Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcavAM pravacana parama auSadhiH sAkSI-bhAva For Priwerte & Personal Use Only -
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra rAgo ya doso vi ya kammavIyaM, kammaM ca mohappabhavaM vyNti| kammaM ca jAImaraNasya mUlaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vyNti||11|| na ya saMsArammi suhaM, jaaijraamrnndukkhghiyss| jIvassa atthi jamhA, tamhA mukkho uvaadeo||12|| taM jai icchasi gaMtuM, tIraM bhavasAyarassa ghorss| to tava saMjamabhaMDaM, suvihiya giNhAhi tuurNto||13|| jeNa virAgo jAyai, taM taM savvAyareNa krnnijj| muccai hu sasaMvegI, aNataMvo hoi asNvegii||14|| evaM sasaMkappavikappaNAsuM, sajAyaI smymuvtttthiyss| atthe ya saMkappayao tao se, pahIyae kAmaguNesu tnnhaa||15|| ___ bhAve viratto maNuo visogo, eeNa dukkho prNprenn| na lippaI bhavamajhe vi saMto, jaleNa vA pokkhrinniiplaasN||16|| www.ainelibrary.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra meM Aga lagI ho to bAhara jAne ke do hI upAya haiM: sapanA bhI nahIM dekha sakate ho| prakAza se tumhArI koI pahacAna yA to bAhara Aga nahIM hai, aisA dikhAI par3e; yA ghara nahIM huii| to tuma sunoge, suna loge-lekina isase tumhAre kI Aga jIvana-ghAtI hai, aisA dikhAI pdd'e| jIvana meM rUpAMtaraNa na hogaa| tuma kahoge, 'kyA bharosA, prakAza yA to bAhara sukha hai, AnaMda hai, jIvana hai, aisI pratIti ho, to | hotA bhI hai ?' vyakti ghara ke bAhara bhAge; aura yA ghara kI pIr3A, ghara ke bhItara tumase maiM phUloM kI bAta karUM, phUloM kI kathA kahUM; lekina lagI Aga jalAne lage, anubhava meM Aye, jagAye, to vyakti phUla tumane dekhe hI na hoM aura tumhAre nAsApuToM meM kabhI gaMdha ne bAhara bhaage| AvAsa na kiyA ho, to kyA upAya hai? tuma kaise AkarSita duniyA meM do hI taraha ke dharma haiN| eka-jo paramAtmA ke AnaMda hooge? tama sana loge bAta, lekina tamhAre hRdaya ko cha na kA varNana karate haiM; usa parama dazA ke sukha kI mahimA gAte haiM; pAyegI; tumhAre prANoM meM isase krAMti kA janma na hogaa| zAyada samAdhi kA saurabha, usa saurabha ke gIta gunagunAte haiN| aura dUsare tuma paMDita ho jAo, lekina prajJAvAna na ho skoge| zAyada tuma dharma haiM-jo tumhArI jIvana-dazA kI agni, dukha, pIr3A, chAtI | bhI suna-sunakara yahI bAta auroM se karane lgo| zAyada zabda meM cubhe kAMToM kA vicAra karate haiN| tumheM kaMThastha ho jAyeM, zAstra tumhArI smRti meM praviSTa ho jAyeM; mahAvIra kA dharma dUsare prakAra kA dharma hai; isalie dukha kI lekina tuma daur3oge nahIM ghara ke baahr| tuma kahoge, hAtha kI bAra-bAra carcA hogii| pataMjali kA dharma pahale prakAra kA dharma hai; AdhI ko bhI chor3akara sapane kI parI ke lie daur3anA ThIka nahIM isalie paramAtmA ke prasAda, samAdhi ke AnaMda, dhyAna ke hai; ye bAteM sapanIlI haiM, avyavahArika haiM, kalpanA-jAla haiN| harSonmAda kI bAra-bAra carcA hogii| lekina donoM kA lakSya eka bhItara to tuma yahI jAnate rhoge| tumhArA zabda-jJAna bar3hatA hai ki tuma ghara ke bAhara A jaao| aura yadi gaura se dekho to jAyegA, ajJAna miTegA nhiiN| tuma dharma ke kAvya meM DUba jAoge; mahAvIra kI pakar3a jyAdA vaijJAnika, jyAdA tarka-yukta, jyAdA lekina dharma tumhAre jIvana kA tathya na bnegaa| taba tuma eka | vyavahArika hai| kyoMki jisa paramAtmA kI hama carcA kara rahe haiN| duvidhA meM bhI pdd'oge| kyoMki jo sukha tumhAre zabdoM meM chA use dekhA nhiiN| carcA meM bahuta bala ho nahIM sktaa| tuma kabhI ghara jAyegA aura prANoM ko AMdolita na karegA, vaha tumheM do hissoM meM ke bAhara Aye nhiiN| tor3a degA : jIvana meM to dakha hogA, jihvA para sukha kI bAteM maiM tumase kahatA hUM, 'ghara ke bAhara bar3A prakAza hai, kyoM aMdhere meM | hoMgI; prANoM meM to kAMTe chide hoMge, smRti meM kalpanA ke phUla par3e ho?' lekina tumane aMdhere ke sivA kabhI kucha jAnA nhiiN| taireNge| tuma do hissoM meM khaMDita ho jaaoge| prakAza kI tuma kalpanA bhI nahIM kara sakate ho| prakAza kA sArI manuSya jAti khaMDita ho gaI hai| kyoMki eka tarapha 91
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAtmA khIMcatA hai....aura usakI khIMca meM bahata bala nahIM ho eka-eka bImArI kI pakar3a karatA hai, jAMca-parIkSaNa karatA hai, sktaa| kyoMki jise jAnA nahIM, cakhA nahIM, jIyA nahIM, usakI DAyaganosisa karatA hai| bImArI pakar3a meM A jAtI hai, bImArI pukAra sunoge kaise? vaha bahuta dUra kI dhuMdhalI-sI AvAja, basa samajha meM A jAtI hai-auSadhi batA detA hai| svAsthya kI kahIM eka gUMja raha jAtI hai, pratidhvani-mAtra, chaayaa-maatr| koI cikitsaka bAta karatA hai! bImArI pakar3a meM A gaI, aura jIvana kI vAsanAeM haiM, ve pragAr3ha haiM; ve tumheM khiiNceNgii| to cikitsA kA patA cala gayA-aba tumhAre Upara hai| agara tumheM tama baMdhe to rahoge jIvana ke hI pahiye se, ghasiTate to rahoge jIvana bImArI dikhAI par3atI hai, bImArI kI pIr3A dikhAI par3atI hai, to ke ratha ke sAtha hI, dhUla-dhavAMsa to jIvana kI hI khAte rhoge| auSadhi tuma varaNa karoge; cAhe auSadhi kar3avI bhI kyoM na ho| hAM, sapane tuma mokSa ke, baikuMTha ke dekhane lgoge| isase tuma zAMta bImArI se sAkSAtkAra huA to auSadhi tuma aMgIkara kara loge| na hooge| isase tumhArI azAMti zAyada thor3I aura bar3ha auSadhi bImArI ko kATa degii| jo zeSa raha jAyegA bImArI ke jaayegii| isase tama paramAtmA ko pA sakoge, aisA to kama kaTa jAne ke bAda, vaha anirvacanIya hai; usakI bAta hI nahIM kI dikhAyI par3atA hai| isase tuma jIvana meM udAsa aura khinna aura jA sakatI; vaha abhivyakti ke yogya nahIM hai; usakI koI viSAda-yukta ho jaaoge| abhivyaMjanA kabhI nahIM kara paayaa| kaho 'Izvara', to bhI kucha isalie mahAvIra ne dUsarA mArga cunaa| ve paramAtmA kI bAta hI patA nahIM cltaa| kaho 'samAdhi', to bhI zabda hI hAtha meM AtA nahIM krte| use alaga hI kara diyA, bAda hI de dI; hAziye para hai| kaho 'kaivalya', kucha zabda kI gUMja hotI hai; hRdaya meM koI bhI nahIM rakhA hai, zAstra kI to bAta chodd'o| use haTA hI diyaa| | anubhUti kA tAlamela nahIM baitthtaa| lekina jaba tumhArI sArI samAdhi ke prasAda-gaNa kI bAta nahIM karate, na AnaMda kI bAta | bImArI haTa jAtI hai, taba acAnaka jo ghaTatA hai--jIvaMta, karate--ve to tumhAre jIvana kI, jahAM tuma ho, usakI hI bAta astitvagata-vahI svAsthya hai| svAsthya batAyA nahIM jA karate haiM, aura kahate haiM, yahAM dukha hai| ve tumheM jIvana ke dukha kI | sakatA, anubhava kiyA jA sakatA hai| pragAr3hatA se paricita karA denA cAhate haiN| ve tumhAre hRdaya meM cubhe to isalie mahAvIra ke vacanoM meM tumheM bAra-bAra dukha kI carcA hue zUloM se tumhArI pahacAna karA denA cAhate haiN| unakA sArA milegii| isase tumheM thor3I becainI bhI hogii| kyoMki tuma sukha AdhAra tumhArI vastusthiti se tumheM paricita karA denA hai| tumheM | kI carcA sananA cAhate ho| patA cala jAe ki ghara meM Aga laga gaI hai| tuma jala rahe ho, tuma kahate ho, yaha kyA dukha kA rAga hai! lapaToM se ghire ho| to mahAvIra mAnate haiM ki tuma daur3akara bAhara | isalie pazcima meM jaba mahAvIra ke vacana pahalI daphA pahuMcane nikala jaaoge| nikaloge bAhara to bAhara ko jaanoge| | zurU hue to logoM ne samajhA, dukhavAdI haiN| mahAvIra dukhavAdI . phUla bhI khile haiN| nahIM ki phUla nahIM khile haiN| paramAtmA bhI nahIM haiN| inase parama sukhavAdI kabhI paidA nahIM huaa| kyA hai| nahIM ki paramAtmA nahIM hai| samAdhi ke bhI megha barasa rahe haiM, | cikitsaka tumhArI bImArI kI carcA kare, auSadhi kA nidAna kare, amRta kI dhAra baha rahI hai| saba hai| lekina mahavIra usakI bAta to tuma yaha kahoge ki yaha bImArI kA pakSapAtI hai? vaha carcA hI nahIM krte| ve to sirpha tumhAre jIvana ke dukha kI bAra-bAra bImArI kI isalie kara rahA hai ki tuma usase chUTa jaao| vaha punarukti karate haiN| tumheM jIvana kA dukha dikhAI par3a jAye to tuma svAsthya kI carcA nahIM kara rahA hai, kyoMki carcA karane se kabhI jIvana ko choDane lgoge| usI chor3ane meM mokSa utaratA hai| koI svastha haa| isalie mahAvIra dakha kA hI vizleSaNa karate isalie mahAvIra kA mArga niSedha kA hai, nakAra kA hai| mahAvIra cale jAte haiN| hajAra tarapha se eka hI izArA hai unakA : dukh| kA mArga cikitsaka kA hai| tuma cikitsaka ke pAsa jAte ho to | tumheM yaha dikhAI par3ane lage ki tumhArA sArA jIvana dukha vaha svAsthya kI carcA nahIM krtaa| nahIM ki svAsthya nahIM hai, hai-subaha se sAMjha taka, janma se mRtyu taka-dukha kA hI aMbAra lekina bImAra se svAsthya kI kyA carcA karanI! vaha tumhArI hai, rAzi hai| bImArI kA nidAna karatA hai; bImAriyoM ko ughAr3akara rakhatA hai; aisI tumhArI pahacAna jisa dina ho jAyegI...aura yahI ho NowNE ain Eucation International
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ IN parama auSadhi H sAkSI-bhAva R T sakatA hai, kyoMki isameM tuma khar3e ho| paramAtmA to dUra kI cAhie, sarjarI honI caahie| to tuma sarjana ke pAsa jAoge to bAtacIta hai; ho na ho, dukha hai| to mahAvIra isakI bhI ciMtA nahIM vaha dabAyegA bhI tumhArA ghAva, to tuma cIkhoge bhI, mavAda bhI karate, sRSTi kaba banI; isakI bhI ciMtA nahIM karate, kisane | | nikAlegA-to tuma yaha thor3I kahoge ki duzmana ho, ki hama vaise bnaayii| ina dUra kI bAtoM meM jAne se phAyadA kyA hai? aisA to hI to dukha meM bhare the, tumane aura mavAda nikAla dI; hama vaise hI nahIM hai kahIM ki tuma dUra kI bAteM kara ke pAsa kI asaliyata ko to tar3apha rahe the, tumane yaha aura kyA kiyA; aise hI kyA dukha bhulAnA cAhate ho? aisA to nahIM hai ki sRSTi kisane banAyI, kama thA ki tuma churI-kAMTe lekara khar3e ho gaye ho! nahIM, tuma kauna hai banAnevAlA, kyoM banAyI-isa taraha ke bar3e-bar3e savAla jAnate ho, sarjana mitra hai| vaha usa galata aMga ko kATakara uThAkara jiMdagI ke asalI savAloM ko tuma chipA aura DhAMka lenA alaga kara degA, jahAM se viSa tumhAre pUre jIvana-saMsthAna meM phailA cAhate ho? kahIM aisA to nahIM hai ki ye saba sAMtvanA ke upAya haiM, jA rahA hai| tAki dukha dikhAI na par3e; tAki dukha cubhena, chide na, tAki dukha mahAvIra eka sarjana haiM; dArzanika kama, tatvaciMtaka kama, kI pIr3A na ho| kahIM tumhAre maMdira-masjida, pUjAgRha tumhArI | cikitsaka jyAdA haiN| isa zabda ko khayAla meM rakho sAMtvanAoM kA jAla to nahIM? | cikitsk| nAnaka ne apane ko vaidya kahA hai| buddha ne bhI apane mahAvIra aisA hI jAnate haiN| yaha saba tumhArI sAMtvanA kA jAla ko vaidya kahA hai| mahAvIra bhI vaidya haiN| ye tumheM loriyAM sunAne meM hai| isalie mahAvIra mitra bhI mAlUma nahIM hote| isalie to utsuka nahIM haiM, ki tumheM thor3I jhapakI laga jAye; tuma rAtabhara mahAvIra bahuta anuyAyI ikaTThe na kara paaye| sukha kI carcA kI jAge ho, janma-janma jAge ho, thor3A so lo| nahIM, inakI hotI, dukhI loga A gaye hote| unhoMne dukha kI carcA kI, utsukatA tumheM sulAne meM nahIM hai, kyoMki sone ke kAraNa hI to dukhiyoM ne socA, 'hama vaise hI dukhI haiM, bakhzo!' dukhiyoM ne tumhAre jIvana kI sArI pIr3A aura jAla aura pravaMcanA kA phailAva kahA, 'hama vaise hI dukhI haiM, tumhAre pAsa Akara aura dukha kI hI hai| isalie mahAvIra tumhAre dukha se bharI raga ko chueMge, ghabar3AnA carcA, aura dukha kI hI carcA...! aise hI kyA dukha kama haiM, jo mt| dukhavAdI nahIM haiM ve| lekina tuma dukha meM ho| aura tuma aba tuma aura carcA karake jor3e jA rahe ho? hameM thor3I sAMtvanA dhIre-dhIre apane ko isa taraha kI bhrAMtiyoM meM DAla liye ho ki tuma do, bharosA do, AzvAsana do, AzA do| kaho hameM ki Aja dukha ko dukha nahIM mAnate; tuma use sukha mAnane lage ho to tumheM saba galata hai, kala saba ThIka ho jaayegaa| kaho ki yaha saMsAra to bAra-bAra jagAnA par3egA ki dukha dukha hai, sukha nhiiN|| mAyA hai|' jisa dina tumhArA sArA jIvana lapaToM se bhara jAyegA-bharA to mahAvIra ne nahIM kahA ki yaha saMsAra mAyA hai; kyoMki mahAvIra hai hI, dikhAI par3a jAyegA jisa dina; jisa dina tuma dekhoge ki ne kahA ki kahIM aisA to nahIM hai ki tuma dukha ko mAyA kahakara yahAM kucha bhI to nahIM hai, kIr3e-makor3e haiM, ghAva, mavAda, pIr3A hI bhulAnA cAhate ho! jisa cIja ko bhI mAyA kaha do, use bhulAne pIr3A--usI dina chalAMga lagAkara isa ghara ke bAhara ho jaaoge| meM suvidhA ho jAtI hai| saMsAra mAyA hai, to dukha bhI mAyA hai, to hAM, bAhara khulA AkAza hai; sUraja kA prakAza hai; khile phUla haiM, bImArI bhI mAyA hai, to jhela lo, bhoga lo, kucha asaliyata to pakSiyoM ke gIta haiM; bAhara bar3I vAtAsa hai, bar3I madhurimA hai, bar3A isameM hai nahIM, asalI cIja to paramAtmA hai| sauMdarya hai| lekina vaha to tuma bAhara Aoge, to hI sunAI mahAvIra ne saMsAra ko bar3A satya mAnA hai; paramAtmA kI bAta hI pdd'egaa| vaha to tuma bAhara Aoge, to hI dikhAI pdd'egaa| nahIM kii| jo satyoM kA satya hai, usakI to bAta nahIM kI; aura isalie bAhara kI koI bAta nhiiN| jahAM tama ho, usakI bAta hai| isa bhrAmaka saMsAra ko bar3A satya mAnA hai| kyoMki mahAvIra kahate bar3I vyavahArika bAta hai| haiM ki tumhAre mana ko maiM pahacAnatA huuN| tumhAre paramAtmA, tumhAre buddha ke jIvana meM eka ullekha hai...| aura buddha aura mahAvIra mokSa, saba malahama-paTTiyAM haiM; unase tuma ghAva ko chipAte ho| isa saMbaMdha meM eka hI dRSTikoNa ke haiN| donoM zramaNa-saMskRti ke aura yaha ghAva kucha aisA hai, isakI zalya-cikitsA honI AdhAra haiN|...khte haiM buddha ko jaba paramajJAna haA, to zaitAna
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAgaH1:11 pragaTa huaa| yaha kathA bahuta dharmoM meM AtI hai : jaba parama jJAna mt| bacakara kucha sAra na paaoge| isa satya se jUjhanA hI pragaTa hotA hai to zaitAna bhI pragaTa hotA hai| isa kathA meM jarUra | pdd'egaa| aura yaha satya bar3A kaSTapUrNa hai| isalie mana karatA hai, koI sAra hogaa| yaha kathA kevala pratIka nahIM ho sakatI, kyoMki mAna lo yaha hai hI nhiiN| tuma bhI jAnate ho tumhAre mana kI prakriyA yahI jIsasa ke jIvana meM bhI ullekha hai, ki jIsasa jaba jJAna ke ko| jo cIja bahuta kaSTa dene lagatI hai, tuma mAnane lagate ho yaha karIba pahuMce to zaitAna pragaTa huA aura zaitAna ne unheM uttejita | hai hI nhiiN| kiyA, uksaayaa| aura zaitAna ne bar3I vAsanAoM ke pralobhana mere eka paricita the| unheM TI. bI. kI bImArI thii| unakI diye| aura zaitAna ne kahA ki sAre jagata kA tujhe samrATa banA dUM, patnI unheM mere pAsa lAyIM aura kahA, ki Apa kisI taraha inako sArI dhana-rAzi terI ho, suMdaratama striyAM terI hoM, laMbA terA | samajhAyeM ki DAkTara se calakara ThIka se nidAna karavA leN| pati jIvana ho| kyA cAhie? bhar3aka utthe| kahA ki 'kyA kahatI hai? jaba maiM bImAra hI nahIM hUM vahI buddha se bhI zaitAna ne khaa| buddha haMsate rhe| buddha ne kahA, | to maiM jAUM kyoM? parIkSaNa ke lie kyoM jAUM? parIkSaNa ke 'mujhe kucha cAhie nhiiN| maiM bacA nhiiN| cAhanevAlA jA cukA, lie vaha jAye jo bImAra hai| jaba maiM bImAra hI nahIM hUM to jAne kI cAha bhI jA cukii| cAhA to maiMne bhI thA, bar3e sAmrAjya banAUM; bAta hI kyA uThAtI hai?' cAhA to maiMne bhI thA, cakravartI bnuuN| usI cAha ke kAraNa bhikhArI | lekina unakI maiMne ghabar3AhaTa dekhI, unakA tamatamAyA ceharA cAha ke kAraNa bhaTakA janmoM-janmoM tk| cAha chor3I, dekhA, unake kaMpate hAtha dekhe| maiMne unase kahA ki Apa bilakula taba zAMti milii| cAha jaba pUrI gaI, to aba maiM parama AnaMda se ThIka kahate haiN| Apa bImAra hI nahIM haiN| cikitsaka ke pAsa jAne bharA huuN| aba tU galata vakta para AyA hai| pahale AtA to zAyada kI koI jarUrata hI nahIM hai| tere cakkara meM bhI par3a jaataa|' | ve bar3e prasanna hue| kahA ki jisake pAsa le jAtI hai yaha merI | to zaitAna ne kahA ki tuma socate ho tumheM paramajJAna ho gayA hai, patnI, vahI kahatA hai ki jAiye, jaba yaha kahatI hai to parIkSA tumhArA gavAha kauna hai? tumhAre kahane se hI mAna lUMgA? tumhArI | karavA liijiye| maiMne kahA ki nahIM Apa bilakula ThIka kahate gavAhI kauna de sakatA hai? haiN| koI bImArI nahIM hai, isalie cikitsaka ke pAsa jAne kI __ to bar3I anUThI bAta hai-tumane zAyada buddha kA citra yA koI jarUrata nahIM hai| lekina yaha patnI pAgala huI jA rahI hai, jarA pratimA bhI dekhI hogI, jisameM ve eka aMgulI jamIna para rakhe hue isa para dayA karo! yaha mara jAyegI isI ghuTana meM; tuma isa para dikhAye gaye haiN| buddha ne jamIna para aMgulI lagAI aura kahA, yaha / kRpA karake cikitsaka ke pAsa cale jAo! bImArI to hai hI nahIM pRthvI merA pramANa hai, yaha merI gavAhI hai| bar3I hairAnI kI bAta hai : to cikitsaka bhI kahegA, bImArI nahIM hai| tuma ghabar3Ate kyoM pRthvI ko gavAhI batA rahe haiM! AkAza meM paramAtmA ko batAyA ho? magara isakI zaMkA, isakA zalya dUra ho jaayegaa| hotA ki paramAtmA merA gavAha hai to samajha meM aataa| lekina buddha ve bar3e udAsa ho gye| aura mahAvIra donoM hI paramAtmA kI bAta nahIM krte| ve jIvana ke kahane lage, yaha to ulajhA diyA aapne| saca yaha hai, unakI yathArtha kI bAta kahate haiN| ve kahate haiM, 'isa pRthvI se pUcha lo| AMkha meM AMsU A gaye ki maiM DaratA huuN| mujhe bhI Dara hai ki zAyada isI se maiM banA huuN| yahI pRthvI merI deha hai| isI pRthvI ne mere bImArI hai| maiM kisI taraha apane ko samajhA rahA hUM ki nahIM hai| bhItara hajAra-hajAra vAsanAyeM uThAyI thiiN| isI pRthvI se pUcha lo| cikitsaka ke pAsa to kaise chipA pAUMgA ki nahIM hai| patnI ko bahuta dukha maiMne jhele haiM, aura aba maiM dukhoM ke bAhara ho gayA huuN| samajhAne kI koziza kara rahA hUM, baccoM ko samajhAne kI koziza aura kauna gavAha ho sakatA hai?' | kara rahA huuN| maiM mauta se DaratA huuN| TI. bI. zabda hI mujhe ghabar3AtA pRthvI se gavAhI dilavAte haiM buddh| yaha bar3A pratIkAtmaka hai| hai| agara cikitsaka ne kahA ki TI. bI. hai to maiM mara hI mahAvIra ke lie yaha saMsAra bar3A vAstavika hai| ve isako mAyA | jaauuNgaa| TI. bI. se marUMgA yA nahIM, yaha savAla nahIM hai; basa nahIM khte| ve kahate haiM, yaha satya hai| mAyA kahakara tuma baco yaha jAnakara ki TI. bI. hai, maiM mara jaauuNgaa| 94
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ SERIERRENT parama auSadhi : sAkSI-bhAva maiMne unase kahA, tuma pAgala hue ho| TI. bI. se Aja kahIM jAyegA; yaha rAma-rAma japa lenA, saba ThIka ho jAyegA; yaha maMtra koI maratA hai| tuma purAne jamAne kI bAta kara rahe ho| kI mAlA phera lenA roja, saba ThIka ho jaayegaa| kAza, itanA ghabaDAhaTa / DAkTara ke pAsa jAne se loga Darate haiN| jaba bImArI AsAna hotaa| bahuta hI pakar3a letI hai, koI upAya hI nahIM raha jAtA hai| taba | | thor3A soco bhI, kaisI bacakAnI AkAMkSAeM haiM! kyA tuma DAkTara ke pAsa jAte haiN| DAkTara ke pAsa jAne ke pahale aura taraha socate ho jIvana itanA AsAna hai ki rAma-rAma japane se ThIka ho ke logoM ke pAsa jAte haiM-koI ojhA, koI maMtra par3hanevAlA, | jAyegA? jarA jIvana kI jaTilatA to dekho, ulajhana to dekho! koI phakIra, koI tAbIja bAMdha denevAlA-aura jagaha jAte haiM, itanA AsAna hai ki eka mAlA ke gurie sarakA dene se ThIka ho jahAM sAMtvanA hai; lekina DAkTara ke pAsa sIdhA-sIdhA nahIM jAyegA? tuma kina maMdiroM ke sAmane hAtha jor3e khar3e ho? jaate| kyoMki DAkTara to sIdhA kahegA, phalA-phalAM bImArI hai, pratimAeM paramAtmA kI to nahIM haiM--tumhArI hI AkAMkSAoM kI ilAja kI bAta utthegii| to pahale maMtra par3hate haiM, tAbIja bAMdhate haiM, haiM; tumane hI banAyI haiM; tumane hI pratiSThA dI hai; tumane hI pUjA dI bhabhUta le Ate haiN| pahale sAIMbAbA; phira jaba saba sAIMbAbA hAra | hai! pahale tuma bhagavAna banAte ho, phira apane hI banAye bhagavAna jAyeM, taba majabUrI meM cikitsaka ke pAsa jAte haiN| ke sAmane hAtha jor3akara khar3e ho jAte ho! thor3A jAla to dekho! ThIka vaisA hI dharma ke jagata meM bhI hai| pahale tuma unakI bAta | thor3I apanI cAlAkI to dekho! pahale tumhIM bhagavAna banAte ho! sunoge jo kahate haiM, saMsAra mAyA hai| mahAvIra ke pAsa jAne meM tumhArI mAnyatA se hI koI mUrti bhagavAna ho jAtI hai| kala taka Daroge, paira kaMpeMge; kyoMki mahAvIra tumhArI kisI bhrAMta bAjAra meM khar3I thI, bikatI thI, taba bhagavAna na thI-phira tuma AkAMkSAoM ko sahArA dene meM utsuka nahIM haiN| mahAvIra to ThIka le Ate ho, maMtroccAra karate ho, pUjA-prArthanA karate ho, tumhArI usa raga para hAtha rakha deMge, jahAM pIr3A hai, jahAM dukha hai| paMDita-purohita ikaTThe hote haiM, kriyAkAMDa hotA hai| phira patthara jo ye sUtra nidAna-sUtra haiN| ye cikitsaka ke vacana haiN| inheM tuma | bAjAra meM bikatA thA, tumhIM kharIda lAye, tumhAre hI jaise logoM ne gaura se sunnaa| cAhe ye kitanA hI kaSTa dete mAlUma par3eM, inase hI banAyA, usI mUrti ke sAmane tuma hAtha jor3akara khar3e ho jAte ho! makti kA mArga hai| mahAvIra ke pAsa jAkara agara tuma kaha tuma prArthanA karane lagate ho! tuma bhI jAnate ho gahare meM, prArthanA sako kAma na aayegii| kyoMki paramAtmA hI tumhArA banAyA huA hai| phira maiM AyA hUM tere pAsa ai amIre-kAravAM paramAtmA banAne ke hamane grAmodyoga khole hue haiN| binA paramAtmA --he patha-pradarzaka ! maiM phira tere pAsa AyA huuN| ke rahanA muzkila hai; kyoMki bhaya hai, aura jIvana hai, aura kaSTa chor3a AyA thA jise tU, vo merI maMjila na thii| hai aura kAMTe hI kAMTe haiN| to pRthvI se AMkha curAte haiN| AkAza -jahAM tU mujhe chor3a AyA thA, yA jahAM maiMne tujhe chor3a diyA | kI tarapha dekhate haiN| isalie sabhI kA paramAtmA AkAza meM hai| thA, vaha merI maMjila na thii| maiM galata patha-pradarzakoM ke sAtha buddha ne ThIka kiyA ki pRthvI kI tarapha hAtha lagAkara kahA ki bhttkaa| yaha merI gavAha hai| kisI aura se pUchA hotA to vaha AkAza kI duniyA meM jahAM eka ThIka patha-pradarzaka hotA hai, vahAM ninyAnabe tarapha izArA karatA ki vahAM merA paramAtmA hai, vaha merA gavAha hai| galata bhI hote haiN| hoMge hI, kyoMki jiMdagI meM itanA dukha hai, aura AkAza kI tarapha tuma AMkha uThAte ho kyoMki pRthvI se AMkha dukha se bacane kI itanI AkAMkSA hai, ki bhrAMta aura dhokhA denevAle curAnA cAhate ho| lekina tuma jAnate ho kitanA hI jhuThalAo loga bhI paidA hoMge hii| jahAM itane loga bImArI se bacanA cAhate kyA pharka par3egA? haiM-bImArI kI cikitsA to bahuta kama loga karanA cAhate haiM; maiMne sanA hai: pahalI to koziza yahI hotI hai ki koI samajhA de ki bImArI hai eka aise gAMva meM jahAM bAriza nahIM ho rahI thI, eka pujArI ne hI nahIM-vahAM aise loga bhI jarUra paidA ho jAyeMge jo samajhA deMge ghoSaNA kI ki vaha saba gAMvavAloM ke sAmane bhagavAna se prArthanA ki bImArI hai hI nahIM; yaha tAbIja bAMdha lenA, saba ThIka ho | karegA ki varSA ho| ThIka samaya para saba gAMvavAle upasthita ho 1950
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 ARTMENT gaye, to pujArI ne kahA, 'bhAiyo aura bahano! isase pUrva ki maiM aise aMdha-vizvAsa meM bharosA karatA hogA! bhagavAna se prArthanA karUM, Apase eka prazna pUchatA hUM ki Apa usane kahA, yaha to sApha hI hai ki maiM aura aMdha-vizvAsa meM logoM ke chAte kahAM haiM?' bhagavAna se prArthanA karane ikaTThe hue haiM bharosA! kabhI nhiiN| merA koI bharosA nahIM hai| maiM yaha nahIM ki varSA ho--hogI varSA--chAte kahAM haiM? lekina jo loga cale mAnatA ki isa nAla se kucha honevAlA hai| Aye haiM prArthanA karane, ve bhI jAnate haiM ki kahIM aise varSA hotI hai! phira kyoM laTakAye ho? phira bhI cale Aye haiN| chAte nahIM lAye haiN| chAtA lAye hote to usane kahA ki lekina jisane mujhe yaha diyA hai, usane kahA ki patA calatA ki zraddhA hai| cAhe tuma bharosA karo yA na karo, phAyadA to hotA hI hai| usane __ tuma maMdira to cale jAte ho-chAtA le jAte ho? masjida to kahA ki bharose na bharose kA savAla hI nahIM hai| ho Ate ho--chAtA le jAte ho? AdamI bar3A beImAna hai! prArthanA bhI kara letA hai, bhItara-bhItara tumheM pahale se patA hai ki kahIM kucha honA hai| lekina kara lo, jAnatA bhI rahatA hai ki kahIM kucha honA hai! yaha svAbhAvika hai; harja bhI kyA hai, zAyada ho hI jAye! kyoMki jisakI tuma prArthanA kara rahe ho, usase paricaya hI nahIM mullA nasaruddIna ke sAtha maiM eka makAna meM ThaharA huA thaa| hai; prema kI bAteM kara rahe ho, mulAkAta huI hI nhiiN| kisI kisI ne batA diyA usako ki isa makAna meM bhUta-preta kA vAsa | ajAnI strI se kaise prema karoge? aparicita puruSa ko kaise prema hai| to vaha AyA bhAgA huA, usane jaldI se sAmAna baaNdhaa| karoge? jisakA nAma nahIM sunA, gAMva kA patA nahIM, jisakI usane kahA, 'Apa rukanA ho ruko, maiM calA! maiM hoTala Thahara kabhI chavi nahIM dekhI, jisakA kabhI koI patra bhI nahIM milA, jAUMgA, dharmazAlA, kahIM bhI, sTezana para so jaauuNgaa|' jisakA tumheM patA hI nahIM hai ki jo hai bhI yA nahIM-use tuma prema maiMne kahA, 'mAmalA kyA hai?' kaise karoge? usane kahA, 'kisI ne kahA hai ki isa makAna meM bhUta-preta kA to mahAvIra prArthanA kI bAta nahIM krte| ve kahate haiM, koI aise vAsa hai|' lekina maiMne kahA, 'nasaruddIna! tuma to sadA se kahate | rAste mata khojo| jIvana sIdhA-sApha hai| aura sacAI yaha hai ki rahe ki tuma bhUta-preta meM bharosA nahIM karate!' usane kahA ki jiMdagI meM dukha hai| isa dukha se hI jUjhanA hai, bhAganA nahIM, nizcita, 'maiM bhUta-preta meM kabhI bharosA nahIM krtaa|' to phira palAyana nhiiN| isa dukha kI cunautI svIkAra karanI hai| maiMne kahA, 'phira kyoM Dare jA rahe ho?' usane kahA, 'para kyA 'rAga aura dveSa ke bIja mUla kAraNa haiN| karma moha se utpanna patA, merA bharosA galata ho! maiM galata bhI to ho sakatA hUM! jhaMjhaTa hotA hai| yaha janma-maraNa kA mUla hai| aura janma-maraNa ko dukha kauna le! rAta hama sTezana para so leNge|' kA mUla kahA gayA hai|' eka bahata bar3A vaijJAnika jarmanI meM-abhI-abhI usakI mRtyu eka-eka zabda ko samajhane kI koziza kreN| yaha pahalA haI-vaha apanI Tebala ke pIche ghor3e ke paira meM lagAe jAnevAlA | sUtraH 'rAga aura dveSa karma ke bIja haiN| karma moha se utpanna hotA nAla laTakAye hue thaa| jarmanI meM aisA khayAla hai ki agara ghor3e hai| aura moha janma-maraNa kA mUla hai| aura janma-maraNa ko dukha ke paira kA nAla laTakA do to paramAtmA se jo bhI AzIrvAda | kA mUla kahA gayA hai|' barasate haiM, ve nAla meM aTaka jAte haiM, tuma unake mAlika ho jAte yaha nidAna hai| yaha cikitsaka kI bhASA hai| yahAM koziza ho| koI cIja rokane ko cAhie na ! to nAla jo hai, pyAlI kA cala rahI hai ki mUla kAraNa ko pakar3a leN| rAga aura dveSa : koI kAma karatA hai| eka amarIkana usa vaijJAnika ko milane gayA | merA hai, koI merA nahIM hai! rAga aura dveSa : cAhatA hUM koI bace, thaa| vaha bar3A hairAna huaa| usane kahA ki tuma jaisA | aura cAhatA hUM koI naSTa ho jAye; kahatA hUM yaha acchA hai, aura mahAvaijJAnika, nobela prAiz2a, puraskAra vijetA aura tuma yaha ghor3e kahatA hUM yaha burA hai; cunAva-jo acchA hai vaha ho, jo burA hai kA nAla lagAye hue ho| tumheM zarma nahIM AtI? yaha to maiM | vaha na ho| bharosA hI nahIM kara sakatA ki tuma jaisA buddhimAna AdamI aura mahAvIra kahate haiM, jaba taka cunAva hai; jaba taka tuma kahate ho, 96
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama auSadhi : sAkSI-bhAva yaha honA cAhie aura vaha nahIM honA cAhie; svAsthya honA zoSaNa jArI hai| cAhie, bImArI nahIM honI cAhie; javAnI milanI cAhie, isake mana meM aise hI vicAra uThatA hai ki yaha bur3hiyA mara hI bur3hApA nahIM milanA cAhie; mitra ghara Aye, zatru naSTa ho jAye to kyA harja honevAlA hai! isakA na to koI AgA, na koI jaaye...| isalie to mahAvIra vedoM ko dharma na kaha sake pIchA; na isake marane se koI ronevAlA hai, sArA gAMva khuza hogA kyoMki veda kI prArthanAoM meM bhI rAga-dveSa bharA huA mAlUma par3atA ulaTe, prasanna hoMge loga, utsava manAyA jaayegaa| isako bhagavAna hai| aisI prArthanAeM haiM veda meM ki koI prArthanA karatA hai iMdra se ki he | uThA kyoM nahIM letA! aura yaha kisalie jI rahI hai? na isake iMdra! mere duzmanoM ko naSTa kara de| koI prArthanA karatA hai veda meM ki jIvana meM koI sukha hai, kamara jhuka gayI hai, AMkhoM se dikhAI nahIM he bhagavAna! merI gauoM ke thanoM meM dUdha bar3ha jAye aura duzmanoM kI par3atA, lakar3I Tekakara calatI hai| ise uThA hI le bhagavAna! gauoM ke thanoM se dUdha sUkha jAye! bhole-bhAle kisAnoM kI aba isameM kucha barA nahIM haA hai, lekina yaha vicAra kA bIja prArthanAyeM mAlUma par3atI haiM, dharma kucha nahIM mAlUma pdd'taa| yahI to usake mana meM par3a gayA, par3a gayA, par3a gayA, yaha bAra-bAra doharane hamArI AkAMkSAyeM haiM ki mujhe mila jAye, dUsare ko na mile, merA lgaa| jaba bhI bur3hiyA ko dekhe, use yaha bhAva ki yaha uTha hI sukha-dUsare kA dukha bhI ho to usa kImata para bhI! jaaye...| dhIre-dhIre pahale to socatA thA, paramAtmA uThA le; mahAvIra kahate haiM, rAga aura dveSa karma ke bIja haiN| aura jahAM | phira socane lagA ki yaha gAMva bhI kaisA hai, koI isako mAra hI tumane cunA, karma zurU huaa| tumane kahA, yaha milanA cAhie, kyoM nahIM DAlatA? sArA gAMva cUse jA rahI hai| phira dhIre-dhIre ki tuma use pAne kI yAtrA para nikle| tumane kahA, ki yaha nahIM | use yaha bhI khayAla uThane lagA ki maiM yahAM baiThA-baiThA kyA kara honA cAhie, ki tuma use miTAne ke lie cle| tumhAre mana meM | rahA hUM! eka jhaTake meM yaha khatama ho jaayegii| taba vaha bar3A cauMkA yaha vicAra bhI uThA ki duzmana mara jAye to, mahAvIra kahate haiM, bhI, ki yaha kaisA merA vicAra uThatA hai! lekina ye vicAra Dolate hiMsA ho gayI, karma zurU ho gyaa| rahe, ye taraMgeM ghUmatI rahIM, ye bhAva usake mana meM sarakate rahe, vicAra karma kA pahalA caraNa hai| sarakate rahe, saghanIbhUta hote gye| parIkSA usakI karIba AtI hai phira dhIre-dhIre vicAra ghanA hogA, saghana hogA, kRtya banegA, aura use phIsa jamA karanI hai aura paise nahIM haiM, to vaha apanI aura Aja jo tumhAre mana meM sirpha eka bhAva kI taraha AyA thA, ghar3I bur3hiyA ke pAsa rehana rakhane jAtA hai| socA bhI nahIM hai kucha vaha kala-parasoM ghaTanA bana jaaegaa| | usane, koI hatyA kA Ayojana bhI nahIM kiyA hai-basa vaha ghar3I dostovaskI kA bar3A prasiddha upanyAsa hai : 'krAima eMDa | rehana rakhane gayA hai| sAMjha kA vakta hai, dhuMdhalA hotA jA rahA hai, panizameMTa', aparAdha aura dNdd| usameM rAsakalonikova nAma kA dhuMdhalakA utara rahA hai; abhI logoM ke dIye bhI nahIM jle| vaha eka pAtra hai| vaha eka yuvaka hai vizvavidyAlaya kaa| aura usake bur3hiyA ke hAtha meM ghar3I detA hai, bur3hiyA use khir3akI ke pAsa le sAmane hI eka bUr3hI mahilA rahatI hai-bar3I dhanapati aura jAkara rozanI meM dekhane kI koziza karatI hai, kitane dAma kI mahAkaMjUsa! aura usakA kula dhaMdhA garIboM ko cUsanA hai| byAja hogii| vaha pIche khar3A hai| acAnaka vaha pAtA hai ki jaise kA kAma karatI hai, aura jitanA byAja le sakatI hai utanA letI AviSTa ho gyaa| eka jhaTake meM vaha kUdA aura usane bur3hiyA kI hai| jo eka bAra usake jAla meM phaMsa jAtA hai, vaha phira kabhI gardana pakar3akara dabA dii| vaha to marane ke karIba thI hii| usane nikala nahIM paataa| byAja hI nahIM cukA pAtA, mUla ke vApisa kA cIkha-pukAra bhI na kI aura mara gii| vaha dhar3Ama se nIce gira to savAla hI nahIM hai| byAja hI bar3hatA calA jAtA hai| itanI pdd'ii| taba ise hoza AyA ki yaha maiMne kyA kara diyA! taba yaha jyAdA mAtrA meM byAja letI hai ki yaha jo rAsakalonikova hai, yaha ghbdd'aayaa| taba yaha bhaagaa| lekina kisI ko patA bhI nahIM calA baiThA-baiThA apanI kitAba par3hatA rahatA hai, khir3akI se dekhatA hai| aura koI yaha soca bhI nahIM sakatA ki yaha yuvaka jo rahatA hai usa bur3hiyA ko| bur3hiyA assI sAla kI ho gyii| marane cupacApa apanI kitAboM meM ulajhA rahatA hai, isakI hatyA kregaa| ke karIba hai| koI usake Age-pIche nahIM hai| lekina usakA pulisa khojabIna karatI hai, magara koI patA nahIM cltaa| kisI 97 www.jainelibrar.org
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH 1 ne dekhA nahIM, koI gavAha nhiiN| lekina aba isake mana ke bhItara jo socate ho, vahI tumhArA kRtya bana jaayegaa| eka bhaya samA gayA hai ki yaha maiMne kyA kiyA, yaha maiMne kyA isalie mahAvIra kahate haiM, kRtya ko badalane ke pahale vicAra kiyA! aba vaha dina-rAta na so sakatA hai, na kucha aura kara para jAganA hogaa| agara vicAra cala par3A to jyAdA dera nahIM hai sakatA hai| vaha khir3akiyAM baMda kiye baiThA rahatA hai| vaha socatA kRtya ke pUre ho jAne meN| hai : aba pulisa AI; aba yaha jUte kI AvAja Ane lagI; mahAvIra kahate theH socA, ki AdhA ho gyaa| mahAvIra ke bar3e aba yaha gAr3I A rahI hai, pulisa kI hI hogI! koI daravAje para prakhyAta siddhAMtoM meM, bar3e ulajhana-bhare siddhAMtoM meM eka yaha hai ki dastaka detA hai, vaha ghabar3A jAtA hai, pasIne-pasIne ho jAtA hai| socA ki AdhA ho gyaa| isako tarka-rUpa se siddha karanA bar3A aba eka dUsarA vicAra usako pakar3a rahA hai ki maiM pakar3A muzkila hai| mahAvIra ke dAmAda ne isI bAta ko lekara mahAvIra ke jaauuNgaa| jaise pahalA vicAra eka dina saghanIbhUta hokara kRtya bana | khilApha bagAvata khar3I kara dI thI aura pAMca sau mahAvIra ke gayA, binA soce hatyA ho gaI, aisA hI aba dUsarA vicAra muniyoM ko lekara alaga bhI ho gayA thaa| kyoMki usane kahA, ghanIbhUta hotA calA jAtA hai| aba vaha pattoM se bhI cauMkane lagatA| yaha bAta to galata hai; mahAvIra kahate haiM, socA aura AdhA ho hai; koI pattA khar3akatA hai aura vaha ghabar3A jAtA hai| AsapAsa ke gayA, yaha to bAta galata hai| kyoMki maiM socatA hUM ki yaha makAna loga bhI citiMta ho gaye haiM ki yaha itanA ghabar3AyA-ghabar3AyA kyoM gira jAye, AdhA to nahIM girtaa| socanA socanA hai; honA honA hai, rAste para calatA hai to baca-bacakara calatA hai, dekhakara calatA hai| socane se kaise AdhA ho jAyegA? hara AdamI socatA hai, maiM hai : kauna A rahA hai, kauna jA rahA hai| pulisa dikhAI par3atI hai, dhanI ho jAUM, ho to nahIM pAtA! AdhA bhI nahIM ho pAtA! galI meM nikala jAtA hai, bhAga khar3A hotA hai| Akhira sAre gAMva eka mAlika ne apane naukara ko samajhAyA : dekho, yadi kisI meM khabara ho jAtI hai ki mAmalA kyA hai! loga usase pUchane lagate kAma kI yojanA ThIka taraha se bana jAye to samajhanA cAhie ki haiM ki mAmalA kyA hai| vaha inakAra karatA hai ki 'mAmalA kyA hai, | AdhA kAma ho gyaa| tatpazcAta naukara ko kamaroM kI saphAI kA koI mAmalA nahIM hai! tumane pUchA kyoM? tuma ho kauna Adeza dekara ve kahIM cale gye| do ghaMTe bAda jaba vApisa Aye to pUchanevAle? tumane saMdeha kaise kiyA?' unhoMne pUchA, 'kaho, kAma ho gayA?' / loga bar3e hairAna hote haiM ki jarUra koI bAta hai| aba ghanI hone 'jI, AdhA ho gayA,'naukara ne tapAka se khaa| lagatI hai baat| Akhira vaha itanI pIr3A meM par3a jAtA hai ki so bhI 'acchA, kauna-kauna se kamare sApha kara diye?' mAlika ne nahIM sakatA; rAta-dina eka hI sapanA ki pulisa pakar3atI hai! puuchaa| 'jI, saphAI to abhI zurU nahIM kI paraMtu yojanA banA lI eka dina vaha pulisa thAne pahuMca jAtA hai| vaha jAkara vahAM kahatA hai ki kisa kamare kI kisa krama se saphAI karanI hai,' naukara ne hai: pakar3a hI lo, yaha bakavAsa baMda karo! rAta-dina, subaha zAma | uttara diyaa| na maiM so sakatA, na maiM bhojana kara sktaa| hAM, maiMne hI hatyA kI | mahAvIra ke virodha meM jo loga khar3e ho gaye the, unakI bAta hai| pulisa iMsapekTara bhalA AdamI hai| vaha kahatA hai, 'tU pAgala tarkayukta mAlUma par3atI hai, kyoMki soca lene se to nahIM ho ho gayA hai? tU aura hatyA kyoM karegA? tujha se bur3hiyA kA jAyegA kuch| lekina mahAvIra bar3I gaharI bAta kaha rahe haiN| ve lenA-denA kyA hai?' yaha kaha rahe haiM, jaba pahalI taraMga uTha gaI, jaba bIja bhUmi meM par3a pulisa use samajhAtI hai ki terA dimAga to kharAba nahIM ho gayA gayA to aba yaha kisI ko bhI dikhAI nahIM par3atA ki vRkSa ho hai| vaha kahatA hai, 'nahIM, dimAga kharAba nahIM ho gayA hai, maiMne gyaa| lekina bIja bhUmi meM par3a gayA-AdhI bAta ho gaI hatyA kI hai|' adAlata meM vaha yahI bayAna detA hai ki maiMne hatyA asalI bAta ho gii| aba to samaya kI hI bAta hai| aba to thor3e kI hai, lekina pulisa koI gavAha nahIM juTA paatii| samaya kI hI bAta hai aura thor3e Rtu kI bAta hai, varSA ke bAdala eka choTe-se vicAra kI taraMga Aja nahIM kala ghaTanA meM AyeMge, varSA hogI, bIja phUTegA, aMkura bnegaa| aba yaha saba rUpAMtarita ho jAtI hai| tuma jo socate ho, vahI ho jAte ho| tuma samaya kI bAta hai, lekina bIja jamIna meM par3a gayA-AdhI bAta 98
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama auSadhi H sAkSI-bhAva ho gii| asalI bAta to ho gii| kyoMki binA bIja ke par3e vRkSa ki yaha AdamI pAgala hai, kisalie dhana ikaTThA kara rahA hai! kabhI paidA nahIM ho sktaa| aura bIja par3a gayA hai, to vRkSa bhii| lekina jo naze meM hai, use bhara dikhAI nahIM pdd'taa| koI AdamI paidA ho jaayegaa| pada ke naze meM hai| sabako dikhAI par3atA hai ki kyoM pAgala hue jA mahAvIra kahate haiM, agara vRkSa ko paidA hone se rokanA ho to bIja rahe ho! bar3I se bar3I kursI para baiThakara bhI kyA ho jAyegA? jo ko hI bhUmi meM par3ane se roka lenaa| isalie ve kahate haiM, rAga aura baiThe gaye haiM, jarA unako to dekho ki kyA huA! bahuta dhana ke dveSa karma ke bIja, mUla kAraNa haiN| jinhoMne aMbAra lagA liye haiM, unhoMne kyA pAyA? loga karma se bacanA cAhate haiN| loga kahate haiM, karmoM se kaise | __ eMDarU kAranegI, amerIkA kA karor3apati, mara rahA thA, to usane chuTakArA hogA? loga kahate haiM, karmajAla se kaise mukta hoM? apane sekreTarI se pUchA ki eka bAta pUchanI hai| kaI bAra socI, mahAvIra kahate haiM, karmajAla se mukta honA hai to bIja ko pakar3o; | phira maiM saMkoca kara kara raha gayA; aba to marane kA dina bhI A zurU se hI zurU karo; prAraMbha se hI prAraMbha kro| madhya se kucha bhI gayA, aba pUcha hI lUM tujhse| tU mere pAsa koI tIsa sAla se kAma nahIM ho sktaa| karatA hai| karIba-karIba jiMdagIbhara kA sAtha hai| eka bAta ImAna rAga kA artha hai : kisI cIja se lgaav| dveSa kA artha hai: se batA de, agara paramAtmA ne tujha se pUchA hotA paidA hone ke pahale kisI cIja se virodh| rAga kA artha hai : maitrI bnaanaa| dveSa kA ki tU eMDarU kAranegI bananA cAhatA hai yA eMDarU kAranegI kA artha hai : zatrutA bnaanii| to na tumhArA koI mitra ho na koI shtru| sekreTarI bananA cAhatA hai, to tUne kyA mAMgA hotA? na tuma kucha cAho aura na tuma kisI cIja se vikarSita hoo| jo ho rahA hai, tuma use cupacApa binA kisI cunAva ke svIkAra karate uThakara baiTha gyaa| usane kahA, 'terA matalaba ?' usane kahA ki cale jaao| yaha mahAvIra ke dhyAna kA sUtra hai| jo ho rahA maiM Apako tIsa sAla se dekha rahA hUM, Apane kucha bhI nahIM paayaa| hai--subaha Aye subaha, sAMjha Aye sAMjha, sukha Aye sukha, dukha | daur3e bahuta, pahuMce kahIM bhI nhiiN| ikaTThA bahuta kara liyA, lekina Aye dukha; na to tuma sukha ko kaho ki aura-aura AnA, na tuma jitanI ciMtA aura saMtApa Apako hai, use dekha-dekhakara maiM roja dukha ko kaho ki aba dubArA mata AnA, na to tuma sukha ke gale meM bhagavAna ko jaba rAta prArthanA karatA hUM to maiM kahatA hUM, he phUla mAlAyeM pahanAo aura na tuma dukha kA apamAna karo-jo bhagavAna! terI bar3I kRpA! eMDarU kAranegI tUne mujhe na bnaayaa| A jAye dvAra para, dvAra khulA ho! dukha Aye dukha ko basA lenA, acchA kiyaa| phaMsA detA to muzkila ho jaatii| sukha Aye sukha ko basA lenA; jAtA ho jAne denA, kSaNabhara ko | eMDarU kAranegI ne apane sekreTarI ko kahA ki maiM to mara rahA hUM, mA mata! na to kisI ko dhakAnA, na kisI ko bulaanaa| lekina isa bAta ko tU sArI duniyA meM pracArita kara denaa| maiM tujha jisako kRSNamUrti 'cvAyasalesa aveyaranesa' kahate haiN| mahAvIra se rAjI huuN| maiM vyartha hI daudd'aa-dhuupaa|| usI ko 'nirvikalpa dhyAna' kahate haiN| itanA dhana ! dasa araba nagada rupaye eMDarU kAranegI chor3akara marA tuma cunAva mata karanA, kyoMki cunAva se hI jakar3a zurU hotI aura araboM kA aura phailAva! kahate haiM, usase bar3A dhanI AdamI hai| cunAva se hI tuma baMdha jAte ho| aura eka daphA cunAva kI sivAya nijAma haidarAbAda ko chor3akara aura koI na thaa| para pAyA taraMga uTha gaI ki jaldI hI samaya pAkara kRtya bhI ho jaayegaa| kyA? na to so sakatA thA ThIka se| apane baccoM ko bhI ThIka to kahAM jAganA hai? jAganA hai jahAM se bIja zurU hotA hai| se mila nahIM sakatA thaa| patnI bhI apanI aparicita jaisI ho gaI 'karma moha se utpanna hotA hai|' moha kA artha hotA hai : tNdraa| thI; kyoMki kAma se phursata kahAM thI! kahate haiM ki caparAsI bhI moha kA artha hotA hai : mUrchA, prmaad| hama soe-soe loga haiM: daphtara meM nau baje pahuMcatA, eMDarU kAranegI ATha baje pahuMca jaise hamane nazA kiyA huA hai| naze hamAre alaga-alaga haiM, jaataa| caparAsI nau baje AtA, klarka dasa baje Ate, mainejara zarAbeM hamArI alaga-alaga haiM; lekina hama sabane nazA kiyA gyAraha baje Ate, DAyarekTararsa eka baje Ate; DAyarekTara tIna huA hai| koI AdamI dhana ke naze meM hai| sabako dikhAI par3atA hai | baje gaye, mainejara cAra baje gayA, klarka bhI pAMca baje gaye, 199
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ RA jina satra meM caparAsI bhI sAr3he pAMca baje calA gayA-eMDarU kAranegI subaha eka gAMva meM eka laphaMge AdamI kI logoM ne nAka kATa dii| ATha se lekara rAta nau aura dasa aura gyAraha baje rAta taka daphtara | usase bahuta parezAna the| hara kisI se chedd'-khaan...| gAMva kI meM baiThA hai| yaha to caparAsI se bhI gaI-bItI hAlata ho gii| phira | bahU-beTiyoM kA jInA dUbhara ho gayA thaa| nAka kaTa gaI to vaha rAta so na sake kyoMki ciMtAoM kA bhAra, sArI duniyA meM phailA bar3A parezAna huA, aba kyA karanA! vaha sAdhu ho gayA aura haA dhana kA sAmrAjya! aura marate vakta bhI jaba kisI ne usase dUsare gAMva calA gyaa| dUsare gAMva meM eka vRkSa ke nIce baiTha gayA, pUchA ki 'tuma tRpta mara rahe ho?' usane kahA, 'tRpti kaisI! dhUnI ramA kr| gAMva ke loga...kutUhala jagA, kauna hai bhAI! kevala dasa araba rupaye chor3akara mara rahA hUM, sau araba kI kucha vicitra bhI hai, nAka bhI nahIM hai, aura bar3I AMkheM baMda kiye AkAMkSA thii| pUrA na ho pAyA, yAtrA adhUrI raha gii|' hue, aura dhyAnamagna baiThA hai! loga aaye| gAMva ke loga ikaTThe para jo dhana kI daur3a meM hai use nahIM dikhAI par3atA; use eka nazA ho gye| kisI ne pUchA, 'mahArAja! Apa yahAM kyA kara rahe hai| agara tuma itanA hI karo ki tuma apane cAroM tarapha daur3ate hue haiM?' usane kahA ki paramAtmA kA svAda le rahe haiM; bhoga kara rahe logoM ko gaura se dekha lo, to tumhArI daur3a dhImI ho jaaye| jo haiM prabhu kaa| ahA! kaisA AnaMda barasa rahA hai| pahuMca gaye haiM, jarA unako tuma dekha lo| jinhoMne pA liyA hai, jarA | logoM ne bhI AkAza kI tarapha dekhaa| kahA ki hameM dikhAI nahIM unako tuma dekha lo, to tumhAre saba sapane gira jaayeN| pdd'taa| usane kahA, 'tumheM kaise dikhAI par3egA...! usake lie unakI UparI aura jhUThI zakloM ko mata dekhanA, unakI bhItarI, | nAka kaTavAnI jarUrI hai| aura yaha to himmatavaroM kA kAma hai| unakI AMtarika dazA ko dekhnaa| rASTrapati hai koI, koI yaha to kabhI koii...| to dharma to khaDga kI dhAra hai| pradhAnamaMtrI hai--unakI bhItarI dazA ko dekhanA, akhabAroM meM khAnAnidhAra!' / chapatI tasvIra ko mata dekhnaa| ve tasvIreM saba jhUThI haiN| ve tasvIreM ekAdha himmatavara khar3A ho gayA, kyoMki yaha to cunautI ho Ayojita haiN| gii| usane kahA, 'kyA samajhA hai tamane? koI nAmoM kA gAMva sTelina aura hiTalara koI bhI tasvIra ko aise hI na chapane dete hai! maiM taiyAra huuN|' usane kahA, 'taiyAra ho to basa tthiik|' vaha the| sTelina aura hiTalara kI tasvIreM pahale eka khuphiyA vibhAga use pAsa dUsare kheta meM le gayA, jhAr3a kI chAyA ke kinAre jAkara se gujaratI thIM, jahAM unakI jAMca kI jaatii| vahI tasvIra chapa usane usakI nAka kATa dii| cIkha par3A vaha aadmii| usane kahA pAtI thI akhabAra meM, jo prasannatA pragaTa karatI ho, AnaMda pragaTa | ki dikhAI to kucha par3atA nhiiN| usane kahA, 'pAgala! kisI se karatI ho, khuzI pragaTa karatI ho| sTelina ke cehare para cecaka ke kahanA mata! kyA hamako dikhAI par3atA hai| magara jaba kaTa gaI to dAga the; kisI phoTo meM kabhI nahIM chpe| ve cecaka ke dAga kabhI apanI ijjata to bacAnI hai, aba tumhArI bhI kaTa gii| aba agara svIkAra nahIM kiye gaye ki chpeN| tumane logoM se jAkara kahA ki kucha dikhAI nahIM par3atA to vaha rAjanetA bImAra par3a jAte haiM, mahInoM taka khabara nahIM dI jaatii| loga haMseMge, tuma buddha samajhe jaaoge| tumhArI marjI! aba to rAjanetA aura bImAra kahIM par3atA hai? usase pratimA khaMDita tuma hamAre sAtha hI ho jaao| aba to tuma jAkara, nAcate hue hotI hai| hAtha-paira DagamagAne lagate haiM, to bhI isakI khabara nahIM jAo aura kahanA, ahA! jaise hajAroM sUraja eka sAtha nikale dI jaatii| hoM, karor3oM kamala khile hoN| he prabhu! kaisA AnaMda dikhalA rahA tasvIra banAI huI hai| bhItara se dekho unheM, to bar3e cakita ho hai, kabhI bhI dikhAI na par3A thaa| aba to tuma yahI kho|' jaaoge| unase jyAdA narka meM koI bhI jItA nhiiN| lekina 'vaise tumhArI marjI', usane kahA, 'tumako maiM kahatA nahIM ki kaThinAI unakI tuma samajha sakate ho| itanI muzkila se narka yahI kho| tumheM sacAI kahanI ho sacAI kaha do|' pAyA hai, aba yaha svIkAra bhI kaise kareM ki yaha narka hai! itanI usane kahA, 'aba kyA khAka sacAI kaheMge! aba nAka to kaTa jaddojahada se pAyA hai, itane saMgharSa se pAyA hai| aba yaha kaise | hI gaI hai, aba aura kaTavAnI hai kyA, sacAI kahakara?' svIkAra kareM ki yaha narka hai! usane jAkara gAMva meM zoragula macA diyaa| vaha nAcatA huA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama oSadhi : sAkSI-bhAva gyaa| gAMva meM kaI loga taiyAra ho gaye nAka kaTavAne ko| kahate yAcanA hai, vaha jo adhurI vAsanA hai, vaha jo mAMgane kI aura hone haiM, dhIre-dhIre usa pUre gAMva kI nAka kaTa gii| khabara rAjA taka kI atRpta kAmanA hai, vaha phira nayA janma degii| tuma janmate ho, phuNcii| rAjA bhI AyA dekhane, gAMva meM loga nAca rahe haiM, cIkha kyoMki tumhArA jIvana atRpta hai| aura tumane yaha nahIM dekhA ki rahe haiM, bar3e prasanna haiN| rAjA ne kahA, 'hadda ho gaI! Izvara ko pAne jIvana kA atRpta honA svabhAva hai| bahuta bAra hama janmate kI itanI sarala tarakIba! na sunI, na zAstroM meM pddh'ii|' haiM-koI hameM janmAtA nhiiN| tane logoM ko ho gayA hai to rAjA taka taiyAra ho mahAvIra parama vaijJAnika haiN| ve yaha nahIM kahate ki paramAtmA gyaa| usake vajIra ne kahA, 'Thaharo mahArAja! itanI jaldI mata janmAtA hai, ki vaha lIlA kara rahA hai| kyoMki yaha 'lIlA' jarA karo, kyoMki isa AdamI ko maiM...isakI zakla mujhe pahacAnI behadI mAlUma par3atI hai| yaha lIlA to batAtI hai ki paramAtmA mAlUma par3atI hai| yaha to dUsare gAMva kA AdamI hai aura vahAM ke koI mesocisTa hogA, koI pr-piidd'nkaarii| aura pApa kI lenaa| tumhAre kaTavAne para to bar3A upadrava ho jaayegaa| phira to pApa kI paribhASA yahI hai ki dUsare ko satAnA pApa hai| to yaha pUrA rAjya kaTavA legaa|' paramAtmA se bar3A to pApI koI nahIM ho sakatA, kyoMki itane jisakI kaTa jAtI hai, vaha phira usakI bacAne kI bhI ceSTA logoM ko paidA kara rahA hai, aura satA rahA hai| to mahAvIra kahate karatA hai| maiMne aba taka koI dhanapati nahIM dekhA jisakI nAka | haiM, aise paramAtmA kI bAta hI mata uThAo; aisA koI paramAtmA kaTa na gaI ho; na koI rAjanetA dekhA jisakI nAka kaTa na gaI nahIM hai| paramAtmA ho to yaha pIr3A ho nahIM sakatI, kyoMki ho| lekina aba kisase kaheM! aba yaha dukha apanA kisase paramAtmA para-pIr3ana meM thor3e hI rasa legaa| kaheM, kisase royeM! aba jo ho gayA, ho gyaa| aura apanI dUsare ko dukha dene meM kyA lIlA ho sakatI hai? loga sar3a rahe ijjata yahI hai, isI meM hai ki kahe cale jAo ki bar3e AnaMdita haiM, haiM, gala rahe haiM, ro rahe haiM, saMtApa se bhare haiM-aura paramAtmA majA bar3e prasanna haiN| le rahA hai! nahIM, yaha bAta saca nahIM ho sktii| yaha majA jarA tuma, jinhoMne pA liyA hai, unakI tarapha jarA gaura se dekhnaa| rugNa hai, prvrttidd| yaha majA vikSipta kA hai| pAgala hogA jinhoMne bar3e mahala banA liye haiM, unakI tarapha jarA gaura se paramAtmA, agara yaha usakI lIlA hai| baccA paidA nahIM huA aura dekhnaa| jinake pAsa tijor3iyAM bhara gaI haiM, unako jarA gaura se mara jAtA hai, mAM ro rahI hai, cIkha rahI hai, beTe ro rahe haiM, beTiyAM ro dekhnaa| kucha milA hai? | rahI haiM, pati ro rahA hai, patnI ro rahI hai, saba tarapha ronA macA hai, unako gaura se dekhakara tumhArA rAga-dveSa kSINa hogaa| aura tumane hAhAkAra hai, yuddha haiM, lAkhoM loga mara rahe haiM, gala rahe haiM, sar3a rahe bhI rAga-dveSa karake bahuta dekha liyA hai-thor3A aura jyAdA, haiM, saba tarapha saMgharSa hai, saba tarapha khUna-pAta hai, saba tarapha mAtrA meM bheda hogA lekina tumane pAyA kyA? chInA-jhapaTI hai aura phira bhI pAtA koI kucha nahIM, hAtha khAlI rAga se bhI dukha milatA hai, dveSa se bhI dukha milatA hai| jo ke khAlI! yaha lIlA kaisI hai ? yaha to dukha-svapna hai| apane haiM ve bhI dukha hI de jAte haiM; jo parAye haiM ve to de hI jAte haiN| mahAvIra kahate haiM, nahIM, paramAtmA ko bIca meM mata laao| cIjeM duzmana to dukha detA hI hai, mitroM se tumheM kucha sukha milA? sIdhI dekho| paramAtmA ko bIca meM lAne se ar3acana ho jAtI hai| 'rAga aura dveSa karma ke bIja haiN| karma moha se utpanna hotA hai| paramAtmA ko bIca meM lAne se aisA hI ho jAtA hai jaise prijma meM se vaha janma-maraNa kA mUla hai|' sUraja kI kiraNa nikale, sAta Tukar3oM meM TUTa jAtI hai, khaMDa-khaMDa aura phira jaba isa jIvana meM tuma adhUre marate ho, atRpta, to | ho jAtI hai| haTAo prijma ko bIca se; sUraja kI kiraNa ko AkAMkSA rahatI hai marate vakta aura nayA jIvana pAne kii| kyoMki sIdhA hI dekheM; usake svabhAva ko sIdhA hI phcaaneN| kucha pUrA na huA; khAlI ke khAlI, rikta ke rikta A gaye; mahAvIra kahate haiM, tuma hI apane jIvana ke kAraNa ho| mahAvIra hAtha bhikSA ke pAtra hI bane rahe, kabhI kucha bharA nhiiN| to vaha jo | tumhArA uttaradAyitva tumheM paripUrNatA se dete haiN| mahAvIra kahate haiM,
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 koI aura nahIM hai tumhAre Upara jo tumheM bhaTakA rahA hai| tumane | sArI jummevArI paramAtmA kI hai aura phira manuSya parataMtra hai| bhaTakanA cAhA hai, isalie bhaTaka rahe ho| manuSya kI svataMtratA kI paripUrNa ghoSaNA mahAvIra ne kI hai| isase uttaradAyitva gahana hai, gaMbhIra hai| lekina sAtha hI isI | bar3I ghoSaNA manuSya kI svataMtratA kI na pahale kabhI huI, na bAda meM uttaradAyitva meM chipI huI sUraja kI kiraNa bhI hai, subaha bhI hai| kabhI huii| kahA ki manuSya saba ke Upara hai| kahA, manuSya se isI uttaradAyitva meM svataMtratA kA bIja bhI hai| kyoMki agara maiM Upara koI bhI nhiiN| bar3I svataMtratA, bar3A dAyitva! eka-eka hI apane dukhoM kA kAraNa hUM to bAta khatama ho gii| to jisa dina kadama samhAlakara rakhane kI bAta hai phira ! kyoMki agara paramAtmA maiM nirNaya karUMgA, usI dina dukha samApta ho jaayeNge| jisa dina maiM | hai to hama cale jA sakate haiM, usakI prArthanA karate hue, vaha hAtha paidA na karUMgA aura, usI dina vilupta ho jaayeNge| agara maiMne hI pakar3e rahegA; usakI jummevArI hai! isa jIvana-janma ke phailAva ko svIkAra kiyA hai, apane hI hAthoM mahAvIra ne manuSya ko eka artha meM anAtha kara diyA, kyoMki se nirmita kiyA hai, to jisa dina merA sahArA chuTa jAyegA usI koI nAtha na rahA uupr| jaise kisI bacce ke mAM-bApa chIna dina yaha dhArA khaMDita ho jaayegii| lie| lekina tumane dekhA! jaise hI tumhAre Upara se kalpanA ke 'moha janma-maraNa kA mUla hai, aura janma-maraNa ko dukha kaa| jAla haTa jAyeM, koI nahIM Upara, tuma akele ho-vaise hI tuma mUla kahA hai|' samhalakara calane lagate ho| tumane kabhI bacce ko mAM ke sAtha saba kacha adIba! izka ne jI se bhalA diyA calate aura akele calate dekhA? jAnA kahAM hai aura Aye the kahAM se hama! maiM eka ghara meM mehamAna thaa| eka choTA baccA khela rahA thA, vaha moha kI taMdrA meM saba bhUla jAtA hai : kahAM se Aye, kahAM jA rahe | gira pdd'aa| usane cAroM tarapha uThakara dekhaa| mAM usakI pAsa na haiM, kauna haiM! thI, vaha bAjAra gaI thii| usane merI tarapha bhI dekhA, phira socA haiM kucha kharAbiyAM merI tAmIra meM jarUra ki patA nhiiN...| maiMne usakI tarapha dekhA hI nahIM; jaise vaha sau martabA banAkara miTAyA gayA hUM maiN| girA, phira maiMne kahA, aba dekhanA ThIka nhiiN| maiM dUsarI tarapha hI bhakti-mArga ke loga kaheMge, paramAtmA tumheM banAtA hai, miTAtA dekhatA rhaa| vaha uTha aayaa| vaha apane khela meM phira laga gyaa| hai, kyoMki kucha kharAbiyAM haiM tumhArI tAmIra meN| jaise koI AdhA ghaMTe bAda jaba usakI mAM AI, daravAje para dekhakara ekadama citrakAra citra ko banAtA hai, phira-phira banAtA hai; koI martikAra| cIkhakara rone lgaa| maiMne usase pachA ki dekha, beImAnI kara rahA hai mUrti banAtA hai, phira-phira banAtA hai, kyoMki mUrti bana nahIM pAtI, tU! AdhA ghaMTA pahale girA thaa| usane kahA, usase kyA hotA pUrI nahIM bana paatii| hai? koI yahAM thA hI nahIM, to rone se phAyadA kyA! aura Apa haiM kucha kharAbiyAM merI tAmIra meM jarUra! dUsarI tarapha dekha rahe the; Apa dekha hI nahIM rahe the isa trph| -mere hone meM hI kucha kharAbI hai| phAyadA kyA! sau martabA banAkara miTAyA gayA hUM maiN| pIr3A ke kAraNa nahIM ro rahA hai; mAM A gaI hai isalie ro rahA -aura isIlie to itane janma, itanI mRtyueM, itanI bAra | hai! bananA, itanI bAra mittnaa...| mahAvIra ne Upara se sArA chatra haTA liyaa| kahA, koI paramAtmA lekina mahAvIra kahate haiM, koI banA aura miTA nahIM rahA hai| nahIM hai| AdamI ko akelA chor3a diyaa| aba to tumheM apane paira kyoMki agara paramAtmA tumheM banA rahA hai aura phira bhI tuma meM apane hI hAtha samhAlane haiN| isase bar3e hoza kI saMbhAvanA paidA kharAbI raha jAtI hai, to kharAbI paramAtmA meM hai, tuma meM nhiiN| eka huii| isase bar3I jAgarUkatA kI saMbhAvanA paidA huii| jaise ki tuma mUrtikAra mUrti banAtA hai aura mUrti nahIM bana pAtI, to kharAbI mUrti kabhI pahAr3a ke kagAra para calate ho, to kitane samhalakara calate meM thor3e hI hai, mUrtikAra meM hai| phira banAtA hai, phira bhI kamI raha ho| aMdherI rAta meM calate ho akele, kitane samhalakara calate jAtI hai, to phira bhI kharAbI mUrtikAra meM hai| agara paramAtmA hai to | ho! kitane caukanne! kitane sAvadhAna! kitane sAvaceta! 102
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ REPARAT parama auSadhi : sAkSI-bhAva AM mahAvIra ne paramAtmA ko haTA liyA tAki tuma sAvadhAna ho aTake rhoge| kArAgRha yA to pUrA kArAgRha hai aura yA phira pUrA sko| koI sahArA na hogA to tuma sAvadhAna hooge hI; kyoMki ghara hai| isase kama meM kAma na clegaa| agara tumane kahA ki phira sAvadhAnI hI sahArA hai| aura koI dUsarA tumheM janma nahIM de | mAnA, pUrA kArAgRha to kArAgRha hai, lekina yaha dIvAla kArAgRha rahA hai; tuma hI apane rAga-dveSa se...| nahIM hai| isake pAsa baiThakara bar3I zAMti milatI hai| magara yaha raNa ke dakha se grasta jIva ko dIvAla bhI kArAgRha ke bhItara hai| tumane kahA, 'aura sa koI sukha nahIM hai| ataH mokSa hI upAdeya hai|' | hai, lekina yaha paharedAra bar3A bhalA hai, muskurAtA hai kabhI-kabhI, rattIbhara bhI sukha nahIM hai| isa saMbaMdha meM mahAvIra atyaMta kabhI do bAta bhI kara letA hai| aura saba to barA hai, lekina yaha ativAdI haiN| ve kahate haiM, rattIbhara bhI sukha nahIM hai| aura tumheM paharedAra bhI to isI kArAgRha kA hissA hai! agara kabhI-kabhI sukha mAlUma hotA hai to tumhArI dhAraNA hai, to jiMdagI meM kabhI-kabhI muskurAhaTeM bhI hoNgii| khayAla tumhArI mAnyatA hai| isalie jaldI hI tumhArI mAnyatA TUTa rakhanA, ye bhI kArAgRha ke hI hisse haiN| aura kabhI-kabhI jaayegii| tuma pAoge: sukha gyaa| prasannatAyeM bhI hoMgI; lekina ye bhI kArAgRha ke hI hisse haiN| duniyA meM koI gama ke alAvA khuzI nahIM kabhI-kabhI dIye jale hue bhI mAlUma par3eMge, kyoMki agara dIye vo bhI hameM nasIba kabhI hai, kabhI nhiiN| bilakula na jaleM to tuma sabhI aMdhere ko chor3akara bAhara bhAga dukha itanA gahana hai ki dukha bhI sadA nasIba nahIM hotaa| jaaoge| thor3I AzA kA dIpa jalatA rahanA caahie| tumhI kabhI-kabhI tuma aisI hAlata meM hote ho ki dukha bhI nahIM jalAye rahate ho-apanI hI vAsanA kA tela DAla-DAlakara, hotA-itane khAlI, itane rikta ! isalie to loga dukha ko IMdhana ddaal-ddaalkr| tumhIM socate rahate ho| pakar3e rakhate haiM : sukha na sahI, dukha to hai, kucha to hai! tumane kArAgRha meM dekhA! maiM kabhI-kabhI kArAgRha jAyA karatA kabhI-kabhI aisI ghar3iyAM bhI AtI haiM : sukha to hai hI nahIM, dukha | thA-kaidiyoM se milne| eka prAMta ke gavarnara mere mitra the, to bhI nahIM hai| taba mahAdukha kI ghar3I AtI hai| taba tuma ekadama unhoMne mujhe pAsa diyA huA thA, usa prAMta ke sAre kArAgRhoM meM maiM rAkha ho jAte ho| jIne meM kucha bhI sAra nahIM raha jAtA--itanA bhI jA sakatA thaa| vahAM maiM bar3A cakita hotA! loga kArAgRha meM sAra nahIM raha jAtA ki dukha hai, kama se kama isase lar3anA hai, ise | apanI koTharI ko bhI sajA lete haiN| kucha na mile, akhabAra se miTAnA hai| dukha bhI nahIM hai| eka bar3I gahana Uba, eka gahana philma aikTara-aikTresa kI phoTo nikAlakara cipakA lete haiN| boraDama, rAkha-rAkha saba ho jAtA hai! hRdaya meM koI dhar3akana soco thor3A! usako bhI ghara banA lete haiN| sApha-sutharA rakhate haiM nhiiN| zvAsoM meM koI kaMpana nhiiN| jIvana kA koI pravAha nahIM, | apanI koTharI ko| koI apanI rAmAyaNa le AtA hai apane sAtha, koI UrjA nhiiN| uTha Ate ho, eka dhakke meM ! uThanA par3atA hai, koI apanI bAibila rakha letA hai-magara yaha saba kArAgRha kA subaha ho gii| rAta so jAte ho, kyoMki rAta ho gii| jiMdA rahate hissA hai| ho, kyoMki rahanA hI par3egA jaba taka mauta na aaye| karoge | yaha pUrA kArAgRha hI chor3ane yogya hai| pUrA chor3ane yogya hai, to kyA? aise dhakke meM calate cale jAte ho| hI chor3ane yogya kSamatA paidA hogI tumameM, anyathA nahIM paidA hogii| mahAvIra kahate haiM. yahAM koI bhI sakha nahIM hai| kyoMki rattIbhara isalie mahAvIra kahate haiM. 'isa saMsAra meM janma. jarA aura bhI tamheM AzA rahe ki thor3A bhI hai, eka pratizata bhI hai, to bhI maraNa ke dukha se grasta jIva ko koI sukha nahIM hai| ataH mokSa hI tuma jakar3e rhoge| upAdeya hai|' vaha eka pratizata bhI kAphI rahegA tumheM rokane ko| mokSa kA artha hai: kArAgRha se mukti; rAga-dveSa ke baMdhana se aisA samajho ki tuma kArAgRha meM baMda ho| agara tuma mAnate ho | mukti; mUrchA, moha se mukti| ki kArAgRha meM thor3I-sI jamIna hai jo kArAgRha nahIM hai, to phira 'yadi tU ghora bhavasAgara ke pAra jAnA cAhatA hai to he suvihita! tuma kArAgaha ke bAhara na jA sakoge; kama se kama usI jamIna meM | zIghra hI tapa-saMyama rUpI naukA ko grahaNa kr|' 103
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH 1 isa sUtra meM kucha bAteM samajhane jaisI haiN| aura dukha kI thor3e hI jarUrata hai ki tuma dukha kA Ayojana karo 'yadi tU bhavasAgara ke pAra jAnA cAhatA hai...|' ki tuma bhUkhe khar3e raho, ki dhUpa meM khar3e raho, ki zarIra ko isa saMsAra ko hamane bhavasAgara kahA hai| bhavasAgara kA artha galAo, ki sar3Ao, isa saba kI koI jarUrata nahIM hai| yaha to hotA hai jahAM hone kI taraMgeM uThatI rahatI haiN| bhava yAnI honaa| phira tumane eka nayA rAga-dveSa bo diyaa| pahale tuma sukha mAMgate jahAM hama miTa-miTakara hote rahate haiN| jahAM lahara miTatI nahIM ki the, aba tuma dukha mAMgane lage-magara mAMga jArI rhii| pahale tuma phira uTha AtI hai| jahAM eka vRkSa girA nahIM ki hajAra bIja chor3a kahate the, mahala cAhie; aba agara tumheM mahala meM ThaharanA par3e to jAtA hai| jahAM tuma jAne ke pahale hI apane Ane kA iMtajAma banA | tuma ruka nahIM sakate mahala meM, tuma kahate ho, aba to sar3aka jAte ho| jahAM marate-marate tuma jIvana ke bIja bo dete ho| jahAM cAhie-magara cAhie kucha jarUra! pahale tuma kahate the, susvAdu eka asaphalatA milatI hai, vahAM tuma dasa saphalatAoM ke sapane bhojana cAhie; aba agara susvAdu bhojana mila jAye to tuma lene dekhane lagate ho| jahAM eka dvAra baMda hotA hai, tuma dUsarA kholane ko taiyAra nahIM ho| tuma kahate ho, aba to kaMkar3a-patthara, miTTI lagate ho| usameM milA hI honA cAhie, to hI hameM supAcya hogaa| bhavasAgara kA artha hai : jahAM hone kI taraMgeM uThatI rahatI haiM, dukha ko cunanA nahIM hai| Aye dukha ko svIkAra kara lenA tapa uThatI rahatI haiM-aMtahIna! hai| Aye dukha ko aise svIkAra kara lenA ki dukha bhI mAlUma na 'yadi tU isa ghora bhavasAgara ke pAra jAnA cAhatA hai'...yadi | par3e, tapa hai| agara tumane mAMgA to mAMga to jArI rhii| kala tuma tujhe dikhAI par3ane lagA hai ki jIvana dukha hai, pIr3A hai, saMtApa hai; sukha mAMgate the, aba dukha mAMgane lage; kala tuma kahate the dhana agara tUne isase mukta honA cAhA hai...'to he suvihit| zIghra hI mile, aba tuma kahate ho ki tyAga; kala tuma kahate the saMsAra, tapa-saMyamarUpI naukA ko grahaNa kr|' zIghra hii...| aba tuma kahate ho, nahIM saMsAra nahIM: himAlaya bhAga rahe taM jai icchasi gaMtuM, tIraM bhavasAyarassa ghorss| ho-lekina kahIM jAnA rahA, koI dizA rhii| to tava saMjamabhaMDaM, suvihiya giNhAhi tuurNto|| mahAvIra ke tapa kA artha hai : jo apane se hotA ho use tuma turaMta ! shiighr| eka kSaNa bhI khoye binA! kyoMki jitanI dera bhI svIkAra kara lenaa| dukha to ho hI rahA hai-dakha hI ho rahA hai. ta kSaNa khotA hai nirNaya karane meM, utanI hI dera meM bhavasAgara nayI aura kucha bhI nahIM ho rahA hai| tuma svIkAra bhara kara lenaa| usI taraMgeM uThAye jAtA hai| jitanA tU sthagita karatA hai utanI dera khAlI | svIkAra meM tumhArA yAcaka rUpa tirohita ho jAyegA, tumhArA nahIM jAtA saMsAra; nayI icchAyeM, nayI vAsanAyeM, tere ghara meM bhikhamaMgA miTa jAyegA, tuma samrATa ho jaaoge| ghoMsalA banA letI haiM, tere vRkSa para DerA banA letI haiN| zIghra hI! jisane dukha svIkAra kara liyA, usake bhItara eka mahAkrAMti tatkSaNa! jisa kSaNa yaha samajha meM A jAye ki jIvana dukha hai, ghaTita hotI hai| usakI sukha kI mAMga to rahI nahIM; nahIM to dukha usI kSaNa tapa-saMyama rUpI naukA ko grahaNa kr| | svIkAra na kara sakatA thaa| aura jisane dukha svIkAra kara liyA, tapa kA artha mahAvIra kI bhASA meM kyA hai? dukha ko svIkAra | use dukha dukha na rhaa| kara lenA tapa hai| dukha ko asvIkAra karanA bhogI kI manodazA ise tuma thor3A prayoga krnaa| sira meM darda ho to tuma use hai| bhogI kahatA hai, dukha ko maiM svIkAra na kara sakU~gA, mujhe sukha svIkAra karake kisI dina dekhnaa| baiTha jAnA zAMta, leTa jAnA, cAhie! tapasvI kahatA hai, dukha hai to dukha ko svIkAra karUMgA, svIkAra kara lenA ki sira meM darda hai, usase bhItara koI saMgharSa mata mujhe anyathA nahIM cAhie! jo hai vaha mujhe svIkAra hai| karanA, bhItara yaha bhI mata kahanA ki na ho| hai to hai| jo hai vaha ise thor3A samajhanA, kyoMki mahAvIra kI paraMparA, mahAvIra ke hai| use svIkAra kara lenaa| use sAkSI-bhAva se dekhate rhnaa| anuyAyI ise bar3A galata smjhe| mahAvIra ke anuyAyI samajhe ki tuma cakita hooge: kabhI-kabhI sAkSI-bhAva sadhegA, usI kSaNa jaise dukha paidA karanA hai| dukha paidA karane kI jarUrata nahIM meM tuma pAoge siradarda kho gyaa| jaba sAkSI-bhAva chUTa jAyegA, hai-dukha kAphI hai, kAphI se jyAdA hai| honA hI dukha hai; aba tuma pAoge, phira siradarda A gayA! eka bar3A krAMtikArI Jalm Education International |
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama ASAdhaH sAkSa NROENIMAL va anubhava hogA ki jaba tuma bilakula svIkAra kara lete ho siradarda | mahAvIra ne yaha nahIM kahA thA ki tuma virAga karo-aura dUsare | ko, tabhI vaha kho jAtA hai| aura jaise hI phira icchA uThatI hai ki Adara kreN| nahIM, yaha siradarda nahIM honA cAhie, kitanI takalIpha ho rahI mahAvIra kahate haiM, tuma AdarapUrvaka virAga krnaa| jaba tuma | hai vaise hI siradarda phira ghanA ho jAtA hai| upavAsa karo to parama Adara se krnaa| yaha bar3I ghar3I hai| yaha - ise tuma choTe-choTe prayoga karake dekho| koI bhI dukha | bar3I mahimA kI ghar3I hai; kyoMki sAdhAraNataH manuSya kI Ae aura dukha to roja A rahe haiM aura sabhI ko A rahe haiN| jIvana-AkAMkSA bhojana kI hai, tuma upavAsa kara rahe ho| tuma yaha to bhavasAgara hai, yahAM to dukha paidA ho hI rahe haiM, taraMgeM uTha hI bar3I pavitra bhUmi para yAtrA kara rahe ho| yaha tIrthayAtrA hai| una dasa rahI haiN| aura nayI taraMgeM paidA karane kI jarUrata nahIM hai, jo apane dinoM meM tuma jitane sammAnapUrvaka, jitane ahobhAva se, jitane se A rahA hai, jo tumhAre atIta meM kiye karmoM se A rahA | kRtajJatA-bhAva se upavAsa kara sako, utanI hI upavAsa kI hai-usake hI tuma sAkSI ho jaao| to tumane tapa-saMyama-rUpI mahimA hogii| naukA ko grahaNa kara liyaa| aura isa tapasaMyamarUpI naukA meM | dUsaroM ko to patA bhI mata calane denA; kyoMki dUsaroM se Adara cAroM tarapha bhavasAgara ke tUphAna uTheMge aura hara tUphAna tumheM sudRr3ha pAne kI AkAMkSA upavAsa kA anAdara hai| yaha to tumane upavAsa kara jAyegA, aura hara tUphAna tumheM bhItara ekajuTa, ikaTThA kara ko bhI bAjAra meM beca diyaa| yaha to tumane upavAsa se bhI kucha jaayegaa| aura hara tUphAna, aura hara tUphAna kI cunautI tumhAre aura kharIda liyA-samAja kA sammAna, rispekttebilittii| yaha bhItara AtmA ko janma denevAlI bnegii| to tumane upavAsa ko bhI bAjAra kI cIja banA diyaa| isako bhI tUphAM se khelanA agara iMsAna sIkha le beca diyA, isako to kama se kama cupacApa krte| maujoM se Apa ubhareM kinAre nye-nye| muhammada ne kahA hai : jaba tuma prArthanA karo to tumhArI patnI ko eka bAra tUphAna se jUjhanA, eka bAra tUphAna se khelanA, eka bhI patA na cle| jIsasa ne kahA hai: eka hAtha se dAna do, dUsare bAra tUphAna ke sAkSI bana jAnA--phira laharoM meM hI naye-naye hAtha ko khabara na ho| to sammAna hai| kinAre uThane lagate haiN| sukha khojakara kisI ne kabhI kucha nahIM sammAna kA artha hai : tuma jo kara rahe ho, vahI sAdhya hai; usakA pAyA; lekina jisane dukha kA sAkSI bananA sIkha liyA, usane tuma sAdhana kI taraha upayoga na kroge| agara tumane upavAsa aura mahAsukha pAyA hai| tapa kA bhI sAdhana kI taraha upayoga kara liyA ki akhabAra meM _ 'jisase virAga utpanna hotA hai, usakA AdarapUrvaka AcaraNa phoTo chapegI, calo kisI taraha dasa dina gujAra do-to tuma karanA caahie| virakta vyakti saMsAra baMdhana se chUTa jAtA hai aura upavAsa se vaMcita raha gye| tumane anazana kiyA, upavAsa nhiiN| Asakta vyakti kA saMsAra anaMta hotA calA jAtA hai|' tuma bhUkhe mare, lekina tuma upavAsa ke AnaMda se vaMcita raha gye| 'jisase virAga utpanna ho usakA AdarapUrvaka AcaraNa karanA | yaha to kisI ko kAnoM-kAna khabara na ho| cAhie!' mahatva hai 'AdarapUrvaka' pr| tuma jabardastI bhI virAga | tumhArI tapazcaryA sAdhya bane, sAdhana nhiiN| tumhArI kara sakate ho| tuma bemana se bhI virAga kara sakate ho| tuma pUjA-prArthanA, arcanA, tumhArA dhyAna, sAmAyika; sAdhya bne| dikhAve ke lie bhI virAga kara sakate ho| jaise samajho, upavAsa | rAta ke aMdhere meM jaba sArA jagata soyA ho, cupacApa uThakara kara kara lete ho tuma-paryuSaNa Ae, ATha yA dasa dina ke upavAsa lenA apanI saamaayik| lekina tumane dekhA, loga maMdira meM kara liye| aba kaisI cIjeM vikRta ho jAtI haiM! tuma upavAsa jAkara kareMge! logoM ko tumane sAmAyika aura dhyAna karate dekhA! karate ho, phira tumhArA Adara kiyA jAtA hai, zobhA-yAtrA karate bhI jAyeMge, mAlA bhI pherate jAyeMge--cAroM tarapha dekhate nikalatI hai, baiMDa-bAje bajate haiM, loga prazaMsA karane Ate haiM ki jAyeMge, koI dekha rahA hai ki nhiiN| agara koI na dekha rahA ho to bar3A kAma kiyA, samAja meM bar3A sammAna milatA hai| yaha to bar3I jaldI mAlA phira jAtI hai, do-do gurie eka sAtha cale jAte haiN| cUka ho gii| koI agara dekha rahA ho to AhistA-AhistA calatI hai| yaha 1051 www.jainelibrary org
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga 1 bagulA-bhagati hai| vaha bagule ko dekhA, khar3A eka paira para, kaisA hatyA kara dI thI, usI ne apane ko bhI dhakkA de diyA vairAgya meN| bhagata, zubhra-veza meM, hilatA bhI nahIM, lekina najara machalI para | ve muni ho gye| lagI hai! | digaMbara jainoM meM pAMca sIr3hiyAM haiM, ve eka sAtha chalAMga lagA tumhArI najara agara abhI Adara aura sammAna dUsaroM se pAne para gye| eka-eka kadama mahAvIra ne bar3e AhistA bar3hane ko kahA lagI hai, to yaha to ahaMkAra kI hI pUjA huI, isase dharma kA koI hai| kyoMki mahAvIra kahate haiM, jIvana eka krama hai| jaise vRkSa saMbaMdha nahIM hai| dhIre-dhIre bar3hatA hai, aise hI dhIre-dhIre bar3hane kI jarUrata hai| mahAvIra kahate haiM, aadrpuurvk...| jisase virAga utpanna hotA | kyoMki dhIre-dhIre zAkhAyeM Upara uThatI haiN| usI AdhAra se hai usakA AdarapUrvaka AcaraNa karanA caahie| eka-eka kRtya dhIre-dhIre jar3eM bhI nIce gaharI jAtI haiN| vRkSa agara ekadama Upara virAga kA itane sammAna aura ahobhAva se karanA ki usake karane calA jAye aura jar3eM gaharI bhItara na jA pAyeM, to giregA, mregaa| meM hI tumhAre bhItara phUla barasa jAyeM, tumhAre bhItara sugaMdha phaila | yaha bar3hanA na huA, yaha to mauta ho jaayegii| pAMca sIr3hiyAM banAI jaaye| sAdhana kI taraha nahIM, sAdhya kI trh| vahI apane Apa meM haiN| eka-eka kadama bar3hanA hai| muni hone kI sIr3hI pAMcavIM sIr3hI gaMtavya hai| usase kucha aura nahIM pAnA hai| hai, jaba vastra bhI chUTa jAyeMge, saba chUTa jaayegaa| upavAsa karake svarga nahIM pAnA hai| upavAsa svarga hai-yaha vaha ekadama se muni ho gyaa| usane jAkara maMdira meM vastra pheMka | Adara huaa| dhyAna karake puNya nahIM pAnA hai| dhyAna puNya diye| krodhI AdamI thA, jiddI AdamI thaa| jina muni ne dIkSA hai--yaha Adara huaa| to jo bhI tuma AdarapUrvaka karoge, vahI dI, ve bar3e prabhAvita hue| unhoMne kahA, 'vyAkhyAna dete-dete janma tumheM dharma kI dizA meM gatimAna kregaa| ho gayA merA, aneka loga mile; magara loga kahate haiM, soceNge| tU 'virakta vyakti saMsAra-baMdhana se chUTa jAtA hai|' eka karanevAlA hai| tU bar3A dhArmika hai|' lekina vaha AdamI virakta kA artha hai : jisane virAga ko Adara diyaa| virakti dhArmika nahIM thaa| unako nAma milA : shaaNtinaath| vaha AdamI or3hI, aisA nahIM-virAga ko Adara diyaa| virakti or3hanI krodhI thaa| bar3I AsAna hai| tuma nagna khar3e ho jAo, chor3a do vastra, eka | rAjadhAnI unakA Agamana huA, to purAne bacapana kA eka mitra | daphA bhojana karane lago-lekina agara tumhArI AMkhoM meM prasAda bhI rAjadhAnI AyA thA, to unase milane gyaa| dekhA ki vaha na Aye, tumhArI vANI meM mAdhurya na Aye, tumhAre uThane-baiThane meM | mahAkrodhI, krodhanAtha zAMtinAtha ho gaye haiN| dekheN| jAkara dekhA to pratipala dhanyatA na barase-to tuma kara lo yaha saba, isase kucha kucha kahIM zAMti to dikhAI na par3I, vahI tamatamAyA ceharA thA, hala na hogA, kucha lAbha na hogaa| vahI jalatI huI AMkheM thIM, vahI krodha aura ahaMkAra thaa| usane eka muni ke saMbaMdha meM maiMne sunA hai| krodhI the ve, jaba muni nahIM| parIkSA lenI caahii| vaha pAsa gyaa| usane kahA ki the| mahAkrodhI the| itane krodhI the ki apane beTe ko krodha meM | mahArAja...! muni pahacAna to gaye kyoMki ve bacapana se paricita Akara kueM meM pheMka diyA thaa| usakI mauta ho gaI thii| usI se the usase; lekina jaba koI AdamI pada para pahuMca jAtA hai-muni pazcAttApa huaa| gAMva meM koI muni Thahare the, ve gye| muni ne | pada-to phira pahacAna kaisI! aire-gaire natthU-khairoM se pahacAna | kahA ki pazcAttApa agara saca meM huA hai to chor3a do sNsaar| kaisI! pahacAna to gaye aura vaha AdamI bhI pahacAna gayA ki krodhI AdamI the, chor3a diyaa| lekina dhyAna rakhanA, chor3A bhI pahacAna gaye haiN| AMkheM saba kaha detI haiN| magara Upara se aise hI krodha meN| jidda pakar3a gii| 'are, tumane kahA aura hama na chor3eM! rUpa rakhA ki nahIM pahacAne haiN| usane pUchA, 'mahArAja! kyA tumane samajhA kyA hai?' aura logoM ne samajhAyA ki kabhI tumane ApakA nAma pUcha sakatA hUM?' usane kahA, 'hAM-hAM! akhabAra tyAga sAdhA nahIM hai, kabhI dhyAna kiyA nahIM hai, eka dama se chalAMga | nahIM par3hate? roja to akhabAra meM chapatA hai| kauna aisA hai jo mujhe mata lo, AhistA clo| jidda pakar3a gii| haThI the| vahI haTha nahIM jAnatA? aura tU mujha se nAma pUchatA hai ? muni zAMtinAtha puraanaa| jisa AdamI ne kueM meM dhakkA de diyA thA beTe ko aura merA nAma hai|' 106 Jan Education International
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama auSadhi : sAkSI-bhAva, usa AdamI ne kahA ki yaha kucha badalA nahIM hai| vaha thor3I dera calA jAtA hai| anAsakta vyakti kA saMsAra isI kSaNa TUTane cupa rhaa| lagatA hai, bikharane lagatA hai jaise kisI ne bhUmi hI khIMca lI, usane phira pUchA ki 'mahArAja! maiM bhUla gyaa| ApakA nAma | kyA hai ?' unhoMne DaMDA uThA liyaa| kahA, 'tU hoza meM hai? kaha | 'apane rAga-dveSAtmaka saMkalpa hI saba doSoM ke mUla haiN|' diyA eka daphe ki merA nAma zAMtinAtha hai|' vaha AdamI thor3I dera jo isa prakAra ke ciMtana meM udyata hotA hai tathA iMdriya-viSaya phira cupa rhaa| usane kahA, 'mahArAja!' vaha mahArAja hI kaha doSoM ke mUla nahIM haiM, isa prakAra kA saMkalpa karatA hai-usake pAyA thA ki unhoMne DaMDA usa ke sira para lagA diyaa| unhoMne kahA mana meM samatA utpanna hotI hai| aura usase usakI kAma-guNoM meM ki kaha to cukA itanI bAra! buddhi hai ki mUr3ha hai bilakula? honevAlI tRSNA prakSINa ho jAtI hai|' | 'zAMtinAtha' merA nAma hai| eka aura mahatvapUrNa bAta mahAvIra isa sUtra meM kahate haiN| ve usane kahA ki mahArAja! lekina zAMti kahIM patA nahIM cltii| kahate haiM, kAmavAsanA ke viSaya kAraNa nahIM haiN| dhana kAraNa nahIM hai maiM to vahI rUpa dekha rahA hUM, jisase bacapana se paricita hUM, kahIM dhanAsakti kaa| dhana par3A rahe tumhAre cAroM tarapha, Asakti na ho koI pharka nahIM dikhAI pdd'taa| Upara ke AvaraNa badala gaye, to dhana miTTI hai| miTTI meM bhI Asakti laga jAye, to miTTI dhana bhItara kI aMtarAtmA vahI hai| | hai| dhana tumhArI Asakti se nirmita hotA hai| tuma mahala meM raho, virakti or3hanA mata! virakti koI vastra nahIM hai, AvaraNa nahIM isase koI pharka nahIM pdd'taa| mahala kisI ko nahIM bAMdhatA hai| hai ki tuma or3ha lo; bhItara tuma vahI raho aura Upara se vastra tuma jhopar3e meM raho aura tumhArI Asakti gahana ho jhopar3e meM to badala lo| virakti to bhItara kI bhAva-dazA hai| dhIre-dhIre jhopar3A hI bAMdha legaa| eka choTI-sI laMgoTI bAMdha le sakatI hai, sammAna krnaa| eka-eka usa ghar3I kA jisase virAga AtA ho, aura eka bar3A sAmrAjya bhI na baaNdhe| usakA sammAna krnaa| eka-eka iMca virAga kI bhUmi para apane sUtra hai : 'apane rAga-dveSAtmaka saMkalpa hI saba doSoM ke mUla ko jamAnA, claanaa| dhIre-dhIre saMsAra kA baMdhana chUTa jAtA hai| haiN|' tumhAre bhItara hI haiM sAre muul| viSaya bhogoM ke mUla nahIM haiN| kyoMki baMdhana rAga ke kAraNa hai| jaba virakti AtI hai, chUTa jAtA iMdriya-viSaya-bhoga doSoM ke mUla nahIM haiN| jo isa prakAra kA hai| gAMTha jaise baMdhI hai, jaba usase ulaTA karane lagate ho, gAMTha saMkalpa karatA hai, usake mana meM samatA utpanna hotI hai|' khula jAtI hai| jaise-jaise tuma jAnoge aura isa dhAraNA meM gahare jamoge, jar3eM 'aura Asakta vyakti kA saMsAra anaMta hotA calA jAtA phailAoge ki vastueM nahIM haiM, bAhara kucha bhI nahIM hai jo mujhe hai|' Asakta vyakti kA saMsAra anaMta hotA calA jAtA hai, bAMdhatA hai--maiMne hI baMdhanA cAhA hai; mere baMdhane kI cAha hI mujhe kyoMki eka vAsanA dasa vAsanAoM ko janma detI hai| vAsanA bAMdhatI hai, mere bhItara hI mUla hai| phira bAhara ke saMsAra ko saMtati-niyamana meM bharosA nahIM rkhtii| vAsanA kI bar3I saMtAna chor3akara bhAga jAne kA bar3A savAla nahIM hai| agara koI bhAga bhI hotI hai| eka vAsanA dasa ko janmA detI hai| dasa vAsanAyeM sau jAye to vaha kevala prazikSaNa hai| ko janmA detI haiM- aisA hI gaNita phailatA calA jAtA hai| mahAvIra cale gaye chor3akara raajpaatt| lekina bar3I mIThI kathA tumane kabhI eka kaMkar3a pheMkakara dekhA pAnI meM! eka kaMkar3a | hai| mahAvIra chor3anA cAhate the, mAM ne kahA, 'abhI maiM na chor3ane pheMkate ho jarA-sA, kitanI lahareM uThatI haiN| eka lahara uThatI hai, duuNgii| jaba taka maiM jiMdA hUM, mata chor3o!' mahAvIra ne phira bAta hI eka dUsarI ko uThAtI hai, dUsarI tIsarI ko uThatI hai| dUra na utthaaii| yaha bar3I hairAnI kI bAta hai| buddha to bhAga gaye eka kUla-kinAroM taka sArA laharoM se bhara jAtA hai srovr| eka rAta, binA kisI ko kahe, patnI ko bhI na kahA ki maiM jA rahA huuN| jarA-sA kaMkar3a pheMkA thaa| eka jarA-sA kaMkar3a vAsanA kA aura bAraha varSa bAda jaba Aye the to patnI ne yahI zikAyata kI thI ki tumhArA sArA jIvana laharoM se vikSubdha ho jAtA hai| tumheM jAnA hI thA, to maiM kaise roka pAtI? jAnevAle ko kauna to mahAvIra kahate haiM, Asakta vyakti kA saMsAra anaMta hotA | roka pAyA hai! tuma jAnA hI cAhate the to tuma gaye hI hote, lekina 107
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kama se kama mujhe kahA to hotA! tumane mujhe isa yogya bhI na lekina ve aise rahane lage usa mahala meM jaise na hoN| calate jaise samajhA ! isI bAta kA mujhe dukha rahA hai| chAyA calatI ho, dhUla bhI na hiltii| uThate-baiThate, lekina kisI yazodharA ne bAraha varSa bAda kahA ki tumane mujha para itanA bhI ke bIca meM na aate| ghara ke, parivAra ke, logoM ko patA hI na bharosA na kiyaa| itanA to sammAna diyA hotA mujhe bhI! mujha se calatA ki ve haiM yA nahIM haiM! aise cupa ho gye| aise gumasuma ho pUcha to liyA hotA! maiM rokatI, phira bhI tumheM jAnA hotA to tuma | gye| aise 'nA' ho gye| zUnyavata ghUmane lage usa ghara meN| gaye hote! lekina tumane yaha kaise mAna liyA ki maiM rokatI hI? | Akhira ghara ke logoM ne bhAI se kahA, bar3e bhAI se, ki aba vyartha kyA jarUrI thA ki rokatI hI? mere mana meM yaha ghAva kI taraha rahA hai roknaa| yaha to jA hI cukaa| rokakara bhI hama kyA rokeM? hama hai ki tumane mujhase pUchA bhI nahIM, rAta tuma cora kI taraha bhAga | socate haiM ki yaha hai, magara hai nhiiN| mahInoM bIta jAte haiM, kisI gaye! jisake sAtha saMbaMdha jor3A thA, jisake sAtha prema ke nAte ko patA hI nahIM calatA, na kisI bAta meM bhAga letA, na kisI banAye the, usase kama se kama pUcha to lete, vidA to le lete! carcA meM bhAga letA, na apanA koI maMtavya detA, na kisI ko bAdhA mahAvIra ne aisA na kiyaa| mahAvIra jAnA cAhate the aura mAM se ddaaltaa| to aba 'na hone' kA aura kyA artha hotA hai? hone se puuchaa| svAbhAvika, jisane jIvana diyA, aba jIvana ko chor3ate | sAra kyA hai? hama ise vyartha roka rahe haiM aura hama vyartha hI pApa ke haiM, kama se kama usase to pUcha leM! bhAgI ho rahe haiN| aura mAM ne kahA ki nahIM, mere sAmane yaha bAta hI mata utthaanaa| to bhAI aura parivAra ke loga ikaTThe hue| unhoMne mahAvIra se maiM mara jAUMgI dukha se| usakA pApa tumhIM ko lgegaa| phira | kahA, tuma jA hI cuke ho, aba hama tumheM na rokeNge| aise unhoMne tumhArI ahiMsA kahAM rahegI? ghara chodd'aa| ghara chor3ane ke bahuta pahale mahAvIra ne ghara chor3a diyA to mahAvIra, kahate haiM, cupa ho gye| yaha bar3I anUThI ghaTanA hai thaa| ghara se nikalane ke bahuta pahale, ghara se nikala gaye the| aura manuSya ke itihAsa kI, ki mahAvIra ne phira vivAda bhI na kiyA, maiM jAnatA hUM ki agara bhAI ne na kahA hotA to ve sadA ghara meM rahe tarka bhI na kiyA, dubArA Agraha bhI na kiyaa| jaba mAM mara gaI, aate| kyA pharka par3atA thA? isalie mahAvIra kA vairAgya bar3A maraghaTa se lauTate vakta apane bar3e bhAI ko kahA ki aba kyA gahana hai| vaha bhagor3Apana nahIM hai| vaha krAMti hai, rUpAMtaraNa hai| khayAla hai? aba to jA sakatA hUM? phira jaMgala bhI cale gye| bAraha varSa eka gaharA prazikSaNa thaa| ghara bhI na A pAye the| jaMgala meM bahuta saadhaa| bahuta nikhArA apane ko| saba taraha se bar3e bhAI ne kahA ki tuma thor3A soco to! mAM ko daphanAkara zanya kiyaa| zabda gNvaaye| mauna meM utre| zabda chor3a hI diye| lauTa rahe haiM, abhI ghara bhI nahIM pahuMce haiM, chAtI para patthara par3A hai, vANI kho hI gii| taba phira vApisa lautte| kyoMki jaMgala meM pAyA tumheM tyAga kI par3I hai| yaha koI maukA hai? / jA sakatA hai, lekina bAMTanA to bastI meM hI hogaa| vRkSoM, mahAvIra ne kahA, 'isase aura acchA maukA kahAM hogA?' pazuoM ke pAsa pAyA jA sakatA hai, denA to manuSya ko hI hogaa| isako ve kahate haiM, vairAgya kI jahAM bhI saMbhAvanA ho usako aura jaba milatA hai to denA hogaa| mahAvIra ne dhana hI nahIM chor3A; sammAna denaa| mRtyu se bar3I vairAgya kI saMbhAvanA kyA hogii| mAM | jaba unhoMne parama dhana pAyA, usako bhI luttaayaa| eka bAra chor3ane mara gaI, isase bar3I aura kyA jagAnevAlI ghaTanA ho sakatI hai? | kA majA A jAye to parama dhana pAkara bhI AdamI luTAtA hai| jaba mAM mara gaI, mujhe janma denevAlI mara gaI, to maiM bhI mruuNgaa| 'apane rAga-dveSAtmaka saMkalpa hI saba doSoM ke mUla haiM, jo isa mujhe janma denevAlI na baca sakI to mere bacane kA kyA upAya hai? | prakAra ke ciMtana meM udyata hotA hai tathA iMdriya-viSaya doSoM ke mUla usI zRMkhalA kI kar3I huuN| jAne do mujhe! bhAI ne kahA ki nahIM, nahIM haiM, isa prakAra kA saMkalpa karatA hai, usake mana meM samatA tuma na jA skoge| jaba taka maiM tumheM AjJA na dUM, na jA skoge| utpanna hotI hai|' bar3e bhAI kI AjJA kA khayAla rkhnaa| tatkSaNa bhI samatA kA svAda A jaayegaa| tuma jarA ghara meM kahate haiM, mahAvIra phira cupa ho gye| do-cAra varSa bIta gaye, baiThe-baiThe aise soco ki ghara ke bAhara ho| tuma patnI ke pAsa 108
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ A. parama auSadhi sAkSI-bhAva H baiThe-baiThe jarA aise soco, kauna kisakA hai! tuma bAjAra meM | zrAvaka kA artha hai : jisane satya ko sunA, sunate hI jAga baiThe-baiThe jarA aisA soco, saba sannATA hai| bAjAra meM bhI samatA gyaa| A jAtI hai| ghara meM bhI samatA A jAtI hai| saba kAma-dhAma | buddha kahate the, ghor3e kaI taraha ke hote haiN| eka ghor3A hotA hai ki karate hue bhI bhItara tuma thira hone lagate ho| bhItara buddhi sthira jaba taka usako mAro-pITona, taba taka clen| eka ghor3A hotA hone lagatI hai| bhItara kI jyoti DagamagAnA chor3ane lagatI hai| hai ki mArane-pITane kI dhamakI do, gAlI-galauja do, utane se hI samatA kA artha hai : akaMpa caitanya kA ho jaanaa| cala jAtA hai, mArane-pITane kI jarUrata nahIM pdd'tii| eka ghor3A 'aura usase usakI kAma-guNoM meM honevAlI tRSNA prakSINa ho hotA hai, gAlI-galauja kI bhI jarUrata nahIM par3atI; hAtha meM kor3A jAtI hai|' ho, itanA ghor3A dekha letA hai, basa kAphI hai| aura buddha kahate haiM, hastI ke mata phareba meM A jAiyo 'asada' eka aisA bhI ghor3A hotA hai ki kor3e kI chAyA bhI kAphI hotI hai| Alama tamAma halkae-dAme-khayAla hai| zrAvaka kA artha hai : jise kor3e kI chAyA bhI kAphI hai| cIjoM ke cakkara meM bahuta mata par3a jaanaa| lekina cIjeM tuma yahAM mujhe suna rahe ho| sunane se tumhAre lie pahalA tIrtha ulajhAtI nahIM haiN| kalpanA hI ulajhAtI hai| khulatA hai| agara tuma ThIka se suna lo, hRdayapUrvaka suna lo, Alama tamAma halkae-dAme-khayAla hai| nimajjita ho jAo sunane meM, to karane ko kucha bacatA nahIM, yaha jo sArA cAroM tarapha phailAva dikhAI par3a rahA hai, yaha tumheM sunane meM hI gAMTheM khula jAtI haiM; sunakara hI bAta sApha ho jAtI hai, nahIM phAMsatA-tumhArI kalpanA kA jAla phAMsa letA hai| gAMTha khula jAtI hai| kucha aMdherA thA, chaMTa jAtA hai| kucha ulajhana 'bhAva se virakta manuSya zoka-mukta ho jAtA hai| jaise thI, gira jAtI hai| dvAra khula gayA, nAva taiyAra hai : tuma isI tIrtha kamalinI kA patra jala meM lipta nahIM hotA, vaise hI vaha saMsAra meM se pAra ho sakate ho| rahakara bhI aneka dukhoM kI paraMparA se lipta nahIM hotA hai|' kucha haiM jo sunane se hI pAra na ho skeNge| unheM kor3e kI chAyA mahAvIra saMsAra chor3ane ko nahIM kaha rahe haiN| yaha sUtra pramANa hai| kAphI na hogI, unake lie kor3e kAphI hoMge, kor3e mArane pdd'eNge| kahate haiM, kamalinI ke patra jaise ho jAo! sAdhu kA artha hai : jo sunane se na pAra ho sakA, satya kI samajha bhAve viratto maNuo visogo, eeNa dukkho prNprenn| kAphI na huI, satya ke lie prayAsa bhI karanA pdd'aa| na lippaI bhavamajhe vi saMto, jaleNa vA pokkhrinniiplaasN|| vastutaH zrAvaka kI mahimA sAdhu se jyAdA hai| , tAlAba meM, khilA haA kamalinI kA phula! lekina sAdhaoM ko yaha baradAzta na haa| sAdhaoM ke ahaMkAra usake patte jala meM hI hote haiM, jala kI bUMdeM bhI una para par3I hotI ko yaha bhalA na lgaa| to koI jaina sAdhu jaina zrAvaka ko haiM, lekina jala sparza bhI nahIM kara pAtA-aisI hI caitanya kI namaskAra nahIM krtaa| sAdhu aura zrAvaka ko kaise namaskAra kara eka dazA hai, virAga kI eka dazA hai| ThIka saMsAra meM khar3e hue sakatA hai! sAdhu Upara hai, zrAvaka nIce hai! sAdhu ko, zrAvaka ko bhI, ThIka gRhasthI meM ruke hue bhI, kucha chU nahIM paataa| namaskAra karanI caahie| mahAvIra ne cAra tIrtha kahe haiM : zrAvaka-zrAvikA, saadhu-saadhvii| hAM, yaha bAta jarUra hai ki zrAvaka kahAM haiM? para dUsarI bAta bhI kisI anajAnI durghaTanA ke kAraNa sAdhu-sAdhvI mahatvapUrNa ho to hai, sAdhu kahAM haiM? sunakara pahuMcanevAle bahuta muzkila haiM, gye| lekina mahAvIra kA pahalA jora zrAvaka-zrAvikA para hai| kor3e kI chAyA se calanevAle bahuta muzkila haiN| kor3oM se bhI zrAvaka kA artha hai : aisI samyaka sthiti kA vyakti jo sunakara | apane ko mAra-pITa karake kahAM kauna cala pAtA hai! unakI bhI hI satya ko upalabdha ho jAtA hai; sunane mAtra se hI jo jAga jAtA Adata ho jAtI hai| hai| sAdhu kA artha hai : sunanA mAtra jise kAphI nahIM; sunane ke bhAva se virakta manuSya zoka-mukta ho jAtA hai| jaise bAda jo sAdhanA bhI karegA, prayatna kI bhI jarUrata rahegI-taba kamalinI kA patra jala meM lipta nahIM hotA, vaise hI vaha saMsAra meM mukta ho pAtA hai| zrAvaka kI garimA bar3I mahimApUrNa hai| rahakara bhI aneka dukhoM kI paraMparA se lipta nahIM hotA hai|' 109
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAga: 1 bhAva se mukta hote hI-rAga aura dveSa ke bhAva se mukta hote hI; cunAva se mukta hote hI; saMkalpa-vikalpa se mukta hote hI yaha satya pahacAnakara ki sArA khela mere bhItara hai, apane ko sikor3a letA hai; jaise kachuA apane ko sikor3a letA hai! dUra jA pahuMcA gubAre-kAravAM merI muzte-khAka tanahA raha gayI, saba tamannAeM hamArI mara cukI eka marane kI tamannA raha gyii| apane ko sikor3atA jAtA hai| jIvana-jIveSaNA se apane ko haTA letA hai| aba jIne kI koI AkAMkSA nahIM raha jaatii| jItA hai, kyoMki jaba taka purAne karmoM kA jAla hai, hisAba-kitAba hai, cukatArA hai, nipaTAtA hai| nayA jAla khar3A nahIM karatA; purAnA lena-dena to cukAnA hI pdd'egaa| jItA hai, lekina aba jIne para jora nahIM hai| aba usane eka rAja sIkhA hai-aura vaha yaha : parama mRtyu! kaise pUrI taraha mara jAye, tAki dubArA paidA na honA par3e! aura jisake bhItara aisI bhAva-dazA A jAtI hai, usakI subaha jyAdA dUra nahIM hai| ho calI subaha phasAnA hai karIbe-takamIla ghula calI zamA basa aba hai use ThaMDA honaa| jisake bhItara jIveSaNA ThaMDI ho gaI, vaha khone lgaa| ho calI subaha phasAnA hai karIbe-takamIla kahAnI pUrI hone ke karIba A gaI, subaha hone lgii| ghula calI zamA-dIyA bujhane lagA; basa aba hai use ThaMDA honaa| vaha ThaMDaka, vaha zItalatA jo jIveSaNA ke bukhAra ke bujha jAne para pAyI jAtI hai, usI kA nAma mokSa hai| dukha para dhyAna karanA! dukha ko saba tarapha se pahacAnanA, nidAna krnaa| dukha dikha jAye to auSadhi pAnI bar3I kaThina nahIM hai| dukha dikha jAye to chUTane kI parama AkAMkSA paidA hotI hai, abhIpsA paidA hotI hai| sAkSI-bhAva auSadhi hai| dukha hai nidAna-sAkSI-bhAva auSadhi hai-mokSa svAsthya hai| Aja itanA hii| 1100