Book Title: Jain Bal Shiksha Part 1
Author(s): Amarmuni
Publisher: Sanmati Gyan Pith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001358/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasUri ER ga jaina bAla- zikSA upAdhyAya amara muni bhAga FOXTROTE Jain Education Internationa alADa sanmati jJA.na.pITha, AgarA For Pavale & Percha use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmati sAhitya ratnamAlA kA dUsarA ratna - jaina - bAla - zikSA bhAga - pahalA sampAdaka upAdhyAya amaramuni sanmati jJAnapITha, AgarA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - * prakAzaka : sanmati jJAnapITha lohAmaNDI, AgarA-282002 bArahavA~ saMskaraNa : apraila, 1666 * mUlya : cAra rupaye mudraka : ratana ArTsa AgarA, phona : 51962 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . do zabda - zikSA mAnava-jIvana kI unnati kA sabase bar3A sAdhana hai / kisI bhI deza, jAti aura dharma kA abhyudaya, usakI apanI U~cI zikSA para hI nirbhara hai / harSa hai ki jaina samAja aba isa ora lakSya dene lagA hai / aura hara jagaha zikSaNa-saMsthAoM kA Ayojana ho rahA hai / parantu laukika zikSA ke sAtha dhArmika zikSA kA, jaisA cAhie vaisA, prabandha nahIM ho pAyA hai / jahA~ kahIM prabandha kiyA bhI gayA hai, vahA~ dhArmika zikSA kA abhyAsa-krama acchA na hone se vaha panapa nahIM pAyA hai / ___ hamArI bahuta dinoM se icchA thI ki yaha kArya kisI acche vidvAna ke hAthoM se sampanna ho / hameM likhate hue harSa hotA hai ki upAdhyAya kaviratna zrI amaracandra jI mahArAja ke dvArA yaha kArya prArambha kiyA hai / bAlakoM kI manovRtti ko dhyAna meM rakhakara hI unakI yogyatAnusAra yaha dharma-zikSA kA pAThyakrama Apake sAmane hai / Apa dekheMge, ki kisa sundara paddhati se dhArmika, saiddhAntika, naitika aura aitihAsika viSayoM kA ucita saMkalana kiyA gayA hai / AzA hai, yaha pAThayakrama dhArmika zikSA kI pUrti karegA / omaprakAza jaina mantrI, sanmati jJAnapITha lohAmaNDI, AgarA | Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | viSaya-sUcI - saMkhyA. adhyAya I w OM vandanA 2. bhagavAna mahAvIra jAga, uTho ! jaina-dharma khuza raho ! navakAra maMtra ___ jaina kauna hai ? upadeza mahArAja zrIkRSNa khAnA kAma kI bAteM acchA baccA 13. Daro mata 14. santoM kA dAna 15. vidyA 16. acchA bAlaka 9 4 0 Nm x wa 0 . ar m d 2 4 an | Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhandanA S jaya jaya sanmati, vIra hitaMkara, jaya jaya vItarAga, jaya zaMkara ! - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhandanA he prabhu vIra ! dayA ke sAgara ! saba guNa-Agara, jJAna-ujAgara ! jaba taka jIU~, ha~sa-ha~sa jIU~ ! satya - ahiMsA kA rasa pIU~ !! choDUM lobha, ghamaMDa, burAI ! cAhU~ sabakI nitya bhalAI !! jo karanA, so acchA karanA ! phira duniyA meM kisase DaranA !! he prabhu ! merA mana ho sundara ! vANI sundara, jIvana sundara !! - Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra 1. bhagavAn mahAvIra, duniyA meM bar3e dayAlu mahApuruSa hue haiM / unhoMne duniyA kI bhalAI ke lie rAjapATa chor3A, sAdhu bane aura sUne vanoM meM bar3e laMbe-laMbe tapa kie, sAdhanA kI / 2. bhagavAn mahAvIra, Ajakala ke bihAra prAnta kI vaizAlI (kSatriya kuNDa) nagarI ke rAjA siddhArtha ke lar3ake the / bacapana se hI dIna-duHkhI ko dekhate, to dayA se ro par3ate the / unakA dila bar3A hI narama thA / 3. usa samaya bhAratavarSa ke loga ahiMsA-dharma ko bhUla gaye the / devI-devatAoM ko khuza karane ke lie pazuoM ko mAra kara Aga meM havana karane lage the / bhagavAn ne saba jagaha ghUma-ghUma kara ahiMsA-dharma kA upadeza diyA, sabako sacAI kA sIdhA rAstA dikhAyA / - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. bhagavAn mahAvIra dharma ke pracAra meM kisI se Darate nahIM the, sadA saca bolate the / logoM ko dharma kA asalI upadeza dete the / aura saba logoM kI bhalAI karate the / 5. bhagavAn ne sAre bhAratavarSa meM dharma kA pracAra kiyA / gautama svAmI jaise caudaha hajAra sAdhu aura candanabAlA--jaisI chattIsa hajAra sAdhviyA~ unake ziSya bane / anta meM pAvApurI meM pahu~ce / vahA~ dIvAlI kI rAta ko sadA ke lie zarIra ko chor3a kara mokSa prApta kI / bhagavAn mahAvIra svAmI kI jaya !| jaina - dharma kI jaya ! ahiMsA, satya kI jaya ! - - . - - Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 jAga, uTho ! jAgo, jAgo huA saberA, uTho, uTho, aba nIMda bhagA do ! jaga jAe~ saba loga khuzI se, aisA sundara gAnA gA do ! khoja-khoja karake tuma jaga kI, burAiyoM ke kile DhahA do ! camaka uThe guNa acche-acche, aisA nayA cirAga jalA do ! jagamaga kara do janma-bhUmi ko, aisA nayA jamAnA lA do ! - - - Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 prazna- tuma kauna ho ? uttara- hama jaina haiM / prazna - tumhArA dharma kyA hai ? uttara-- hamArA dharma jaina hai / prazna - jaina dharma kise kahate haiM ? uttara -- jo jina devoM ne batAyA hai, use jaina-dharma kahate haiM / prazna- jina devoM ne kyA sikhAyA ? uttara - kisI ko duHkha na do / sadA saca bolo / bar3oM kA vinaya karo / lobha jaina - dharma lAlaca meM na par3o / prema se sabakI sevA karo / ( 10 ) - Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna- jina - deva kauna hote haiM ? uttara- jo mana kI burAiyoM ko jItate haiM, sadA duniyA kI bhalAI karate haiM, ve mahAn AtmA jina kahalAte haiM / prazna- aise jina kauna hue haiM ? uttara- bhagavAn RSabhadevajI, bhagavAn pArzvanAthajI, bhagavAna mahAvIra svAmI Adi caubIsa tIrthaMkara jina-arahaMta hue haiM / - - - - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khuza raho / bhArata kI tuma Ana banoge, bhArata kI tuma zAna banoge / phira kyoM ronI-dhonI sUrata ? bar3e-bar3e tuma kAma karoge, mAtA-pitA kA nAma karoge phira kyoM ronI-dhonI sUrata ? kAma deza kA karanA hogA, ha~sate-ha~sate jInA hogA / phira kyoM ronI-dhonI sUrata ? - - - ( 12 ) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | navakAra maMtra namo arahaMtANaM / namo siddhANaM / namo AyariyANaM / namo uvajjhAyANaM / namo loe sabva-sAhUNaM / eso paMca-NamukkAro, savva-pAva-ppaNAsaNo, maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM // yaha mahAmaMtra navakAra hai / isameM saMsAra ke saba tyAgI aura jJAnI mahApuruSoM ko namaskAra kiyA gayA hai| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 jaina vaha hai, jo mana ke krodha, ahaMkAra Adi vikAroM ko jItane kI koziza karatA hai, jo sadA bhale kAma karatA hai / kauna se bhale kAma haiM ? jaina kauna hai hai ? / 1. sabake duHkha dUra karanA / 2. kisI ko duHkha na denA / 3. sadA saca bolanA / 4. corI na karanA / 5. kabhI gAlI na denA / 6. duHkha par3ane para na ghabarAnA / 7. garIba yA apAhija kI kabhI bhI ha~sI na karanA / saba ke sAtha acchA baratAva karanA / ( 14 ) 8. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ko kyA karanA cAhie ? 1. savere roja sAmAyika karanA / 2. navakAra maMtra kA jApa karanA / 3. mAtA-pitA kA Adara karanA / 4. guru-deva kI bhakti karanA / 5. dharma kI pustakeM par3hanA / 6. bhUkhoM ko bhojana denA / 7. rogI kI sevA karanA / ( 15 ) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadeza samaya para pAThazAlA jAo ! jAte hI apane adhyApaka aura adhyApikAoM ko bar3e Adara se hAtha jor3akara 'jaya jinendra kaho ! pAThazAlA ke saba baccoM ke sAtha prema kA bhAva rakho ! kisI se bhI na lar3o ! aura na kisI ko gAlI do na kar3avI bAta kaho ! saba se mIThA bolo ! apanA pATha mana lagA kara par3ho ! apane kapar3e sApha rakho ! apanI pustaka ko idhara-udhara mata pheMko ! - - - Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1SRA mahArAja zrIkRSNa ' mahArAja zrIkRSNa bar3e vIra puruSa the / lekina vIra hone para bhI unake dila meM dayA kUTa-kUTa kara bharI huI thI ! jaba ve kisI dIna-duHkhI ko dekhate the, to ve usakA duHkha dUra karane ke lie bAkula ho jAte the ! ___ unakI dayAlutA kI prazaMsA yahA~ dharatI para to ho hI rahI thI, aba devaloka meM bhI hone _ ! eka bAra devatAoM kA rAjA indra devatAoM se kahane lagA-devagaNa ! saMsAra meM dayAlu puruSa to bahuta haiM, kintu mahArAja zrIkRSNa jaisA dayAlu koI nahIM haiN| ___ indra kI yaha bAta sunakara eka devatA ne mana meM socA, ki zrIkRSNa kitane dayAlu haiM, isakI parIkSA karanI cAhie / vaha kutte kA rUpa ( 17 ) - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banAkara AyA aura dvArakApurI ke eka Ama rAste ke kinAre par3a gayA / vaha kuttA bhUkha ke mAre becaina thA / deha meM sirpha haDDiyA~ hI dikhAI de rahI thI / dAMta bAhara ko nikala Ae the, sArI deha sar3a rahI thI / vaha darda ke mAre burI taraha cillA rahA thA / sArI deha meM khUna aura mavAda cU rahA thA ora itanI bhayaMkara durgandha phaila rahI thI, ki logoM ne usa rAste se AnA-jAnA taka banda kara diyA / tabhI udhara se zrIkRSNa nikale / unhoMne tar3apate hue kutte kI AvAja sunI / unake mana meM phaurana dayA upajI aura durgandha kI paravAha na karake ve isa kutte ke pAsa pahuMce unhoMne bar3e pyAra se use pUcakArA aura apane kImatI dupaTTe ko phAr3a kara usase usakA mavAda poMchane lage / isI taraha ve vividha prakAra se usa kutte kI sevA bar3I dera taka karate rahe ! ( 18 ) - - Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva ne dekhA--sacamuca hI zrIkRSNa jaisA dayAlu dUsarA koI nahIM hai ! vaha prakaTa hokara bolA - mahArAja ! dhanya haiM Apa aura dhanya hai ApakI dayAlutA ! Apa jaisA kauna dayAlu hogA, jo kutte jaise jAnavara kI isa taraha sevA karegA ? isa prakAra prazaMsA karatA huA vaha deva zrIkRSNa ko namaskAra karake apane sthAna ko calA gayA ! bacco ! tumako bhI isI prakAra dayAlu bananA cAhie ! kisI bhI duHkhI prANI ko pIr3A se, darda se kaharAte dekho, to turanta usake pAsa jAo aura apanI zakti ke anusAra usakI sevA karo ! tumako zrIkRSNa kI taraha duHkhI vyakti ke duHkha ko dUra karane kA prayatna karanA cAhie ! ( 16 ) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAnA bhagavata - nAma sumarakara khAnA dIna-dukhI ko dekara khAnA kar3I bhUkha lagane para khAnA bhojana khUba cabA kara khAnA mana prasanna jaba ho, taba khAnA niyata samaya Ave, taba khAnA jaisA pacatA, vaisA khAnA paca na sake, vaha kaisA khAnA bAra-bAra mata khAnA khAnA calate nahIM cabAnA baiThakara khAnA leTe hue kabhI mata khAnA mehanata kara jaldI mata khAnA adhika na mIThA-khaTTA khAnA apane jAne ghara kA khAnA gandA aura abhakSya na khAnA sutharA sukhI sadA bana jAnA 8 - - - ( 20 ) | Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAma kI bAteM 1. prAtaH kAla sUrya nikalane ke kucha kAla pahale ke samaya ko amRta-velA kahate haiM / yaha bar3A suhAvanA samaya hotA hai / isa samaya citta bar3A prasanna hotA hai / jo kAma karo, usameM mana laga jAtA hai / isalie jaldI uTho aura amRta-velA meM bhagavAn kA bhajana karo / 2. apane mAtA-pitA tathA bar3oM kA Adara karo, unakA kahanA mAno, unakI sevA karo / duniyA meM mAtA-pitA kA darjA bhagavAn ke barAbara mAnA gayA hai / 3. ghara meM bhAI-bahinoM ke sAtha prema se raho / khAne-pIne kI jo bhI vastu ho, saba bA~Ta kara khAo / akele kabhI na khAo / 4. kisI dUsare kI vastu binA pUche mata lo / yaha corI hai aura corI karanA bar3A pApa hai / ( 21 ) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agara kabhI koI galatI ho jAya, to sApha-sApha kaha do, chipAo nahIM / 5. sacce mana se bhagavAna kI bhakti karo / unake nAma kI mAlA phero, bhajana gAo / zItalA vagairaha devI-devatAoM kI pUjA se koI lAbha nahIM hai, ye jar3a mUrtiyA~ na devI haiM, na devatA haiM / bhagavAn mahAvIra ne ise pAkhaMDa banAyA hai / mAtA, pitA, guru hI sacce devatA haiM / inakI pUjA karo / 6. sadA nirbhaya raho / mana meM bhUta, cur3aila, preta Adi kisI bhI taraha kA bhaya na rakho ! kisI bhUta meM tAkata nahIM hai, jo tumheM duHkha de sake / 7. kabhI nikamme mata baiTho / mana meM bure vicAra mata karo / mehanata karanA, samaya para khAnA aura samaya para sonA, yaha acche bAlaka kI nizAnI hai / ( 22 ) H Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 acchA baccA jo na kisI kA hRdaya dukhAtA, vaha acchA baccA kahalAtA / jo jhagar3oM meM nahIM ulajhatA, jhUTha bolanA pApa samajhatA / apane mana meM prabhu se DaratA, nahIM kAma mana - mAnA karatA, sukha se vidyA par3hane jAtA, vaha acchA baccA kahalAtA ! dayA dikhAne meM sukha mAnoM mAtA-pitA kI AjJA mAno / nahIM karegA pApa kabhI vaha, kyA degA saMtApa kabhI vaha ? ( 23 ) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra prabhu kA jo guNa gAtA, vaha acchA baccA kahalAtA // jo apanA kAma hAtha se karatA, tana aura mana ko sApha rakhatA / jaisA kahatA, vaisA karatA, chala-kapaTa mana meM nahIM rakhatA / vRddha janoM kA Adara karatA / vaha acchA baccA kahalAtA // - ( 24 ) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Daro mata bhagavAna mahAvIra bacapana se hI bar3e bahAdura aura sAhasI the / cAhe kitanA hI bar3A bhaya kA kAraNa kyoM na ho, para ve bilkula nahIM ghabarAte the aura niDara rahate the / ___ bhagavAn mahAvIra bacapana meM khelane ke bar3e zaukIna the / eka bAra kI bAta hai, ki ve kucha sAthI lar3akoM ke sAtha khelane ke lie jaMgala meM pahu~ce, to kyA dekhate haiM, ki eka per3a ke pAsa bhayaMkara kAlA sA~pa par3A hai / lar3ake dekhate hI Dara gae, aura cillA kara idhara-udhara bhAgane lge| mahAvIra jI ne kahA-Darate kyoM ho ? kyA hai, sA~pa hI to hai / bhAgo mata ! lo maiM abhI use dUra pheMka detA hU~ ! yaha becArA khuda hI DarA huA hai, tumheM kyA kahatA hai ! ___ mahAvIra ne Age bar3hakara sA~pa kI pUMcha pakar3I aura phUla mAlA kI taraha uThA kara dUra pheMka | Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diyA ! saba laDake mahAvIra jI ke sAhasa kI tArIpha karane lage / / tuma bhI bhagavAn mahAvIra kI santAna ho / dekhanA, bhUlakara bhI kabhI DaranA nahIM / jaina-dharma meM to basa burAI aura pApa se hI DaranA batAyA hai, aura kisI se nahIM / ___ isa kahAnI kA yaha matalaba nahIM, ki tuma bhI sA~pa pakar3ane kI koziza karo / isakA matalaba sirpha itanA hI hai, ki tumheM niDara rahanA caahie| bahuta se lar3ake bar3e Darapoka hote haiM, jarA-jarA sI bAta se Dara kara rone lagate haiM / aMdhere meM unako hara jagaha bhUta aura cuDaila kA Dara rahatA hai / isa taraha DaranA, eka taraha kA pApa hai ! vIra kI santAna ho tuma, vIra hI banakara raho ! zera hI kI bhA~ti haradama, tuma niDara banakara raho !! - - ( 26 ) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 santoM kA dAna kisI nagara kA eka rAjA thA / usane eka dina santoM ko sone kI muharoM kA dAna karanA cAhA / usane eka vizvAsI sevaka ko bulAyA / usake hAtha meM muharoM kI eka thailI dI aura kahA - " nagara meM jitane santa haiM, unameM isa dhana ko bA~Ta Ao / " sevaka santa kI khoja meM sAre dina nagara meM ghUmatA rahA / magara dAna lene vAlA santa usako koI na milA / Akhira meM usane vaha thailI jaisI-kI-taisI lAkara rAjA ke caraNoM meM rakha dI rAjA ne pUchA - "kyoM, kyA huA ?" sevaka ne hAtha jor3akara kahA - "mahArAja, ApakI AjJA se maine sAre nagara kI khAka chAna DAlI, magara koI bhI dAna lene vAlA santa najara nahIM AyA / " -- rAjA ne garaja kara kahA - "kaisI baDhava bAta kara rahe ho ? aneka santa isa nagara meM rahate ( 27 ) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM ! phira bhI tumheM dAna lene vAlA eka bhI santa nahIM milA ?" sevaka ne kahA-"mahArAja, ApakI jaya ho ! maiM santa logoM ke pAsa gayA aura ApakI icchA jAhira kI ! jo sacce santa the, unhoMne dhana lene se inkAra kara diyA, bAkI jo the ve dhana ke lobhI / unheM santa mAnA bhI kaise jAya ? aura unheM dAna denA Apako bhI kaba maMjUra hai ? sevaka kI bAta sunakara rAjA cupa ho gayA, mauna ho gayA / daraasala jo sacce santa haiM, ve dhana nahIM rakhate / ve dhana ke tyAgI hote haiM / ___ daraasala sAdhuoM ko dhana kI jarUrata nahIM hotI / jaina sAdhu kaur3I, paisA, noTa Adi kucha bhI dhana na apane pAsa rakhatA hai aura na apane lie kisI dUsare ke pAsa rakhavAtA hai / sAdhu hai so sAdhe kAyA, kaur3I eka na rAkhe mAyA / ( 28 ) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 vidyA | jaya jaya, jaya vidyA mahArAnI ! jaya, jaya, jaya saba sukha kI khAnI !! tU hai eka anokhI mAyA ! bar3e bhAgya se tujhako pAyA !! sabhI dhanoM kI tU hai dAtA ! jJAna-mAna kI tU hai mAtA !! jisane jaga meM tujhako pAyA ! catura aura vidvAna kahAyA !! - - - - ( 26 ) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabase U~cA pada vaha pAtA ! rAjA bhI sira use navAtA !! rAjA tujhako chIna sake nA ! koI tujhako ba~TA sake nA !! dene se tU ghaTa nA sakatI ! bA~Te se tU ba~Ta nA sakatI !! terI karate sabhI bar3AI ! isIlie tU mujhako bhAI !! - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 acchA bAlaka acchA bAlaka vahI kahalAtA, nitya savere uThA kare / kare kAma jo sadA samaya para, prabhu kA sumarana kiyA kare // dayA kare jo dIna janoM para kabhI na Alasa kiyA kare / kabhI bhUla kara jhUTha na bole, duHkha na kisI ko dayA kare // mAtA-pitA aura sabhI bar3oM kI, mana se sevA kiyA kare / prema bar3hAve sabhI janoM se, guru kI AjJA kiyA kare || ( 31 ) - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baiTha khUba ekAnta jagaha meM, sadA pATha nija par3hA kare / nahIM kisI kI pustaka chIne, nahIM kisI se lar3A kare // Dare kabhI nA kisI taraha bhI, sabase mana meM prema kare / thor3A bole, mIThA bole, dharma-karma nita-nema kare // - - ( 32 ) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASTrasanta upAdhyAya kavizrI jI mahArAja dvArA likhita jaina bAla-zikSA cAra bhAga bAla vidyAlayoM meM nanna-munne baccoM ke lie dhArmika zikSA hetu bahuta hI upayogI pustakeM haiN| bhArata ke aneka prAMtoM ke skUloM kI kakSAoM meM ina pustakoM ko naitika zikSA ke sAtha par3hAyA jAtA hai| * Apa bhI apane baccoM ke lie evaM pAThazAlAoM ke lie uparokta pustakoM ko maMgAkara apane baccoM ke naitika jIvana kA vikAsa kreN| rAmadhana zarmA (sAhityaratna) vyavasthApaka 1. jaina bAla zikSA 2. jaina bAla zikSA 3. jaina bAla zikSA 4. jaina bAla zikSA bhAga 1 bhAga 2 bhAga3 bhAga 4 sanmati jJAnapITha, lohAmaMDI, AgarA