satata calate hue 40,000 mIla ko yAtrA sampanna kI phira bhI usa dIvAla kA anta nahIM AyA / aura Akhira meM vApasa Aye- yahA~ yaha bAta gambhoratA se vicAraNIya hai| isa sambandha meM eka aura pramANa yaha hai ki prAyaH 1885 I0 meM "celeMjara" nAmaka briTiza jahAja ne dakSiNa pradeza kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) pradakSiNA pUrI kI hai aura isa pradakSiNA meM usane lagabhaga 66 hajAra mIla kI yAtrA kI hai| aba yadi pRthvI ko golAkAra mAnate haiM to usako paridhi prAyaH 6 se 10 hajAra mIla se adhika nahIM hotI aura celeMjara kI yAtrA 66 hajAra mola kI hai jo chaH gunA adhika hai / yadi pRthvI ko gola mAnA jAya to yaha sambhava nahIM hai / aura lIjiye - yadi pRthvI gola hoto to karka rekhA ( 23 // aMza uttara ) kA eka aMza = 40 mIla mAnA jAtA hai taba makararekhA ( 23|| pradeza dakSiraNa ) kA vahI aMza 75 mIla ke karIba baiThatA hai, yaho nahIM parantu dakSiNa kI ora jitanA hI bar3hate jAe~ to yaha nApa bar3hatA huA 103 maula taka ho jAtA hai | yaha kyoM ? aura uttarIghrava ke anveSakoM kI riporTa ke AdhAra para uttarI dhra uva kI ora 100 pauNDa kA bhAra bhI bahuta kaThinAI se uThAyA jA sakatA haiM, jaba kiM dakSiNIdhruva ke anveSakoM kI riporTa se jJAta hotA hai ki be dakSiNI dhruva kI ora zrAsAnI se 300 se 400 pauNDa kA bhAra uThA sakate haiM / yadi pRthvI gola hotI to donoM dhruva pradezoM kA vAtAvaraNa eka samAna honA cAhie / kopRthvI gola mAnane ke sambandha meM eka tarka diyA jAtA hai ki-candra ke Upara girane vAlI praticchAyA gola dikhAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) detI hai aura yaha chAyA pRthvo ko ho hai isase nizcaya hotA hai ki pRthvI gola hai| kintu pRthvI kI golAI ko middha karane ke liye diyA gayA yaha taka ucita nahIM hai| kyoMki eka anya mAnyatA ke anusAra candra para girane vAlo yaha chAyA pRthvo kI na hokara candra ke nIce rAhu kA vimAna hone se rAhu ke zyAma raga ke pIche candra DhaMka jAtA hai aura usI se candragrahaNa hotA hai / pora yadi rAhu kA vimAna gola ho to usase bho candra para gola praticchAyA jaisA dIkhasakatA hai| yahA~ kyA akATya tarka hai ki candra para chAyA pRthvI kI hI hai anya kisI vastu ko nahIM ? sAtha ho di0 30-8-1905 I0 ko jo sUryagrahaNa huA thA vaha pazcimI-uttarI aphrikA, uttarI andha-mahAsAgara grInaleNDa, AisaleNDa, uttarI eziyA, sAiberiyA aura briTiza amerikA ke sampUrNa bhAgoM meM dikhAI diyA thA to amarIkA aura eziyA meM eka sAtha sUrya grhe| kaise dIkhA jaba ki pRthvI kI golAI bIca meM rahatI ho? ataH spaSTa hai ki pRthvI gola nahIM hai| pRthvo ke eka bhAga para sarya ho aura dUsare bhAga para candra ho aura ye donoM paraspara pUrNarUpaga eka dUsare ke samakSa hoM tathA pa.dhvI bIca meM ho tabhI nyUTana ke siddhAntAnusAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) candragrahaNa ho sakatA hai, parantu sUrya aura candra donoM hI kSitija ke Upara UMce hote haiM taba bhI candragrahaNa huaA hai| ( yadi candra aura sUrya donoM hoM to pa thvI unake bIca meM nahIM A sakato aura yahI kAraNa hai ki pathvI kI praticchAyA bhI candra pa. nahIM gira sktii| pathvI kI praticchAyA candra para nahIM giratI ho taba bhI yadi candraprahaNa ho sakatA ho, to candragrahaNa pRthvI kI praticchAyA ke kAraNa nahIM api tu kisI anya kAraNa se honA cAhie, isase phalita hotA hai ki candra kA grahaNa karane bAlI praticchAyA pa thvI kI nahIM ho sktii| ataH yaha siddhAnta bhI bhramapUrNa hai| isa taraha pRthvI ko gola mAnane se uThane vAlI Apattiyo kA vicAra kiyA gyaa| aba pRthvI ke gola hone ke sambandha meM vartamAna vijJAna dvArA prastuta kiye jAne vAle tarkoM kA vizleSaNa prastuta karate 1-samudra meM dUra jAte hue jahAja kA nIce vAlA bhAga sarvaprathama dhIre-dhIre dikhAI denA banda hotA hai aura bAda meM usake Upara kA bhAga bho dikhAI denA banda ho jAtA hai| prataH isase jJAta hotA hai / ki samudra ke kinAre para khar3e hue manuSya aura samudra meM calate hue jahAja ke bIca pRthvI kA gAla AkAra vAlA bhAga AjAtA hai. usI kA pariNAma hai ki jahAja kA dokhanA banda ho jAtA hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) vaijJAnikoM ke isa tarka ko vAstavika mAna leM tathA pRthvI ke bhAga ko AvaraNa ke rUpa meM AyA huA mAnakara jahAja kA na dikhAI denA bhI mAna leM. to prazna hotA hai ki pRthvI para pakSI, pataMga aura vAyuyAna Adi cIja jitano bar3I dikhAI detI haiM, ve cIjeM jaba AkAza meM U~cAI para pahu~ca jAtI haiM, taba ve bhI kramazaH laghu, laghutara aura laghutama dAkhane lagatI haiM aura paryApta U~cAI para pahu~ca jAne para adRzya bhI ho jAtI haiN| isI prakAra kisI U~ce parvata athavA mInAra para khar3A huA manuSya bahuta hI choTA vAmanAkAra dRSTi gocara hotA hai, to ina saba ke boca kaunasA pRthvo kA golAkAra bhAga A jAtA hai ? nIce khar3e raha kara dekhane vAle manuSya aura parvata para sthita manuSya ke bIca athavA AkAza meM paryApta U~cAI taka pahu~ce hue pakSI-pataMga yA vAyuyAna ke bIca pathvI kA koI bhI golAkAra bhAga AvaraNa ke rUpa meM upasthita nahIM hotA hai kira bho ne kramazaH atyanta choTe aura sanathA adRzya ho jAte haiM isakA kyA kAraNa hai ? isa para vicAra karane se jJAta hotA hai ki jisa prakAra upayukta vastuoM kI laghutA athavA adRzyatA meM pathvI kA golAkAra kAraNa nahIM hai, usI prakAra samudra meM dUrI para pahuce hue jahAja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 ) ko kramika adRzyatA meM bhI pathvI kA golAkAra kAraNabhUta nahIM hai apitu hamAro dRSTizakti kI maryAdA isameM heturUpa hai / isa bAta ko samajhane ke liye eka aura udAharaNa lIjiye relve ke donoM paTariyoM ke bIca khar3e rahakara yadi dUra-dUra dRSTi DAlate haiM to donoM paTariyAM milakara eka dikhAI detI haiM, jaba ki vAstavika sthiti yaha rahatI hai ki ve paraspara milatI nahIM aisI sthiti meM ise dRSTidoSa hI kahA jAegA / hamArI A~kha kI kIkiyA~ bahirgola hotI haiM / aura bahirgolatA ke kAraNa hI hama jisa vastu ko dekhate haiM vaha jyoMjyoM dUra hotI jAtI hai tyoM-tyoM choTI dikhAI dene lagatI hai / isake atirikta Adhunika gaNitazAstra kI yaha mAnyatA hai ki pratyeka dekhane vAlA apane cAroM aura sthita vastuoM ke sAtha apanI dRSTi kA 45 aMza kA koNa banAtA huA hI dekha sakatA hai / usase Age kI vastueM dRSTi se ojhala ho jAtI haiM / isa 45 aMza kA jo koraNa banatA hai. vaha trikoNa banatA hai aura usameM zUnya aMza se 45 aMza taka koI bhI vastu kramaza dhIre dhIre choTI dikhane lagatI hai aura 45 aMza se adhika dUra hone para unakA dikhanA banda ho jAtA hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) dUsarI bAta yaha bhI hai ki 'aprakAzita vastu kI apekSA prakAzita vastu (dIpaka Adi tejomaya) bahuta dUrI se dekhI jA sakatI haiM jaise ki 'hederAsa ko bhUzira ko lAiTa hAusa ( dovAdaga ) kA dIpaka 40 mIla kI dUrI se dekhA jA sakatA hai|' yadi pRthvI gola ho, to pRthvI ke golAkAra bhAga ke voca meM prAjAne se dIpaka dikhAI nahIM degA / pRthvI kA golAkAra yadi boca meM AtA ho, to 600 phuTa se nIce rahane bAlA dIpaka 40 mIla dUra sthita kabhI nahI dikhAI degaa| isa dRSTi se samudra meM dUra jAne vAlA jahAja aura parvata yA mInAra Adi para sthita vastueM kramazaH dUra dUra hone para choTI dikhAI deto hai pAra 45 aMza se prAdhika dUra hAne para unakA dikhanA banda ho jAtA hai| pRthvo gola hAne ke sAtha eka anya tarka yaha diyA jAtA hai ki (3yadi kisI khule maidAna meM khar3e raha kara bahuta dUra taka dRSTi DAlate hai to AkAza aura pRthvI donoM eka dUsare se se milate hue dikhAI dete haiM, ise kSitinaja rekhA kahate haiN| yaha kSitija rekhA sadA golAkAra ho dikhAI deto hai tathA hama jase 2 adhika U~cAI para jAte jAeMge vaise hI hama adhikAdhika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) dUrI para dekha sakate haiM / ataH yaha sthitipRthvI gola ho tabho ho sakatI hai| kina isa prakAra AkAza aura pRthvI kA milana dikhAI denA bhI eka prakAra kA dRSTi doSa ho / kyoMki ___ AMkheM sadA dekhate samaya dikhane vAlI cIja ke sAtha 45 Digro kA koNa banAtI hai - isalie Upara AsamAna gola gumbaja jaisA dikhatA hai aura jidhara bhI jhukA huaA golAI kA hissA dikha rahA hai vahIM pahu~cane para vaha bhI gola gumbaja jaisA dikhAI par3atA hai isa kA kAragA bho 45 DigrI kA dRSTikSetra ho hai / isI prakAra cAroM ora dizAoM evaM vidizAmoM meM tathA Upara bhI cAroM dizA-vidizAoM meM 45 DigrI taka dRSTikSetra hai jo vRttAkAra zumbaja sA dikhatA hai| usI prakAra pazcima dizA meM khar3e hue manuSya ko dakSiNa dizA pUrva jJAna homo tathA uttara kI bhora khar3e hue manuSya ko. Upara AsamAna .. dikhanA hai.| ... kSitija isa rUpa meM dikhabA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) uparyukta citroM ke anusAra jo vastu dikhatI hai vaha vRttAkAra hI dikhAI detI hai| anya baijJAnika pRdhvI ko gola AkAra vAlI siddha karane ke liye 'pRthvI-parikramA' ko AdhAra mAnate hue kucha tarka upasthita karate haiN| unakA kahanA hai ki pRthvI se hama eka ho dizA meM yAtrA karate haiM to anta meM hama apane mUla sthAna para vApasa Apahu~cate haiM ataH pRthvI gola kintu yaha kAraNa satya nahIM hai apitu hama eka hI dizA meM sIdhe-sIdhe jAeM aura vApasa vahIM ke vahIM lauTa AeM haiM usakA dUsarA hI kAraNa hai, aura vaha hai dikSAbhrama / hama mAnate haiM ki hama eka hI nizcata dizA kI ora sIdhe-sIdhe jA rahe haiM yaha kevala eka dizAbhrama se hI mAnate haiM, kintu hama usa samaya bilakula sIdhe nahIM jA sakate api tu gola mor3a bho sAtha-sAtha lete jalate haiM / yAtrA kA mArga bahuta hI lambA hone se hameM usakA dhyAna nahIM rahamA hai, parantu vastutaH hama jise eka sIdhI dizA mAnate haiM vaha savathA sIdhI nahIM hotI hai apitu mor3avAlo hotI hai| jagat meM dizAoM kI pahacAna ke liye mukhyataH do prakAra ke sAdhana upayoga meM Ate haiM--(2) hokAyandha (1) sUrya aura taare| ye donoM prakAra ke sAdhana dizAbhrama utpanna karate haiM / aura usase hama bhrama maiM par3e hue haiM yaha dizA bhrama kisa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) prakAra utpanna hotA hai isa para thor3A vicAra kara leM jisase yaha spaSTa ho jAyagA ki yaha yAtrA kI mArga rekhA vilakula sIdhI na hokara vartulAkAra gola hai| udAharaNa ke liye jaise - eka bar3A sarovara hai, usake kinAre cAroM dizAoM meM cAra dvAra haiM eka manuSya jalatA humA dopaka lekara sAyakala para baiThA huA sAre tAlAva ke cAroM ora gola-gola phiratA hai / a ra eka manuSya tAlAva ke dakSiNI kinAre para sthita daravAje ke pAsa khar3A hai. dUsarA uttaroM kinAre para, tIsarA pUrvI kinAre tathA cauthA pazcimI kinAre para / tAlAva bahuta bar3A hai aura dIvaka tAlAva ke kinAre para hI dikhatA hai / jaba ki sAyakala para baiThA huprA manuSya dIpaka lekara uttarA kinAre kI aora hotA hai / taba pUrvI kinAre para khar3A huprA manuSya usako dekha sakatA hai aura vaha kucha dakSiNI kinAre kI ora pahuMcatA hai taba taka ho dekha sakatA hai| isI prakAra cAroM ora khar3e hue manuSya apanI do bAjunoM taka ke dIpaka deU sakate haiN| sociye ki jisa dizA meM dopakaH dikhAI detA hai vaha .pUrva dizA kahIM jAya to nIce likhe anusAra pUrva dizAeM hoNgii| ___ jaba dopaka vAlI sAyakala uttarI daravAje para pahucegA taba pUrvI daravAje para khar3e hue manuSya ko dIpaka dikhane kA prArambha hone se uttarI daravAje kA sthAna pUrva dizA jJAna hogo pUrvI daravAje para pAyegA tava dakSiNo dvAra para khar3e manuSya ko vaha dikhegA ataH dakSiNadizA vAle ko pUrva pratIta hogii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) vartamAna vizva meM bhI isa prakAra sUrya athavA tAre aura hokAyantra kI sahAyatA se hI dizAoM kA jJAna karake hI mAtrA karate haiM aura usI se Upara batAye anusAra dizAzrama hone se golAkAra yAtrA karane para bhI use sodhI dizA hI mAna lI jAtI hai / isa prakAra yaha siddha ho jAtA hai ki pRthvI gola nahIM 3 pRthvI para kI jAne vAlI yaha yAtrA pUrvaM athavA pazcima dizA meM hI kI jA sakatI hai yadi pRthvA nAraMgI ke samAna gola ho to uttara athavA dakSiNa dizA meM bhI yAtrA honI cAhie tathA zrAsTraliyA se nikala kara uttara meM cIna, eziyA, uttara dhruva pradeza, kener3A dakSiNa amerikA hokara dakSiNa dhruba lA~gha ' AsTreliyA meM vApasa AnA cAhie / kintu hama yaha jAnate hai ki vahAM taka Tra ena, sTImara athavA eroplena dvArA uttara dakSiNa ko sIdhI eka bhI yAtrA Ajataka nahIM huI hai / uttara dhruva ko lAMghA jA sakatA hai| pRthvI gola na ho to bhI vaha lAMghA jA sakatA hai / parantu dakSiNI dhruva lAMghA nahIM jA sakatA yadi pRthvI nAraMgI ke AkAra meM gola ho tabhI Upara dikhAye anusAra uttara-dakSiNa kI sIdhI yAtrA ho sakatI hai / pRthvI nAraMgI ke prAkAra meM mola ho to uttara-dakSiNa dizA kI soghI yAtrA honI hA cAhie parantu hamArI jAnakArI meM isa prakAra ko uttara www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat + Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) dakSiNa dizA ko sIdhI yAtrA na to huI hai na honA hI sambhava aba padi hama samatala bhUmi para eka gadhe ko khUTe se bAMdha dete haiM aura vaha usake cAroM ora par3I huI ghAsa ko khAtA hai to vaha.eka thAlo ke pAsa-pAsa phiratA hI isa prakAra gola-gola ghUmatA hai kintu gole ke Asa pAsa ghUmatA to aisA nahIM lagatA eroplena se jahAja ke ......."para se athavA gadhA jahAM khar3A ho use sthAna se kahIM se bhI dekhA jAya to cakrAkAra golA dikhAI degaa| isase yaha pramANita hogA hai ki pRthvo golA nahIM hai / Adhunika vijJAnavAdo isa bAta para bhI-adhika bala dete haiM ki-logoM ne pRthvI ke Asa-pAsa cAroM ora jahAja dvArA yAtrA kI hai| ataH pRthvI kA prAkAra gola honA cAhie kintu isase to yaha jJAna hotA hai ki yadi kAI vastu golAkAra na ho, to usake Asa pAsa hama yAtrA hI nahIM kara skte| varana aisA nahIM hai kyoMki yaha prasiddha hai ki capaTA pRthvo ke Asa-pAsa bhI jahAja dvArA yAtrA kI gaI hai| yaha bhI pRthvA ke gAlAkAra hone meM bAdhaka haiM / eka tarka yaha bhI diyA jAtA hai ki pAno athavA samudra meM eka-eka mIla kI dUrI para eka samAna AkAravAlI tAna lakar3iyA~ isa rUpa meM khar3I kI kI jAMya ki pratyeka kA ekasA bhAga pAnI meM DUbA huA ho, aura zeSa bhAga bhI ekasA ho pAnI ke bAhara nikalA huA ho tathA ve tInoM lakar3iyA~ ekasI sIdhI paMkti meM hoN| " taba jo pahalI lakar3I UparI sire se dekheMge to pahalI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24 ) aura tIsarI lakar3I eka sIdhI pakti meM dikhAI degI, jaba ki bIca kI lakar3I adhika U~cI dikhAI degI to yaha pRthvI ke golAkAra hone se hotA hai / ataH yaha jJAna hotA hai ki pRthvI gola hai| isa tarka meM bhA koI tathya dRSTigata nahIM honA / kyoM ki tIna mIla taka isa prakAra sodhI lakar3ie samudra meM dekha sakanA asambhava hai aura yaha prayoga karake dekhA gayA ho, isameM bhI zakA hotI hai kyoMki aisA prayoga kisane kahAM kaba kiyA? yaha spaSTa nahIM batAyA gayA hai| tathApi mAna leM ki aisA prayoga kisI ne kiyA ho aura Upara dikhAye anusAra yadi bIca kI lakar3I kA sirA UMcA dikhAI bhI diyA ho to bhI use dRSTibhrama hI mAnanA caahie| isake liye relve ke donoM pariyoM ke sambandha meM diyA gayA udAharaNa paryApta hai| sAtha hI sIdhI sar3aka aura relve pleTa phArma ki jo yathAsambhava eka samAna dharAtala para banA huA hotA hai para ekasI UMcAI vAle ilekTrika lAiTa ke khambhoM para laTU jalate rahate haiN| pleTa phArma ke eka chora se laTTuoM para dRSTi DAleMge to saba se pahalA laTU U~cA dikhAI degA aura bAda ke kramazaH nIcenIce dikheNge| pleTa phArma kI sar3aka samAna dharAtala vAlI hAte hue bhI sabhI laTTU kramazaH virohI dikhate haiM yaha dRSTi hai / aura isameM kabhI boca kA khambhA yA laTTU U~cA nahIM dikhAI detA / ataH yaha pratyakSa virodha AtA hai / isause yaha kahA gayA hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) tIna lakar3iyoM kA prayoga kisI ne kapola-kalpita banAyA hai| yadi aisA ho prayoga nau lakar3iyoM dvArA karake dekhe to kabhI bhI to aisA nahI hogA ki prArambha kI tIna lakar3iyoM ke bAda sabhI nIcI na dIkhakara pAMcavI lakar3I hI UcI dokhane lage.? ataH yaha tarka: apramANita hI mAnanAH mAhie / zuDalara apanI pustaka " buka oNpha ne uca" [prakRtipustikA ) meM kahatA hai ki sacamuca nirIkSaNa ke pazcAta hama yaha kaha sakate haiM / ki anya AkAzIya padArtha golAkAra haiM ataH binA kiso nanu naca" ke yaha vizvAsa pUrvaka kahA jA sakatA hai ki pRthvI bho vaisI hI golAkAra hai| kintu yaha anumAna karanA ucita nahIM hai kyoMki AkAzoya padArthoM ko golAkAra siddha karane ke liye koI AdhAra nahIM hai aura pRthvI AkAzIya padArtha hai yaha bhI aba taka pramANita nahIM ho pAyA hai| ataH isa prakAra ke anumAna sarvathA nirAdhAra haiN| upasaMhAra-- isa prakAra vijJAna dvArA prAyaH pramANita mAnA jAne vAlA pRthvI ke gola AkAra kA siddhAnta tarka evaM buddhi kI kasauTI para nikharatA nahIM hai| abhI isake vAre meM paryApta sazodhana atekSita hai| jaba taka vijJAna pRthvI ke sahI AkAra ke sambandha meM apanA abhimata spaSTarUpa se prakaTa na kare taba taka antara kI sUjha ke AdhAra para nirbharita prAtmazakti se nikharA huA tatva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26 ) jJAna hameM jA bAteM batA rahA hai unake prati hama nirapekSa na hoN| bhale hI satvatatva ko jijJAsA ko kasoTI para car3hA kara socane kI koziza karaM, parantu sImita buddhi evaM sAdhanoM ke kAraNa yadi tattvajJAna kI bAtoM kA yathArtha nirNaya kara nahIM pAyeM to aMgUra khaTTe haiM, vAlI bAta na karate hue hameM sadA tIbra jijJAsA ke sAtha satya kI dizA meM Age bar3hane kI ceSTA karanI caahie| badasaH isa laghu pustikA ke Alekhana ke pIche yahI zubha kAmanA hai| vijJa pAThaka gaNa ise saphala bnaayeN| / / zivamastu sarva jagataH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kI bhora se prAja mana aura buddhi ke kSetra meM nirantara adhika vikAsa hote rahane ke kAraNa 'usake mApadaNDa se jo samajha meM Aye vahI satya' aisA vijJAnavAda kI cakAcauMdha meM par3e hue buddhijIviyoM kA mAnasa banatA jA rahA hai| yahI kAraNa hai ki buddhi ke bAhya ghaTATopa tathA maJca ke bala para janatA ke adhinAyaka banakara baiThe hue vidvAnoM ke pIche sAmAnya janatA bhI AkRSTa ho rahI hai| phalataH buddhi aura mana se agocara sanAtana satya ke svarUpa kA saMvedana jIvana zuddhi dvArA karane kA rAjamArga prAyaH aparicita banatA jA rahA hai / isI se tattvajJAna aura saMskRti ke bahumUlya tattvoM kA avamUlyana hone lagatA hai| mana aura buddhi se bhI Age svasaMvedana kI bhUmikA para pahu~ca kara jJAta kiye gaye sarvahitakArI sanAtana satyoM ke badale meM buddhi aura mana kI citra-vicitra kalpanAoM kI AdhArazilA para Aja atIndriya padArthoM kI vikRta mAnyatAe~ prastuta ho rahI haiM tathA sAMskRtika hrAsa karane ke malina prAzaya vAlI kAlpanika mAnyatAoM ko rAjakIya netRgaNa rAjyAzraya dekara adhika se adhika sAkAra banA aisI mAnyatAoM meM "pRthvI gola hai aura vaha ghUmatI hai" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) yaha mAnyatA pradhAna hai / kyoMki-yaha mAnyatA pracalita hokara janatA ke hRdaya meM dRr3ha ho jAya to mAnavajIvana ke AdhyAtmika utthAna kI nIMva ke samAna svarga-naraka, puNya-pApa, prAtmA-paramAtmA aura mokSa Adi kA nirUpaNa karane vAle zAstroM para se janatA kI zraddhA Diga jAya / phalataH bhautikavAda ke bandhana se AryaprajA ko bacAne vAlI AdhyAtmika saMskRti naSTa ho jAya / isI se Aja prAyaH sabhI zikSitoM meM "pRthvI gola - hai-ghUmatI hai" kI mAnyatA bahuta hI rUDha bana gaI hai, mugdha janatA zikSita samudAya ke bhASAjanya varcasva se prabhAvita hokara aisI bhrAmaka mAnyatAoM ko bhI jAne-anajAne apanA letI hai| bhAvI prajA ke hRdaya meM bhI bAlyakAla se hI zAleya pustakoM ke mAdhyama se isa visaMvAdI mAnyatA kA bIjAropaNa kiyA jAtA hai| ataH Aja kI isa viSama paristhiti ke samakSa 'lAlabattI' ke samAna yaha pustaka hai / vidvAn pAThaka taTastha vRtti se vicAra karate drA, yogya samIkSA ke sAtha isameM nihita vicAroM ko par3he aura vicAreM tathA mAnyatAoM ke pUrvAgraha se mukta hokara vastusthiti ko samajhane kA ucita prayAsa kareM, yaha apekSita hai| -muni abhaya sAgara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjambUdvIpa-nirmANa-yojanA [ sakSipta paricaya ] ( 'pRthvI gola nahIM hai, evaM vaha ghUmatI bhI nahIM hai' isa bAta ko vijJAna evaM zAstroM ke akATya pramAraNoM se siddha karane kA apUrva prayAsa ) vartamAna bhUgola sambandhI dhAraNAoM ke bala para navayugIna zikSitavarga ke mAnasa meM svarga, naraka, puNya-pApa evaM prAtmavAda Adi bAtoM ke prati zraddhA zithila hotI jA rahI hai tathA 'pRthvI gola hai, pRthvI ghUmatI hai, bhArata aura amerikA ke bIca sUrya ke udayAsta kA antara, dhruva-pradeza meM chaH chaH mAsa ke rAta-dina, candraloka meM sputanikoM ko pahuMca, maMgala, aura zukra ke pravAsa kI yojanA' Adi Adhunika vaijJAnikoM kI kalpanAtIta bAtoM ke AdhAra para "jaina zAstroM kI bAteM korI kalpanA haiM" aisA kutarka upasthita ho rahA hai| isa mithyAbhrama ko dUra karane tathA zAsana, dharma aura zAstroM ke prati saccI zraddhA sthira karane ke liye parama pUjya prAgamoddhAraka dhyAnastha svargata prAcArya zrImAnanda sAgarajI mahA0 sA0 ke paTTadhara pUjya gacchAdhipati prAcArya zrImANikya sAgarajI mahA0 sA0 ke maMgala AzIrvAda evaM utsAha pUrNa preraNA ko pAkara kapar3avaMja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zrIsaMgha ne siddhagiri pAlItAraNA (saurASTra) meM eka jambUdvIpa mandira ke nirmANa kI yojanA taiyAra kI hai / jisameM zAstrIya nApa se eka lAkha yojana vAle isa jambUdvIpa kI racanA sarvasAdhAraNa ke samajhane yogya phuTa aura iMca ke skela se 160x160 phuTa kI prAkRti meM hogI,jisake dvArA sUrya candra Adi kI gati evaM pRthvIko vartamAna paristhiti kA sahI citraNa dikhAkara prayogAtmaka rUpa se Aja ke visaMvAdI bhaugolika praznoM kA buddhigamya sahI nirAkaraNa prastuta kiyA jAyagA / isa mandira ke liye zrIsiddhagiri-pAlItAraNA meM talahaTI ke pAsa 27 hajAra gaja vizAla bhUmi (plATa) savA lAkha rupaye kI lAgata se kharIdane kA maMgala kArya vi0 saM0 2023 kI zrAvaNa zuklA 10 guruvAra ko kiyA jA cukA hai| ataH bhAratIya tattvajJAna kI pratiSThA bar3hAne vAle isa pavitra kArya meM pratyeka prAryasaMskRti premI janatA ko sahayoga dene kA sAdara nimantraNa hai| nivedakapUnamacanda pAnAcanda zAha kAryavAhaka-zrIjambUdvIpa-nirmANa-yojanA . kapar3avaMja, ji0 kher3A ( gujarAta ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI ke AkAra prAdi samasta viSayoM ko zAstrIya dRSTi se samajhane ke liye nimnalikhita prAcIna jaina graMthoM kA __ anuzIlana upAdeya hai* zrIjambUdvIpa-prajJapti * zrIsUryaprajJapti * zrIcandraprajJapti * zrIbRhat kSetra samAsa * zrIlaghu kSetra samAsa * zrIbRhat saMgrahaNI * zrIkSetra loka prakAza * zrIkAla loka prakAza * zrImaNDala-prakaraNa * zrIjambUdvIpa samAsa * zrIjambUdvIpa sAgara prajJapti * zrIjambUdvIpa-saMgrahaNI * zrItattvArtha sUtra * zrItattvArtha sUtra zloka vArtika aadi| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI ke prAkAra prAdi samasta viSayoM ko aAdhunika dRSTi se samajhane ke liye nimnalikhita granthoM kA anuzIlana hitAvaha hai1-vana haNDreTa prUphas deTa di artha ija naoNTa e globa (le0 amerikA ke vidvAn-viliyama kArpenTara ) 2-maoNDarna sAinsa eNDa jaina philAsaphI 3-pI0 ela0 jyogrophI bhA0 1-2-3-4 4-jaina darzana aura Adhunika vijJAna 5-bhUgola-bhramaraNa-mImAMsA 6-vizva racanA prabandha 7-jaina bhUgola ( mahattvapUrNa prAmANika grantha ) 8-jaina khagola ( mahattvapUrNa prAmANika grantha ) 6-jaina bhUgola kI vizAlakAya prastAvanA 10-pRthvI sthira prakAza 11-di iNDolaoNjikala megajIna julAya-agasta 1946 12-san De nyUja Apha iNDiyA 2-5-1948 13-ahiMsA vANI, vizAla bhArata, dharmayuga Adi ke prakIrNa aMka -x-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI yazA vartamAna vijJAna kI bAtoM ke maami| evaM zAstrIya bAtoM ke tattvAnu | --kI dizA meM preraka sAhitya Deat 1. bhUgola-vijJAna-samIkSA-(prAcIna tathA ava vicAroM kA mArmi2. soco aura samajho-(pRthvI ke gola AkAra evaM bhramaNa ke bAre / vijAna dArA prastuta katipaya tarkoM kA buddhigamya nirAkaraNa (vijJAna kI kasauTI para Avazyaka vizleSaNa) 4. pRthvI ko gatiH eka samasyA 5. praznAvalI hindI-(pRthvI ke AkAra evaM bhramaNa ke viSaya meM) 6. praznAvalI-gujarAtI ( " , " ) 7. praznAvalI-aMgrejI ( 8. muMe kharU haze? (gujarAtI) (bhaugolika tathyoM (!) ke bAre meM parisaMvAda) 8. kauna kyA kahatA hai ? bhAga-1-2 (pRthvI kI gati aura AkAra Adi ke bAre meM labdha pratiSTha bhAratIya evaM pAzcAtya vidvAnoM kA saMkalana) isa viSaya ke adhika vimarza ke liye nIce likhe pate para patra vyavahAra kareM pUjya munirAja zrI abhayasAgara jI mahArAja pustaka prAptisthAna . c/o paM0 ratilAlajI dozoM seTha pUnamacandra pAnAcandra zAha dilIpa novelTI sTosa kAyavAhaka jambUdvIpa nirmANa yojanA po0 oN0 mahesAraNA 'dalAla vADA. po0 kapaDavaMja ji. ahamadAbAda ji0 kher3A (gujarAta) (gujarAta) AvaraNa mudraka-trilokI nAtha mItala, agravAla presa, mathurA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com