Jain_Satyaprakash 1946 05 06

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521622/1

Page #1

pઇ
તંત્રી ચીમનલાલ ગોકળદાસ શા
00 , છે
મા
- વર્ષ ૧૧ : અ ક ૮-૯ ]
અમદાવાદ . ૧૫-૬-૪૬
( ક્રમાંક ૧૨૮-૧૨૯
- વિ ષ ય - ૬ ર્શ ન
: ૨૨૮
૨૭૩
૧ સં. ૧૮૨૭ તે એક પત્ર : પૂ. મુ. મ. શ્રી. જયંતવિજયજી' ટાઈટલ પાનું ર૨ ૩૯૫સૂત્ર અને કાલકાચય કયાનક લખાવનાર
શ્રાવક સિ હરાજની શસ્તિ : શ્રી. ૫. અંબાલાલ છે. શાહ : ૨૨૫ ૩ અજ્ઞાત કવિરતિ જ બુસ્વામી-કાગ : Dા. ભોગીલાલ જ. સાંડેસરા ४ अनुवादकी आवश्यकता
डा. बनारसीदासजी जैन ૫ જી અને ત્ય ની ભૂલવણીથી થયેલ .
એક કહિપત નિર્ણયની સમીક્ષા : પૂ. . મ. શ્રી. દેશનવિજયજી : ૨૩૫ ६ राजगच्छ पट्टावलो R : શ્રી. સંવરગ્રાઝની નાદા છ આરાધક ભાવના e : પૂ. આ. ભ. શ્રી. વિજયપદ્યસૂરિજી : ૨૪૨ ૮ માંબા વાત્સલ્યનાં મેવાં મૂલ્ય : પૂ ઉ. મા. શ્રી સિદ્ધિમુનિજી !
૨૯
: ૨૪૭
લવાજમ-વાર્ષિક બે રૂપિયા : છૂટક ચાલુ અંક-ત્રણ આના
ACHARYA SRI KAILASSAE URI GYANMANDIR - SHREE MAHAVIR JAIN ARDHANA KENDRA
Koba, Gandhinagar. 382 007 * Ph. : (079) 23276252, 2327 620-05 e Fax : (079) 23276249

Page #2

વિ. સંવત ૧૮૨૭ ના એક પત્ર*
સ'. પૂજ્ય મુનિ મહારાજ શ્રી જયંતવિજયજી અહીં નીચે આપવામાં આવે છે તે એક પ્રાચીન અને ધર્મભાવનાથી ભરેલા, સ. ૧૮૨૭ની સાલમાં લખાયેલ પત્રની નકલ પાટણ (ગુજરાત ના ઠે. વાગાળ પાડાના રહીશ વીશા પોરવાડ શા વાડીલાલ ઉજમચંદનાં વિધવા પત્ની બાઈ હરકારએન પાસેથી જિનગુણગાયક ભાઈ અમૃતલાલ મોહનલાલ અને ગિરધરલાલ હેમચદે વેચાણ લીધેલ હ. લિ. પુસ્તકોમાંના એક પુસ્તકમાંથી લેવામાં આવેલ છે. ૧૭૫ વર્ષ પહેલાં લખાયેલ આ પત્ર તે કાળમાં પ્રવર્તતી ધર્મભાવનાના પ્રતીકરૂપ હોવાથી ઉપગી સમજી અહીં આપવામાં આવે છે.
સ્વસ્તિ શ્રી આદિજિન’ પ્રણમ્ય શ્રી સુરેતબિંદરે સથાને પૂજારાધે પૂજ જિનમાર્ગ રૂચી, પંચાંગી પ્રમાણુ, કઈ રીતે શ્રદ્ધાવંત, આતમતત્વધર્મ કેાઈ રીતે સાંભલવાના રસીક, યથાર્થ ભાવના ભલા ખીય (3) કાપમાયાગ્ય, પૂજ્ય, સાશ્રી ૫. ગુલાબચંદ દુલભદાસજી ચરણાન શ્રીરાયધનપુર થકી લિખિત વારીયા શાંતિદાસ લાધાના પ્રણામ વાંચજે. જત ઈહાં પુત્યેાદય માફક સુખશાતા છે. તમારા સુખશાતાના સમાચાર લખવા, જીમ જીવને સનમુખ મિલ્યા એટલે હરખ ઉપજે. અપરંચ બીજુ કાગલ કાઈ તુમારો આવ્યો નથી. અમા પિણુ પ્રમાદે કરી લિખા ણા નથી. બીજું જિનધમ" પરમ આધાર છે. સંસારમાં ધર્મ ઉપરાંત બીજી વસ્તુ કસી છે નહી. આતમા અસંખ્યાત પ્રદેસી જ્ઞાન દશ”ન ચારિત્ર એ રત્નત્રયી ધર્મ અનતી રૂદ્ધિના ધણી છે. અકેક પ્રદેશ અનંતા ગુણ મૂલ માં અવ્યાબાધ પ્રમાણે રહ્યા છે, એહવું આત્માનું સ્વરૂપ છે. તે આત્મા અનાદિ કાલના અસુદ્ધિ, પ્રણીત કરીને પરભાવને ભેગી થઈને આઠે કમે અવરાણા પડયા છે તે હવે કોઈ અનતા પુણ્યોદય થકી દશે દૃષ્ટાંતે દહીલ રતનચિતામણુ સરીખા પામીને આત્માને હેત કરવું, આતમાથી જીવ હોય તે રૂડા પ્રસંસ્થ શુભ કારણ ડીવાં કારણ રૂપે રાખી સુદ્ધ ઉપયોગે કાર્ય માની અનુષ્ટાંન ૩ વિષયા ગરબા અનતા પાલાા છાંડીને અષ્ટાંન મારા તદહેતુ અમૃતા આદરીને આતમ તત્ર ધર્મરત્નત્રયાના સાધનતા કરશે, તે મનખા ભવ સફલ કરશે. ફરી ફરીને મનીખા ભવ જિનશાસનની શ્રદ્ધા પામવી ખરે દુર્લભ છે. દિન દિન વિષયકષાય રાગદ્વેષ પાતલપાડવાજી, તમે તે કઈ રીતે રૂડા જીવ છે, સવે આત્માથી" જીવને હેત કરવુંજી. પંચમ કાલમાં જિન આગમ જિનથાપના પરમ આધાર છે. જિનઆગમ સર્વ પદાર્થના એલખાવણહાર છે, તે માટે જિનાગમ જિનથાપનાનાં ઘણાં બહુમાન કરવાં, ઘણા રત્ન માતીએ વધાવવાં. એહુવા આગમ ઉ૫ ગારી છે. ગુણગ્રાહી થવાના પ્રણામ ઘણાં રાખવા. એક ગુણની અનુમોદના કરો તે અનંતા ગુણની અનુમોદના કરી, એક ગુણ દુખયે તેને અનંતા ગુણ દુખયા. તે આશાતના ગુણની કરવી નહી ગુણગ્રાહી થાવું પુદગલની ધસ ગુમ' થોડું પ્રવર્તવું. પ્રસસ્થ કા૨ણ જોડવાં, અપ્રસસ્થ કારણ થકી અસ૨વું. સંસારમે રહ્યા તે અપ્રસસ્થ કારણુ મિલે તે પણ ઓસરે તે પ્રમાણે પ્રવર્તવું, દા સ રહેવું,
ક વાડીલાલ ઉજમચંદના પિતા પાટણથી ધંધાના અંગે સુરત રહેતા હતા તેથી પાટણમાં તેમની સુરતીની અટક કહેવાતી હતી. માટે આ પત્ર તેએા સુરત રહેતા હશે ત્યારે હાથ આવેલ હશે તેમ માનવું છે.
[ અનુસંધાન-ટાઈટલના ગ્રીન પાને ]

Page #3

-
॥ अहम् ॥ अखिल भारतवर्षीय जैन श्वेताम्बर मूर्तिपूजक मुनिसम्मेलन संस्थापित श्री जैनधर्म सत्यप्रकाशक समितिनुं मासिक मुखपत्र - श्री जैन सत्य प्रकाश
जेशींगभाईकी बाडी : घोकांटारोड : अमदावाद (गुजरात) वर्ष ११ || विज स. २००२ : पीनि. स. २४७२ : 5. . १६४६ || क्रमांक | अंक ८-९ वैशा- हि : शनिवार : १५ भी भे- ॥१२८-१२९
કલ્પસૂત્ર અને કાલકાચાર્યકથાનક લખાવનાર
શ્રાવક સિંહરાજની પ્રશસ્તિ
स. ५. Anne प्रेभय शाह, भुमा. ડેલાના ભંડારની પ્રત નં. ૬ ૪૭૯ની પ્રતમાં નીચે મુજબ પ્રશસ્તિ છે.–
___ इति श्रीकालिकाचार्य कथानकं समाप्तं ॥ श्रीश्रीवंशे मुक्तामणिरिव विरराज वृद्धशाखायाम् । लषमादेवीदयितो लक्षेशो लषमसोनामा ॥१॥ तत्पुत्रः सुपवित्रो लिचित्र वरितैश्च चित्रकृञ्चित्तः । वाछिगनाणा विमलो देवीपतिराबभाविभ्यः ॥ २ ॥ तल्कुल कमलाकेलीकमलं विमलाशयः कलाकुशलः । राजलदेवीभत शुशुभे श्रीरत्नर्सिहाख्यः ॥ ३ ॥ तस्य कुलस्याभरणं शरणकलकीर्तिगुणसमूहानाम् । नाईपतिरतिनतुरो वीरो हि पराङ्गनावीरः ॥ ४ ॥ तस्य सुतानां त्रितयं समस्ति संपूर्णभुवनविख्यातम् । तत्त्वत्रितयागारं त्रिवर्गसंसाधने निरतम् ॥ ५ ॥ प्रथमस्तेषु प्रथमो धर्मिषु धीरेषु दानशौण्डेषु । कीकाङ्गजेन सहितो नगराजः पार्वतीनाथः ॥ ६ ॥ पुनरिह तृतीयसंख्योऽसंख्यगुणालीनिवास आभाति । हेमाईप्राणपतिर्गोधाख्यो गेयगुणकलितः ॥ ७ ॥ अथ द्वितीयो भुवि सिंहराजः कलिद्वीपप्रोद्भटसिंहराजः । दानादिसंतोषितसत्समाजः संशोभते प्रीणितवीरराजः ॥ ८ ॥

Page #4

૨૨૬ |
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ सुश्राविका तस्य समरस्त्यमाना धर्मक्रियासाधनसावधाना । मोहेन मुक्ता मटकीति नाम्नी गङ्गातरङ्गोज्वलशीलधाम्नी ॥ ९॥ तयोः सुतः सर्वगुणैरुपेतः प्रज्ञाक्षमाजीवदयानिकेतः । इन्द्राणिकामानसवल्लभेशः श्रीहंसराजोऽस्ति कलानिवेशः ॥ १०॥ तस्यापि सुतत्रितयी समस्ति संप्रत्यनेकधा विबुधाः । जासलदेवीदयितो जसराजो जयति जगतीह ॥ ११ ॥ तस्माच्च हेमराजस्ततोऽपि दक्षोऽस्ति शान्तिदासाऽऽल्यः । इत्यादिसकलपरिकरवृतः शुभति (शोभते) सिंहराजेभ्यः ॥ १२ ॥ श्रीकल्पपुस्तकमसावलीलिखद् विपुलविभवदानेन । श्रीमावसागरगुरोर्वचनामृतमद्भुतं पीत्वा] ॥ १३ ॥ श्रीकीर्तिमेरुसूरीश्वरेभ्य उपकारितं च तेनैव । श्रीस्तम्भतीर्थनगरे वर्षे व्योमाङ्गतिथिसंख्ये: (१५६०) ॥ १४ ॥ यावच्चन्द्रदिनेशावुदयिते गगनमण्डले विपुले । मुनिभिर्वाच्यमानं तावदिदं पुस्तकं जयतु ॥ १५ ॥ इति श्रीकल्पप्रशस्तिः ॥ टं० ६९ लागा
( પત્ર ૭ ! (૯૬ થી ૧૦૨)
ભાવાર્થ
શ્રીવંશની વૃદ્ધ શાખામાં મુક્તામણિ જેવો લખમા દેવીનો પતિ લખમસી નામે લક્ષાધિપતિ હતો. તેનો પુત્ર વાગિ નામે હતો તે પવિત્ર અને વિચિત્ર ચરિત્રથી ચિત્તમાં આશ્ચર્ય કરાવે તેવો હતો. તેને દેવી નામે પત્ની હતી. તેના મુળમાં લક્ષ્મીની ક્રીડાના કમળસ્વરૂપ, શુભાશયવાળો અને બધી કળાઓમાં નિપુણ રત્નસિંહ નામે પુત્ર થયો. તેને રાજલદેવી નામે પત્ની હતી. તે કુળમાં શણગારરૂપ, કીતિ અને ગુણસમૂહના શરણુરૂપ વીર નામે અત્યંત ચતુર અને ચરિત્રશીલ પુત્ર થયો. તેને નાંઈ નામે પત્ની હતી. તેમને ત્રણ પુત્ર થયા. તે સમગ્ર ભુવનમાં વિખ્યાત, ત્રણ તત્ત્વના આધારરૂપ અને ત્રણ વર્ગ સાધવામાં ઉદ્યમશીલ હતા. તેમાં પ્રથમ નગરાજ નામે ધમ, ધીર અને દાનીપુરુષોમાં શ્રેષ્ઠ હતા. તેને પાર્વતી નામે પત્ની અને કીકા નામે પુત્ર હતા. ત્રીજો પુત્ર જે અનેક ગુણેને આધાર હતો અને જેની કીર્તિ ગવાતી હતી, તેનું નામ ગધા હતું. તેની પત્નીનું નામ હેમાઈ હતું. બીજો પુત્ર સિંહરાજ નામે હતો. તે કલિરૂપ હાથીને માટે ઉદ્દભટ સિંહરાજ હતું. તેણે દાનથી સંતને સંતાપ્યા હતા અને વીર રાજાઓને પણ ખુશી કર્યા હતા. તેને સરળ હદયી અને ધર્મક્રિયામાં સદા તત્પર મટકી નામે પત્ની હતી; જેનું ચારિત્ર ગંગાના ઉજજ્વળ તરંગ જેવું નિર્મળ હતું. તેમને અનેક ગુણવાળો, પ્રજ્ઞા, ક્ષમા અને જીવદયાનું ઘર જાણે હોય તેવો કળા કુશળ હંસરાજ નામે પુત્ર હતો. તેની પત્ની ઈન્દ્રાણિકા નામે હતી. તેને પણ ત્રણ પુત્રે થયા, તેમાં જાલદેવીને પતિ જસરાજ નામે હતો. બીજે

Page #5

અંક ૮૯ ]. શ્રાવક સિંહરાજની પ્રશસ્તિ
[ ૨૭. હેમરાજ અને ત્રીજે શાંતિદાસ નામે હતો. આ બધા પરિવારથી યુક્ત ધનાઢ્ય સિંહરાજ શેભતે હતો. તેણે વિપુલ લક્ષ્મીના દાનથી સ્તંભતીર્થ (ખંભાત) માં સં. ૧૫૬૦ માં શ્રી કીર્તિમેસૂરીશ્વરથી ઉપકાર કરાયેલા શ્રીભાવસાગર ગુરુનાં વચનામૃત પીને કલ્પસૂત્ર નામનું આગમ પુસ્તક લખાવ્યું.
આ પુસ્તક ગગનમંડળમાં સૂર્ય ચંદ્ર ઊગે ત્યાં સુધી મુનિઓ દ્વારા વંચાતું જય પામો !
વંશવૃક્ષ
લખમસી (લખમાદેવી)
વાછિગ (દેવી)
રત્નસિંહ (જલદેવી)
વીર (નાઈ)
સિંહરાજ
નગરાજ (પાર્વતી)
ગોધા (હેમાઈ)
હંસરાજ (ઇદ્રાણિકા)
-
-
-
-
હેમરાજ
શાંતિદાસ
જસરાજ (જાસલદેવી)

Page #6

અજ્ઞાત કવિ-રચિત જંબુસ્વામી–ફાગ”
સ'પાદક—પ્રેા. ભેાગીલાલ જ. સાંડેસરા, એમ. એ.
>>
[ પ્રસ્તુત જંબુસ્વામી ફાગ પંદરમા સૈકામાં, સંવત્ ૧૪૩માં રચાયેલું પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષાનું જૈન કાવ્ય છે. આનાથી પણ પ્રાચીન સમયમાં સંવત્ ૧૨૬૬માં અપભ્રંશમાં જ ખુચરિત્ર ” લખાયેલુ છે, તથા આ કાવ્ય રચાયા પછી સંવત ૧૪૯૫માં જ જીરવામી—વિવાહલા રચાયેલા છે. અપભ્રંશમાં બીજાં કેટલાંક કાવ્યો જ પુસ્વામી વિષેનાં છે, તેમ પછીના સૈકાઓમાં જ જીવામી વિષે જે સંખ્યાબંધ કાવ્યો લખાયેલાં છે તેમને અહીંનામનિર્દેશ કરવાની જરૂર નથી. આ કાવ્યની હ. લિ. પ્રત પ્ર॰ શ્રી કાન્તિવિજયજી મની છે—સંપાદક ]
વૃદ્ધિવિ વીર કૃપાનિંધ, સાનિધ દાન અપાર, પામીય સુગુરુ આયપુ, ગાઈરુ જ બકુમારું; મગધ દેશ સુખભૂષણ, કૃષ રહિત નિાસુ, નયર રાજગૃહ રાજએ, ગાયએ જિંગ જસવાસુ. સાહઈ નહિ સુગુણાયર, સાયર ભરીય ગંભીરુ, રિસહદત્ત વિહારીયુ, ધારીય નીજ નિ ધીરુ; તાસ ધરણી ગુણુધારી, ચારણી નામ પ્રસિદ્ધ, અીયવેલ જિમ મંદિર, સુડી સીલિ સમિÊ.
જંબુકુમરુ તસુ નંદન, નંદન તરૢ સમુ છાસુ, કાયર્ક ત બહુ ભાસરું, વાસરન જિમ રાઉ;
૧.
*સ. ૧૪૭૦માં કાઈ અજ્ઞાત જૈન કવિએ રચેલા આ ફાગુ કાવ્યને ટૂંક રિચય આપતાં પ્રો. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા ‘શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ' માસિકના માર્ચ ૧૯૪૬ના અંકમાં પ્રસિદ્ધ થયેલા · આપણાં ફાગુ કાવ્યો 'એ નામના પોતાના લેખ (પૃ. ૧૭૩)માં જણાવે છે;
cc
""
આ વેગવંત અને સુન્દર્ કાવ્ય શ્રી. ભાગીલાલ સાંડેસરાએ સંપાદિત કર્યુ છે અને એ · ગુજરાતી 'ના ઈ. સ. ૧૯૩૨ના દીપાત્સવી અંક (પૃ. ૪૨)માં છપાયું છે. એમાંથી કેટલીક કડીએ આપણા વિએ (પૃ. ૩૧૬-૭૭)માં અપાયેલી છે. ઉપર્યું`ક્ત અંક આજે સુલભ નથી, તેા એ ફરીથી પ્રસિદ્ધ થવું ઘટે. આ સૂચનને અનુસરીને પ્રસ્તુત ‘જ’મુસ્વામી ફાગ 'નું પુનર્મુદ્રણ અહી કયું છે. એ ફાગ જે સ્વરૂપે ‘ગુજરાતી ’ના દીપાત્સવી અંકમાં છપાયા છે તે જ સ્વરૂપે, માત્ર મુદ્રણદોષો સુધારીને અહી આપ્યા છે. જૂતી ગૂજરાતીના એક સુન્દર કાવ્યનું આ પુનઃપ્રકાશન આ વિષયના અભ્યાસીઓને કંઈકે ઉપયાગી થઈ પડશે એવી આશા છે.

Page #7

mmmmm
ન
અંક ૮-૯ ]
જંબુસ્વામી ફાગ નિવમ રૂવિ પુરંદરુ, સુંદર સહગ સારુ, કદલિદલાવાલકે મલુ, નિમ્મલ જસ આધા. સસિમંડલ ગંગાજલ ઉજજલ, ગુણિ સંજુત્ત, લાવનસિરિ લીલાવન, વનવય સંપત્ત, ઈણિ અવસા૨ ગહરાહતઉં, મહત્ત માસવસંતુ, દક્ષિણવાય વિકાસીય, વાસીય વનિ વિહરંતુ. ૨મલિ કતૂહલ કલીઉ, મિલીઉં નિજ પરિવારિ, જબુકુમ બહુ તરવરિ,ગિરિવરિ ગિઉ વૈભારિ, કામાંય કેતિક પરિમલ, રમલિ કરઈ બહુ ભંગિ, રમઈ રસાલ તરુણીય, કરણીય નવનવ રંગિ. પંથીયજન મન દમણુઉ, દમણુઉ દેખિ અનંગુ, રંગ ધરઈ મન ગઉ, મઉ ચલલવ ચંગુ કામણિમન તણું કે પક, ચંપક વન બહÉતિ, કમાવજયધજ જમણીય, કદલીય લલહકતિ. પરિમલ કેલિ. માતય, જિમ જાતિય વિહસતિ, મહૂયર તિમતિમ રુણઝણ, રુણઝુણકાર કરંતિ; વનિ સેવત્રીય વેઉલ, બેઉ લહઈ બહુમાન, વઉલસરિ વન ખેલ, મેહુ માનિની માન, વાલઉં સુરભિ સુઆલઉ, આલઉ મયણ નરિંદ, પાડલ પરિમલ કિરીય, વિહસીય નય મુચકું, જિમજિમ દાડિમ પાચઈ, માચઈ તિમ રિતુરાઉ, રાણિ ડાલિ લહલવતીય, વહતીય ફલસમવા. કુલભરિ ભરિય બીજઉરીય, મઉરીય મંજરી ચંગ, નારંગી ફલ તનમતીય, ગમતીય મનિહિ સુરંગ; કુસુમ તઈ ભરિ સેહઈ, મહઈ મન જીર. કુવલયદલ બહુ વિકસઈ, નિવાઈ વનિ કણવીર. કમલ સરવર વાસઈ, વાસઈ હંસ ગંભીરુ, મયણરાય પહરાઉત, રાઉત કિર અતિ ધીરુ ફલદલભારિ મનહર મોહ રચઈ સહકાર, મંજરિ મકર બહકઈ, ટહકઈ કઈલ સાર

Page #8

[ વર્ષ ૧૧
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ ઈણિવનિ ખેલાય વલિલ, મિલીઉ સોહમ સામિ, અમીય સમાણીય વાણીય, નિસુણિય સુહપરિણામિ, સપરિવાર ઘરિ આવઈ, ભાવઈ નવિ સંસાર, જણણીય માંડ મનાવીય, તકે વીવાહ કુમાર. ઘરિ ઘરિ ગૃડીય લહઈ, ઝલકઈ તેરણ બારિ, રંગ, તરંગિ ગાયઈ, માયઈ હરખિ ન નારી; કન્યા અભિનવ જેવન, સેવનવન સમાણું, માગીય રૂવિ તિઉત્તમ, ઉત્તમવંસ પહાણા. આઠઈ દિસિ મનરંજન, અંજન ભૂમીય નારિ, આઠઈ ગુણ સંપનીય, ઉપનિ સંસારી; સિરવરિ વેણીય લહકઈ, બહકઈ ચંપકમાલા, રતિપતિ ઘણુ સમાણુઉ, જાણ9 ભાણ વિસાલા. ભુમહિય રૂવ કુસુમસરિ, અવસરિ તેરણમાલ, ત્રિભુવન જય ઉલાસિંહિં, લાસિંહિં કીય સમકાલ; લાડીય પંકયાયણ, જોયણી જગમન મેહ, કનજૂયેલ રસલવણિમ, નિરૂવમ સારણિ મેહ. ગરુડચંચુ સમ સરલઉ, તરલઉ નાસાર્વસુ, અહરબિંબ પરવાલિય, લાલીય રાગ વિસેતુ વિમલ કપિલ તિ દીપ, જીપ દિgયર કંતિ,
તપંક્તિ દાડિમકલિ, મિલીય રહીય એકતિ. કેઈલિ–માર મરાલય રાખીય, વિનિજીય જેણ, કંકુ તિરેહ છાજઈ, ગાજી કારણિ તેણુ; અતિ સરલિય ભૂયજૂથલીય, કુંચલીય કમલસમાણ, પાણિજૂયલ નહ કિરણિહિ. અરુણિહિં રાગ નિહાણ. મનમથિ ઠવીય હિર, મોહરસાવલિ તુંગ, લવણિમ ભરીય અંકુરીય, પૂરીરાગિ નિતંબ ત્રિભવન મહેણી તિવલીય,ત્રિલિજિસી મૃગનાભી, કામકેલી પડ઼ દોષલી, છલીય રસાલીય નાભી. કિરતિથંભ સમાણીય, આણીય મુકુરુ સમાન, મયણરાય આરોપિય, પિય જગજણ માન;

Page #9

અંક ૮-૯ ]
જંબુસ્વામી ફાગ
[ ૨૩૧
ચલણુતિ કમલ હરાવઈ, નાઈ કુણિ ઉપમાનિ, કન્યા એક સલુણિય, કુણિય નવિ ગુણ માનિ. હંસવસહ ગયગયણીય, રમણેય નયણ મિલંતિ, જંબુકમર નવરંગિહિં, અહિં સિણગારંતિ; સિરિ ખૂપ સિખરાઉલ, વાસ ઉંચ એક ચારુ, કુંડલ મુકુટ મનેહર, સહ રચંતિ અપારુ. અંગદ બહુ ઝલકઈ, લહકઈ મેતીય હાર, પહિરિય અંગ સુરંગીય, અંગીય જાદર સાર; કુમાર રથિહિં આરોહીવ, સોહિય નવ સિણુગારિ, કુતિગ અતિહિ ઉતાવલી, મિલીય સયલ પુરનારી. ઈણિ રૂવિહિં અવચરિયલ, સહીય મહોય અમરિંદ, જ બુકુમર વર ચાલઈ, આલઈ મનિ આણંદ; મહુર ગુહિર સરિ ગેરય, ધારીય ધવલ નિનાદ, તૂરતિ વલિ જય બંદીય, જય જય મંગલ સાદ. સિરહિ છત્ર ચામર હલઈ, મિલઈ તિ લોક અનેકિ, બહિનડી લૂણ ઉતારઈ, વારઈ અસુહ વિકિ; જ બુકુમરુ ઈણિ ઉછવિ, સુચ્છવિ આઠઈ નારિ, સુજનિ માંડ પરણાવિ, આવિષે નિય ઘરબારિ. વાસભવનિ તિહં પઈઠ૯, બઈઠઉ ગઉખ મઝારિ, આઠનારી આગલી રહી, સહય સહિત સણગારિ, કેસર, કુમકુમ ઊગટિ, ઉલટિ કરિ સુવિસાલ, સિરિ સંથઈ ઉદ્યોતીય, મેતીય તિલક ઝમાલ. નયણિ તુલીય જમણુંજલ, કાજલ સામલ રેહ, કરઈ કડકખ તરંગિહિં, રંગિહિં સુરહ સિહ; અગર, કપુર, કસ્તુરીય, પૂરય રહ કલિ, નયણ કમલિ સસિનિરમલ, રમલિ રચી તબલિ. કાનિહિં કંતિહિ મંડલ, કુંડલ લહલકંતિ, નવ સિણગાર સહોદર, નાદર ઝલઝલકંતિ, હરિ કંચૂઉ તડકઈ, લહકઈ નવસર હાર, કણયવન કરિ ચૂડલ, રૂડવું, તસ ઝલકાર.

Page #10

૨૩૨ ]
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
પહિણિ ચીર પઢુલીય, નણંલીય મૂલ વિચારિ, ચૂનડલીવર ગીય, ચગીય ઊઢાંમ સાર; ચષિવર તેર, -ઉર રણઝણકાર, અહિનવ અદ્યતઉ નિત, પરત, રગ અપાર. ઇણિ સગરિ ન રાચઇ, સાચઇ સિ આણુરત્ત, નિરુણુ નારીકથાનક, ચાનક ચલ ન ચિત્ત; મૃગનયણી પ્રતિમાધઇ, રાષઇ નિજ મનિ કામ, ચરડરા અહુ અહિંનવુ, પ્રભવુ પછઉ તામ.
પાંચસઇ સિ” મૂંઝઇ, સૂઝઇ થિર વયરાગી, નીય માપિય સિરસઉ, સરસઉ સજમ માગ; કન્યા આઈ આપણુ, પણિ પ્રભવ (પેય સાથિ, પામીય ચરણ નિરુમ, સાહમગહર હાથિ. કલીય મહાખલ કેવલ, કેવલ સિદ્ધ અભ્રુત્તિ, સિવમહિમા મમહત, પદ્યૂત જ ખુસામિ; જિષ્ણુ જગમાહિ વિદ્યીત, જીત તિ તાર, સાઇ નયણું આણુ દઉં, નંદ જ બુકુમાર.
કાણુ વસતિ જિ વ્હેલર્જી, એલઇ સગુણ નિધાન, વિજયવત તે છાઇ, રાઈ તિલક સમાન; ચદહ તીસ સ ંવચ્છેરિ, સુરિ માનિ વિત્તુ. જય ગુણુ અનુર
Rsિ" કહીય ચિર ુ.
ગૃહ શ્રી બુસ્વામીફ઼ાગઃ સમાસઃ । ૫૦ સાધુરત્નગણિના િિખત પાનાથે શુભ ભૂયાત્ ।
[ વર્ષ ૧૧
૨૬
२७
૨૮
૧૯
૩૦
પરીક્ષ॰ પદમા
જોઇએ છે
‘શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ’ના સંપાદનનું કામ સ ભાળી શકે તેવા ગૂજરાતી, હિન્દી, સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને અંગ્રેજી તેમ જ પુસશેાધનનું કામ જાણનાર અને કાર્યાલયના સચાલનનું કામ સંભાળી શકે તેવા વ્યવસ્થાપકની જરૂર છે. કામ કરવાની ઇચ્છાવાળાએ નીચેના સરનામે વિગતવાર અરજી કરવી. શ્રી જૈનધમ સત્યપ્રકાશક રિતિ જેશિંગભાઇની વાડી, ઘીકાંટા, અમદાવાદ

Page #11

अनुवाद की आवश्यकता .
( लेखक-डा. बनारसीदासजी जैन, लाहौर) पाश्चात्य विद्वानों ने जैनधर्म और साहित्य पर अनेक महत्त्वपूर्ण ग्रन्थ, लेख आदि लिखे हैं । इनमें से अधिकांश अंग्रेजी में हैं, शेष जर्मन, फ्रेंच आदि में । अब अंग्रेजो जाननेवालों की संख्या तो भारत में दिनोंदिन बढ रही है, परंतु जर्मन, फ्रेंच आदि जानने वालों की संख्या बहत अल्प है। अतः यदि जर्मन फ्रेंच आदि के उपयोगी ग्रन्थों का अनुवाद हो जाय तो प्रवचन को बड़ी सेवा होगी। यहां पर एक ऐसे ही ग्रन्थ का उल्लेख किया जाता है। उस का नाम है
Uebersicht ueber die Avasyaka--Literatur अर्थात् आवश्यक-साहित्य का निरीक्षण । इस के रचयिता हैं प्रो.अनट लोयमन (Ernst Leumann) | प्रोफेसर साहब ने बरसों के परिश्रम से इसे रचा था, परंतु इसका प्रकाशन उनकी मृत्यु के पश्चात् सन् १९३४ में हुआ। इसके हैं तो कुल ५६+४+४ पृष्ठ, पर वे १७"४११" साइज के हैं । यह ग्रन्थ बड़े गहरे और लबे अनुशीलन का फल है ।२ ।
ग्रन्थ की विषय सूची
१. संपादक (प्रो. वाटर शूबिंग) का प्राक्कथन । २. शुद्धिपत्र ३. शब्दसूची ४. भूमिका ५. हस्तलिखित जैन ग्रन्थों की सूची । ६. अन्यरचना का इतिहास तथा न्यूनताएं । ७. आवश्यक और उसका मूल रूप । ८. आवश्यक संबन्धी परंपरागत विचार । ९. आवश्यक की व्याख्याएं । १०. दिगम्बर संप्रदाय में आवश्यक नियुक्ति का मूल रूप । ११. मूल नियुक्ति ।
१. प्रकाशक-Friederichsen, De Gruyter & Co. M. B. H., Hamburg, 1934.
२. प्रो. लौयमानने सन् १८९४ में आवश्यक-साहित्य पर एक लेख भी लिखा था, जो इंटर नेश्नल औरियंटल काग्रेस में पढ़ा गया था। इसका उल्लेख “जन साहित्य संशोधक" खण्ड २ पृ० ८१-९१ ( जुलाई १९२१ ) में हुआ है। प्रो. हीरालाल रसिकदास कापडियाने जन-ग्रन्थ सूची (Descriptive catalogue of Jaina Manuscripts) भाग ३ पृ. ३७१-८ पर इस ग्रन्थ का उल्लेख किया है।

Page #12

શ્રી જેન સત્ય પ્રકાશ
vN
१२. श्वेताम्बर संप्रदाय की आवश्यक नियुक्ति ।
भद्रबाहु द्वारा नियुक्ति-संकलन ।
भद्रबाहु को नियुक्ति का आधार और पूर्वगामी कृतियां । १३. दो भद्रबाहु ।३ १४. आवश्यक-नियुक्ति की चार वाचनाएं ।४ १५. जिनभद्र का विशेषावश्यक भाष्य ।
जिनभद्र का सत्ता-काल और सत्ता-स्थान । १६. विशेषावश्यक भाष्य का मूल रूप । उस पर शीलाकाचार्य और हेमचन्द्र
की टीकाएं। १७. आवश्यक-नियुक्ति, मूल भाष्य और हेमचन्द्र की टीका का परस्पर समन्वय । १८. आवश्यक-नियुक्ति और विशेषावश्यक भाष्य का श्लोकवार समन्वय । १९. विशेषावश्यक भाष्य में वैदिक और दार्शनिक उल्लेख । जैसे-गणधरवाद में
उपनिषद् वाक्य । २०. मनोविज्ञान और गणित संबन्धी उल्लेख । २१, काल और आकाश (Time and Space) विषयक विचार । २२. विशेषाव यक भा'य की पूर्ण विषय।। २३. भाष्य पर जिनभद्र को स्वोपज्ञ टोका। २४. जिनभद्र के अन्य ग्रन्थ ।
विषय-सूचि से इस ग्रन्थ की महत्ता का अनुमान हो सकता है। जिन-प्रवचन के भक्त आचार्य, यति, संघ, और श्रावकों का ध्यान इसकी ओर आकर्षित किया जाता है कि वे इस अत्यन्त उपयोगी ग्रन्थ का अनुवाद कराके साहित्यिक चातकों की प्यास बुझावें
और स्वयं अपने लिये पुण्योपार्जन करें। इसके अनुवाद से पता लगेगा कि पाश्चात्य विद्वानों ने जैन साहित्य का कैसी सूक्ष्स दृष्टि से अनुशीलन किया है। यदि इसके या अन्य ग्रन्थों के अनुवाद कराने में किसी प्रकार के परमर्श की जरूरत हो तो-मूलराज जैन, मन्त्री, जैन विद्या भवन, ६ नेहरु स्ट्रीट, कृष्णनगर, लाहौर को लिखें ।। ... ३. दो भद्रबाहु होने के विषय में देखिये श्री आत्मानंद जन्म शताब्दि स्मारक ग्रन्थ, भाग १ गुजराती पृ. २०-२६ ।
१. प्रो. कापडिया की जैन-ग्रन्थ-सची पृ० ३७३ ।

Page #13

દ અને રથ ની ભૂલવણુથી થયેલ એક કલ્પિત
નિર્ણયની સમીક્ષા [ભ. મહાવીર સ્વામીએ વિવાહ કર્યો હતો; ભ. મલ્લિનાથ સ્વીતીર્થકર હતા) લેખક-પૂજ્ય મુનિ મહારાજ શ્રી દર્શનવિજયજી (ત્રિપુટી)
ઉપક્રમ અજમેરમાં સ્થાકમાગી સાધુઓનું સમેલન મળ્યું, ત્યાર પછી એ સંપ્રદાયના સાધુઓમાં કઈ અજબ કાંતિઓ થયાના સમાચાર મળ્યા જ કરે છે. કોઈએ મુહપત્તિ છોડી છે તો કોઈએ “પરિચય માટે છે એવા ખુલાસા સાથે પોતાની છબીઓ પડાવી છે; કેઈએ જૈન સુત્રો પર મનઘડંત ટીકાઓ કરાવી છે તો કેઈએ “સમુત્થાન સૂત્ર' જેવા નવા ઉત્સુ જ ઊભાં કર્યા છે, કેઈએ “રઘુપતિ રાઘવ રાજા રામ” ની ધૂન જમાવી જગતના રાહત કાર્યમાં ઝંપલાવ્યું છે તો કેઈએ અન્નક્ષેત્ર ખેલી મઠ જમાવ્યો છે; કાઈએ સ્થાનકમાગી સંપ્રદાય પર કાર કેસ માંડયો છે, તો કોઈએ ગૃહસ્થાશ્રમને જ અપનાવ્યો છે.
ક્રાંતિ એ મેંઘામૂલી વસ્તુ છે, પરંતુ એની પાછળ એયનું પરાવર્તન, અહંભાવ, માન કે એવું કોઈ ઝેરીલું તત્ત્વ આવે છે ત્યારે તે ક્રાંતિકારને ઉન્નતિને બદલે અવનતિને માગે ઘસડી જાય છે. જૈન સંઘનો છેલ્લા બે હજાર વર્ષનો ઈતિહાસ તપાસ, તો માલુમ પડશે કે—કાન્તિની વાતો કરનારાઓ મોટે ભાગે સંધને લાભને બદલે નુકસાની કરનારા નિવડયા છે, અને આપણે “પાંચમા આરામાં એવું જ બનવાનું છે એમ કહી તે બાબતમાં સંતોષ માની બેઠા છીએ.
સ્થાનકમાગ સંપ્રદાયમાં “કાઠિવાયડના કોહીનુર” તરીકે પંકાયેલા કાનજી સ્વામીએ પણ એ જ મન્થનકાળમાં એક ક્રાંતિતત્વને જન્મ આપ્યો છે. તેઓ તે સંપ્રદાયમાં વિદ્વાન ગણાય છે; બહુત અને વિચારક મનાય છે. તેઓએ સ્થાનકમાગી સંપ્રદાયનું નિશાન-મુહપત્તિ તોડી, જિનપ્રતિમાની શાસ્ત્રીયતા અને વાસ્તવિકતા સ્વીકારી સોનગઢ કાઠિયાવાડમાં એક આશ્રમ સ્થાો છે. કાનજી સ્વામી અને વ. રામજીભાઈ તે આશ્રમના પ્રાણભૂત-મુખ્ય સંચાલકે છે. ગુજરાત અને કાઠિયાવાડ એ આશ્રમની સામે કુતૂહળભાવે મીટ માંડી રહ્યું છે. આ આશ્રમમાં સ્થાનકમાગી, “વેતામ્બર અને દિગમ્બર એ ત્રણે ફિરકાઓને આકર્ષવા માટે યોગ્ય સાધનો રાખ્યાં છે. પરંતુ આશ્રમનું આંતરિક એય તો વિક્રમની સત્તરમી શતાબ્દીમાં પં. બનારસીદાસે ચલાવેલ દિગમ્બરી તેરાપંથી મત પ્રત્યે ઝુકાવ એ જ છે. કાનજી સ્વામી દિગમ્બર બ્રહ્મચારી બની દિગમ્બરી માન્યતા પ્રમાણે છઠ્ઠાને બદલે પાંચમે કે ચોથે ગુણકાણે પિતે હોવાનું જાહેર કરવા તૈયાર નથી અને પોતે નગ્ન બની શકે તેમ પણ નથી. અને એમ ન થાય ત્યાં સુધી દિગમ્બર સંપ્રદાય પણ તેમને અપનાવવા તૈયાર નથી. આથી જ તેઓ જેન જનતાને આ આશ્રમદ્વારા એક નવા રાહમાં દોરી જવા તૈયાર થયા છે. આ આશ્રમ શું છે ? તેનું સંચાલન કેવું છે? તે સેવા કરે છે કે કુસેવા ? ઇત્યાદિ વાતો માટે અમારે અહીં કંઈ કહેવાનું નથી કિ તુ તેને નિયામકે પિતાના વિચારોના ફેલાવા માટે જે ઉપાય ચે છે તે કેવા પ્રકારના છે, માત્ર એટલું સ્પષ્ટ કરવા માટે જ આ લેખ લખેલ છે.

Page #14

२३१]
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ વિચારોને પ્રચાર : વિચિત્ર પરિપત્ર ગત ચોમાસાની વાત છે. એક જેન ગૃહસ્થ આ આશ્રમની મુલાકાતે ગયા અને થડાએક દિવસ સ્થિરતા કરી ત્યાં રહ્યા. કાઠિયાવાડનો અતિથિસત્કાર આ આશ્રમમાં પૂર્ણ કળાએ ખીલેલો છે અને ધર્મના નામથી ભડકનારાઓને આ આશ્રમ એક રીતે આશીર્વાદ રૂપ છે એમ તેમને પહેલી નજરે જ જોવા જાણવા મળ્યું. સાથે સાથે જેનોમાં ત્રણ ફિરકાએ છે, હવે આ ચોથો ફિરકે નીકળે તે ઠીક નથી એમ પણ તેઓને લાગ્યા વિના રહ્યું નહીં. તેઓ ત્યાંથી જ્યારે નિકળ્યા ત્યારે આશ્રમના સંચાલકોએ તેમના હાથમાં એક परिपत्र भूश्या, 2 मक्षरश: या प्रमाणे -
દિગમ્બર જૈન સિદ્ધાંત દર્પણ, પાનું ૨૩૨, અજીતકુમારનો લેખ–
४. आवश्यक नियुक्ति नामक श्वेतांबरीय ग्रंथमें ५ बालब्रह्मचारी तीर्थंकरोंके विषयमें लिखा है कि
वीरं अरिष्टनेमि, पासं मक्ति च वासुधुजं च । एए मुत्तण जिणे, अवससा आसि रायाणो ॥ २२१ ॥ रायकुलेसु वि जाया विसुद्धवंसेतु पत्तिय लेगु ।
ण य इत्थिआभिसेया कुमारवासम्मि पव्वइया । इसके 'ण य इथिआभिसेआ' इस पदको टिप्पणी में लिखा है कि
“ स्त्रीपाणिग्रहणराज्याभिषेकोभयरहिता इत्यर्थः " अर्थात्-महावीर अरिष्टनेमि पार्श्व मल्लि और वासुपूज्य ये पांच तीर्थकर ऐसे हुए हैं कि न इनका स्त्रोपाणिग्रहण हुआ आर न राज्याभिषेक । ये क्षत्रिय राजकुलोत्पन्न थे और कुमारावस्थामें ही प्रजित हो गये थे।
-जैन साहित्य और इतिहास पृष्ठ ५७२ आवश्यक नियुक्तिके इस उल्लेखले यह बात सिद्ध होती है कि भगवान् मल्लिनाथ पुरुष थे तव हो उनका नाम पुरुषलिंग रूप ‘मल्लि ' लिखा है तथा उन्हें अन्य चार तीर्थंकरो के समान 'स्त्री-पाणिग्रहण रहित' यानी सीके साथ विवाह न करनेवाला बतलाया है। यदि मल्लिनाथ खी होते तो उन्हें 'पुरुषपाणिग्रहणरहित' लिखा होता।
तथा-दूसरी बात इससे यह सिद्ध हुई कि भगवान् महावीर भी ब्रह्मचारी थे जैसा कि दिगम्बर ग्रन्थों में बतलाया गया है।
આ પત્રમાંના નીચેના મુદ્દાઓ વિચારણા માગે છે – १. यावश्यनियुजितनी मायामो. २. 2.५६ (५सनोट) नो पाइ. ૩. કુમારનો અર્થ શ્વેતામ્બર શાસ્ત્ર, દિગમ્બર શાસ્ત્ર અને શબ્દકનું પ્રમાણ. ૪. ભ. મહાવીર સ્વામી વગેરેનો વિવાહ.

Page #15

*ક ૮ ૢ
એક કલ્પિત નિણૅયની સમીક્ષા
૫. ભ. માંલ્લનાથ તીર્થંકરી હતાં.
૬. પરિપત્રદાતાની મનેાભાવના.
| ૨૩૭
ઉપર મુજબ મુદ્દાઓ વિચારણીય છે એટલે આપણે તેને! જ ક્રમશ: વિચાર કરીએ. ૧ આવશ્યક નિયુકિતની ગાથાઓ
પ્રથમ પહેલા મુદ્દાને વિચાર કરવાના છે, કેમકે ઉક્ત પરિપત્ર તેના આધારે જ ઘડાયા છે. ચૌદ પૂર્વધારી શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીએ અર્થસંકલના માટે આવશ્યકસૂત્ર આદિ શ આમમા ઉપર નિયુŚક્તિએ રચી છે, જેમાં આવશ્યકનિયુકિતનું પ્રમાણ બહુ મારુ છે. તેઓએ આવશ્યકનિયુક્તિમાં સામાયિકની પૂર્વે ભ. મહાવીર સ્વામીનું ચરિત્ર અને ૨૪ તીથ કરેાના જીવનની ક્રમવાર મુખ્ય મુખ્ય ધેા આપી છે. જેમાં પ્રસંગપ્રાપ્ત રજ્ઞાર્ચાઓ વિ પત્તાં (મય૦ ૦૨૧) નામના દ્વારને સ્પષ્ટ કરવા માટે ઉપરના પરિપત્રમાં દર્શાવેલ ગાથાઓ આપી છે, જે નીચે મુજબ છે— वीरं अरिठ्ठनेमिं, पासं महिं च वासुपुज्जं च । एए मुतून जिणे, अवसेसा आसि रायाणो ॥ २२९ ॥ रायकुलेसुऽवि जाया, बिसुद्ध वंसेसु खत्ति अकुलेसु । ન ચ રૂØમિતા, મારવાસમ વવા ॥ ૨૨૨ ॥ संती कुंथू अ अरो, अरिहंता चेव चक्कवट्टीअ ।
अवसेसा तिव्थरा, मंडलिया आसि रायाणो ॥ २२३ ॥
અ-ભગવાન મહાવીર, તેમનાથ, પાર્શ્વનાથ, મલ્લિનાથ અને વાસુપૂજ્યને છોડીને બાકીના ૧૯ તીર્થંકરે રાન્ત હતા (૨૨૧. પાંચે તો કરો રાજકુળમાં પવિત્ર વશમાં તેમ જ ક્ષત્રિય કુળમાં જન્મ્યા હતા, તેમ છતાં પણુ રાજ્યાભિષેકને ઇચ્છયા વગર જ રાજકુમારપણે દીક્ષિત થયા (૨૨૨). શાન્તિનાથ, કુંથુનાથ અને અરનાથ એ ત્રણ તીર્થંકરા ચક્રવતી હતા, અને શેષ ૧૬ તી'કરા માંડલિક રાજા હતા (૨૨૩).
આ મૂળ ગાથામે છે. ચૂીકારે તેની ઉપર કઈ વિવરણું લખ્યું નથી. પરંતુ વૃત્તિકાર જૈનાચાર્યાએ તેની ઉપર ક ંઈ ને કંઇ પેાતાનું વક્તવ્ય આપ્યુ છે, જે તેના શબ્દોમાં નીચે મુજમ્ છે.——
१ आ० हरिभद्रसूरिकृत वृत्ति
"
एताः तिस्रोपि निगदसिद्धा एवं परित्यागद्वारानुपातिता तु राज्यं चोक्तलक्षणं વિદાય પ્રવ્રુનિતા ત્યેયં માવનીયા ॥ ૨૨, ૨૨૨, ૨૨૩ ગર્લ પરિત્યાગદ્યાર્। (પ્રુષ્ઠ થ્રૂ ૬) ૨-ગ્રા॰ મનિતિ વૃત્તિ
वीरं - महावीरमरिष्टनेमिं पार्श्वनाथं मलिं वासुपूज्यं च एतान् - सर्व संख्यया पंच जिनान - तीर्थकृतो मुक्त्वा, अवशेषास्तीर्थकृतः - ऋषभस्वामिप्रभृतय आसन राजानः । एते - वीर प्रभृतयः पंच तीर्थकृतो राजकुलेष्वपि विशुद्ध वंशेषु क्षत्रियकुलेषु, राजकुलं हि

Page #16

૨૩૮ )
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ कुलमपि भवति यथा नंदराजकुलं, अत उक्तं क्षत्रियकुलेषु जाता अपि, न इप्सिताऽभिषेकाअभिलषितराज्याभिषेकाः, किन्तु कुमारवास एव प्रजिताः-प्रव्रज्यां प्रतिपेदिरे ॥ येपि च રાગાર-પમરવામિકમૃતત્તેશ્વર રાતઃ કુંથુ: ર ત ત્રયોદત્તરવર્સિનોમવન, अवशेषाः पुनस्तीर्थकरा आसन् राजानो-माण्डलिकाः-स्वस्वमण्डलमात्राधिपतयः ॥ परित्यागद्वारानुपातिता तु गाथात्रयस्यैवं परिभावनीया " उक्तलक्षणं राज्यं परित्यज्य भगवन्तः प्रव्रजिता" કૃતિ ૨૪૩, ૨૪, ૨૪૧. ગત વરિયાળ%ાર (૨૦૪) ३-आ० माणेकशेखरसूरिकृत दीपिका
- श्रीवीराद्या विशुद्धवंशेषु निर्दोषेषु राजकुलेष्वपि जाता न चेप्सितराज्याभिषेकाः, क्षत्रियवशं विनापि राजकुलानि स्युरित्याह-क्षत्रियकुलेष्विति ॥ २२१, २२२ ॥ माण्डलिकाः ફેરાધિવાઃ ૨૨૩ ત્યાગીદાર | ૨ | (g8–૬૩)
આ ટીકાઓનો સાર એ છે કે-ભગવાન મહાવીર સ્વામી, ભ. અરિષ્ટનેમિ, ભ. પાર્શ્વનાથ, ભ. મલ્લિનાથ અને ભ. વાસુપૂજ્ય સ્વામી એ પાંચ તીર્થકર સિવાયના ભ. ઋષભદેવ વગેરે એગણીશ તીર્થકરો રાજા હતા. ભગવાન મહાવીર સ્વામી વગેરે પાંચે તીર્થકરો રાજકુળમાં જ જન્મ્યા હતા, અને તે પણ નંદરાજા વગેરેની જેમ અક્ષત્રિય કુળમાં નહીં કિન્તુ વિશુદ્ધ વંશમાં અને ક્ષત્રિય કુળમાં જ ઉત્પન્ન થયા હતા. એમ રાજકુળમાં ક્ષત્રિય કુળમાં ઉત્પન્ન થવા છતાંય (અર્થાત ધારે તો રાજા બની શકે એવા સંગે હોવા છતાં પણ) તેઓએ રાજ્યની સ્પૃહા રાખ્યા વગર જ દીક્ષા લીધી છે. ભગવાન ઋષભદેવ વગેરે એગણીશ તીર્થકરો રાજા હતા. તેઓ પૈકીના ભ શાન્તિનાથ, ભ. કુંથુ નાથ અને ભ. અરનાથ એ ત્રણે તીર્થ કરે તો ચક્રવતી હતા, અને બાકીના સોળ તીર્થકરો માંડલિકા એટલે જુદા જુદા દેશના અધિપતિ હતા.
અર્થાત પાંચ તીર્થકરો કુમારપણું છોડી, ત્રણ તીર્થકરે ચક્રવતીની ઋદ્ધિ છેડી અને સાળ તીર્થકરે જુદા જુદા દેશનું રાજ્ય છોડી સાધુ બન્યા છે.
રાજ્યો ના સ્પષ્ટીકરણ માટે આ ત્રણે ગાથાઓ છે. જેનો પરમાર્થ એ છે કે-તીર્થકર ભગવતેએ ઉપર દર્શાવ્યા મુજબ રાજ્ય પાટ છોડીને દીક્ષા સ્વીકારી.
એ પ્રમાણે પરિત્યાગદ્વાર જાણવું.
વિવેકી વાચક સમજી શકે તેમ છે કે-આ ગાથાઓ અને તેના વિવરણમાં નથી કેઈના પાણિગ્રહણની વાત, કે નથી તે પરિપત્રમાં ઉપજાવી કાઢેલ અનુમાનને પોષણ આપનારું સીધું કે આડકતરું સૂચન, અસ્તુ.
૨ ટિપણી(કુલનેટ)ને પાઠ. " એ નિઃશંક બીના છે કે આવશ્યકનિયુક્તિની પ્રસ્તુત ગાથાઓ અને તેના વિવરણમાં તે તીર્થકરના વિવાહને ઉલ્લેખ જ નથી. પરંતુ તેની ટિપ્પણું આપણને પાણિગ્રહણની વાત તરફ દેરી જાય છે એટલે તે ટિપ્પણીને પાઠ પણ કાળજીભરી વિચારણા માગી લ્ય છે. માટે હવે આપણે એ બીજા મુદ્દાને તપાસીએ.

Page #17

રાજગચ્છ પટ્ટાવલી
[ ૨૩૯ કાચીન લિપીઓને અભ્યાસી જાણે છે કે પ્રાચીન જૈન લિપીમાં છે અને સ્થ વચ્ચે માત્ર એક નાનકડી લીટીને જ ફરક છે. એ ફરક ધ્યાનમાં ન રહે તો દઇને બદલે રથ અને તા ને બદલે ૨૪ બની જાય છે. લહિયાની ભૂલથી કે વાચકની અજ્ઞાનતાથી આ દજી અને રથ માં ઘણું ગડબડ થાય છે. સારામાં સારે વિદ્વાન પણ આ ભૂલભૂલામણીમાં ગુંચવાઈ જાય છે. ઉક્ત ટિપ્પણીપાઠમાં પણ કાંઈ એવું જ બનેલ છે.
શ્રી આરામોદય સમિતિએ પહેલા પહેલાં પાંત્રિણેક વર્ષ પૂર્વે આ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિની ટીકાવાળું આવશ્યક નિર્યુક્તિનું પ્રકાશન કર્યું છે તેમાં ૨૨૨ મી ગાથાનું ત્રીજું ચરણન ચ રિથમિયા એમ છપાયેલ છે અને તેની નીચે સંશોધકેનિઝાથfમવેમથતા દત્યઃ એવી ટિપ્પણી આપી છે.
ત્યારપછી એ જ સમિતિએ બીજી પણ ત્રણ સટીક-નિર્યુક્તિઓ પ્રકાશિત કરી છે. જેમાં તે ગાવાનું ચરણ– ૨ દિયામય એમ છપાયેલ છે અને તેની નીચે કઈ ટિ પણ નથી.
સ્પષ્ટ વાત છે કે–લેખનષવાળી પ્રતિઓ પર વિશ્વાસ રાખવાથી, વાચકની ભૂલથી કે સંશોધકના પ્રમાદથી પ્રથમ પ્રકાશનમાં થિએ શબ્દ દાખલ થયો છે અને તેના જ સમર્થન માટે સંશોધકને ઉક્ત ટિપ્પણું લખવી પડી છે. આ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજીએ સરળ હોવાના કારણે તે ગાથાઓનું કંઇ વિવરણ જ કર્યું નથી એટલે આવી ભૂલ થાય તે સહજ વાત છે. પરંતુ પછીના પ્રકાશમાં વૃત્તિઓ દ્વારા પ્રકાશ પડવાથી એ ભૂલને સુધારો થયો છે, અને સંશોધકે પણ પછી દરેક સ્થાને રૂછિક શબ્દ જ કાયમ રાખ્યો છે.
પ્રાસંગિક વસ્તુવર્ણન અને ટીકાકારોના કથન પ્રમાણે ત્યાં રુચિ શબ્દ જ બરાબર છે. અને વ્યાકરણની રીત તપાસીએ તો પણ ત્યાં રૂછિયો શબ્દપ્રયોગ જ સાચો છે કેમકે– ૨ થિજમવેબ - રશ્રીમષા એમ ચરણ રાખીએ તો તેમાં ૧ અને થિ ની વચ્ચે જ પડયો છે એટલે મગ સમાસ થતો નથી, અશુદ્ધ પ્રયોગ બને છે અને સાચા અર્થ પણ નીકળતા નથી. વળી પણ નકામે હેવાનું માનવું પડે છે. એમ વ્યાકરણની રીતિએ પણ સ્થિમ અનેક રીતે ભૂલભરેલે સાબીત થાય છે. એ પણ નક્કર વાત છે કે–પૂર્વધરની રચના આવી આવી ખામીવાળી ન જ હોય.
gછ શબ્દ જ પૂર્વોક્ત દરેક ભૂલોને સુધારી લ્ય છે અને ત્યાં પ્રસંગ પ્રાપ્ત વસ્તુનું વિશદ વર્ણન કરનારી એક શુદ્ધ ગાથા બની જાય છે.
સારાંશ એ છે કે–ચિકા એ પાઠ ખોટે છે તેના ઉપરની એ ટિપણી પણ નકામી છે અને તેના આધારે ઉક્ત પરિપત્રમાં દર્શાવેલ અનુમાન પણ સર્વથા ભૂલભરેલું છે.
(અપૂર્ણ) राजगच्छ पट्टावली
लेखक-श्रीयुत भंवरलालजी नाहटा जैनधर्म के इतिहास को जानने के लिये , पट्टावलियां महत्वपूर्ण साधन है। यह साहित्य विविध प्रकार की सामग्री से ओतप्रोत है। भिन्न २ गच्छों का इतिहास. उन सब को एकत्र कर प्रकाशित करने से सुगमता से संकलित किया जा सकता है। पुरातत्वाचार्य

Page #18

२४० ]
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
वर्ष ११
श्री जिनविजयजी और मुनि दर्शनविजयजीने इस प्रकार का प्रशंसनीय प्रयत्न किया है । सिंघी जैन ग्रंथमाला से और भी दो ग्रंथ निकट भविष्य में प्रकाशित होने वाले हैं जिनसे विविध गच्छों के इतिहास में नवीन प्रकाश पडेगा । मुनि विनयसागरजी के पास राजगच्छ पट्टावली की एक प्रति है जिसके अधिकाश भाग में औपदेशिक प्रासंगिक और भिन्न २ गच्छ के प्रभावक आचार्यों के गुणानुवाद और अंत में इस गच्छ के आचार्यों का वृत्तान्त दिया है । यहां केवल राजगच्छ के आचार्यो का परिचय दिया जाता है ।
।
एक बार शिकार में मारी हुई
नन्नसूरि — आप पहले तलवाड़ देश के राजा थे सगर्भा हरिणो के बालक को तड़पते हुए देखकर वैराग्य प्राप्त हुआ और आरण्यक साधु के पास दोक्षित हो गए। उनके अन्वय में अजितयशोवादिसरि आदि सात आचार्य वादियों को जीतनेवाले एवं न्याय व्याकरण ग्रन्थों के रचयिता हुए। इनसे राजगच्छ प्रसिद्ध हुआ । धनेश्वरसूरि - आप छत्तीस लक्ष कान्यकुब्ज देश के स्वामी कर्द्दमराज के पुत्र धनेश्वरकुमार थे । एक बार शिकार में आठ पैरों वाले सरम (अष्टापद ?) को देख कर वृक्ष पर स्थित हो कुमार ने भाले से प्रहार किया । सरभने क्रुद्ध हो कर स्वनिरोधमिश्रित मट्टी शुण्डादण्ड से कुमार के ऊपर उछाली जिससे कुमार के शरीर में फोड़े ही फोड़े हो गए । अनुचरों के साथ घर आने पर नाना प्रकार के उपचार किये गए परन्तु शान्ति न होने से राजर्षि अभयदेवसूरि के चरण प्रक्षालित जल छिडका गया | राजकुमार एकदम स्वस्थ होने के साथ ही वैराग्यवासित हो गया और उन्हीं गुरुदेव के पास संयमधर्म स्वीकार कल लिया । ये राजकुमार धनेश्वरसूरि हुए। एक वार चैत्र नामक स्थान में सर्प के से हुए ब्राह्मणकुमार को जीवित करके १८००० ब्राह्मण कुटुंबों को प्रतिबोधित किया । महावीर प्रभु के मन्दिर का निर्माण हुआ । इन्होंने १८ आचार्य बनाए जिनकी १८ शाखाएं हुई।
1
शीलभद्रसूरि - आप राज गच्छ के शृंगार थे । १२ वर्ष की उमर से आजीवन छः विगयों का त्याग किया । ये अक्षीण लब्धिधारो प्रभावक थे ।
धर्मघोषसूरि- आप शीलभद्रसूरि के शिष्य थे, सं. ११७६ में आचार्य पदारूढ हुए। अम्बिका देवी की सहायता से ४ राजाओं को प्रतिबोध दिया। और दो बार वादि गुणचन्द्र को शास्त्रार्थ में परास्त किया ।
इन सूरि महाराज ने अल्हण नरेश की सभा में सांख्य ग्रंथ की व्याख्या की; महाराजा आनल के यहां वादि के गर्व को चूर किया; जैनों की अवज्ञा करने में आसक्त विग्रहराज को जैनधर्म में सुदृढ़ किया । इनके उपदेश से शाकंभरीश्वर वीसलदेवने अजमेर में श्री शान्तिनाथ प्रभु का जिनालय बनवा कर प्रतिष्ठामहोत्सव किया । राजमाता सूहवदेवीने सूहवपुर में पार्श्वनाथ भगवान का मन्दिर बनवाया । इन्होंने श्री फलवद्धिं पार्श्वनाथ

Page #19

भ७८-८ રાજગચ્છ પટ્ટાવલી
[२४१ आदि १०५ मन्दिरों को प्रतिष्ठा की थी और ब्राह्मण क्षत्रिय व माहेश्वरी वैश्यों को प्रतिवोध दे कर ओसवालों में १०५ गोत्र स्थापित किए। इसी प्रकार श्रीमालों में ३५ गोत्र किये। इन धर्मघोषसूरि से राजगच्छ की धर्मघोष शाखा प्रसिद्ध हुई।
सागरचन्द्रमरि-इनके उपदेश से राजा कल्हण जैन धर्मानुरागो हुए । आप के पट्टधर श्री मलयचंद्रसूरि विद्या, कला, चमत्कार के लिये प्रख्यात थे ।
चित्रवाल शाखा में भद्रेश्वरसूरि ने गिरनार तीर्थ के मुख्य प्रासाद की प्रतिष्ठा की। दण्डनायक सज्जन को उपदिष्ट कर मन्दिरों का जीर्णोद्धार करवाया । वीर गणि से चैत्र गच्छ की कम्बोइया शाखा हुई । इन वीर गणिने तप व वालीनाह क्षेत्रपाल के सानिध्य से अष्टापद तीर्थ की यात्रा की। अतः इनको परम्परा अष्टापदशाखा नाम से प्रसिद्ध हुई।
पट्टावली श्लोकों एवं अंतिम सूची के अनुसार परम्पराक्रम इस प्रकार है:.१ ननसूरि, २ अजितयशोवादि, ३ सर्वदेवसूरि, ४ प्रद्युम्नसूरि, ५ अभयदेवसूरि, ६ चत्रगच्छ धनेश्वरसूरि, ७ अजितसिंहमूरि, ८ वर्द्धमानसूरि, ९ शीलभद्रसूरि.
१ धर्मसूरि, २ रत्नसिंहसूरि, ३ देवेन्द्रसूरि, ४ रत्नप्रभसूरि, ५ आणंदसुरि, ६ अमरप्रभसूरि, ७ ज्ञानचन्द्रसूरि, ८ मुनिशेखरसुरि, ९ सागरचन्द्रसूरि, १० मलयचन्द्रसुरि, ११ पद्मशेखरपुरि, १२ पद्मानंदसूरि, १३ नन्दिवर्द्धनसूरि, १४ नयचन्द्रसुरि.
प्रस्तुत पट्टावली की प्रति १७ वीशती की लिखी हुई है। अतः इसके बाद के आचार्यों के नाम अन्प साधनों से संग्रह किये जा सकते हैं पर अभी हमारे पास वे साधन न होने से ऐसा कर सकना अशक्य है।
धर्मघोषसरि के गुणानुवाद में कई अन्य स्तुति आदि भी प्राप्त होते हैं। वास्तव में ये प्रभावक आचार्य थे। इनकी परम्परा काफी विस्तृत हुई थी। कई वर्ष पूर्व हमने नागौर के गुरांसा (महात्मा) के पास और श्रीहरिमागरसरिजी के पास इस गच्छ के आचार्यों की विस्तृत नामावली देखी थी । इसको प्रतिलिपी हमारे संग्रह में भी है।
नागपुरी लंका गच्छ की पट्टावली से ज्ञात होता है कि उन्होंने अपना प्राचीन संबन्ध इसी धर्मघोष गच्छ से मिलाया है। ऐतहासिक दृष्टि से यह कहां तक ठीक है विचार किया जाना आवश्यक है। उक्त पट्टावली के अनुसार ओसवाल जाति के सुराणा गोत्र के प्रतिबोधक आप ही थे।
साधनाभाव से हम इस गच्छ के आचार्यों का विस्तृत वर्णन, उनके रचित ग्रन्थ, प्रतिष्ठित प्रतिमालेखों के सम्बन्ध में प्रकाश डालने की इच्छा रहते हुए भी ऐसा न कर सके। अन्य विद्वानों से अनुरोध है कि वे इस गच्छ के सम्बन्ध में अधिकाधिक ज्ञातव्य प्रकाशित करें।

Page #20

આરાધકે ભાવના લેખક-પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયધ્વરિષ્ટ અવિચ્છિના પ્રભાવશાલ, ત્રિકાલાબાધિત, પરમારાષ્ય શ્રી જૈનેન્દ્રશાસન અને તેની યથાર્થ આરાધનાને અનુકલ સાધન સામગ્રી આસસિદ્ધિક ભવ્ય જીવને જ મળી શકે છે. પ્રબલ પુણ્યોદયે તે બંને મળ્યા છતાં પ્રમાદી આત્માઓ વિષય ક યાદિ ભાવ શત્રુઓના પંજામાં સપડાઈને તેને યથાર્થ વાબ લઈ શકતા નથી. આ કારણથી પોતાનાં મન, વચન કાયાના અનિયમિત વ્યાપારને જરૂર નિયમિત કરવું જોઈએ, વચન અને કાયાના વ્યા૫ ૨ મી નવે મને વ્યાપારની મુખ્યતા છે એટલે વાચિક અને કાયિક પ્રવૃતિ સ્વતંત્રપણે થતી નથી, પણ મને ભાવનાને અનુસારે જ થાય છે. માટે જ કહ્યું છે. અને હવ મનુષ્ય a લંપનાયો એટલે અશુભ વિચારથી કર્મ બંધાય, ને શુભ વિચારથી મેક્ષનાં સુખ મળે. આ મુખ્ય વસ્તુને યથાર્થ સમજવા માટે પ્રાચીન મહર્ષિ ભગવંતોએ તંતલિયા મસ્ય, પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ વગેરેનાં દાંતે જણાવ્યાં છે. તેમાં તંદુલિયા મત્સ્યની બીના તથા પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિની બીના ટૂંકામાં આ પ્રમાણે જાણવી. સમુદ્રમાં રહેલા મોટાં માછલાંની આંખની પાંપણમાં એક મત્સ્ય ઉત્પન્ન થાય છે. તેનું પ્રમાણ (ચોખાના દાણા) જેવડું હોય છે, તેથી તે તંદુલિયો મત્સ્ય કહેવાય છે. જ્યારે મોટા માછલાનું મોટું ખુલ્લું હોય, ત્યારે તેમાં બીજાં નાનાં માછલાંઓ પેસે છે ને નીકળે છે. આ બનાવ જોઈને તલિયે મત્સ્ય વિચારે છે કે-આ મોટું માછલું આટલા બધાં નાનાં માછલાને કેમ ખાઈ જતો નથી, તેને એમ ને એમ શા માટે નીકળવા દે છે? એવડું મોટું શરીર
જે મારું હેય ને મારા મોઢામાં આ બધાં નાનાં માછલાં આવે તો હું બધાંને જરૂર - ખાઈ જાઉં; એકને પણ જીવત ન રહેવા દઉં. આ ખરાબ ભાવનાથી, તે તંદુલિ મસ્ય વચનથી અને કાયાથી હિંસા નથી કરતો, છતાં પણ અંતમુહૂર્તમાં મરણ પામી સાતમી નરકમાં જાય છે, એ અશુભ ભાવનાનું પરિણામ જાણવું. તથા કાઉસ્સગ્ન ધ્યાનમાં રહેલા પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ', જ્યારે યુદ્ધ કરવાની અશુભ ભાવનાવાળા હતા, ત્યારે પ્રભુ શ્રી મહાવીર દેવે રાજા શ્રેણિકને જણાવ્યું કે હે રાજન ! તે રાજર્ષિ હાલ જે કાળધર્મ પાળે તે સાતમી નરકે જાય તે પછી થોડા જ વખતે તે રાજર્ષિ–મસ્તક ઉપર હાથ મૂકતાં પિતાની ભૂલ સુધારી શુભ ભાવના ભાવવા લાગ્યા. અનુક્રમે વાત કર્મને નાશ થવાથી તેમને કેવલજ્ઞાન પ્રકટ થયું. ત્યારે પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવે રાજા શ્રેણિકને જણાવ્યું કે તે જ રાજર્ષિને હાલ કેવલજ્ઞાન પ્રકટ થયું, તે નિમિત્તે આકાશમાં વાજિંત્ર વાગે છે. અશુભ અને શુભ ભાવનાનું પરિણામ સમજવા માટે આ દષ્ટાંત જાણવું. નિમિત્તવાસિ આત્મા-જેવા
જેવા નિમિત્તને પામે, તે પ્રમાણે તેની ભાવનામાં ફેરફાર થાય છે. . આ મુદાથી ઉત્તમ ભાવને ટકાવનારાં આલંબનની જરૂર સેવના કરવી જોઈએ. બજ્ઞાન દશાથી ઘેરાયેલો આત્મા અજ્ઞાનને દૂર કરી શુભ આલંબન સેવી નિર્મલ ભાવનાના શાગે દુષ્કર્મને નાશ કરી માનવ જિંદગીના મુખ્ય સાપને પરમ ઉલ્લાસથી સાધી શકે, આ જ ઈરાદાથી પૂર્વધર ભગવંતોએ શ્રી પંચમૂત્ર, ચારણ, આઉર પચ્ચખાણાદિની રચના કરી છે. દરરોજ આપણે આત્મા શુભ ભાવનામય બની, વકત્તવ્ય પરાયણ રહે, આ જ ઇરાદાથી તે ગ્રંથમાંથી ઉદ્ધરીને આરાધક ભાવના જણાવું છું. તે ટૂંકામાં આ પ્રમાણે જાણવી.

Page #21

** ૮–૯]
આરાધક ભાવના
૨૪૩
૧-હે જીવ! દશ દાંત દુલભ મનુષ્યભત્ર પામીને, રાગદ્વેષનાં કારણેા તજીને આત્મષ્ટિને સતેજ કરનારાં સાધના સવજે. વિષય કષાય માનવ જીવનને બરબાદ કરનારા છે, તેથી તેને વિશ્વાસ કરતા નહિ. વૈરાગ્ય-સમતાભાવને પોષનારાં કારણેાની સેત્રના તર± વધુ લક્ષ્ય રાખજે !
૨-પરમ ઉલ્લાસથી જિનમની આરાધના કરવામાં જે રાતિદન ગયાં, તેજ સલ ગણુવાં. શ્રી, કુટુંબ, દેશસત વગેરેમાંનું એક પશુ પરભવ જતાં જીવની સાથે આવતું નથી. તુ એકલા જ આવ્યા છું, ને એકલા જ જવાના છું.
–કરાટે, રત્નાતા કમત કરતાં પણ માનવ જીવનના એક ક્ષણુની કિંમત વધારે માનજે. કારણ કે આપણે કાઈને કહીએ કે, તું મને આરેા ગયેલા સમય પાછા લાવી આપે, તા હું તેના બદલામાં તને કરાડા કીમતી રત્નો આપું, તે સામા માણુસ શું ગયેલા સમય પાછા લાવી આપશે ? અર્થાત ક્રાઇની પણ તાકાત નથી કે ગયેલા સમય પાછે લાવી આપે. માટે જ પ્રભુ શ્રી મહાવીરદે ક્રમાનું કે–ો એક વાર માનવૠિગી પ્રમાદી થઇને હારી ગયા, તા ફરીથી મળવી સહેલ નથી. કારણ કે કર્મોની ગતિ વિચિત્ર છે. માટે ક્ષણ વાર પણ પ્રમાદ કરશેા નહિ.
૪–ઈંદ્રપણું, ચક્રવત્તિ પણ વગેરે પદાર્થો મળવા સહેલ છે, પણ અવિચ્છિન્ન પ્રભાવશાલિ શ્રી જિનેશ્વરદેવે ભાયેલ ધર્મ મળવા મહાદુલભ છે. કદાચ દાસામાં પણ શ્રી નિધમ મળતા હોય, તેા તે દાસણુાને હું વધાવી લઉં, પણ શ્રી જિનધમની આરાધના વિનાનુ સક્રિપણું વગેરે સારી સ્થિતિ મળતી હાય તા તેને હું સ્વપ્ન પણુ ચાહું નહિ. -દોષતિષના ત્યાગ કરું છું ને ગુણુદૃષ્ટિને સ્વીકારું છું.
૬-સુખના સમયમાં પુણ્યાઈ ખાલી થતી જાય છે, એમ સમજીને હૈ જીવ, સેવાના અવસરે અભિમાની થઈશ નહિ, પશુ ચેતતા રહેજે, ને મળેલ પદ્મા'ના સદુપયાગ કરજે. તેમજ દુ:ખના સમયમાં ગભરાવું નોં. કારણ કે—પાપના કયરા ખાલી થતા જાય છે, તેથી તે વખતે ાનંદ માનજે ને સમતાભાવે દુઃખ સહન કરજે, કાયમ દુઃખ ને કાયમ સાંસારિક સુખ રહેતું નથી. એ તા સમુદ્રનાં મેાજા જેવાં નણુજે.
૭–શ્રી ગુરુ મહારાજ એ વૈદ્ય, શ્રી અરિહંત પ્રભુના સ્વરૂપની યથાય વિચારણા એ ઔષધ અને તમામ થવાને પાતાની જેવા ગણીને તે સની ઉપર દયાભાવ રાખવા, એ પૃથ્વભાજન, આ ત્રણુ સાધનાની નિનિદાન વિધિપૂર્વક યથાર્થ સેવના કરવાથી ભાવરાગને નાશ કરી શકાય છે. તેથી હું પ્રભેટ ! હું જ્યાંસુધી મુક્તિપદ ન પામુ, આ ભવથી માંડીને ત્યાં સુધીના વચલા ભવેામાં એ ત્રષ્ટ્ર સાધનાની સેવના મને ભવાભવ મળશે. ક્રર્મની પીડા એ ભાવરાગ કહેવાય.
૮૩ પ્રભો ! મેં આપના શાસનની સેવના કરીને જે પુણ્યાનુબંધિ પુણ્ય–ક્રમ નિર્જરાગ્નિ સ્વરૂપ તાલ મેળધ્યેા હાય. તેના કુલ વરૂપે બંને હાથ જોડી મસ્તકે લગાડી હું એ જ માણું છું કે-આપતા પસાયથી શ્રા જિનશાસનની સેવા કરવાને શુભ અવસર અવાભવ મળજો.
૯–૧ જૈન શાસ્ત્રના અભ્યાસ, ૨ જિનેશ્વરદેવની ભક્તિ, ૩ આ પુરુષાની સેાબત, જ સદાચારી મહાપુરુષોના ગુણુગાન, ૫ કાઇનો પણ નિંદા કરવી કે સાંભળવી નહિ

Page #22

૨૪૪ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ ૬ હિત-મિત-પ્રિય વેણ બોલવાં, છ આત્મતત્વની વિચારણા કરવી–આ સાત વાનાં છે પ્રભો ! તમારા પસાયથી મને ભવોભવ મળજે !
૧૦-આત્મતત્વની વિચારણા સંક્ષેપે આ રીતે કરવી. હું એકલો જ છું ને મારું અહીં કોઈ નથી, તેમ જ હું પણ કોઈને નથી. હું લક્ષાધિપતિ શેઠિયો છું, હું આ મિક્તને માલિક છું, આ સ્ત્રી ધન પુત્ર વગેરે મારાં છે, વગેરે પ્રકારની માન્યતા તદ્દન ખાટી છે; એ કેવલ મોહને જ ઉછાળો છે. આવા મોહના જ પ્રતાપે મારા જીવે અનંતીવાર નરકાદિની વિડંબના ભોગવી છે. માટે હું હવે તેનો વિશ્વાસ નહિ કરું. સ્ત્રી વગેરે પદાર્થો મારા નથી અને હું તેમનો નથી. આવી ભાવનાને શુભ સંસ્કારથી નિર્મોહ દશા પામી શકાય છે. શુદ્ધ શાશ્વત આત્મદ્રવ્ય સ્વરૂપ હું છું, હું જ્ઞાનાદિ ગુણવાળો છું, જ્ઞાનાદિ ગુણે એ જ મારી વસ્તુ છે, બાકીની વસ્તુ પર છે એટલે મારી નથી. જે મારું છે, તે મારી પાસે જ છે, હવે હું પુદ્ગલરમણતા ઘટાડીને નિજગુરમણુતા ગુણને વધારીશ. જેનેન્દ્રાગમમાં આત્માના ત્રણ ભેદો જણાવ્યા છે. ૧ બાહ્યાત્મા, ૨ અંતરાત્મા, ૩ પરમાત્મા. જ્યાં સુધી મારી આત્મા બાહ્ય દષ્ટિ છે, એટલે મારા જ્ઞાનાદિ ગુણોથી ભિન્ન એવા સ્ત્રી, ધન, શરીરાદિના મોહને લઈને અનેક પ્રકારના આરંભ સમારંભાદિ કરે, અસત્ય બેલે, માયા પ્રપંચ કરે, પંચેન્દ્રિયાદિક વોનો વધ કરે, સંહારાદિ અનુચિત પ્રકારે જીવનનિર્વાહ કરે-કરાવે, ચોરી, અબ્રહ્મ, પરિગ્રહાદિ કર્મબંધનાં કારણે આનંદથી સેવ, વિષય કષાયને સેવે, ત્યાંસુધી તે બહિરાત્મા કહેવાય. સત્સંગ, જિનવચન શ્રવણ, મૈત્રી વગેરે ચાર અને અનિત્ય ભાવનાદિ બાર ભાવના, સુપાત્રદાનાદિ, શીલ તપશ્ચર્યા વગેરે સાધનો સેવવાથી બહિરાત્મદશા દૂર કરી શકાય, ને અંતરાત્મદશા પામી શકાય. જેઓ મન, વચન, કાયાથી નિર્દોષ પ્રવૃત્તિ કરે, એટલે આરૌદ્ર ધ્યાનનો ત્યાગ કરી મનથી સવિચાર કરે, કોઈનું પણ અનિષ્ટ ચિતવે નહિ અને વિચારે કે–તમામ જગતના છાનું કલ્યાણ થાવ, સર્વ જીવો પરહિત કરનારા થાઓ, તમામ દોષ નાશ પામે, સર્વે સુખી થાવ, બધાનું કલ્યાણ થાવ, સર્વે જેને શાસનની આરાધના કરીને મુક્તિના અવ્યાબાધ સુખ પામે, તમામ જી ભાભવ જિનેન્દ્ર શાસન પામે, મારે કોઈની સાથે વેરઝેર છે જ નહિ, ને હવે હું તેવા કારણોને સેવીશ નહિ-આવી શુભ ભાવનાથી હિત, મિત, પ્રિય, બેલનારા, સર્વસંયમ દેરાસંયમાદિની પરમ ઉલ્લાસથી સાત્ત્વિકી આરાધના કરનારા છેવોઅંતરાત્મા કહેવાય, અને ઘાતિ કર્મને નાશ કરી અરિહંતપણાને પામેલા યોગિ અયોગ કેવલી વગેરે પરમાત્મા કહેવાય-ઈત્યાદિ આ રીતે આમતત્વની વિચારણા કરતાં શ્રી ભરત ચક્રવર્તી, કુર્માપુત્ર, જંબુસ્વામી વગેરે ઘણું ભવ્ય જીવો સિદ્ધિપદને પામ્યા, પામે છે, અને ભવિષ્યમાં પામશે પણ ખરા.
૧૧-હે છવ, વિચારી લે કે–તે આજ સુધીમાં પરભવને લાયક જરૂરી ભાતું કેટલું તૈયાર કર્યું છે ને કેટલું કરવાનું બાકી છે. કારણ કે, તે કામ અહીં જ થઈ શકશે.
૧૨–હે છવ, તું હાલ વિભાવદશામાં વર્તે છે કે સ્વભાવ દશામાં વતે છે જે તે વિભાવ દિશામાં વર્તતો હેય તો જરૂર ત્યાંથી ખસીને જલદી સ્વભાવ દશામાં આવી જા. સ્વચિંતા તજીને પરચિંતા કરવામાં આત્મહિત છે જ નહિ.

Page #23

અંક ૮-૯ ] આરાધક ભાવના
[૨૪૫ ૧૩–જે પદાર્થો જન્મતાં સાથે આવ્યા નથી, પરભવમાં જતાં પણ સાથે આવશે નહિ, ને આત્મહિત બગાડનારા છે, તેવા, સ્ત્રી, ધન, શરીરાદિની જે મોહગર્ભિત વિચારણું વિભાવદશાની વિચારણું કહેવાય અને પિતાના જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રાદિ ગુણોની જે વિચારણું તે સ્વભાવદશાની વિચારણું કહેવાય.
૧૪-હે જીવ! પરમોપકારિ શ્રી આચાર્ય ભગવંત વગેરે મહાપુરુષના સમાગમથી તથા તેમને પરભવમાં પણ પરમ કલ્યાણ કરનાર ઉપદેશ સાંભળી મનન કરી અત્યાર સુધીમાં શક્તિ પ્રમાણે દાનાદિ ધર્મ સાચો, ઉપધાન, દેશ વિરતિ, વગેરેની જે સાધના કરી તેની તું અનુમોદના કરજે, અને પ્રતિદિન તેની નિર્મલ આરાધના વધારે પ્રમાણમાં થાય, તે તરફ જરૂર લક્ષ્ય રાખજે, ને એમ માનજે કે-હજુ પણ તારે (સર્વ વિરતિની આરાધના વગેરે) અમુક કાર્યો કરવાના બાકી છે. જે પ્રબલ પુણ્યોદયે તેવો અવસર મળે ને તેવી આરાધના થાય, તો જ માનવ જિંદગીની ખરી સાર્થકતા કહી શકાય. જ્યાં સુધી હું તેવાં કર્યો કરવાને લાયક ન બનું, ત્યાં સુધી મારે માનવું જોઈએ કે-હજુ તેવા પ્રકારનો વિશિષ્ટ કર્મનો-ક્ષયોપશમ અને પુણ્યોદય થયું નથી. જે દિવસે જે ઘડીએ તેવાં કાર્યો કરવા ભાગ્યશાલી થઈશ, તે જ દિવસ અને તે જ-ઘડી હું સફલ માનીશ.
૧૫-હાલ જે તું શ્રાવકપણુની આરાધના કરતા હોય તો સંયમધારી મહાપુરુષોને જોઈને મનમાં એમ વિચારજે કે; હે જીવ! તું આવી સમતામૃતથી ભરેલી મુનિતાને ક્યારે પામીશ? યાદ રાખજે કે; નિર્દોષ સંયમ જીવનના પ્રતાપે જ સાચી શાંતિ અને સાચું સુખ મળે છે.
૧૬-જે જો તે મરવાની જરૂર, પણ જેઓ ત્રતાદિની સાધના કરે છે, સાધુ, સાળી આદિ સાત ક્ષેત્રને પિષે છે, જેન સિદ્ધાંતાદિ ભણે ને સાંભળે, ભણાવે, સંભળાવે ભણતા ભણાવતા, સાંભળતા, સંભળાવતા ભવ્ય ઇવેને સહાય કરે, વિષય કષાયના પ્રસંગથી તદ્દન અલગ રહે, અનિત્યતાદિ સોળ ભાવના ભાવે, ખમતખામણું કરે, કરાવે પરમ ઉલ્લાસથી જૈનેન્દ્રાગમો લખાવી ગુરુ મહારાજને વહોરા, વગેરે પ્રકારે સાત્વિકભાવે શ્રી જિનધર્મની આરાધના કરનારા ભવ્ય જીવો અંત સમયે સમાધિપૂર્વક હસતાં હસતાં મરણ પામે છે, તેમને મરણનો ભય હતો જ નથી. કારણ કે તેઓ અહી જે સ્થિતિમાં છે, તેથી સારામાં સારી સ્થિતિને પરભવમાં પામે છે. આત્મા મરે જ નહિ. દેહાદિથી આત્મા છૂટે પડે, એ જ મરણ કહેવાય છે.
૧૭–હે જીવ! ક્ષણ વારમાં શું બનાવ બનશે તેની તને ખબર નથી તેમજ તારા જેવાને ઢાંક્યા કર્મની પણ ખબર પડતી નથી, માટે હંમેશાં ચેતતા રહેજે ને ભવિષ્યમાં મોડા કરવા ધારેલાં કાર્યો જલદી કરી લેજે.
૧૮-મારા દેવ અરિહંત છે, કંચન કામિનીના ત્યાગી વિશિષ્ટ મહાવ્રતાદિ સદગુણોના ધારક શ્રી આચાર્ય ભગવંત વગેરે ગુરુ છે અને શ્રી જિનેશ્વરદેવે કહેલ ત્રિપુટીશુદ્ધ ધર્મ છે. અત્યાર સુધીમાં સમ્યગ્દર્શન–સાન–ચારિત્રની આરાધના કરતાં મન, વચન, કાયાથી કોઈ પણ દોષ (અતિચાર) લાગ્યો હોય, તેની આત્મસાક્ષીએ નિંદા કરું છું, ને ગુરુ સાક્ષીએ ગહ કરું છું. જે દેષની શુદ્ધિને માટે ગુરુ મહારાજની આજ્ઞા પ્રમાણે પ્રાયશ્ચિત્તાદિ કરવાની

Page #24

શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ જરૂરિયાત જણાતી હોય, તો તે દેશની શુદ્ધિને અંગે પ્રાયશ્ચિત્તાદિ કરીને આત્મશુદ્ધિ કરવા ચાહું છું.
૧૯–સંસારની રખડપટ્ટી ટાળવાનો ઉપાય-પૂર્વધર ભગવંત શ્રી પંચસૂત્રના પહેલા પાપપ્રતિધાતબીજાધાન નામના સૂત્રમાં ફરમાવ્યો છે તે આ પ્રમાણે દરરોજ એમ વિચારવું કે આ જીવ અનાદિ છે, અને તેને સંસારની રખડપટ્ટી પણ અનાદિ કાલની છે. અનાદિ કર્મસંગથી જ સંસારમાં રખડપટ્ટી કરવી પડે છે. આ સંસાર દુઃખરૂપ છે, તેમાં એક દુઃખ ખસે ત્યાં બીજું દુઃખ આવીને ઊભું જ રહે, માટે તે દુઃખરૂપ ફલવાળે કહ્યો છે. ૧ શ્રી અરિહંત શરણુદિ ચાર શરણને અંગીકાર કરવા, ૨ સુતની અનુમોદના, ૩ અને દુષ્કતની ગર્તા આ ત્રણ સાધનોની ભાવના વારંવાર કરવાથી ભવ્યત્વાદિ સામગ્રી મળી શકે, તેની આરાધનાથી પાપ કર્મનો નાશ થાય. તેથી જ્ઞાનપૂર્વક નિનિદાન શ્રી જિનધર્મની આરાધના કરી શકાય. ને તેથી સંસારમાં રખડવાનું બંધ થઈ જાય; આ રીતે સંસારની રખડપટ્ટી ટાળી શકાય.
૨૦-મનથી અગ્ય વિચાર કરતાં, વચનથી અયોગ્ય વેણુ બેલતાં, અને કાયાથી અનચિત પ્રવૃત્તિ કરતાં જે પાપ બંધાયું હોય, તે સંબંધી મિથ્યા દુષ્કત દઉં છું.
૨૧–મેં કોઈનું અનિષ્ટ ચિંતવ્યું હોય, કોઈને ખરાબ વેણ કહ્યાં હેય, કાયાથી કોઈને તાડનાદિ કર્યું હોય, તે સંબંધી હું ખમાવું છું. અને જેઓ મારા ગુન્હેગાર હેય, તેઓ મને ખમાવે એમ હું ચાહું છું; કારણ કે ખમવું અને ખમાવવું એ શ્રી જિનશાસનની અવિચ્છિન્ન મર્યાદા છે. જે ભવ્ય જીવો ખમે, અને ખમાવે, તેઓ જ આરાધક કેટીના જાણવા; અને જેઓ ન ખમે, ને ખમાવે, તે જીવો વિરાધક જાણવા. પાપ કરવું એ દુષ્કર નથી, પણ નિર્મલ ભાવથી પ્રાયશ્ચિત્ત કરી ખમાવી આત્મશુદ્ધિ કરવી એ જ બહુ દુષ્કર છે.
રર-ભૂત ભવિષ્ય વર્તમાન કાલના સર્વ તીર્થંકરાદિને, બધા જૈનતીર્થોને, અને ત્યાં રહેલી તમામ જિનપ્રતિમાને હું ભાવથી વાંદુ છું.
આ ૨૩-આ રાત્રિમાં કદાચ મરણ થાય તે માટે સ્વાધીન લક્ષ્મી વગેરે તમામ પદાર્થોને વોસિરાવું છું.
- ૨૪-મેં પ્રાણુતિપાતાદિ અઢારે પાપસ્થાનકોમાંથી કોઈ પણ પાપસ્થાનક સેવ્યું હોય, સેવરાવ્યું હોય, સેવનારની અનુમોદના કરી હોય, તે સંબંધી મિચ્છામિક દઉં છું.
૨૫–ારાશી લાખ છવયોનિમાંના કોઈ પણ જીવને હણ્યો હોય, હણુવ્યો હોય હણનારને સાર માન્યો હોય, તે સંબંધી મિથ્યાદુષ્કત દઉં છું.
૨૬-શ્રી અરિહંત, સિહ, સાધુ, જિન ધર્મ મહામંગલિક છે, લેકમાં ઉત્તમ છે; તે ચારેના શરણને અંગીકાર કરું છું.
ર૭તમામ વિચારે દૂર કરી શ્રી સિદ્ધચક્ર ભગવંતના સ્વરૂપને વિચારતાં વિચારતાં અલ્પ નિદ્રા લેવી. વચમાં નિદ્રા ઊડી જાય તે નિર્મોહ દશાની ચિંતવના કરવી. શ્રી મલ્લિનાથ-નેમિનાથ-જબૂવામી-સ્થૂલિભદ્રાદિની જીવનઘટના વિચારવી. એ પ્રમાણે શ્રીપંચસૂત્રાદિ અનેક ગ્રંથના આધારે બહુ જ ટૂંકામાં આરાધક ભાવના અહીં જણાવી છે. ભવ્ય જીવો તેને વારંવાર વિચારી મનન કરી મન, વચન, કાયાની એક્તા સાધી સમતામય મેક્ષમાર્ગની સાધના કરી મુક્તિના અવ્યાબાધ સુખ પામે એ જ હાર્દિક ભાવના.

Page #25

મઘા વાત્સલ્યનાં મેંઘાં મૂલ્ય
= આર્યરક્ષિતનું ઋણવિમોચન ]= લેખક–પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી સિદ્ધિમુનિજી સુરસાલ અને ફલદ્રુપ અવન્તિદેશમાં દશપુર નામનું નગર હતું. એ નગરના વિશિષ્ટ વિભાગરૂપ બ્રહ્મપુરીના એક વિશાલ ગૃહમાં સોમદેવ નામને બ્રાહ્મણ જ્ઞાતિને કુલીન વિદ્વાન વસતો હતો. તે વેદ અને વેદાંતને પારંગત તથા ક્રિયાનિક હોઈ શાન્ત, સરલ ને સહિષ્ણુ હતો. દશપુરના રાજા ઔદ્રાયણને તે રાજપુરોહિત હતા. પુરોહિતના પદ પર આવ્યા બાદ એણે અલ્પ સમયમાં જ ભારે પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરી હતી. તેની સૌમ્ય મન્ત્રણથી ઔદ્રાયણનું રાજ્ય સંસ્થ, સુખી અને સંપન્ન બન્યું હતું. ન્યાયનિષ્ટ એ પુરોહિતની પ્રેરણાથી બ્રાહ્મણધર્મ અને શ્રમણધર્મ બન્ને અમુકાશે આધ્યાત્મિક વિભિન્નતા ધરાવતાં છતાંયે વ્યવહારના ક્ષેત્રમાં તેઓ સમભાવથી વર્તતા હતા. આ પુરોહિતની સ્ત્રીનું નામ હતું મા.
રુદ્રોમાં પણ પિતાના પતિ સેમદેવના સમાન જ સર્વોચ્ચ કુલ-જાતિમાં જન્મેલી હતી. તેના પિયરમાં જૈનધર્મને પરિચય હોવાથી તે જૈન સંસ્કાથી ઘડાયેલી હતી. અતિશય શ્રદ્ધાની સાથે તે જેન ક્રિયાનો આદર કરતી હતી. જેનદર્શનવાદને માટે તેને યોગ્ય પણ અત્યન્ત અભિમાન હતું. દયા અને ઔદાર્યથી તેનું હૃદય કોમળ અને મહાન બનેલું હતું. કર્મના સિદ્ધાન્તની શ્રદ્ધા તેના હૈયામાં ભારેભાર ભરેલી હતી. વિનીતતા એ એનું જીવન હતું અને પતિવ્રત્ય એ એનો શણગાર હતે. સમદેવની સહચારિણી થયા બાદ એ પતિના જીવનમાં બધીય રીતે ઓતપ્રોત થઈ ગઈ હતી, અને તે પણ અલ્પ સમયમાં જ. સોમદેવ અને રુદ્રમા એ બન્ને પતિ-પત્ની મહાનુભાવ અને ઉદાર હોવાથી તેમને તેમના પારલૌકિક પ્રશ્નમાં કદીય ધાર્મિક ભેદજન્ય બાધા આવી ન હતી અને આવવાનો સંભવ પણ ન હતો.
સુકોમા અત્યન્ત રૂપવતી, લાવણ્યવતી અને સર્વાગ શોભાવતી હતી. તેના નયનમાં સ્થિર સ્નેહની સ્નિગ્ધતા અને મુખમાં અનુકૂલ વચનામૃતની મીઠાશ હતી. કુટુ
ખમાં સૌ કોઈથી એનાં પગલાં પનોતાં મનાતાં હતાં. કોઈને એ સરસ્વતી સરખી તે કાઈને લક્ષ્મીશી તો વળી કોઈને એ પુનીત પાર્વતી જેવી લાગતી. એ સન્નારીએ સાર્વદિક વિનીતતાથી, સુશીલતાથી અને સદ્ભક્તિભાવથી પિતાના પતિને અને સર્વ સ્વજનને જીતી લીધાં હતાં, કહે કે એ સર્વ સ્વયમેવ જિતાઈ ગયાં હતાં. - સોમદેવ ને સુકોમા પરસ્પર પ્રેમાળ અને પવિત્ર હતાં. એઓ સદાગ્રહી અને રવમાનશીલ રહેવા સાથે સત્યપ્રિય અને પરમસહિષ્ણુ હતાં. એમનાં વર્તન ભવ્ય અને દિવ્ય હતાં. આ સર્વથી એમને ગૃહસંસાર સુખી અને પ્રશંસનીય બન્યો હતો. એમના એ ઉમદા ગૃહસંસારના સ્વાભાવિક ફળ તરીકે એમને આર્યરક્ષિત અને ફશુરક્ષિત નામે બે પુત્રો અને અમુક પુત્રીઓની પ્રાપ્તિ થઈ હતી. રુદ્રમાનું માતૃપદ આદરપાત્ર અને ગૌરવવંતું બન્યું હતું. - બુદ્ધિના ભંડાર આર્ય રક્ષિતને ઉપનયન સંસ્કાર થયા પછી એણે વેદાધ્યયન આરંભ કર્યો, અને પિતાની પાસેની સર્વ વિદ્યા શીખી લીધી. પણ જાણે એ આટલા અભ્યાસથી

Page #26

૨૪૮ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ તૃપ્ત ન થયો હોય તેમ એ વિશેષ વિદ્યાની પ્રાપ્તિ માટે તે સમયમાં સર્વવિદ્યાના ધામ સમા પાટલીપુત્ર નગરમાં ગયો. ત્યાં મીમાંસાદિ ચાર વિદ્યા અને વેદ ઉપનિષદાદિનું તેણે અધ્યયન કર્યું. લૌકિક બધીય વિદ્યાઓને વેત્તા તે હવે પોતાના નગર આવવાને પાછો ફર્યો. એનું પ્રયાણ અતિશીધ્ર હતું. જ્યારે તે દશપુરના પાદરમાં આવ્યો ત્યારે લગભગ સંધ્યાને સમય થવા આવ્યો હતો તેથી તેણે તે રાત્રિ નગરની બહાર જ નિર્ગમન કરવાનો વિચાર કર્યો, અને પિતાના આગમનના સમાચાર પિતાના પિતાને પહોંચાડી દીધા. પિતાએ આ સમાચાર ઔદ્રાયણ રાજાને જણાવ્યા અને નગરમાં પણ તેની જાહેરાત થઈ ચૂકી. રાત્રિ વ્યતીત થઈ, નગર શણગારાઈ ચૂક્યું અને જોતજોતામાં સામૈયાની સર્વસામગ્રી તૈયાર થઈ ગઈ નગરના પૂર્વદિશાના દરવાજા તરફની પ્રવૃત્તિ અત્યારે અભૂતપૂર્વ હતી. મન્ત્રીઓ, શેઠશાહુકાર, નાગરિકના મેટા સમૂહ સાથે દશપુરનો રાજા અને સોમદેવના સર્વ સંબંધીઓ આર્ય રક્ષિતનું સ્વાગત કરવા તેની સામે ગયા. અને તેને હાથી પર બેસાડી આડંબર સહ પુરપ્રવેશ કરાવ્યો. પુરપ્રવેશ કરતાં તેને નિરખતાં લોકોનાં નયનો ધરાતાં ન હતાં. અત્યારે આ આખુંય નગર એ મહાપંડિતના ગુણગાનથી ગાજી ઊઠયું હતું. નગરના મુખ્ય મુખ્ય વિભાગોમાં થઈ જ્યારે તે બ્રહ્મપુરીને વિભાગમાં આવી પહોંચ્યો ત્યારે ત્યાં માનવમેદિની સમાતી ન હતી. લાજાથી વધાવાતો અનુક્રમે તે પોતાના વિશાલ ગૃહની બાહ્યશાળાની આગળ આવી પહોંચ્યો. ત્યાં સૌભાગ્યવતીઓના સ્વસ્તિકાદિ માંગલ્યોપચાર થયા બાદ તેણે અશોકપલ્લવાદિથી શણગારેલી બાહ્યશાલામાં પ્રવેશ કર્યો. સભા યથાયોગ્ય રીતે વ્યવસ્થિત થયા બાદ શ્રેત્રિયગણે આશીર્વાદના મો ઉચ્ચાર્યા અને બ્રહ્મવિદ્યાથીઓએ વાગૂ દેવતાની શ્લોક પ્રશસ્તિઓ ગાઈ સંભળાવી. આ પછી રાજાએ, નગરશ્રેષ્ઠીએ અને ધનાઢય નાગરિકોએ ચતુદશવિદ્યાવિશારદ આરક્ષિતને ઘણું જ આદર સત્કારપૂર્વક પુષ્કળ ધન વસ્ત્રાદિથી સત્કાર્યો. આજ પહેલાં આવો આદર-સત્કાર ભાગ્યે જ કોઈ વિદ્વાનને મળ્યો હશે. આર્ય રક્ષિતના ચરણે યથાયોગ્ય ભેટનું ધરી માનવસમુદાય ધીરે ધીરે ઓસરાવા લાગ્યું. ત્યારે પણ એનાં સ્વજન, સંબંધી, મિત્ર અને આડોશીપાડોશીઓનો મોટો સમૂહ તેને ઘેરીને ઊભો હતો. સમૂહમાં એનાં પૂજનીય વડીલે પણ હતાં. ઔચિત્યાનુસાર એ સર્વને એણે પ્રમાદિથી સત્કાર્યો અને પછી સભાને વિસર્જન કરતો તે ત્યાંથી ઊઠયો. બ્રહ્મયુવતિઓનાં પ્રશંસાત્મક ગીતો અને કુલવૃદ્ધાઓનાં આશીર્વાદાત્મક ઓવારણને ઝીલતો એ ત્યાંથી ગૃહાંગણમાં આવ્યો. એને એવી શ્રદ્ધા હતી કે, મારી વાત્સલ્યભરી માતા મને આતુર નયનથી .નિરખવા અને મારા પ્રણેયને ઝીલી અંતરનો ઊંડે આશીર્વાદ દેવા અત્યારે જરૂર અહીં કૌટુમ્બિક સ્ત્રીઓની વચ્ચે આવીને ઊભી હશે. પણ દશપુરની જનતા અને રાજથી પૂજાયેલા એણે આ વખતે અહીં, પોતાના માટે જગતમાં સૌથી વિશેષ પૂજનીય એવી પિતાની જનતાને ન જોઈ ઊભેલાં સ્ત્રી જન પ્રત્યે યોગ્યતાથી વર્તત તે માતાનાં દર્શન કરવા ત્યાંથી સીધો ઘરની અંદર ગયો. સમતાના સરવરિયામાં ઝીલતી માતાને એણે ત્યાં જઈ અને પ્રેમભક્તિથી પોતાનું મસ્તક તેના ચરણમાં નમાવી દીધું.
“શરદ શત છવ' ગંભીર માતાએ આશીર્વાદ ઉચ્ચાર્યા. આ પછી તેણે ક્ષેમકુશળના સમાચાર પણ હૃદયના ઊંડાણમાં છૂપું વાત્સલ્ય હેતાં છતાંય એક પાડોશણની જેમ | ગંભીર ભાવે જ પૂછી લીધા. આર્ય રક્ષિતને માતાની આ ગંભીરતા અસહ્ય થઈ પડી.

Page #27

અંક ૮-૯ ]. મોંઘા વાત્સલ્યનાં મેવાં મૂલ્ય [ ૨૪૯
આર્ય રક્ષિતે વિચાર્યું પ્રાણ સમા મારા વિયોગને સહન કરવો એ મારી માતાને લેશ પણ પાલવે તેમ ન હતું, છતાં તેણીએ મારા હિતની ખાતર ધૈર્યને ધારણ કરી એ વિયેગને સહી લીધો. મારા પ્રવાસના આટલા લાંબા સમય સુધી તેણે નિદ્રામાં પણ સ્વમ વશ બની સતત મારું નામ સ્મર્યા જ કર્યું હશે. તેના સુતવિરહના દુઃખને ખ્યાલ કરતાં પણ ગમે તે ઓછા પરિચિત સજજનનું હૈયુંય કમ્પી ઊઠે. આમ છતાં આજે મારી વિદ્યાને પ્રભાવ, રાજાદિ તરફથી કરાયેલ ગૌરવમહિમા અને તેથી પ્રાપ્ત થયેલી અતુલ લક્ષ્મી વગેરેથી પણ મારી માતાનો મારા તરફનો પ્રેમસાગર ઉછાળા મારતો નથી થઈ શકય; અત્યારે તેનામાં હોવો જોઈએ તેવો કઈ પ્રેમજન્ય સંભ્રમ નથી, તેમ તે આ અવસરે જેવી જોઈએ તેવી આનંદિત પણ જણાતી નથી. ત્યારે તેને પુરપ્રવેશથી લઈ અત્યાર સુધી જે કાંઈ સુંદરતામાં પરિણમ્યું હતું તે સુંદર ન લાગ્યું. માતાની મીઠાશની પાછળ જ સારા જગતની મીઠાશ રહેલી છે એવી તેની સમજે તેને અત્યારે મુંઝવી નાખ્યો. એની અગાધ બુદ્ધિ માતાની આ અવસર ગંભીરતા અને ઉદાસીનતા કયા કારણને લઈને હશે એ સમજી લેવાને વધારે વિચાર કરવા સ્તંભી નહિ. તેણે માતાને જ પ્રશ્ન કર્યો
“પૂજ્ય માતા, તારા આ બાળકને તારી શી આજ્ઞા છે? માતાના લહાવની લહરીઓ અને હર્ષના ઉછાળા સદાય બાલક મનાતા તેના પુત્રના ઉદય અને સમુન્નતિના ચંદ્રને જ સવિશેષ અવલંબે છે. ધન, મહત્તા કે અન્ય કાંઈ પણ તેવું ન નિરખતાં કેવળ “આવતાં ને જ નિરખતી માતા પુત્રને નિરખતાં જ આનંદથી ઉભરાઈ જાય છે. સ્વજન-સંબંધી, આડોશી-પાડોશી, પરિચિત-અપરિચિત સૌ કઈ આજે હર્ષના હેલે ચડ્યાં છે, ત્યારે તું શા માટે શાન્ત ને સ્થિર છે? તારી આ ગંભીરતા ને ઉદાસીનતાની એથે રહેલી ઇચ્છાને આજ્ઞારૂપે ઉઠાવવા તારા આ પુત્રનું આજ્ઞાંકિત મસ્તક સદાય નમેલું જ છે, ને હશે. માતા! તું ગમે તે ઈચ્છી શકે છે, ગમે તે બોલી શકે છે અને તારા આ આજ્ઞાંતિ પુત્રને તું ગમે તે ફરમાવી શકે છે. તારા કલ્યાણપ્રદ હાથને આશીર્વાદ દઈ માતા! તું મને મારું જે કાંઈ કર્તવ્ય હોય તે જણાવી દે. માતા ! તું સ્પષ્ટ કર, તારે શો મનોરથ છે ?” હમણાં જ પુષ્કળ લક્ષ્મી ને માનમહત્તાને વરેલા વિદ્વાન મહાનુભાવ આર્યરક્ષિતે જાણે પિતાની સંસ્કારી વિનીતનાને માનાના ચરણકમલ નીચે પાથરી દીધી.
- રુસોમાએ પુત્રની વિનીતતાના વાંસા પર પિતાનું હાય-હૈયુ પંપાળ્યું. એની ઉદાસીનતાની ભૂમિમાંથી એના મનોરથરૂનો અવંગ ફણગો ફૂટતો એણે જે. એના
અંતરમાં પરમ તેષજન્ય શાતિ પ્રગટી હતી, પણ હજી તે ગંભીર તો પૂર્વના જેવી જ . હતી, કેમકે પોતે કરવા ધારેલા કર્તવ્ય-સૂચનની ગંભીરતાનો એને પૂરેપૂરો ખ્યાલ હ. પણ પ્રૌઢાવસ્થાની લગભગ મધ્યમાં વર્તતી અતિ સ્થિર એવી એ વિચારવંતી ને વિવેકનંતી આર્ય નારી હતી. “સિદ્ધાન્ત જેટલું સુંદર અને આદર્શ જેટલા ઉમદા, તેટલો જ તેને ઉપદેશ જોખમી અને સાધના દુષ્કર '—એ રહસ્યને તે સમજતી હતી. લગભગ બાવીશ વર્ષની વયે પહોંચી ચૂકેલા પોતાના વિદ્વાન યુવાન પુત્રને આજ્ઞા કરવાને પિતાને અધિકાર કેટલો મર્યાદિત છે એ તેની બુદ્ધિની બહાર ન હતું. પગમાં પડેલી વિનીતતા સ્વયમેવ ફરમાન ઉઠાવે અને વિનીતતાનો લાભ લઈ યથેચ્છ ફરમાન કરવું, એ બે વચ્ચેનો ભેદ તે . બરાબર સમજતી હતી. અંતર સ્પષ્ટ કરતાં પોતાને અને પોતાનાં વહાલાં સ્વજનને કેટલો

Page #28

૨૫૦ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ કેટલો મહાન ત્યાગ કરવાનું આવો પડશે તેથી એ સર્વથા સુજ્ઞાત હતી. વ્યવહારકુશલ એ રુદ્રમા સમજતી હતી કે, “ જો તું જોર વધે' પિતાને પણ પુત્ર પ્રતિ મિત્ર બનવાનું સુભાષિત છે. માતા તો સંતાનોને સદાય સેડમાં જ સંતાડી રાખે છે અને ‘ભાઈ, બહેન’નાં મીઠાં સંબંધનથી તેમને સંસારના સમ વિષમ રાહ દર્શાવી કર્તવ્યની સૂચના કરે છે. અત્યારે આપણે રુદ્રમાને એક વાત્સલ્યભરી અને પરમહિતષિણી માતા તરીકે એવી જ રીતે સૂચન કરતી અને સલાહ આપતી અહીં જોઈ શકીશું.
“બેટા! તારી કુલીનતા પિતૃઆજ્ઞાને ઉઠાવી લાચારને યોગ્ય વિદ્યાનું પરિશીલન કરે એમાં હસ્તપ્રક્ષેપ કરવાનો મને અધિકાર હોય જ નહિ. અને મેં એમાં કદિ હસ્તપ્રક્ષેપ કર્યો પણ નથી. પણ સિદ્ધાન્ત અને આદર્શની બાબતમાં મારું હૃદય જે તેને સત્ય લાગે તે પ્રમાણે વર્તતું હોય તો તેને હું અટકાવી શકું નહિ. એ હૃદયને તેના નિશ્ચિત સત્યને આગ્રહ હોવો જ જોઈએ. મારા જીવનમાં એ સત્યના આગ્રહની આડે આવતું સર્વ કાંઈ સહન કરવાને હું સદા તૈયાર જ હતી, પણ સૌભાગ્યવશ એની આડે આજ સુધી કોઈ આવ્યું નથી. આ માટે તારા પિતાની અને તારા કુલની હું ઓછી ઉપકૃત નથી. ઓ ! મારા વિદ્વાન પુત્ર ! તારા પિતાની જેમ હું પણ વાગદેવતાની પ્રશંસક અને યથાશક્ય પૂજારણ છું. પણ એ વાગદેવતા હદયની દયાળુ અને અને સર્વરીતે સમન્વય શીલા લેવાની મારી માન્યતા છે. “દિના ધર્મઃ” “મr fસ્થા મૂતાનિ' એ ઔત્સર્ગિક સુશ્રુતિના અનુચિત અપવાદના નામે વિશાળ વિભાગમાં પશુઓના બલિદાનથી વિનશ્વર સ્વલ્પ લાભ બતાવનારી વિદ્યાને મહિમા કે ગૌરવ અનાર્ય ઉર જ કરી શકે. રાક્ષસીનું રૂપ ધરનારી વાગડ દેવતાને આદર કરવામાં મારું આર્ય હૃદય સંકુચિત બને. અને ભાઈ! તારા બાહ્ય વૈભાવ ને માનમહત્તાને નિરખતાં છતાંય મારું છે. હૃદય અનુલસિત કે ઉદાસીન રહે તો તે માટે હું નિરુપાય છું. જગતકારુણ્યના અને વિશ્વબંધુત્વના ભાવથી ઉછાળા મારતા તથા સર્વ દર્શનવાદની નદીઓનો પોતાના વિશાળ પેટાળમાં યોગ્ય રીતે સમન્વય સાધતા એવા” દષ્ટિવાદના મહાસાગરને પાર કરી મારા પુત્ર આવ્યો હેત તે જરૂર હું, મારા જીવનની સવિશેષ સફળતા માની, હર્ષોલ્લાસથી સમાતી ન હોત. પણ એવાં સદ્દભાગ્ય ભવિતવ્યતાને આધીન હોય છે. છતાં તારું આ લેકનું જ નહિ પણ ઉભય લેકનું હિત ચાહનારી હુંતારી માતા-પશુરક્તને રેલાવનારી અધૂરી વિદ્યાના કરતાં કોઈ વિશિષ્ટ દૃષ્ટિવાદની વિદ્યાથી તને અલંકૃત થયેલો જોવાની હોંશ રાખું તો તે સ્વાભાવિક છે. પુત્રને માટે પુણ્યાનુબંધી પુણ્યથી સ્વર્ગપવર્ગની પ્રાપ્તિના મનોરથ સેવનારી માતા હિંસાદિ પાપથી થનારે તેને અધઃપાત ન જ સાંખી શકે.” પોતાના પુત્રને દૃષ્ટિવાદની વિદ્યાથી વિભૂષિત થયેલ જેવાના મનોરથ સેવતી રુદ્રોમાં કોઈ ગર્ભિત વિચારથી આટલું બેલી અટકી જાય છે. તેને પોતાનું હૃદય વધારે સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર જણાતી નથી. પણ વણસ્પષ્ટકર્યુંય માતૃહૃદય આર્ય હદયો ઉલી શકે છે. આરક્ષિત એ હૈયાને કેવી રીતે ઉકેલે છે તે જોઈએ..
“માતા! પુત્રના કલ્યાણાર્થે કરાતો તારે ત્યાગ મહાન છે. આટલો લાંબા કાળનો વિરહ સહન કર્યા બાદ હજી દષ્ટિવાદની વિદ્યાથી અલંકૃત થયેલો મને જેવા એ વિરહને લંબાવવા તારું પૈર્ય કામ કરી રહ્યું છે. આર્ય નારીઓ પિતાના પતિના ને પુત્રના હિતલ્યાણ શું

Page #29

અંક ૮-૯ ] મેધા વાત્સલ્યનાં મેદ્યાં મૂલ્ય
[ ૨૫૧ શું નથી ત્યજતી ? મારી પડિત વિદ્યાઓથી તું ન સંતોષાતી હોય કે ને આનંદથી ઉભરાતી હોય તે એ વિદ્યાઓને મારા માટે કાંઈ પણ અર્થ નથી. તું દષ્ટિવાદ શીખવાની વાત કરી રહી છે. એ વિદ્યાનું નામ આજ સુધી મેં કદી સાંભળ્યું નથી, પણ માતા ! તું બોલી જા કે, એ વિદ્યા હું કયાંથી મેળવી શકું? એ વિદ્યા દેનારા પરમગુરુ કેણુ છે ?આર્ય રક્ષિતે માતાના મેઘા વાત્સલ્યનાં મૂલ્ય મૂલવાની પ્રબળ આતુરતાથી કહ્યું અને પ્રત્યુત્તર મેળવવાની ઇચ્છાએ એ તેના સંતોષ ને પ્રસન્નતાને પામેલા પણ શ્રદ્ધાથી સુદઢ અને કર્તવ્યની દુષ્કરતાથી ગંભીર બનેલા એવા મુખ તરફ જોઈ રહ્યો. દૃષ્ટિવાદના વિદ્યાભ્યાસની પાછળ પિતાના વડીલ પુત્રને, પિતાનો, પોતાના પતિને અને આખાય કુટુમ્બને ઉધાર તથા પરમ મહાદય સંભવિત છે એ વાતથી વિદુષી રુદ્રામા રાત હતી. કે અજ્ઞાત હતી એ નાજુક પ્રશ્નને અહીં સ્પર્શ કરવાની આવશ્યક્તા નથી. પણ આર્યરક્ષિત તે એથી અજ્ઞાત જ હતું. દષ્ટિવાદની સાથે પરમ ત્યાગ સંકળાયેલો છે એ એને અત્યારે અંધારામાં જ રહેલું છે. અત્યારે તેનું કાર્ય એક જ હતું અને તે માતાના મનેરથની પૂતિ. એ કાર્ય કરતાં અન્ય કોઈ લાભાલાભ કે સુખદુઃખના પ્રશ્નનો વિચાર કરવાની પણ તેને અત્યારે આવશ્યકતા જણાવી નથી. “મની વાર્તાથ ન લuથતિ વાનર સુહા.” રુસોમાં પણ આ જ સુભાષિતને અમલમાં મૂક્તી ઓવારણાં લેતી એ બેલીઃ
પુત્ર! આજે હું ધન્ય છું. તારા જેવા પુત્રને પામી મારી ફુખ શરમાતી નથી. કેમકે મારા સૂચનને અનુસરવાનો અને મને સંતોષ કરવાને તું મહાન મારથ સેવી રહ્યો છે. એ દૃષ્ટિવાદના અધ્યાપક લોકેાર મહાન ગુરુ શ્રી તસલિપુત્રાચાર્ય આપણું જ ઈશ્નવાઢમાં આશ્રય મેળવીને રહેલા છે. હંસની જેમ તેમના ચરણકમલને આશ્રય કરવાથી તેઓ તને દૃષ્ટિવાદ પઢાવશે.” આમાનું અંતિમ વાક્ય બોલતાં બોલતાં એ પરમહંત મહામના બ્રાહ્મમણુની આંખમાંથી એક અશ્રુનું બિન્દુ સરી પડ્યું; એ અશ્રુ મનેરથતિના હરનું હશે કે ભાવી આવી પડનારા પુત્રવિરહના શાકનું હશે ? સાવચેતીથી કે બીન સાવચેતીથી સરી પડેલા એ અશ્રુબિન્દુને આર્ય રક્ષિત નિરખ્યું હશે કે નહિ એ આપણે જાણતા નથી કે એ જાણવાની જરૂર પણ નથી. પણું તેણે માતાના સૂચનને સ્વીકાર આવી રીતે કર્યો –
માતા ! આવતી કાલે પ્રભાતે હું તારા મનોરથને અનુકૂલ પ્રવૃત્તિ આદરીશ. ” આ શબ્દો ઉચ્ચારીને દઢપ્રતિજ્ઞ એ મહાનુભાવ એક વાર ફરીથી માના ચરણમાં મસ્તક નમાવી તેના ઘેરા આશીર્વાદ ઝીલતે ત્યાંથી ઊડ્યો અને તેણે આવશ્યક કાર્યોને આટોપી લીધાં. તેની આજની રાત્રિ દષ્ટિવાદ સંબંધી વિચાર કરતાં કરતાં જ સતી, આજની રાત્રિનાં એનાં સમણું પણ દૃષ્ટિવાદનાં સુસમણાં જ હતાં.
રાત્રિ વ્યતીત થઈ; જાણે આર્યરક્ષિતના પુણ્યને પહે ફાટી ઉજજવલ ભાવિનું પ્રભાત પ્રગટયું. સપ્રણામ માતા રુદ્રમાને પૂછીને તે પૂર્વોક્ત ઈક્ષવાઢ તરફ જવા નીકળ્યો. એના પિતાના મિત્ર એને સામે મળ્યા. પિતૃસમ વત્સલ એ પિતૃમિત્રના હસ્તમાં શેલડીના નવ આખા સાંઠા અને એક સાંઠાનો ખંડ હતો. આર્ય રક્ષિતને એ પ્રથમ પરમ શકુન હતું. પિતાને ભેટ કરવાને માટે લવાતા આ શુભ શકુનરૂપ શેલડીના સાંઠાના દર્શનથી એ વિદ્વાન મહાયે નિશ્ચય કરી લીધું કે, હું દષ્ટિવાદનાં નવ અધ્યયન કે એવું જે કંઈ નવું

Page #30

૨પર 1 શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ વિભાગરૂપ હશે તે અને દશમાનું થોડુંક કાંઈક ભણી લઈશ. “હું શરીર ચિન્તાને માટે જઈ રહ્યો છું એવા કથનપૂર્વક એણે પિતૃમિત્રને સૂચના કરી કે, તમે આ શેલડીના સાંઠાઓ મારાં માતુશ્રીને સમર્પજે અને કહે કે તમારા પુત્રને મારું જ પ્રથમ દર્શન થયું હતું. આ પછી આર્ય રક્ષિત ઈક્ષવાઢમાં ચાલ્યો ગયો. અને તે પિતૃમિત્ર મહા બ્રાહ્મણે આર્ય રક્ષિતને ત્યાં જઈ શેલડીના સાંઠા સમર્પવા પૂર્વક આર્ય રક્ષિતની માતાને જણુવ્યું કે, તમારા પુત્રને અત્યારે બહાર નીકળતાં મારું જ પ્રથમ દર્શન થયું હતું. આ સાંભળતાં રુદ્રમાને ખાતરી થઈ કે, પિતાને પુત્ર દષ્ટિવાદનાં નવ પૂર્વ અને દશમા-પૂર્વનો કાંઈક ખંડ શીખી લેશે. આથી તેને પરમ આત્મસંતોષ અને આનંદાનુભવ થયો. પણ આ બધું એને અંતરમાં જ સમાવી કેવલ મૌનને જ આશ્રય લેવાનો હતો. કેવી પરિસ્થિતિ ઉપસ્થિત થાય છે એ તરફ સવિશેષ ધ્યાન આપતી તે પિતાને ઉચિત કાર્યમાં પ્રવૃત્ત થઈ ગઈ. આ પછી સોમદેવ પુરોહિતના ગૃહને આશ્રયી બનેલી બાબતોને ખ્યાલ આપણને જેને ઈતિહાસકારે કાંઇ પણું આપતા નથી. સંસારના અનુભવીઓને જ એ મોહનું વાતાવરણ ઉકેલવા દ્યો. પણ એ વાતાવરણ ઉત્પન્ન થયા પહેલાંને સ્વલ્પ સમય, ચાલો, આપણે તો લીપુત્રાચાર્યના ઉપાશ્રયની પાસે જ પસાર કરીએ.
આર્ય રક્ષિત ઈક્ષવાઢમાં સ્થિત ઉપાશ્રયના દ્વારે ગયો અને એણે સ્થિર બુદ્ધિએ બહાર ઊભાં જ વિચાર કર્યો કે, સર્વથા અજાણે એ હું આ આચાર્યના પ્રતિશયમાં કેવી રીતે પ્રવેશી શકું ? એમના પ્રતિ આદરવા યોગ્ય એવા કોઈ પણ જાતના ઉચિતને હું જાણતો નથી. જાણીતા જને પણ વગર ઉચિતે રાજાઓની જેમ ગુરુઓની પાસે એકદમ સમીપમાં જઈ શકાય નહિ તો પછી હું તો સર્વથા અજાણ્યો અને ઉચિતથી અવિદિત છું. મારી માતાએ મને શ્રમણોને ઉપાસક બનીને દૃષ્ટિવાદ શીખવાનું કહ્યું છે. પણ એ શ્રમણે પાસકનું પ્રાથમિક ઉચિત જાણ્યા સિવાય હું કઈ રીતે શ્રમણોના સંસર્ગમાં આવી શકું ? માટે હું અહીં કંઈક સ્થિરતા કરું અને પ્રભાતિક વંદનના માટે આવતા શ્રમણે પાસમાંથી કોઈની સાથે ઉપાશ્રયની અંદર પ્રવેશ કરું. બુદ્ધિપૂર્વકના વિવેકે આર્ય રક્ષિતને અહીં દ્વાર આગળ જ અટકાવી રાખે છે, અને ત્યાં રહ્યો છે તે માલકેશાદિ રાગોથી સ્વાધ્યાય કરતા શ્રમણોના સમરસભર્યા સૂરને શ્રવણમાં રેડતો હરણની જેમ એક્તાન બની ગયું છે. - આ સમયે ઢઢર નામનો શ્રમણોપાસક સાધુઓને વંદન કરવાને માટે ત્યાં આવ્યો અને તેણે ત્રણ ‘નિસહી' કરી ઉપાશ્રયમાં પ્રવેશ કર્યો. આ પછી ઈરિયાવહી' પ્રતિક્રમી તેણે વિધિપૂર્વક આચાર્યાદિ સર્વ સાધુઓને વન્દન કર્યું અને તે આસન પ્રમાઈ આચાર્યની આગળ બેઠે. હÇરની પાછળ ઉપાશ્રયમાં પ્રવેશેલા આર્યરક્ષિતે એ શ્રાવકને આચરેલો સર્વ સમાચાર બરાબર અવધારી લીધો અને મહાબુદ્ધિશાળી એણે એ શ્રાવકની જેમ જ પાઠ ઉચ્ચારવા પૂર્વક અભિનય કરી આચાર્યાદિને વાંદ્યા. એણે ત્યાં ઉપવિષ્ટ હબ્રૂર શ્રાવકને વંદન ન કર્યું, કેમકે એ આમ્નાયથી તે અપરિચિત હેઈ અજ્ઞાત હતા. આથી જ તસલિપુત્રાચાર્ય જાણી લીધું કે આ કોઈ નવીન શ્રાવક છે. એમણે ત્યાં ઉપવિષ્ટ આર્યરક્ષિતને “ધર્મલાભ” રૂપ આશીર્વાદ દઈ પૂછ્યું કે, “મહાનુભાવ! તમને ધર્મની પ્રાપ્તિ ક્યાંથી થઈ?” . . .આ શ્રમણે પાસથી મને હમણાં સમાચરિત. ધર્મની પ્રાપ્તિ થઈ છે, બીજા કેઈથી નહિઆર્યમિતે યથાતથ્ય નિરૂપણ કર્યું.

Page #31

અંક ૮-૯ ].
- મા વાત્સલ્યનાં ધાં મુલ્ય [૨૧૩ સલિપુત્રાચાર્યો સમીપમાંના સાધુઓ તરફ નજર નાખતાં તેઓએ સ્પષ્ટ કહ્યું કે“ભગવન! રુદ્રોમા શ્રાવિકાનો આ વેદવિદ્યાપારંગત વિદ્વાન પુત્ર છે. ચૌદ વિદ્યા સ્થાનના ઉપાધ્યાય એવા એમને રાજાએ હાથીની અંબાડીએ બેસાડી ઘણું જ આડંબરપૂર્વક આ નગરમાં પ્રવેશ કરાવ્યો હતો. તેઓ પ્રથમ ગુણસ્થાનમાં રહેલાઓના અગ્રેસર છે. આશ્ચર્યની વાત છે કે, શ્રાવકનો આચાર તેમનાથી સમાચરાય છે કેમ?”
“ હાલમાં હું નિશ્ચયથી શ્રાવક છું. જીવને શું નવીન ભાવપરિણામ ન જાગે? પ્રજો! નિવિવેકી એવા મેં અત્યારસુધી હિંસાનાં ઉપદેશક શાસ્ત્રોને અભ્યાસ કર્યો, કે જેથી હું નરકાદિ દુર્ગતિનું ભાજન બનું. ભગવન! હવે મને આપ પ્રસાદ કરી દૃષ્ટિવાદને અભ્યાસ કરવો,” આર્યરક્ષિતે પિતાની ભાવુક્તાને યોગ્ય પ્રાર્થના કરી.
મહાનુભાવ! જે તારી ઈચ્છા દષ્ટિવાદનો અભ્યાસ કરવાની હોય તો તું દીક્ષાને અંગીકાર કરે અને એટલે પછી તને ક્રમશઃ દષ્ટિવાદને અભ્યાસ કરાવવામાં આવશે, ” શાન્ત અને યોગ્ય સમજીને આચાર્યો આર્ય રક્ષિતને આવી રીતે માર્ગનિદર્શન કર્યું. '
આર્યરક્ષિતને કઈ પણ રીતે પોતાનું કાર્ય સિદ્ધ કરવું જ હતું. એ જાણતો હતો કે, કઈ પણ વિદ્યા તેના આમ્નાયગત વિધિ વગર યોગ્ય રીતે હસ્તગત થઈ સિદ્ધ-સફળ થતી નથી. માતાના અને હવે તો મારા પણ મને રથ પૂરવા ખાતર મારે ચારિત્ર અંગીકાર કરવું જોઈએ એવી ભાવનાથી તેણે ઉતાવળ કરતાં કહ્યું –
તે આપ મને અત્યારે જ પ્રવજ્યા આપી છે. મારા માટે સર્વ મનોરથ પૂરના એ દુષ્કર નથી. પણ મારા–બાલકના પર કૃપા કરીને આપે આ સ્થળને છોડી વિહારનું કષ્ટ ઉઠાવવું પડશે, કેમકે રાજા અને નગરના લેકે મને અહીં દીક્ષિતાવસ્થામાં રહેલે જોઈ અત્યન્ત અનુરાગથી તેઓ મારી પ્રત્રયાને છોડાવી પણ છે.” * શ્રી સલિપુત્રાચાર્યે વિચાર્યું કે–આર્ય રક્ષિતનું કહેવું બરાબર છે. અનાત દુનિયાને ઉધમાત શું ન કરે? મોહમાં પડેલાં સ્વજનો પણ ભાગ્યે જ દીક્ષિતના હિતને વિચાર કરે છે. આ વિદ્વાન બ્રાહ્મણ કુલીન છે, વિનમ્ર છે, સંયમભારસહ અને શાસનપ્રધાન પુરષ બનવાને યોગ્ય છે. એનું અપહરણ કરીને પણ શાસનની સેવા બજાવવાની આ એક મહાન તક છે. પુખ્ત વયનાને તેનાં વડીલની સમ્મતિ મેળવવાની તક આપવી જોઈએ; પણ એમાં એકાંત નથી. સંજોગે અને શાસનના મહાન લાભ વિચારવા જોઈએ. જેનું પરિણામ સુંદર છે એ કાર્ય કદી પણ અસુંદર હોઈ શકે જ નહિ. વિશ્વકલ્યાણના સવાલ આગળ બધીય વાત નિરર્થક અને અવ્યવહારુ છે. આ ભવ્ય મહાનુભાવની અંતઃકરણ પ્રવૃત્તિને પ્રમાણ માની આદર આપવામાં સર્વનું શ્રેય જ થશે.” જ્ઞાનપયોગ અને તેના સહચારી ઉપરોક્ત વિચારના અંતે શ્રી સલિપુત્રાચાર્ય દશપુર નગરની એ સુપ્રસિદ્ધ ઈક્ષવાટિકાથી તરત જ વિહાર કરી ગયા. તેઓએ પિતાની સાથે આરક્ષિતને પણ દેશાન્તર કરાવ્યું. ભગવાન શ્રી મહાવીરના શાસનમાં શિષ્ય બનાવવાની ખાતર આવી રીતે અપહરણ કરવાને વ્યવહાર આ પહેલી વાર જ થયો. પ્રઢાયાના પથે જવા ઈચ્છનાર, આજ્ઞા મેળવવા યોગ્ય જનોની, આજ્ઞા મેળવવા પ્રયત્ન કરે, અને જૈન સાથે જે તે પ્રક્સાહ હોય તો તેને દીક્ષિત

Page #32

શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ કરે, પણ તેની નિષ્ફટિકા–અપહરણ કરવાનું ઉત્સર્ગમાં ન હતું. તે આ વખતે મિથ્યાત્વ બહુલ અને જેના પ્રત્રજ્યા વિરેાધી દ્રવ્યક્ષેત્રાદિના કારણે વ્યવહત થયું. મહાવીર નિર્વાણ સં. ૫૪૪ માં મતાન્તરે મ. નિ. ૫૩૧ માં આર્ય રક્ષિતને દીક્ષિત કરવામાં આવ્યા.
દિક્ષિત થયા બાદ શ્રમણ શ્રી આર્ય રક્ષિતે પિતાના ગુરુ તો સિપુત્રાચાર્ય પાસે ગતવિધાનાદિપૂર્વક અગિયાર અંગ વગેરેનો અભ્યાસ એક બારાખડીની માફક, અર્થાત અતિ શીઘ્રતાથી કરી લીધો. ગુરુમહારાજ પાસે દૃષ્ટિવાદનું પણ એટલું જ્ઞાન હતું તેટલું તેમણે મેળવી લીધું. આ પછી દૃષ્ટિવાદના વિશેષ અભ્યાસની ખાતર તેઓએ ગુરુવર્યની આજ્ઞા લઈ દશ પૂર્વધર શ્રીવાસ્વામીજીની પાસે જવા વિહાર કર્યો. તેમણે ઉજ્જયિનીમાં યુગપ્રધાન શ્રી ભદ્રગુણાચાર્યને અતિમ નિર્ધામણા કરાવી અને તે પછી શ્રી વષિની પાસે જઈ પિતાને દષ્ટિવાદને અભ્યાસ કરાવવા તેમને વીનવ્યા. શ્રીભદ્રગુણાચાર્યની સૂચના મુજબ ભિન્ન ઉપશ્રયમાં રહી અભ્યાસ કરાવવાનું શ્રીવ્રજસ્વામીજીએ સ્વીકાર કરતાં શ્રીઆર્યરક્ષિત તેમની પાસે સંપૂર્ણ નવ પૂર્વનું અધ્યયન કરી અને દશમા પૂર્વના અભ્યાસની શરૂઆત કરી.
ત્યાં દશપુર નગરમાં આરક્ષિતની માતા રુદ્રમાની સ્થિતિ વર્ષોના પુત્રવિરહથી શેકરી બની ગઈ હતી. તેની આંખો પોતાના પુત્રનું મુનિમહત્ત્વ, જ્ઞાનગૌરવ અને આધ્યાન ત્મિક ઉન્નતિ નિરખવા તલસી રહી હતી. પિતાના પુત્રરૂપ સૂર્યને પ્રકાશ પિતાના અને પિતાના પતિ ઉપર જ નહિ પણ પોતાના પિયર અને શ્વશુર કુલના સર્વ સ્વજને ઉપર પણ પથરાયેલું જોવા તે સતત ભાવના ભાવી રહી હતી. રત્નગર્ભા એ માતાએ પતિ સોમદેવની સંમતિ મેળવી પિતાના દ્વિતીય પુત્ર ફલ્યુરક્ષિતને શ્રી આર્ય રક્ષિતજીની પાસે મોકલ્યા. એણુએ મીઠી અને અનુકૂલ પણ ઉપાલંભભર્યો સંદેશે કહાવ્યો કે –
“એ મારા કુલદીપક પુત્ર ! અમે ઘણુય સદેશા કહાવ્યા છતાં તું ગયો તે ફરી આવ્યો જ નહિ. શું અને સર્વથા વિસરી ગયો? તે મોહને મૂકી દીધો, પણ તેની સાથે અમારી વત્સલતા બુદ્ધિને પણ શું અવગણ અપૂર્વ વૈરાગ્યવતા છતાં પણ શ્રીવર્ધન માને અભિગ્રહ કરીને ભક્તિપૂર્વક માતા પર કાર્ય દાખવ્યું હતું. નેહબુદ્ધિ ન હોય તે પણ મારા પર ઉપકાર કરવાની ખાતર તું જલદી આવી જા. તું જે માગે ગયો છે તે માગે હું પણ મારાં પગલાં માંડીશ. મારી પાછળ તારા પિતા, ભાઈ, બહેન, બનેવી, વગેરે ઘણુય સ્વજને તારા જ પંથે પળશે. જરૂર એક વાર તું આવી જા અને અમને તાર્થ કર.”
ફલ્યુરક્ષિત શ્રી આરક્ષિતજીની પાસે પહોંચી માતાએ કહાવેલ સર્વ સદેશે તેમને સંભળાવ્યો અને પોતાના તરફથી પણ કહ્યું કે –
“વડીલ ભાઈ! કુટુઅને જેવા ઉત્કંઠા જ ન થાય એટલા બધા કઠિન હૈયાના તમે કેમ બની શક્યા શોકના કાદવમાં ખેંચી ગયેલા બાંધવાનો ઉદ્ધાર કરવો એ અત્યારે તમારા માટે યુક્ત છે. વળી તમે જાણો છો કે, હું કોઈ પણ રીતે તમારા વિગ સહન ' કરી શકું તેમ નથી. આજ આવે કાલ આવે એ આશાએ ને આશાએ હિનનિ ગણતાં

Page #33

અંક ૮-૯ ] મેંઘા વાત્સલ્યનાં મોંઘાં મૂલ્ય
[ ૨૫૫ અમારાં દુઃખનાં વર્ષે કેવાં વીત્યાં હશે એની કલ્પના તો કરે.“મારે મા, જિ મા” એવાં સૂત્રો શું સાવ વિસારે જ મેલ્યાં? ઓ ભાઈ ! તમારા વિશ્વબંધુત્વમાં શું અમને સ્થાન નથી ? તમને વિશેષજ્ઞને હું વિશેષ શું જણાવું? સૌ કોઈ તમારી દરવણું માગી રહ્યાં છે. માટે દશપુર ચાલે અને સંબંધીઓને પ્રતિબોધિત–પ્રત્રજિત કરે.”
માતાના સંદેશાથી અને સંદેશ લઈ આવેલા ફલ્યુરક્ષિત લધુ ભ્રાતાનાં વચનથી આર્યરક્ષિત મુનિજીને દશપુર જવાની મનેત્તિ થઈ. તેમણે શ્રી વજસ્વામીજીની પાસે આ વિષેની આજ્ઞા માગી, ત્યાં જવાનો પિતાને ખાસ અભિપ્રાય અને આગ્રહ પણ જણાવ્યો. પરતુ દશમા પૂર્વનું જ્ઞાન સંપૂર્ણતયા આપવાની ખાતર તેઓ શ્રી આર્યરક્ષિતજીને સુમધુર વચનોથી રક્તા જ રહ્યા. જ્ઞાનની લાલચે અને જ્ઞાનદાતાના આગ્રહે તેઓ ખસી. ન શકતાં ફલ્યુરક્ષિતને કહે છે કે –મહાનુભાવ! કુટુમ્બમાં સૌ કોઈ દીક્ષા લેવાની ઈચ્છા રાખે છે, અને તું મને છોડીને જવાની ના પાડે છે. જે તું મારા સિવાય રહી ન શકતો હોય તે પછી શા માટે દીક્ષા અંગીકાર ન કરે? તું જ પહેલાં સર્વસન્ત હિતકારી એવું ચારિત્ર અંગીકાર કર.”
- આર્યરક્ષિતજીનાં આ વચન સાંભળી ફલ્યુરક્ષિતે દીક્ષા લેવાની ‘હા’ભણી એટલે તરત જ તેને પ્રત્રજિત કરવામાં આવ્યો. ધન્ય છે એમની સાચી ને કલ્યાણકારિણી બાંધવતા ! આ પછી પણ ફગુરક્ષિતની પ્રેરણું ચાલુ જ હતી. “કૌટુમ્બિક ઉદ્ધારને માટે દશપુર તરફ ચાલો ” એ તેને શબ્દો વખતોવખત શ્રી આર્ય રક્ષિતના કાને અથડાતા જ રહેતા. દશમા પૂર્વને અભ્યાસ સાગર સમો વિસ્તૃત છે. તેમાંથી હજુ બિન્દુમાત્રનું જ પાન કરાવ્યું છે. એક તરફ દુપ્રતિકાર માતાપિતાનાં આવાન છે. બીજી તરફ મહાન ગુરુની જ્ઞાનાભ્યાસના માટે લોકાર વાત્સલ્યભરી આજ્ઞા છે. કિર્તવ્યતાના સંકટ વચ્ચે તેણે જ્ઞાનાભ્યાસ ચાલુ જ રાખ્યો, પણ એ ભાગી ગયેલા ઉત્સાહની ભક્તિ તેમની દશપુર જવાની વારંવારની પૃચ્છાના કારણે વધુ વખત ટકી શકે એમ ન લાગતાં શ્રી વજીરવામીએ ઉપયોગ દીધો; મૃતહાનિના સમયને નિરખે. એમણે આર્ય રક્ષિતના જ્ઞાનભ્યાસના માટે વધુ આગ્રહ કરો છોડી દીધો. આર્યરક્ષિત પણ પોતાની સ્થિતિને વિચાર કરતાં એ કાળબળને સમજપૂર્વક આધીન થયા અને આજ્ઞા મેળવી ફલ્યુરક્ષિત ભ્રાતામુનિની સાથે પોતાના દીક્ષાગુરુ તસલિપુત્રાચાર્ય પાસે પાટલીપુત્ર ગયા. ગુરએ તેમને ગણુધીશ આચાર્ય બનાવ્યા. આ પછી ગુરુ સ્વર્ગસ્થ થયા અને શ્રી આર્યરક્ષિતચાર્યે દશપુર તરફ વિહાર લંબાવ્યું.
શ્રી આર્ય રક્ષિતાચાર્ય મુનિ ફગુરક્ષિતની સાથે દશપુરની ઈક્ષવાટિકાના ઉપાશ્રયે પધાર્યા છે એ સમાચારથી આજે દશપુરમાં આનંદેત્સાહનું મોજું ફરી વળ્યું છે. મહા આડંબર ભર્યા સામૈયાથી દશપુરનો રાજ, દશપુરની સર્વે જનતા, એ શ્રમણોનાં સર્વ સ્વજન સંબંધીઓ વગેરે શ્રી આર્યરક્ષિનાદિને વંદન કરવા જાય છે. ટુકમા! આજે તારે સેનાને સૂરજ સમુદિત થયો છે. તારી ભાવનાને કલ્પતરુ આજે સંપૂર્ણ મહેરીને ફળ્યો છે. તેના રસાસ્વાદનું પાન કરવાને તું ઉતાવળી ઉતાવળી પુણ્યપગલાં માંડતી પુત્રના દર્શનનાં પાન કરવા. દષ્ટિને દેડાવી રહી છે. સ્વભાવથી સરલ પુત્રવત્સલ પિતા સમદેવ! તું પણ તારું

Page #34

૨૫૬ ]. શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ સર્વસ્વ પુત્રોમાં જ માને છે અને સૌમ્ય-અતિસૌમ્ય વિકિની ગૃહદેવતા ગૃહિણીની સાથે એ સલુણુ સામૈયામાં એક અગ્રેસર બની આગળ ધપે છે.
રકસમાની વાટિકા એક મહાતીર્થ બની ગઈ, રાજા વગેરેએ એ મહાતીર્થના અત્યાર ના અધિષ્ઠાતા શ્રી આર્ય રક્ષિતાચાર્યને વંદન કર્યું–સ્તવન ક્ય, યથાયોગ્ય સૌ કોઈએ તેમને નાં પૂજન પણ કર્યા. રુદ્રસમા અને સોમદેવના અંતરની લાગણીઓ અમાપ હોઈ અવિવચનીય હતી. સર્વે રવજનને આદર અનિર્વચનીય હતા.
પર્ષદાએ યથાયોગ્ય સ્થાન લીધા બાદ શ્રી આર્યરક્ષિતાચા ધર્મોપદેશ શરૂ કર્યો. ભગવાન શ્રી મહાવીરનાં મહામૂલાં વચને તેમાં પ્રતિધ્વનિ હતા. સંસારના અનાદિ મેહના છેદનના તેમાં સચોટ અને સુસ્પષ્ટ સુસ્વરો હતા. પ્રવૃત્તિનિવૃત્તિનાં અવિવેક મિશ્રિત મૂળિયાંનું એમાં સમુલન હતું. એ ધર્મોપદેશ વેદવાદને સદર્થપૂર્વક સમન્વય સાધી આઈતી દૃષ્ટિવાદનાં પૂરથી તેની અધૂરાશનાં છિદ્રોને આચ્છાદતી હતી. ભિન્ન ભિન્ન નયગ્રાહી વિરોધાભાસોને સમજાવી પટાવી માલકેશાદિ રાગથી રંગાયેલી એ દેશના વિચાર, વાણી અને વર્તનની વ્યવસ્થિત સંકલિત દશાનું સૂચન કરી તેનો ઉત્તરોત્તર ક્રમ દર્શાવતી હતી. વિનશ્વર સાંસારિક સંબંધના કરતાં અવિનશ્વર આત્મસત્તાની એકતાનું મહત્ત્વ પરમાધિક હોવાનું એ ફરી ફરી સૂચન કરતી હતી. એ ધર્મેશદેશના અક્ષરે અક્ષરે આધ્યાત્મિક ભાવનાના ભાવ લખાયા હતા. - શ્રી આર્ય રક્ષિતાચાર્યની આવી આવી નિવૃત્તિના મહાબેય તરફ લઈ જતી દેવનાને શ્રવણુ કરી દશપુરના રાજા સમ્યફ તત્ત્વને જ્ઞાતા અને શ્રદ્ધાળુ બન્યો. સોમદેવનાં સ્વજનોમાં વિરત ભાવનાનું વાતાવરણ ફરી વળ્યું. પુત્રોને ગૃહસ્થાશ્રમમાં નિયોજી વાનપ્રસ્થની સ્થિતિમાં પ્રવેશવાની ઇચ્છાવાળા સોમદેવે સુદ્રમાની સંસારની જાળથી છૂટી થઈ પ્રવજ્યા
સ્વીકારની વૃત્તિને નિખતાં તે તેની દીક્ષામાં સમ્મત થયો. પુત્રી, જામાતા, અન્ય સંખ્યાબંધ રવજનો તથા નાગરિકે, ભ્રાતા ગોષ્ઠામાહિલ અને પિતાના પતિદેવ સોમદેવ વગેરે સમૂહની સાથે મહા બ્રાહ્મણી રુદ્રમાએ શ્રી આર્ય રક્ષિતાચાર્યની પાસે જેની દીક્ષા અંગીકાર કરી. જેનદર્શનના સર્વોપરી પદને પામેલા એક સુપુત્રે પોતાની માતાના મવા લેકર વાત્સલનાં મેધાં લકત્તર મૂલ્ય મૂલવી પિતાનું દુષ્પતિકાર અણુવિમોચન કર્યું. ધન્ય એ માતાને! ધન્ય એ પુત્રને ! હજારે વાર નમસ્કાર:હે એ બન્નેના પરમ પવિત્ર પાદારવિન્ડોમાં!

Page #35

[ ટાઈટલના બીન પાનાથી ચાલુ ] અનર્થ દંડથી ઘણુ ઓસરવું, ક્રોધ માન માયા લાભનું કારણ મિલે ઈરછરાધા કરો તે અત્યંતર તપ છે. અકસી જોગથી પ્રણામ સારા કરીને સરવું તે અત્યંતર તપ છે બાકી અથી અનેક ઘણા છે તે સવે કાગલ મધ્યે લિખ્યા કેતલા આવે ? ભાઈજી, તમે, સા ઝવેર ફસલાણી તથા સહુ હમણે ટાલાવાલા જિનશાસનના રાગી થયા છે, તે સર્વેને એક વાર શ્રીસૂરત આવીને મલીએ. એહ મનાથ થ ય છે પાંખ તથા લખધ હોય તે આવીઈ, તે તો હવે ગરઢપણુ અવસ્થા થઇ છે, તિ કરો અવરાચ નહી મિલવાનો મનોરથ તો ઘણા રહે છે. અમે જાણતા હતા જે સંઘવી તારાચંદ ફતેચંદના સંઘ મધ્યે શ્રી સિદ્ધાચલક્ષેત્રે ભેલા થાસુ, તે પિણુ અંતરાય જોગે તમારું મિલવાનું કારણ બનું નથી હવે તે ભાઈજી, તમા દેવયાત્રા કરવાને શ્રી રાજનગર અવરાય તો મિલ થાય. અમારૂ મન પિણ શ્રી સૂરત તિમને મિલવાના મન ઘણા રહે છે પિણ ચૅ અવરાય ? સજન લો લજે, વડ જિમ વસ્તર જોહ; માસાં વરસાં જે મિલ્યાં, રંગતે હવે રહેજોહ. ઉદાસીનતા સરલતા, સમતા રસ ફલ ચા ખ; પર કાથલીમાં મતી પડે, નિજગુણ નિજમાં રાખ. 3ગ્રહાઅગ્ર આપથી ઉપજે, ત્રસ્ત્રી આપ જ લાય; આપે આપ વિચારતાં, આપ હી બુઝ જાય. કંચન તજવી સયલ હે, આ પરનારીકા નેહ; પર નિંદા ને બરખા, દુરલભ તજવો તેહ. ગુરુ દીવ ગુરુ દેવતા, ગુરુ વિન ઘોર અંધાર; જે પ્રાણી ભવજલ પડયાં, કિમ ઉતરસે પાર. પડિત સરસી ગાર્ડડી, મુઝ મન ખરી સહાય; આલજે બાલાવતાં, માણુકા આપી જાય. બલીહારી પંડીત તણી, જસ મુખ અમીય ઝરંત; તાસ વચન શ્રવણે સુણત, મન રતી અતી કરંત. એક અક્ષર વકડા, જે ગુરુ તા સાદેય; અંધારે અનુયાલ૭, ફિરી ફીરી જોતી કરેય. ચૂક નહી ચતૂર નર, સાધે આતમ કાજ; ભવ સાયર તર વા ભણી, બેસે ધરમ જિહાજ, આતમસાર વિલેકણ કરે, પુદગલને તે નવિ ચિત્ત ધરે; ઈણ વિધે સાધે સુધાત્મા, તે જીવ
- હવે પરમાત્મા. આતમકૃષ્ણ જે જિન જેવે, જંગલમાં પિણ મંગલ હોવે; પુદગલકૃષ્ટ જે જગધુંધા, ડામા
| ડાલ કરે જ્યુ અંધા. મન મજુસ ગુણ રતન હે, ચપકર દીની તાલ; ગ્રાહક હેાય તવ ખાલીએ, કુંચી વચન રસાલ.
ખીજું’ સા શ્રી ભાઇદાસ, સા મેતીલાલ તથા જિનમાર્ગના રાગી જીવ હાય તે સર્વે ને અમારા પ્રણામ કહેજે, તથા કહેજે જે જિનાગમ જિનથાપના પરમ આધાર છે. તેની શ્રદ્ધા વિશેષ રાખ. સા પાનાચંદ વજાને કહેજે જે અમે શ્રી સૂરેત થકી અમદાવાદ આવ્યા તાર પછી તમારા કાગળ કોઈ આવ્યા નથી. તે કાગલ લિખ્યાના આલસ કરો મા. અમે કાગલ તમને વિશેષ પહિલા લિખ્યા છે. ધમસ્નેહ વીસરસો મા, અને દેવાધિદેવની યાત્રા કરતાં અમાને સંભારજે, અમે પિણુ અવસરે સંભારીયૅ છે. શેઠ ભાઈદાસ નેમીદાસને પ્રણામ વંચાવ જે શેઠ ગેડીદાસના ક્ષયપસમ કઈ રીતે ઘણા સારો થયો છે. સ0 || ૧૮૨૭ ના કારતી સુદ ૭ વાર સુકે ૫. સાધુજીને અમારી વંદના કહેજો. તથા કહેજે જે ક્ષાપસમ કર્યો છે તે દિન દિન વિશેષ કર જે, સુકાને અમારા પ્રણામ કહેજો, અમને સંભારે તેને અમારા ધર્મ સનેહે કર્યેજો. અમ સરખા કાલે જે જોઇયે તે વલતા કાગલ સં'૦ કાગલ લિખ્યાના આલસ કરસ્યાં મા.

Page #36
Shri Jaina Satya Prakasha. Regd. No. B. 3801 શ્રી જૈન સતય કકારા. દરેકે વસાવવા ચાગ્ય - શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશના ત્રણ વિશેષાંક (1) શ્રી મહાવીર નિર્વાણ વિશેષાંક : ભગવાન મહાવીરસ્વામીના જીવન સંધી અનેક લેખાથી સમૃદ્ધ અંક : મૂલ્ય છ આના (ટપાલ ખર્ચના એક આને વધુ). (2) દીપોત્સવી અંક ભગવાન મહાવીરસ્વામી પછીનાં 10 0 0 વર્ષ” પછીનાં સાતસો વર્ષના જૈન | ઈતિહાસને લગતા લેખાથી સમૃદ્ધ સચિત્ર અંક 4 મૂલ્ય સવા રૂપિયા. (3) ક્રમાંક 100 : વિક્રમ-વિશેષાંક . સમ્રાટે વિક્રમાદિત્ય સંબંધી ઐતિહાસિક ભિન્નભિન્ન લેમથી સમૃદ્ધ ર૪૦ પાનાંના દળદાર સચિત્ર અંક : મૂલ્ય દાઢ રૂપિયા. શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશના બે વિશિષ્ટ અ કા [1] માં ૪૩-જૈનદર્શનમાં માંસાહાર હોવાના આક્ષેપના જવાબરૂપ લેખાથી સમૃદ્ધ અંક : મૂલ્ય ચાર આના. [2] ક્રમાંકે ૪૫-ક. સ. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના જીવન સંબંધી - અનેક લેખાથી સમૃદ્ધ અંક : મૂલ્ય ત્રણ આના. - કાચી તથા પાણી ફાઇલ - ૐ શ્રી જેન સત્ય પ્રકાશ ની ત્રીજા, ચોથા, પાંચમા, આઠમા, દસમા વર્ષની કાચી તથા પાકી ફાઈલ તૈયાર છે. મૂલ્ય દરેકનું “કાચીના બે રૂધિયા, પાકીના અઢી રૂપિયા. ભગવાન મહાવીર સ્વામીનું ત્રિરંગી ચિત્ર ગુજરાતના સુપ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર શ્રી કનુભાઈ દેસાઈએ દોરેલું સુંદર ચિત્ર. 10 ''૮૧૪”ની સાઈઝ, સોનેરી બોર્ડર. મુલ્ય ચાર આના ( ટપાલ ખર્ચને દોઢ આના ). - -લા -- શ્રી જૈનકુમ સત્યપ્રકાશક સમિતિ જેસિંગભાઈની વાડી, ઘીકાંટા, અમદાવાદ. મૃદક:-મગનભાઈ છોટાભાઈ દેસાઈ. શ્રી વીરવિજય પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ, સલાપાસ ' ક્રોસરોડ પ. એ. નં. 6 શ્રી ભક્તિમાર્ગ કાર્યાલય–અમદાવાદ. પ્રકાશક:~ચીમનલાલ ગોકળદાસ શાહ. શ્રી જૈનધર્મ સત્યપ્રકાશક સમિતિ કાર્યાલય, જેશિ ગભાઈની વાડી, ઘીકાંટા રોડ-અમદાવાદ. For Private And Personal use only