Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકાંતમાં પ્રલોભનકારી વિષયે મળવા છતાં તમારી ઇન્દ્રિયેા શાન્ત રહે, એ તરફ પ્રભાય નહિ તે જાપુને કે તમારું જ્ઞાન પરિપકવ છે.
- ચિત્રભાનું
વિયવીપ
# વિચારનાં બે પાસાં ૩ એ બન્ને મિત્ર હતા પણ પ્રત્યેકની વિચારધારા અને પદ્ધતિ ભિન્ન હતાં. એક કડે: “ “ પૈસા વિના ન ચાલે. પૈસાથી ખધુ જ ખરીદી શકાય. ” ખી ને નિ: મૃહું હતા. એ કહે: “દુનિયામાં જોઈએ ત્યારે માણસને પૈસા કે મદદ મળી રહે છે. શા માટે સંગ્રહ કરી ચિતાના ભાર ઉપાડવે ? ”ખીની જેમ હળવા થઇ ન શકીએ ? ??
અામ વિવાદ કરતા ગંગા નદી પાસે આવ્યા. ખને નદી પાર કરવા હૈાડીમાં બેઠા. કિનારે અાવતાં હાડીવાળાએ પૈસા માગ્યા. પહેલા તે પૈસા સાથે જ રાખ તા હતા, બીજો ખાલી હતેા. પહેલાએ બન્નેના. પૈસા ચૂકવ્યા અને આગળ ચાલતાં કહ્યું: “ જોયું ? પૈસા રાખે યા તે કેવા કામ લાગ્યા ? ??
ખીજાએ કહ્યું: ‘‘મે' તેમ કહ્યું જ હતું કે જોઈએ ત્યારે મળી રહે છે. ચિત્તાને એ જ કેાણ બચકે ? જરૂર પડે તુ' મુળી ગયા. ને ? ''
વષ : ૭ અંક ૮ ફેબ્રુઆરી
- ચિત્રભાનુ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
* મન માધુર્ય જ મન છે તે વિચારે છે, વિચારે છે ત્યાં થાય તે સહજ છે. ઇચ્છાશકિતની હવા નીકળી પ્રશ્ન છે, અને પ્રશ્ન છે ત્યાં તેના સમાધાનની જતાં આ જિંદગીને દડો football શિથિલ ઉત્કંઠા પણ છે. પછી એ પ્રશ્ન બાળકનો હોય અને ખાલી ન લાગે? કે વૃદ્ધને, રાયને હોય કે રંકને.
- આ ખાલીપણાને ભરવા કેટલાક આશ્રમમાં પૂ. ગુરુદેવ પાસે શનિવાર તા. ૧૯-૧૨-૭૦ જાય-કેઈ પિંડીચરી જાય તે કઈ સોનગઢ એક ઉદ્યોગપતિ આવ્યા અને કેટલાય વખતથી જાય; કઈ શીરડી જાય તે કઈ સત્ય સાંઈબાબા મનમાં ઘૂંટાતો પ્રશ્ન એમના હેઠે આવ્યા :
પાસે જાય. પણ જેનાં મગજ ખાલી ડબલાં જીવનનાં આટલાં વર્ષોના અનુભવ અને રવાં થઈ ગયા છે, એ આશ્રમમાં જઈને કે પરિશ્રમ પછી, જીવન પરિપકવ થવા આવ્યું
સાધુ થઈને પણ શું કરવાના? જેણે પિતાની તે સમયે પણ આનંદને બદલે કંટાળો છે,
છે, બધી ઈચ્છાશકિત ખરચી નાંખી છે એ. નવું ઉત્સાહને બદલે થાક છે, તૃપ્તિને બદલે ખાલી
સર્જન શું કરવાના ? પણું છે. આમ કેમ ? આ પ્રશ્ન પાછળની વ્યથા જોતાં પૂ. ગુરુદેવે
ખરી રીતે અનુભવપૂર્વ ઘડપણ આવે ત્યારે કહ્યું : “ જીવનમાં ખાલીપણું લાગે છે એની તે માણસનું જીવન આનંદથી ઊભરાતું અને પાછળ લાંબે ઇતિહાસ છે.
રસથી છલકાતું હોવું જોઈએ તેને બદલે મગજમાણસ પિતાની અણસમજને લીધે, અજ્ઞા
માંથી નિરાશાના અને નિરુત્સાહી ઉદ્દગારો અને નને લીધે સ્વપના મિનારા બાંધે છે. પછી મનમાંથી શંકા, વહેમ અને ચમત્કારના વિચારો
કેમ આવે ? એ કીર્તિ (glory) ના હોય, સ્થાન (position) ના હોય, કે પછી સમૃદ્ધિ (financial gain)
બુદ્ધના જીવનને એક પ્રસંગ છે. જીવનની ના હોય. જેટલી અણસમજ અને અજ્ઞાન વધારે
સમીસાંજ છે, બુદ્ધ મૃત્યુશય્યા પર સૂતા છે, એટલા મિનારા મેટા.
શરીર ક્ષીણ થતું જાય છે, શાન્ત ચૈતન્ય જયેત આ મિનારા બાંધવા જૂદા જૂદા પદાર્થો
નિર્વાણની પ્રતીક્ષામાં છે. ભેગા કરવા પડે. ઈટ જોઇએ, ચૂનો જોઈએ, એવા ટાણે એક જિજ્ઞાસુ દૂર દૂરથી આવ્યા, રેતી પણ જોઈએ; બધાને ભેગા કરવા માટે એના મગજમાં એક જ પ્રશ્ન ઘળાતે હતે. બુદ્ધ સિમેન્ટ પણ જોઈએ.
પાસે ગયો પણ તેમના શિષ્ય આનંદે કહ્યું : એમ તમારા સ્વપ્નના, ઈચ્છાના મિનારા ભગવાન, હવે તમારા પ્રશ્નનો ઉત્તર નહિ બાંધવા માટે પણ તમારે ઘણાને સહકાર અને આપી શકે. ટેકે support લેવું પડે અને આ ટેકાઓને આ શબ્દ બુદ્ધના કાને પડયા અને આંખ તમારી ઈચ્છાશકિતથી મજબૂત કરવા પડે. ઉઘડી.
જેટલું સિમેન્ટીંગ વધારે એટલે મિનારે પ્રશ્ન હતોઃ મનુષ્યનું વાર્ધકય કેવું હોય? મજબૂત, જેટલી ઈચ્છાશકિત વધારે એટલા પાયા બુદ્ધ ઉત્તર આપવાને બદલે બાજુમાં પડેલી ઊંડા. જેને મિનારે માટે કરવો છે એણે એની પાકી કેરી તરફ આંગળી ચીંધી. ઈચ્છાશકિત વધારે વાપરવી પડે, કેટલીક વાર આ કાચો હોય તો કચૂંબર થાય, પાકે તે બધી જ વાપરી નાખવી પડે.
મીઠે રસ આપે. એને ગેટલે અને છેતરાં આવા મિનારા બાંધવામાં બધી ઈચ્છાશકિત પણ કામ આવે. એમ માણસનું જીવન છેલ્લીવપરાઈ જાય પછી માણસ થાકી જાય કે નિરુત્સાહી પળ સુધી બધી રીતે કામ લાગે.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
રક સ્વાથ્યની રક્ષા ક પૂ. ગુરુદેવના પ્રવચનને લાભ આમ જનતાને મળે છે તેમ અવારનવાર કૅલેજના અધ્યાપકો અને વિદ્યાર્થીઓને પણ મળતો રહે છે. હમણાં જ ઈન્ડિયન મેડિકલ એસોસીએશનની North East Bombay Suburban શાખાના ડોકટરેએ પૂ. શ્રીના ચિન્તનો લાભ લીધો. ડી. એલ. એમ. શાહને લાગ્યું કે મનુષ્યની તંદુરસ્તી જાળવવામાં મદદગાર બનનારા ડૉકટરને આધ્યાત્મિક પ્રકાશ કેમ ન મળે ? અને શુક્રવાર તા. ૨૭-૧૧-૭૦ ઘાટકોપરમાં આવેલ હિંદુસભા હેલમાં બપોરે સાડાત્રણ વાગ્યે ખાસ ડકટરે માટે જ પૂ. ગુરુદેવનું પ્રવચન ગોઠવાયું ત્યારે ર્ડોકટરે તે આવ્યા પણ ઘડાક દરદીઓ પણ આવી ચઢયા. ૉ. પ્રતાપે પૂ. શ્રીને આછો પરિચય કરાવ્યો અને પ્રવચનના અંતે . ભાવસારે પૂ. શ્રીનો આભાર માન્યો. પૂ. શ્રીએ પોતાના વિચારે વ્યકત કરતાં જણાવ્યું: - આજ મને આનંદ એ વાતને છે કે જેના ભલામણ ચીઠ્ઠી મેળવી છે. હાથમાં હજારોની જિંદગી છે એવા ડૉકટરને ઘણા કહે ગુરુજી રસ્તો બતાવે. એમને શ્રોતાગણ મારી સમક્ષ છે.
પિતાને શોધવ નથી. આજે બધે escape છે. જે તંદુરસ્ત હોય તે તંદુરસ્તી આપી શકે માણસને પરિશ્રમથી ભાગવું છે, ચિંતનથી ભાગવું પણ તંદુરસ્ત બનાવવા માગનાર ખુદ બિમાર છે, કામથી ભાગવું છે-ભાગવું છે. હોય, એ ડોકટર શું કરી શકે ?
જે ગુરુ બનાવટી ચમત્કાર કરી શકે, ધૂળ ' માટે સમાજમાં શિક્ષકે, ડોકટરો અને કાઢી શકે, હાથમાંથી રાખ અને ઘડિયાળ કાઢી ગુરુઓ તંદુરસ્ત હોવા જોઈએ, કારણ કે એમના શકે એવો ગુરુ ગામમાં પ્રસિદ્ધિ મેળવી શકે. હાથમાં ઘણાની જિંદગી છે. એમનું સ્થાન આ
ભાઈ, ઘરઘરમાં રાખ ભરી છે એમાં તું રીતે ઊંચું છે.
શ્રદ્ધાથી માબાપ આવે અને બાળકને શિક્ષણ બીજી વધારે રાખ કાઢે એમાં શું નવાઈ ? આપવાની જવાબદારી શિક્ષકને સેપે.
હા, પણ મનમાં છુપાયેલી દુષ્ટતા કાઢી શકે એમ ભકતે ગુરુ પાસે આવે. પણ લોકે કે અંતરમાં પડેલું પાપ કાઢી શકે કે વિચારમાં એવા ગુરુને શોધે જે થોડી વારમાં આધ્યાત્મિક. રહેલી શયતાનિયત કાઢી શકે તે એ સાચે તાને રસ્તો બતાવે.
ચમત્કાર કહેવાય. અને ગુરુ પણ પૂછેઃ કયાં જવું છે ? એમ લેકેને ડોકટરે પણ ચમત્કારી જોઈએ વૈકુંઠમાં. લાવે, રસ્તો બતાવી દઉં.
છે! પિતાને તે કંઈજ કરવું નથી. તંદુરસ્તી અને એવા પણ ધમ છે કે જ્યાં કબરમાં ચાહે પણ એમનું જીવન, એમને વ્યવહાર, certificate મૂકે અને કહે કે તમારે સ્વજન એમની રહેણીકરણી જુઓ તે તંદુરસ્તીથી સ્વર્ગમાં જશે કારણ કે ગુરુ પાસેથી એણે વિરોધી જ હોય.
(અનુસંધાન કવર ૨ જા પરથી) જેણે પિતાની ઈચ્છાશકિતને વિનાશ નહિ પણ જે આવતીકાલ માટે દુઃખી થયે તેની પણ વિકાસ કર્યો છે એ છેલલા દિવસોમાં પણ તે આજ પણ બગડી અને આવતી કાલ પણ.” આનન્દમય ઊર્મિઓથી ઊછળતું હોય.
પૂ. ગુરુદેવના આ સમાધાનથી ઉદ્યોગપતિનું તે હવે અહીંથી કયાંય ભાગવાને બદલે અંતર ફલની જેમ ખીલ્યું જેની સુરખી એમના આજથી અને અહીંથી જ નૂતન પ્રારંભ કરે. જેની મુખ પર દેખાતી હતી. આજ સારી એને આવતી કાલની ચિંતા કયાંથી? એની આજ જ આવતી કાલને સંભાળી લેશે.
- કુ. વત્સલા અમીન
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકાગ્રચિત્ત શ્રવણ કરતા શ્રોતાજનો
જે હાલત ભગવાનની ભૂલેશ્વરમાં થઇ છે એ ડૉકટરને પૂછે કે અમને લાંબુ જીવન ગામેગામમાં ન થાય ? નહિતર ઇશ્વર ભૂલે પડી longivity કેમ મળે ? પણ longivityની જશે. નિયમ પગલે પગલે તેડે તેને દીઘ જીવન વેંકટરો એ વા જોઈએ જે કહે: તંદુરસ્તી કયાંથી મળે ?
અમારી દવામાં નથી, એ તો તમારી પાસે જ છે. | આમ જ જે ચાયા કરશે અને માનવજાત
જો તમે અમને સહકાર co-operation જે જાગૃત નહિ થાય તે શિક્ષકે, મંદિરે, આપશે, અમે કહીએ તે રીતે જીવન વ્યતીત ગુરુઓ, ર્ડોકટરો વધતા જશે.
કરશે તે તમારી તંદુરસ્તી પર આવેલું આવરણ | હું તો ઈચછું કે આ બધા એાછા થાય.
obstacles ખસેડવામાં, દૂર કરવામાં અમે તમને
મદદગા૨ બનીશુ. મારે મન એ સમાજ સ્વસ્થ છે, જે સમાજમાં ઓછામાં ઓછાં દવાખાનાં, મંદિર અને ડીક-
જે આવરણ ખસી જાય તે તંદુરસ્તી
ત્યાં જ છે. ટો છે.
સારામાં સારો ડૉકટર જીવન કે તંદુરસ્તી | બહું ઠેકટર હાવા, બહુ હોસ્પિટલે હાવી, ન આપી શકે કારણ કે જે દરદી પાસે ન હોય બહ મંદિર હોવા અને ગલગલીમાં ગુરુઓ તે ડોકટર કયાંથી આપી શકે ? હાવા એ તે રોગની નિશાની છે, માનસિક જે જીવન દવાથી આપી શકાતું હોત તો અગર શારીરિક રુણતા જ છે.
ઠેકટર શાસ્ત્રીજીને ગુમાવત નહિ. | આજે સમાજ રુગ્ણતા તરફ જઈ રહ્યો છે. જેનામાં જીવન નથી એને કોઈ આપવા એટલે જ ગલીગલીમાં ભગવાન દેખાય છે. જોજો સમર્થ નથી.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૩
દિવ્ય દીપ
તમારી પાસે જીવન છે, એના ઉપર આવેલું ભાઈએ હસીને કહ્યું: “માજી, તમારી વાત આવરણ જીવનને ઢાંકી દે છે.
બરાબર છે પણ જ્યાં સંય ખોવાઈ ગઈ હોય ડૉકટર માણસની શકિત ઉપર જે આવરણ ત્યાં પ્રકાશને લઈ જાઓ તે સંય જડશે.” આવ્યું છે તેને દૂર કરે છે.
તમે ખાલીપણું ભરવા ક્યાં શોધે છે? જેમ Antibodies શરીરમાં રહેનારી શાસ્ત્રોમાં મંદિરમાં? શકિત ઉપર કઈ હુમલો કરે એને દૂર કરવામાં રેગ આપણામાં અને શોધીએ બહા૨ તે મદદગાર બને છે એમ આપણી ચૈતન્ય શકિત રેગ કયાંથી પકડાય ? ઉપર આવેલ આવરણને દૂર કરવામાં શિક્ષકો, આજે patent દવાઓ કેમ વધતી જાય છે? ગુરુ અને ડૉકટરે મદદગાર બને છે.
તમને કહેવામાં આવે કે Multivitamin તમને એવો શિક્ષક નહિ મળે જે બુધ્ધ ને ખાશે, Vit B કે Vit C ખાશે તે શક્તિ બુદ્ધ બનાવે, પાગલને પ્રાજ્ઞ બનાવે.
આવશે. હા, એમને ધંધે જોરથી ચાલે પણ . શિક્ષક તે વિદ્યાર્થીમાં જે જે દિવ્યતા
- આટલી આટલી દવા ખાવા છતાં તમારામાં જે
તંદુરસ્તી આવવી જોઇએ, જીવનમાં જે પ્રસન્નતા potential છે એને પ્રગટ reveal કરે છે. જેમ હીરામાં રહેલા તેજ ઉ૫૨નું આવરણ જોઈએ તે કેમ નથી આવતી ? કારણ કે તમારે
આવવી જોઈએ, મોઢા ઉપર જે તાજગી આવવી દૂર કરીને ઘસિયે હીરાનાં કિરણને બહાર કાઢે છે.
ખ્યાલ જ છેટે છે કે તંદુરસ્તી મારામાં નહિ છે એમ તમારામાં જે છે એને બહાર લાવવાનું
દવાઓમાં છે. કામ શિક્ષકનું, ગુરુનું અને ઠેકટરનું છે.
આ ખ્યાલ કાઢો બહુ કઠિન છે. માટે તમને એવી પ્રતીતિ થવી જોઈએ કે
આ ખ્યાલ કાઢવા માટે સાચો પુરુષાર્થ નહિ બહારથી કેશું અપાય એમ નથી પણ અંદર
* કરે તે સમાજ સ્વસ્થ નહિ થાય. જે છે તેને જ વિકાસ કરી શકાય.
જ્યાં સુધી આ ખ્યાલ નહિ નીકળે ત્યાં નેગેટીવને જ મોટી enlarge કરી શકાય છે.
સુધી ધૂતારા ઈજેકશન આપશે, થોડા સમય તમારામાં જે શકિત છુપાયેલી છે એના
ઠીક રહેશે પણ તંદુરસ્તી નહિ મળે. ઉપર ચારે બાજુ આવરણ છે, એને કારણે ઉપાય બહાર શોધે છે. જરૂર, પણ જ્યાં છે
જેમ કઈ શરાબ પીએ અને છેડે સમય ત્યાં શોધે.
ગરમી આવવાથી બકવાદ કરે અને શક્તિનાં એક બુટ્ટી સાંજે જાહેર રસ્તા પરના દીવા
A બણગાં મારે, પણ અસર પૂરી થતાં જ એ નીચે સંય શોધતી હતી. કેકે પૂછયું: “માજી,
આ ગબડી પડે. એવા ધૂર્ત ગુરુઓ પણ કહે કે શું શોધે છે ?” “સય.”
તમારે જે કરવું હોય તે કરી લે, પણ મારી પેલા ભાઈએ ફરી પૂછયું: “આ રસ્તા પર પાસે આવશે તે તમારું કલ્યાણ થઈ જશે, હું તમારી સેય કયાંથી પડી?”
તમને વૈકુંઠમાં લઈ જઈશ. માજીએ કહ્યું “તું સમજે નહિ. સોય તે એમ કહેવાના કાઈનામા હિમત છે કે તું ઘરમાં પડી હતી પણ કોઈએ મને કહ્યું કે જ્યાં
આવા ખોટા ધંધા કરે છે માટે તું અસ્પૃશ્ય છે. પ્રકાશ હોય ત્યાં શોધવું એટલે આ પ્રકાશ પાસે સાચે ગુરુ એ કે જે કહે કે અજ્ઞાનથી આવી છું.’
તે ભૂલ કરી, તે તારા મનનું સ્વાથ્ય ગુમાવ્યું
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
દિવ્યદીપ છે, મારું કર્તવ્ય તે માત્ર તારા સ્વાસ્થમાં આ એ મેગસમ્રાટ છે કે એને મળવું એ પણ આવતાં આવરણને obstaclesને દૂર કરવાનું છે. જીવનને અમૂલ્ય લહાવો છે.
સાચો ડૉકટર એ કે જે કહે કે તેં આવા મનુષ્યના મનમાં જિજ્ઞાસા curiosity તે ધંધા કર્યા છે તે તારે ઘરે રેગ આવ્યો. જ્યાં પડી જ છે. બાળકોમાં નાની છે, મોટામાં મોટી સુધી તું આ પાપને રસ્તે છોડીશ નહિ ત્યાં છે, પણ જિજ્ઞાસા કયાંક તે છુપાયેલી જ છે. સુધી તને તંદુરસ્તી નહિ મળે. આમ કરે તે લોકોની આંખમાં સિકંદર મોટો હતો પણ સમાજની કાયાપલટ થઈ જાય અને ખરાબી પિતાના કૌતુકમાં એ નાનો હતે. ઉપર પ્રતિબંધ આવે. આખો સમાજ સ્વસ્થ એણે યોગસમ્રાટને પિતાની સભામાં આવવા અને નીતિમાન બને.
નિમંત્રણ દીધું. સ્વસ્થ એટલે શું ? સ્વ એટલે પિતે, સ્થ સમ્રાટનું તેડું આવ્યું અને યોગસમ્રાટ હસી એટલે રહેવું, પિતાનામાં રહેવું, આપણામાં પડ્યોઃ મને શું જરૂર છે? સિકંદર અને બેલાવે રહેવું. તમે નથી પૂછતા? કેમ, સ્વસ્થ છો ને? છે પણ જેને સિકંદરની વસ્તુઓની જરૂર હોય તમારામાં છે ને? આનંદમાં છો ને?
તે એની પાસે જરૂર જાય. મારે સિકંદર મારી આજે મનુષ્ય પોતાનામાં નથી એટલે દુઃખી પાસે છે. હું શું કરવા જાઉં ? થાય છે. પણ જ્યારે એ પોતાનામાં આવે છે આ વાત કરી અને સિકંદર ચંકી ઊઠયા. ત્યારે શું કહે છે?
આધ્યાત્મિકતાનું આ પ્રથમ પગથિયું છે. I am at home.
આ કઈ પૂછેઃ તમને શાની ઇચ્છા છે? . તમે જ્યારે સ્વસ્થ હો છો, પ્રસન્ન હો છો ?
એમ કયારે કહેશેઃ ઇચ્છાની અનિચ્છા ત્યારે તમને પરેશાન perturb કરનારો એવો 1 desire the state of desirelessness. કઇ વિચાર આવતો નથી જેથી તમે થાકી જાઓ. જે ઘડીએ આવી અનભતિ થઈ તે ઘડીએ
જે પોતાનામાં રહે છે તેને કોઈ વિપત્તિ તમે આનંદની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચી ગયા. તમારો. નથી, બહારની વસ્તુની એના પર અસર નથી. આનંદ પણ સ્વસ્થ.
જે પોતાનામાં છે તે safe છે, જે પિતાનામાં બરાબર પેટ ભરીને જમી લીધા પછી મિત્ર નથી તે જોખમમાં છે. જોખમ બહાર જવામાં આવીને આગ્રહ કરે, કહેઃ “સ્ત, તને ગમતું છે, સલામતી પિતાનામાં રહેવામાં છે.
ખાવાનું છે, ચાલ જમવા, થોડુંક પણ ખા’ Roma Rola એ લખ્યું: The less I have ત્યારે તમે શું કહેશે ? “ના, હવે રસવંતી the more I am.
વાનગીઓ હોય તે પણ નહિ જોઈએ. હું બહારની વસ્તુઓ ઓછી છે તે અંદરની તૃપ્ત છું.” વસ્તુઓની પૂર્ણતા છે. બહારની વસ્તુઓ વધી આ તૃપ્તિની ભૂમિકા પ્રાપ્ત થઈ એ ભાગ્યજાય તે ભૂલશો નહિ કે તમારું tension પણ વાન છે. એ ગમે ત્યાં જાય, ગમે તે કરે પણ વધી જશે.
એને કાંઈ જોઈતું નથી, એને કાંઈ અડતું પણ એકવાર સિકંદર વિજય કરવા જઈ રહ્યો નથી. હતે. રસ્તામાં એક મસ્ત ફકીર મળ્યા. ઝાડ આજે દુનિયાના ઘણાખરા ભરેલા માણસે નીચે બેઠા હતા. એના વજીરે કહ્યું: માલિક, ભૂખે મરે છે, કારણ કે અતૃપ્ત છે.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિવ્ય દ્વીપ
સિકંદરે વિચાર કર્યાં: એને મારી જરૂર નથી પણ હવે મારે એની જરૂર છે.
સિક’દર પરઢમાં નીકળી પડયેા. પ્રભાતને સમય હતેા, ઉષાનાં બાકિરણ જગતને ઉષ્મા આપી રહ્યાં હતાં, જઇને જોયું તે મસ્ત ફકીર પ્રકાશમાં કિરણેાથી સ્નાન કરી રહ્યો હતા, શાંત મુદ્રા હતી, આંખેામાં આન ંદની મસ્તી હતી.
સિકંદરે પૂછ્યું : ‘આપને શી રીતે સહાયક થઈ શકું ?”
ફકીરે કહ્યું: ‘જરા દૂર ખસીને હું સૂનાં અમૂલ્ય કિરણમાં નાહી રહ્યો છું, તમે વચ્ચે આવીને પ્રકાશના પ્રવાહને રાકેા છે. '
સિક દર વિચારમાં પડયે : આખી દુનિયા મારા પગ પકડે છે, ત્યારે આ? આ એક જ છે જે કહે છે: ખસી જાઓ.
હવે સિકંદરને પ્રતીતિ થઇ. જે તૃપ્ત છે એ જ સ્વસ્થ છે, એ નિરોગી છે.
રાગ કયાં છે ? ચેતનાના દીપક ઝાંખા થયા અને રાગના પ્રારંભ થયેા. ચેતના ઝાંખી (dim) થવી એ જ રાગ છે.
મડદું કેમ ગંધ મારે છે ? મડદામાં કેમ જંતુની અભિવૃદ્ધિ થાય છે ? કારણ કે ચેતના ચાલી ગઈ.
બાળકા કેમ તંદુરસ્ત છે ? કારણ કે ચેતનાથી પૂર્ણ છે. ચેતનાની પૂર્ણતા એ જ
સ્વસ્થતા.
યુવાની એટલે પૂર્ણ તંદુરસ્તી. જેનામાં ચેતનાની પૂર્ણતા છે એને ન ટેકાની જરૂર છે, ન દવાના સહારાની.
ચેતના જેમ જેમ ક્ષીણુ થતી જાય છે તેમ તેમ રાગનું આગમન થતું જાય છે. એકનું જવું અને ખીજાનું આવવું. થાક લાગે, પાચન શકિત ઘટતી જાય, જીવનનેા ઉત્સાહ અદૃશ્ય થતા
૧૧૫
જાય–આમ ચેતનાની ક્ષીણતાની અસર દેહ
ઉપર થાય.
જેની ચેતના પૂર્ણ છે એ એ’શી વષે પણુ
યુવાન છે.
બર્નાડ શે। શાકાહારી હતા. ૯૩ વષે પણ તંદુરસ્ત હતા અને કાર્યાં કરતાં કરતાં, જગતને નવું આપતાં આપતાં ચાલી નીકળ્યા.
અહીંના ધર્મસ્થાનકેાના વૃદ્ધો જોયા? એઠા ખેડા ચિંતા કરે, બીજાના દોષો શેાધે, નકામી વાતે અને વિચાર કરે કારણ કે એમણે માત્ર દેહ દમન કર્યું, એમની ચેતનાની દિવ્યતાને વિકસિત કરવા કશું જ ન કર્યું. આખી જિંદગી પૈસાની (પસ્તી) રાશિ ભેગી કરવા, ભેગી કરીને છુપાવવા, પુત્ર અને પાત્રને આપી જવા ખાતર અનેક ધ ધા કર્યાં, સારાં ખેટાં કામ કર્યાં, હિસાબના
એ ચાપડા રાખ્યા અને એમાં જ જીવન, મગજ અને તંદુરસ્તી ખલાસ કરી નાખ્યાં ! તમારું' ટેપરેકોર્ડર જરાક બગડે તે એ પણ ખરાખર સારું કર્યા વિના કામ નથી આપતું. તમે એને કેવુ સાચવેા છે ? તમારું કિંમતી ઘડિયાળ બગડી ન જાય, માટે ખીલા ઠોકવાનુ કામ કરતાં પહેલાં અને હાથ ઉપરથી ઉતારી નાખા છે, તે શું તમારું મગજ તમારા ટેપરેકોર્ડર અને ઘડિયાળ કરતાં ય ઊતરતુ છે ? આખું કિંમતી છે?
લેાકેા મગજને કેટલુ સામાન્ય સમજે છે ? કેવી રીતે વાપરે છે ? મગજ બગડયા પછી બિચારા ડૉકટરો પણશું કરે ? કેટલી દવા આપે ? જેમણે મગજ ખરાબ અને ખલાસ કરી નાખ્યું એમને માટે શુ ઉપાય? બગાડો અંદર હોય તે બહારના ઇલાજ શું કામ લાગે ?
માટે હું ડાકટરેને વિનવું છું કે તમારી પાસે જે આવે એને સલાહ આપે! કે અમે તે તમારી તંદુરસ્તી ઉપર આવેલ આવરણને obs
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
દિવ્ય દીપ taclesને દૂર કરવા પ્રયત્ન કરીશું પણ તમે સિકંદરના મનમાં કુતૂહલ જાગ્યું, પૂછયું: તમારી અંદરની તંદુરસ્તી પ્રત્યે દુર્લક્ષ ન કરે. આપ ક્યા પ્રકારથી જીવન જીવો છે? છેલ્લી ઘડીએ એ જ કામ લાગશે. અમારી દવાઓ મસ્તરામે મસ્તીમાં કહ્યું: “બહારની વસ્તુસાથે આત્માની દુઆ લે.
એના સંગ્રહથી અંદરનું તવ ચિન્તામાં ખાલી - સર મણિલાલભાઈ નાણાવટી, રીઝર્વ બેંકના થાય છે. માટે મેં મારી જરૂરિયાત જ ઓછી ભૂતપૂર્વ ડે. ગવર્નર મારા મિત્ર હતા. તેઓ ૯૦ કરી છે. વર્ષની ઉંમરે ગુજરી ગયા પણ જીવનની આખરી “સૂર્યના પ્રકાશમાં જીવું છું, ભૂખ લાગે સંધ્યા ટાણે પણ મારી સાથે ચર્ચા વિચારણું અને ખાવાનું મળી જાય તો ખાઈ લઉં છું, એવી કરતા કે જાણે યુવાન જ વાત ન કરતા તૃષા લાગે અને નિર્મળ પાણી મળી જાય તે હોય ?
પી લઉં છું અને શ્રમ પછી ઊંઘ આવે તે એમને એકવાર પૂછયું: તમે આજ જરા ઢળી જાઉ છું.” સુધી આવી તંદુરસ્તી કેવી રીતે જાળવી શક્યા? શું આંખ બંધ કરવાથી આધ્યાત્મિકતા એનું રહસ્ય તે જણાવો ?
આવે છે? શું અહમ્ બ્રહ્માસ્મિના જાપ જપહસીને કહ્યું “મેં મારા જીવનમાં બ્રહ્મ
વાથી આધ્યાત્મિકતાની અનુભૂતિ થાય છે ? ચર્યનું પાલન કરવા બનતા પ્રયત્નો કર્યા છે. હે ના. જીવનનું ઢાંચું બદલવાથી, વિચારોમાં ૪૦ વર્ષે વિધુર થયો તે આજ સુધી મેં એક જ પરિવર્તન લાવવાથી અને પ્રકાશની પ્યાસ વધારકામ કર્યું. મનને, વાચાને અને ઊર્મિઓને વાથી એ આવે છે. આવેશમાં તણાવા ન દીધાં. આજે મને ૮૫ આ પરિવર્તન ન આવે અને તમે ગુરુઉપર થયાં છે. પિસ્તાળીસ વર્ષ સુધી આ બધાને દ્વારમાં જાઓ કે મંદિરમાં આંખ બંધ કરીને મેં સંભાળ્યાં તે આજે એ મને સંભાળી રહ્યાં બેસે, પ્રવચન શ્રવણ કરે કે પ્રભુ સમક્ષ પલાંઠી છે. આજે મને મનની શાંતિ છે અને તનને વાળીને ધ્યાન લગાવે પણ આંખ સમક્ષ તે સ્વાચ્ય છે તે એનું પરિણામ છે.
એ જ દુનિયા નાચતી હશે જે બહાર નાચે છે. મનુષ્ય જેટલું લાંબુ અને સારું જીવવા
તમારા મન ઉપર ચારે બાજુથી વિચારનું માગે તેટલું જીવી શકે પણ મહત્ત્વ તંદુરસ્ત
આક્રમણ ચાલુ હોય ત્યાં ધ્યાન કેમ થાય ? જીવનનું છે.
મને તો આશ્ચર્ય થાય છે કે તમે કેમ જીવી આ તંદુરસ્તી કયાંથી આવે છે ? ચૈતન્ય- શકે છે ? માંથી આવે છે. ચૈતન્યને પ્રકાશ બહારની વસ્તુ
તમારી ઊર્મિઓ ઉપર કેટલા આઘાત અને એથી જરા ઝાંખે dim બને છે, એના તેજ પ્રત્યાઘાતો થઈ રહ્યા છે? જે tensionના વિચારઉપર જરા આવરણ આવી જાય છે પણ નષ્ટ માત્રથી મગજની નસ તૂટી જાય એવું અને નથી થતો. આવરણ દૂર થતાં એ પાછો ઝગ- એટલું tension છતાં તમે એમાં જીવી શકે મગી ઊઠે છે.
છો એ તમારી અપૂર્વ સહનશકિત છે. એકત્રીસ વર્ષના યુવાન સિકંદરને થયેલું - Tension કેમ ? તમારે થવું છે સુખી. કે તંદુરસ્તી અને મસ્તી તો આ મસ્તરામની સુખી થવા માટે તે વસ્તુઓનો સંચય કરે છે છે. હું તે એકત્રીસ વર્ષે પણ થાકેલે લાગું છું. અને એ સંચય જ તમને દુઃખી બનાવે છે.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિવ્ય દીપ
૧૧૭ સુખ શોધવા નીકળનાર જ અંતે દુઃખી થઈ સંવાદમય સંગીત. જ્યાં સંગીત છે, ત્યાં પાછો ફરે. -
શકિતનો સંચય છે. કેગ દ્વારા આંખથી, કાનથી, સિકંદર બે ઘડી શાંત પડે એટલે ફકીરે વાણી અને વિચારોથી થતા શકિતને દુર્વ્યય પૂછ્યું: “કયાં જાઓ છો?” “દેશને જીતવા જીતીને leakage અટકાવો. શું કરશો?' પછી “બીજા દેશને જીતવાને “પછી યોગ છે ત્યાં ભેગ નથી. ભેગથી મનુષ્ય શું? ” “ પછી ત્રીજા દેશને જીતવાને.” “અચ્છા, કદી સુખી થયે છે? યોગમાં સ્કૃતિ છે તે આ બધાને જીતીને શું કરશે?”
ભેગમાં થાક છે. શકિતને બહારથી લાવવાના સિકંદરે કહ્યું: “પછી હું શાંતિમાં જીવન વિચાર કરતાં, ચાલુ થતાં શકિતનાં દુર્વ્યયને વિતાવીશ.”
બંધ કરો. ભલા માણસ, જે આ બધું કરીને તું મન, વચન અને કાયાના સંવાદમાં ઊભે શાંતિ જ ચાહે છે તે આજથી જ શાંતિમાં થતો વિસંવાદ જાગૃતિથી અટકાવવો એનું નામ જીવન જીવવા તને કેણ રોકે છે ?'
જ સાધના છે, એ જ સાચે એગ છે. - સિકંદરના સમાજમાં આ વાત ન આવી
સાધના એટલે શરીર સાથે ચૈતન્યને સંવાદ એટલે એ બિચારો બત્રીશ વર્ષની ભરયુવાનીમાં રહેવું જોઈએ. પ્રત્યેક પળને જાગૃતિપૂર્વક દ્રષ્ટા જ ચાલ્યો ગયે !
ભાવથી જેવી અને માર્ગમાં આવતા અંતરાને The less I have the more I am. obstaclesને દૂર કરવાં એ સાધકનું પ્રણિધાન છે. જેની પાસે સંગ્રહ છે એ સુખી નહિ પણ
જે યોગમાં તંદુરસ્તીની શકિતને અનુભવી દુઃખી છે. કારણ કે સંગ્રહ કરવામાં મન ઉપર જે ભાર અને તાણ રહે છે એના નીચે એ જીવ
રહ્યાં છે, જે સ્વસ્થ છે એ જ પિતાની રક્ષા કરી
શકે છે. દબાયેલે જ રહે છે.
“દવામાં જ શકિત છે, એથી જ મનુષ્ય આવા દુઃખીયાને જોઉં ત્યારે હું કહું કે
બચી શકે છે–આ માન્યતા ચિકિત્સકેએ તેડમનને શાંત કરવા પ્રાર્થના કરે, તે શું કહે ?
વાની છે. મને મરવાની ફૂરસદ નથી તે પ્રાર્થના કરવાની
આ કામ તમારું છે, તમારે દરદીઓને કયાંથી હોય?
કહેવું પડશે. | Tensionને દૂર કરવા હું તમને એ કહેવા ચાહું છું કે તમે સ્વસ્થ બને, તમે તમારામાં
જેમ સાચે ગુરુ ભકતને કહે કે તમારા રહો.
મનની તંદુરસ્તી હું ન આપી શકું પણ એના જ્યાં તમે તમારામાં આવ્યા, સ્વમાં સ્થિર
ઉપર આવેલ વિકાર, પરિગ્રહ, emotional થયા પછી જીવન પ્રસન્નતાને પમરાટ ન બને ? stressના આવરણને દૂર કરવામાં માત્ર મદદગાર
જે તન અને મનથી સ્વસ્થ છે એને ત્યાં બની શકે. પણ એ ન ભુલાય કે સ્વસ્થતા બિમારી કયાંથી? જે બિમારી એને બારણે તમારામાં છે. આવી ચઢે તો એને સામને કરવા પણ એ
મનો કરવા પણ એ મનની અને તનની તંદુરસ્તી. આ ખ્યાલ શકિતમાન છે.
મળે તે દુર્વિચારથી અને વ્યસનથી મુકત થવાય. યોગ એટલે શું ? મન, વચન અને કાયાનું જે સમાજને આવું જીવન જીવનારા તંદુ
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિવ્યદીપ રસ્ત માણસો મળે એ સમાજ અને એ દેશ મગજ જલદી ગરમ ન થાય. પ્રતિકૂલ પરિઊંચે આવ્યા વિના રહે?
સ્થિતિમાં પણ સ્વસ્થ જ રહે. આજે તમે ડાકટર સમાજને તદુરસ્ત કર- મગજને શાંત કણ રાખી શકે? જેના વામાં ખૂબ સહકાર આપી શકે તેમ છે. કારણ ચિત્તમાં સમજ છે, જેના અંતરમાં ચૈતન્યની કે તમારી પાસે હજારે દર્દીઓ આવે. ગુરુ અને પ્રતીતિ છે. એ વિકટ પરિસ્થિતિમાં પણ સ્વસ્થ શિક્ષકની જેમ તમારું સ્થાન પણ આદરણીય છે. રહી શકશે. મને યાદ છે કે જ્યારે હું સુરેન્દ્રનગરમાં
, આજે આપણું જીવન એક યા બીજા હતું ત્યારે ત્યાંના ડે. Father Stevenson પ્રકારના રોગનું ઘર બની ગયું છે. સમાજમાં દરદીને પહેલાં તંદુરસ્તીનું ભાન કરાવતા પછી
એક પ્રકારની અસ્વસ્થતા છે. આ રેગને, આ તંદુરસ્તી ઉપર આવેલા આવરણને દૂર કરવામાં અસ્વસ્થતાને દૂર કરીને સહુએ પરમ ચૈતન્યની સહાયક બનતા.
સ્વસ્થતા પ્રાપ્ત કરવાની છે. . - હા, પણ બીજાને સહાયક બનતાં પહેલાં તમે તમને સહાયક બને.
આ આનંદનો આવતા જન્મમાં નહિ પણ શિક્ષક, ગુરુ અને કટર રોગી ન હોય અહીંથી જ, આજથી જ એની અનુભૂતિ કરી પણ તંદુરસ્ત હોય. તંદુરસ્તી એના અણુઅણુમાં શકીએ એ માટે સ્વાથ્યની રક્ષા કરો એવી વ્યાપેલી હોય. જે ખુદ અજ્ઞાની છે, રાગી છે, પ્રાર્થના.
સંપૂર્ણ વ્યસની છે અને જરાજરામાં આવેશમાં આવી જતે હોય એ બીજાને શાંત કરવાનું, પ્રેરણા
પ્રેમ અને વાસના આપવાનું, દિલાસો દેવાનું કામ કેમ કરી શકે ? તું મને પ્રેમ અને વાસના વચ્ચેનું અત્તર
બહારની દવાથી દરદીને સારે કરી શકે તે પૂછે છે તે આટલું નથી લેઃ પણ કેટલે સમય? દરદી સારે થાય પણ પાછો પ્રેમ નિઃસ્વાર્થ હોય છે, વાસના સ્વાર્થ પૂર્ણ માંદે પડતાં વાર ન લાગે. કારણ કે એ જ્યાં હોય છે. જાય ત્યાં એનું દર્દ લઈને જ જાય, એના તનની પ્રેમ નિરપેક્ષ હોય છે, વાસના સાપેક્ષ સાથે મનનું tension સાથે લેતે જાય.
હોય છે. એ ડોકટર સાચે જે દવા સાથે પિતાના પ્રેમને પ્રકાશ ગમે છે, વાસનાને અંધકાર ચિન્તનમાંથી પણ આપે છે; એ એવી અસર કરે ગમે છે. કે દરદીને પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહન મળે.
પ્રેમને માતાની આંખ હોય છે, વાસનાને જિંદગી સુંવાળી શૈય્યા નથી પણ શ્રમભર્યો ગીધની આંખ હોય છે; પ્રેમ વિશાળતાને પ્રવાસ છે. મોટી ગાડી, પિચી પથારી, સુંવાળા આવકારે છે; વાસના સંકુચિતતાને આવકારે વચ્ચે શરીરને પિલું બનાવી દેશે. થોડા સમયની અનુકૂળતા લાંબા સમય માટે પ્રતિકૂળતા બની પ્રેમ ગતિ આપે છે, વાસના ગતિ અવધે રહેશે. તમારે વિલાસ વિકારને લાવશે અને વિકાર તન-મનને વિનાશ કરશે.
પ્રેમમાં ત્યાગ હોય છે, વાસનામાં લેલુપતા - તનનું સ્વાથ્ય જાળવો છો તેમ મગજને હોય છે. પણ શાન્ત રાખો. ડેકટર એ જોઈએ જેનું
સૌરભ'માંથી : ચિત્રભાનુ
છે.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવતી કાલના નાગરિકોને - ( નોંધ : શ્રી. કે. દ. એ. વિદ્યાર્થી સંઘના ઉપક્રમે રવિવાર તા. ૧૦-૧-૭૧ ના સવારે વર્લ ડેરીના વી. આઈ. પી. હાલમાં પૂ. ગુરુદેવશ્રી ચિત્રભાનુએ “આવતી કાલના નાગરિકોને ” એ વિષય પર આપેલ પ્રવચનનો ટૂંકો સાર. )
આજે ઘણું ખરા રાજદ્વારી પુરુષે સત્તા અરે slum (ઝૂંપડપટ્ટ) પાસેથી ગાડી પસાર અને અંગત સ્વાર્થની વિચારણામાં ગૂંચવાયા થતી હોય તો એ દશ્ય તમારા આનંદને ભૂલાવી છે, કેટલાક ધર્મગુરુઓ બેન્ડ, આમંત્રણ ન દે માટે આવું નથી જેતા? પૂર્વ જન્મમાં પત્રિકાઓ, ઓચ્છવ અને પિતાના નામના ખરાબ કર્મ કર્યા છે એટલે બિચારા ભગવે મકાન બાંધી સસ્તી કીર્તિ મેળવવા હડી કાઢી છે કહી કેવું આશ્વાસન મેળવી લે છે? પણ રહ્યા છે, માબાપ માની બેઠા છે કે સંતાનને મંદિરમાં જાઓ ત્યારે પ્રસાદ ધરી ડાહ્યા થઈને એક મોટી ગાડી આપીશું, બંગલે અને સંપત્તિ કેવા બેસી જાઓ છો ? કરુણું કયાં છે, મંદિરમાં આપીશું એટલે આપણું કર્તવ્ય પૂરું થશે, અને કે ઝૂંપડામાં? સૌ પિતાની આસપાસ અનુકૂલ શિક્ષકે જીવનને ઘડે એવું સાચું શિક્ષણ વાતાવરણ ગોઠવી દે છે જેથી બીજુ જેવું ન પડે. આપવા કરતાં ટયુશનમાં કમાણી અને કલાકો
ધર્મગુરુઓ પિતાની આસપાસ સુખી ગણીને દિવસો પૂરા કરે છે– આમાં યુવાનના
માણસે રાખે, બેન્ડ વગડાવે, ઉત્સવ કરાવે માનસની માવજત કેણ કરે?
અને પત્રિકાઓ છપાવે ત્યારે વિચાર આવે કે યુવાનેમાં સ્વાર્પણની ભાવના નહિ જાગે,
ગરીબાઇ કયાં છે? હૈયામાં સદાચાર પ્રત્યે આદર નહિ જાગે,
મિનિસ્ટ પાર્ટી એ ઊડાવે ત્યારે બહાર માબાપ, શિક્ષક અને ગુરુજને પ્રત્યે પૂજ્યભાવ
એંડું ખાનારને યાદ પણ ન કરે. નહિ જાગે તે દેશનું ભાવી ઉજજવળ નહિ હોય. આજે તમારી નજર સામે જે બને છે
- દર શું બની રહ્યું છે તે સામે નજર
૧ નાખવા કેઈ તૈયાર નથી. તમે નજર નાખે કે તેની તમારા ઉપર અસર થાય છે. પણ જે દૂર સુદ્દર હિંસા બને છે તેની સાથે જાણે તમારે
કે ન નાખે પણ તમારાથી દૂર જ બની રહ્યું છે કઈ જ સંબંધ નથી. વિયેટનામમાં જે બની
તે બંધ થવાનું નથી. નહિ ચેતે તે એમાંથી
બળ રહ્યું તેના માટે તેના મનમાં વિષાદ અને
અને bloodshed થશે, ધર્મગુરુની વેદના છે? અત્યારે આપણે વાત કરી રહ્યા
ઠેકડી થશે, ધર્મસ્થાનેથી યુવાન યુવતીએ છીએ ત્યારે પણ યુવાને કપાઈ રહ્યા છે ! છે
વિમુખ થશે. કેઈનેય ચિન્તા કે ગ્લાનિ ? Our technology
જીવનમાં બે જાતની દષ્ટિ કેળવવાની છે.
ગાડી ચલાવવાની હોય તે આગળ જેવું પડે is so advanced that we kill at a distance and insulate our consciences છે અને reverseમાં પાછળ લેવી હોય ત્યારે by the remoteness of it all. આજે પાછળ જેવું પડે. પણ જેને જવું છે. આવતીકાલ વિશ્વના બનાવોથી જાતને છુટી પાડી સી તરફ અને દષ્ટિ ભૂતકાળ તરફ રાખે છે તે ચૈતન્યને જ છેતરી રહ્યા છે. મુંબઈમાં દુધ આગળ કેમ વધી શકશે? પીનાર કદી કઈ વિચાર કરે છે કે એમના જ પહેલાના જમાનામાં શું જાણેજલાલી હતી કારણે દર વર્ષે સાઠ હજાર ભેંસે અને પચાસ તે યાદ કરે છે પણ તમે કયાં જઈ રહ્યા છે હજાર તાજા જન્મેલા પાડા કતલખાને જાય છે! તેને તે વિચાર પણ નથી કરતા.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિવ્યદીપ આવતી કાલના યુવાન અને યુવતીઓને વધાર્યું તે બીજાએ અંધારું ભગાડયું. દરવા માટે એમનાં જીવનમાં કઈ વસ્તુ ઉપ- બન્નેની દષ્ટિ જૂદી હતી. જેની પાસે યેગી છે તેને વિચાર મુખીએ, વડીલોએ અને વિચાર છે તે સર્જક છે; એ જ દેશને, સમાજને, નેતાઓએ કરવાનો છે.
સ્વને માર્ગદર્શન આપી શકે છે. પ્રકાશ લાવ્યા અને યુવાનોએ વિચાર કરવાનું કે આપણું તે મહામંત્રી બન્યા. ઉત્તરદાયિત્વ દેશ સમાજ, ધર્મ અને પિતાને આપણાં યુવાનો અને યુવતીઓએ વિચાર માટે શું છે ?
કરવાને છે કે આપણી પાસે ભણતર છે, શકિત જૂની પેઢીએ ઊગતી નવી પેઢીને વિચાર છે તે એનાથી દેશમાં chaosનું અવ્યવસ્થાનું કરવાને છે અને નવી પેઢીએ પિતે દેશને કેવી ઘાસ લાવશું કે વ્યવસ્થાને પ્રકાશ ? રીતે ઉપયોગી થઈ શકે, પિતાનું ધ્યેય (Mission) જે ચારે તરફ અવ્યવસ્થા ઊભી કરવાની કેવી રીતે પૂરું થાય તેને વિચાર વિનીમય હોય, ભાંગફેડ કરવાની હોય, વિકૃતિનું પ્રદર્શન કરવાને છે.
જ કરવાનું હોય તે સમાજ ઊંચે કયાંથી વૃદ્ધોએ પ્રેરણા આપવાની છે, યુવાનોએ
આવશે? વિવેક આવે પછી મનને suppress પિતાના કર્તવ્ય પ્રત્યે વધારે સલક્ષ બનવાનું છે. દબાવવું નથી પડતું પણ મન સમજણથી sublime
માબાપ દીકરાઓને બધું આપશે પણ જે ઊર્ધ્વગામી થાય છે. વિચાર નહિ આપે તે આપ્યું ન આપ્યા બરાબર
દરેક યુવાન અને યુવતીને ઘરમાં એવું છે. એમને એવા વાતાવરણમાં મૂકે કે વિચાર
વાતાવરણ મળવું જોઈએ કે આ દેહ અને આત્મા કરતા થાય. તમે એમને વિચાર કરતા કરે.
તલવાર અને પાનની જેમ એકબીજાની સાથે આજે પરદેશમાં ભણતા તમારા સંતાને વર્ષો રહે છે છતાં ભિન્ન છે. આ ભિન્નતાનું જ્ઞાન પછી પાછા ફરશે ત્યારે તેમની પાસે કર્યો આધ્યા- નાનપણથી આપવું જોઈએ. ત્મિક વારસો હશે? આવતી કાલ તો એમના
આજે આ જ્ઞાન ન આપવાથી બાળકને હાથમાં હશે ને? તે વખતે તમારી સંસ્કૃતિનું જે કાંઈ આપ તે ઓછું પડે છે. શું થશે? તેમને માટે શું કર્યું?
પિતાના દીકરાઓ જીવનને કયા ધોરણથી આજે બધે હરીફાઈ competition ઊભું સમજે છે તે જોવા શ્રેણિક રાજાએ બને દીક- થયું છે. પછી એ કપડાનું હોય કે મકાનનું રાઓને એક સિક્કો આપ્યો અને કહ્યુંઃ આ હોય; વૈભવનું હોય કે વિલાસનું હોય. આ સિક્કાથી એવી વસ્તુ લઈને આવે જેથી ઘર હરીફાઈને અંત કયાં ? આ કયાં? અંતે ભરાઇ જાય.
માનસિક દરિદ્રતા misery જ આવવાની. એક જઈને ઘાસ લઈ આવ્યો અને ઘર જે માણસ પ્રલેનમાં તણાય એના જીવઘાસથી ભરી દીધું. બીજે વિચાર કરવા લાગ્યુઃ નમાં સતત દ્વિધા જ આવે છે.
મારા બાપુજી કચરો ભરવાનું તે ન જ કહે.” પણ જે આત્માને દેહથી ભિન્ન સમજે છે એટલે મીણબત્તીઓ લઇ આવ્યો. સંધ્યાકાળે એના જીવનમાં સંતેષ પણ છે અને પિતાનામાંથી દરેક ખૂણાઓમાં મીણબત્તી મૂકી પ્રગટાવી. અર્પણ કરવાની ભાવના પણ છે. સાંજે શ્રેણિક આવ્યા અને જોયું તે એક ઘાસ ૧૯૬૫ની વાત છે. બેરસદ પાસે ગંભીર લા, બીજે પ્રકાશ લાવ્ય; એકે અંધારું નામના ગામમાં ચાર વર્ષની સુકુમાર બાળા
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિવ્ય દીપ સંડાસ જતાં ઊંડા ખાડામાં લપસી ગઈ. ૪૫ સંસ્કૃતિ અને આધ્યાત્મિકતાથી દૂર ને દૂર ફિટ ઊંડે કુ, અંદર જવાની કોઈની હિંમત જતા જાય છે. નહિ. બાળાને બચાવવા માટે બૂમાબૂમ ખૂબ આની સામે સમાજ આંખમિચામણાં કરે થઈ પણ પ્રયત્ન કઈ નહિ.
કેમ ચાલશે ? યુવાનોને કહો કે તમે તમારે બાજુમાં ઊભેલા નવયુવાન શશીકાન્તને રસ્તે જાઓ અને અમે આંખ બંધ કરી અમારો થયું કે ઉપદેશથી, ઘાંટા પાડવાથી નહિ ચાલે, જન્મારે સુધારી લઈશું તો એવું બનવાનું નથી. બાળાને બચાવવી હશે તે કઈકે અંદર ઊતરવું જે આપણી સામે છે એમના પ્રત્યે આપણું પડશે. એ તરત વિષ્ટામાં ઊતર્યો. છાતી સુધી ઉત્તરદાયિત્વ છે. માટે જે ત્યાગ કરી શકે, ડૂબી ગયે. બાળાને શોધી ઊપરથી લટકતા અર્પણ કરી શકે, જીવનના મૂલ્ય સમજી શકે, દેરડાને હાથમાં લઈને એ ઉપર ચઢવા ગયો એવા યુવકે તૈયાર કરવા પડશે, નાનપણથી જ
ત્યાં દોરડું તૂટયું અને શશીકાન્ત અને બાળા એમને વિચારોની પાંખ આપવી પડશે. પાછા મળના કૂવામાં પડયાં ! પણ હિમ્મત ન થેડો સમય કાઢીને પણ નાનપણથી પરોક્ષ હાર્યો. અંતે એ છોકરીને ખભા ઉપર મૂકી રીતે indirectly વિચાર આપતા જાઓ અને બહાર આવ્યું.
સાથે સાથે જે કહો તે કરી બતાવો. કેકે પૂછયું: તને આ વિષ્ટામાં પડતાં આજે છોકરાઓ વડીલેને કહે છે કે તમે આંચકે ન લાગે ત્યારે શશીકાન્ત કહ્યું: “મને અમને ઉપદેશ ન દે. કારણ કે ઉપદેશ દેવાનું નાનપણમાં એવા સંસ્કાર મળેલા કે આ દેહ કામ સહેલું બન્યું છે. મળથી ભરેલું છે, અંતે નષ્ટ થવાનું જ છે તે છોકરાઓ ઘણું જ લાગણીશીલ sensitive એનાથી થાય તેટલું સારું કરી લે.
છે, એ તરત ગ્રહણ કરી શકે છે. તમે કહો તે મળથી ભરેલું આ શરીર કઈને બચાવવા એમને લાગી આવે છે. જે બુદ્ધિના જાડા હેત માટે બીજાના મળમાં પડતું હોય તે શું ખોટું? તે અસર ન થાત. એમનાં હૃદયતંત્ર તાજા છે,
“ આજે મને કો'કનું જીવન બચાવવાનો એ પકડી લે છે. જે અવસર મળ્યા એ અવસર કદાચ કરોડ હવે એમને શું આપવાનું? ઉપદેશ નહિ રૂપિયા ખરચું તે પણ નહિ મળે.”
આચરણ. * આજે આ સ્વાર્પણની ભાવના આપણું માબાપ શું કરે છે? નીતિની કથા વાંચે, યુવાન વર્ગમાંથી લુપ્ત થતી જાય છે.
કહે કે આમ કરે અને તેમ કરે. પણ આધુનિક કપડાંઓનું, ફેશનનું આકર્ષણ આચરણમાં? એટલું બધું વધી ગયું છે કે શરીર વાળવા એક દીકરાને બાપાએ કહ્યું કે તારે કહે તે તૈયાર નથી. શરીર વાળ્યા વિના, nightclub માં જવું નહિ. દીકરાને થયું કે કપડાંને કરચલી પાડયા વિના મળતું હોય તે nightclub શું છે એ તો જઈ આવું. એક બરાબર છે. નહિતર hippie હમ્પી થઈને ફરવું રાત્રિએ એ ચોરીથી ગમે અને અંદર પેઠે તે કબૂલ છે. શ્રમ કર નથી.
પહેલાં શું જોયું? “બાપા” ! આજે દેશમાં એક બાજુ ધર્મના ઓચ્છવ ત્યાગની વાત કરે પણ પ્રદર્શન ભેગના થઈ રહ્યા છે, બીજી બાજુ યુવાનનાં વિચારનું કરે, સાદાઈની વાત કરે પણ ફંકશનમાં અમૂલ્ય ધન ઓછું થતું જાય છે અને તેઓ ઝાકઝમાટ અને શ્રીમંતાઇનું પ્રદર્શન કરો તો
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
યુવાન વર્ગને શું થાય ? આ તમારે ત્યાગને ધર્મ છે? તમારી આસપાસ લેાકેા રેટલાના ટુકડા માટે ટળવળતા હાય, બાળકાને ઢાંકવા વસ્ત્ર ન હાય, એવી જીવનની કટુતા અને કઠોરતા વચ્ચે પણ તમે મજા કરી શકે છે ! શું દયાળુ તમારૂ હૃદય છે?....” યુવાના મેલે નહિં કારણ કે મર્યાદા જાળવવી છે પણ અંદર માંથન તા ચાલુ જ છે. જે ઉપદેશ દેવામાં શૂરા છે એ આચરણમાં નમળા છે.
તમે જે ખાલેા તેની અસર થતી નથી. કારણ કે એમને તમારા પ્રત્યે આદર રહ્યો નથી.
જ્યાં આદર નથી ત્યાં ઉપદેશની અસર નથી. આદર મેટામાં મેાટી વસ્તુ છે. બાળકાને થવુ જોઇએ કે માપુજી જે કહે તે બરાબર છે.
આદર છે તે અમલમાં મૂકવાની મજા છે. આદર નથી તે કંટાળા છે. પરિસ્થિતિના દખાગુને લીધે તમારા કહેવાથી કરે પણ અંદર ઉલ્લાસ કે ઉત્સાહ નથી.
આ આદર જગાડવા ઉચ્ચાર, આચાર અને વિચારમાં જે અંતર પડયું. છે તે તમારા ખાતર નહિ પણ તમારા સ ંતાનેા ખાતર પણ ઓછુ કરવુ પડશે.
એવુ' પણ સ્વિટ્ઝરલેન્ડમાં જીનીવામાં એક જૈન ગૃહસ્થનુ ઘર છે જયાં ઘરમાં દારૂ કે માંસના પ્રવેશ પણ નથી.
શુ' આચરણની અસર બાળક ઉપર નથી થતી ? તે એમનાં મળકા પણ એની સામે પણ ન જુએ. પણ આજે તેા અહીં ઘણાં ઘરામાં દારૂની બાટલીએ જ નહિ, bar પણ આવી ગયા છે. જમાને એવા આવ્યા છે કે સોંપત્તિ આવવાની પણ સ ંસ્કૃતિ અને બાળકો ચાલ્યાં જવાનાં. જેને માટે તમે કાળાધેાળા કરી છે. એ વાપરનારા હાથથી જવાના.
સાચું કહું?મેટા મેાટા મહેલામાં મે'
દિવ્ય દીપ ખડેર જેવાં દિલ જોયાં છે, નિસાસા નાખતા મા-આપ જોયાં છે. કારણ કે જે સમય યુવાનેને આપવાના હતા તે આપ્યું નથી.
હવે જે કાંઇ કહેવાનું છે તે કહેવા માટે ઉતાવળ ન કરે, experiment કરે. મહિનાઓ સુધી જીવનમાં ઉતારે.
કરાઓને દાખલા example જોઇએ છે. જીવ'ત વસ્તુની જેટલી અસર છે એટલી પુસ્તકાની નથી. નેપોલિયને કહ્યુ હતું કે હજાર પુસ્તકાની ખરાખર એક મા છે, કારણ કે હજાર પુસ્તક ખેલ ખેલ કરે છે જ્યારે મા જીવી બતાવે છે અને પાંચસે શિક્ષકની ખરાખરમાં એક ખાપ છે કારણ કે ખાળક ખાપનું અનુકરણ કરે છે.
આવતી કાલના નાગરિકને સવાનુ કામ સહેલું નથી. પથ્થરમાંથી પ્રતિમા કંડારવી હોય તેા શિલ્પીને કેટલા જાગૃત રહેવું પડે છે? કેટલી જાતનાં ટાંકણા હાથમાં લેવાં પડે છે ? તા માટીમાંથી માનવ બનાવવાના છે, આત્મામાંથી પરમાત્મા બનાવવાના છે. શુ એને માટે કાંઇ નહિ કરે ? માત્ર Honorary Parents અની જીવન પૂરું કરશે! ?
જે સમાજના નાગરિક સારા નથી એ સમાજનું ભાવિ ઉજ્જવળ નથી. .
આજે સમાજમાં જે વિકૃતિ દેખાય છે એમાં જૂની અને નવી પેઢી, અન્ને પેઢીને દોષ છે. જૂનીએ આચારમાં બતાવ્યું નથી અને નવીએ ભાવિ અ ંગે વિચાર કર્યાં નથી.
જેનુ' foundation મૂળ સારું નથી એનું construction સર્જન સારું કયાંથી હાય ?
હવે એવું foundation નાખવાનું છે કે ધરતીક'પ થાય તા પણ પાસે હાલી ન જાય.
હવેના દસ વર્ષ માં ઘણા આંચકા આવવાના છે. સ`પ્રદાયની માન્યતા ભલે તૂટે પણ જીવનનાં મૂલ્યા બરાબર સમજાવવા જોઈએ.
( અનુસધાન કવર પેજ ૪ પર)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
The world moves on, depending on the bulwarks furnished by those who silently execute their duties, not by those who go on receiving addresses of honour. It is by the mute sacrifices of the former that the world is sustained !
“Lotus Bloom" by : Chitrabhanu
“SANGHVI BRAND” INDUSTRIAL QUALITY COPPER, BRASS SHEETS AND STRIPS :
Buy the Best.
Manufacturers :
THE P. T. C. SANGHVI CO.
110, Shivaji Nagar, POONA-5.
Grams : SANGHVICO'
Phone : 56578 (P. B. X.)
54198
Sole Selling Agents :
M/s. ALLIED METAL
COMPANY 94, Kansara Chawl, Bombay-2. Phone No. 331263 and 334979
GRAM: “BRASSTRIP"
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ તા. 1-2-71 " - : દિવ્ય દીપ રજી. ન. એમ. એચ. સ્પર ચિંતન કણિકાઓ રાત્રિએ વીજળી પડતાં એના ઝબકારામાં જે (નોંધઃ પૂ. ગુરુદેવ ચિત્રભાનુ મહારાજશ્રીએ વરલી : દેખાઈ ગયું એ પાછું અંધારું થતાં જોયેલું ન જોયેલું નથી બનતું. જે જોયું તે મનમાં વસી દેરાસરમાં આપેલ પ્રવચનમાંથી મેળવેલ કણિકાઓ) ( ગયું. એમ ભેદજ્ઞાનની અનુભૂતિ થતાં જે સુખી થવા માટે સાધન જ નહિ, પણ , શાંતિની જરૂર પડે છે. તમે શું કર્યું. સુખી - અનુભવાયું તે કદી વિસરાતું નથી, ભૂલાતું નથી. થવા માટે શાંતિ લેવાને બદલે સાધનેને સંગ્રહ [અનુસંધાન પાન 122 થી ચાલુ ] કરવા માંડયો. સાધને આવ્યાં પણ શાંતિ વિનાનાં સંસારી બાળકના માબાપને એના ચારિત્ર્યથી એટલે સાથે થોડી ચિંતા પણ લેતાં આવ્યાં. આત્મસંતોષ છે કે એક છોકરો છે પણ નામ ઘરમાં એરકન્ડિશન આવ્યું. બારી બંધ કરી. રાખશે. પણ જેણે સંસ્કાર સિંચન કર્યું નથી શીતળતાને આનંદ અનુભવ્યો. એકાએક વિદ્યત એને તે મૃત્યુ વખતે પણ ભાર જ સહ રહ્યો! પ્રવાહ બંધ થયો અને ગરમીની અશાંતિ ઊભી યુવાનેએ પોતાના ચારિત્ર્યનું બાંધકામ થઈ! ઘરમાં ગાડી આવી, હવે બસમાં જવાને બરાબર કરવાનું છે. જેટલા પ્રમાણમાં આ દલે ગાડીમાં જવાની ટેવ પડી, ગાડી બરાબર બાંધકામ મજબૂત હશે એટલા પ્રમાણમાં દેશ ન ચાલતાં જ્યાં જવું છે ત્યાં ન જવાતાં મનમાં સમાજ ઊંચે આવશે. અગવડતાની અશાંતિ ઊભી થઈ! સાધના 1 ધ્યાન રાખજો કે ચૈતન્ય અને દેહ જુદા કારણે તકલીફ ઊભી થાય ત્યારે મનને પૂછે છે. તમે એવું કામ ન કરો જેથી આત્મા કાળે ભલા, મારે શું જોઈએ છે ? થાય, અને દેહના કામનું પોષણ થાય. દેહને સાધનોનો ઢગલે કે શાન્તિ ! Reme ઘસા આપીને પણ આત્માને ઊજળો રાખવાને mber this that very little is needed છે. છાશ ભલે ઢળી જાય પણ માખણને જાળવી to make a happy life. એટલું યાદ રાખેઃ લેવાનું છે. જિંદગીને સુખી કરવા બહુ જ થોડી વસ્તુની આજે આવા નવનીતની જરૂર છે. આવતી આવશ્યકતા છે. કાલ યુવાનના હાથમાં છે. બહાર કરતાં હવે જેમ મકાન બાંધતાં પહેલાં યેજના અંદરની મહત્તા greatness વધારવાની છે. (planning) હોવી જોઈએ એમ જીવનમાં પણ એકવાર નેપોલિયને અભરાઈ ઉપરથી પડી યોજના હોવી જોઈએ. સંસા૨ શા માટે માંડવો? કાઢવા હાથ લાંબે કર્યો પણ પિતે ઠીંગણું , કયાં સુધી પહોંચવું ? એનું પરિણામ શું હોવાથી પહોંચી ન શકયા. બાજુમાં ઊભેલા આવશે? વિશ્વને શું આપવાનું છે અને શું માર્શલ મન્સીએ પુસ્તક કાઢી આપતાં, હસીને અહીંથી લઈ જવાનું છે. * કહ્યું: "I am bigger than you are હું તમારાથી મટે છું.” જિંદગી પૂરી કરવા માટે નથી. પૂર્ણ કરવા નેપોલિયને તરત જવાબ આપે: "You માટે છે. બે-ચાર કામ કરી આત્મસંતોષ મેળવી are taller than I am તમે મારાથી મોટા જીવન પૂરું નથી કરવાનું પણ આરાધનાથી નહિ પણ લાંબા છે.” જીવન પૂર્ણ કરવાનું છે. ઇદ્રિ અને શરીર Tall અને Bigમાં ઘણે ફરક છે. મોટા અપૂર્ણતાથી વાસી છે, આત્મા પૂર્ણતાને પ્રવાસી થવા માટે લાયકાત કેળવવી પડે છે અને ઊંચા છે. ઘસારે શરીરને લાગે છે, આત્માને નહિ. થવા માટે શરીરને વધારવાનું હોય છે. શરીરની દેહ સ્થળ તરફ લઈ જાય છે. આત્મા સૂકમ તરફ. ઊંચાઈ કરતાં આત્માની મેટાઈ એ મોટી વસ્તુ અવિનાશી આત્મા અને વિનાશી દેહ વચ્ચેના છે. આ મેટાઈ તમે સહુ જીવનમાં મેળવે એવી ભેદની અનુભૂતિ એ જ તે ધર્મ છે. અંધારી શુભેચ્છા. ' * સંપૂર્ણ મુદ્રક, પ્રકાશક અને માનાહ સંપાદ શ્રી ચંદુલાલ ટી. શાહ, લિપિની પ્રિન્ટરી મુંબઈ ન', 2. માં ગાવી, ડીવાઈન લેજ સોસાયટી (દિવ્ય જ્ઞાન સંઘ) માટે કવીન્સ ન્યુ 2830, વાલકેશ્વર મુંબઈ નં. 6 માંથી પ્રગટ કર્યું છે.