Atmanand Prakash Pustak 023 Ank 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531267/1

Page #1

Reg. No. B. 431
श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
श्री
आत्मानन्दप्रकाश
॥ स्रग्धरावृत्तम् ।। सर्वान् पश्यन्तु बन्धूनिव जगति जना भेदबुद्धि विहाय स्थाने पात्रे च कर्तुं वितरणमस कृच्चास्तु बुद्धिर्धनस्य ॥ दीने नना भवन्तु प्रखरधनवतामग्रगण्या हि शश्वद् । * आत्मानन्द प्रकाशं विदधतु हृदये श्रीजिनः श्रावकानाम् ॥
पु०२३ मुं
बीर . २४५२. पौष
आत्म सं.३०
अंक ६ ठो.
म प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर म
વિષયાનુક્રમણિકા. વિષય पृष्ट विषय
पृष्ट १ पयपरहिवाय "ॐ"
R
थ्य वन. ... ૧૩૮ संगठन. ......... १२७७रेन साहित्य विस ४२वानी २ श्रीसिशुशु वर्णन ... ... १२८मास मावश्य:ता. ... ... १४२ विश्वयना अध.. १२५ वर्तमान समाप्यार...
१४७ ४ समलाव............344 यानि ... ... ... १४८ ५ सभा सेवा ... ... ... १३६
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખર્ચ ૪ આના. ભાવનગર-આન દ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં પાડયું ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું. 969999

Page #2

છપાઈ તૈયાર થયેલ અપૂર્વ ગંધ,
“ Tદતરર વિનિશ્ચય પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તા ન્યાયાચાર્ય મહાપાધ્યાય શ્રીમાન્ યશોવિજયજી મહારાજ છે. ગુરૂ - તત્ત્વના સ્વરૂપના સંગ્રહ વાચકોને એકજ ઠેકાણે મળી શકે એવા ઉદ્દેશથી તેઓ શ્રીઍ જેનાગમાનું દિહન કરી પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં તેવા સંગ્રહને રોચક અને સરલ છતાં પ્રોટભાષામાં વઘુ વેલા છે. જેના
ખ્યાલ ત્રિદાન વાચકાને ચના નિરીક્ષણથી આવી શા કો. | સ કૃત ભાષાને નહી જાણનાર સાધારણ વાચકા પણ પ્રસ્તુત ગ્રંથ માટેની પોતાની જિજ્ઞાસા પૂર્ણ કરી શકે તે માટે ગ્રંથની આદિમાં સંપાદકે ગ્રંથના તેમજ તેના કતોના પરિચય કરાવી ગ્રંચના તાત્વિક સાર તથો વિષયાનુક્રમ આદિ ગુજરાતી ભાષામાં આપેલ છે. અને અંતમાં ઉપાગી પરિશિષ્ટો તથા ઉપાધ્યાયજીના અજ્ઞાત એ અપૂર્ણ ગ્રથાના ઉમેરા કરવામાં આવ્યું છે.'
- ખપી મુનિમહારાજે તેમજ ગૃહરાએ મગાવવા સાવધાન રહેવું. દરેક લાભ લઈ શકે તે માટે કિંમત અડધી રાખવોમાં આવી છે. કિમત રૂા. ૩-૦-૦ ટપાલ ખર્ચ જુદુ પડરો. અમારે ત્યાંથી મળી શકશે. (ગ્રાહકોને માહ સુદ ૧ થી મોકલવામાં આવશે.)
* કાવ્ય સાહિત્યના અપૂવ ગ્રથ ”
- “ “ કાવ્ય સુધાકર. કે ( રચયિતા આચાર્ય શ્રી અજીતસાગરજી મહારાજ.) / કાવ્યકલા અને સાહિત્યના એક સુંદર નમુના કે જે સામાયિક રસથી ભરપુર છે, તેવા હૃદયદ્રાવક ૪૭પ વિવિધ કાવ્યના સંગ્રહ ઉપરાક્ત આચાર્યશ્રીની કૃતિના આ ગ્રંથમાં સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. આ ગ્રંથમાં ચાર વિભાગ ૧ કાવ્ય કિરણાવલી ૨ કાવ્ય મુદી, ૩ સિાહિત્યસાર અને શ્રી આનંદધન) પદના કેવ્ય ( કવિતા ) રૂપે અનુવાદ એ ચારના સમાવેશ કરવામાં આવેલા છે. તમામ ( કવિતાઓ) એકંદર સરલ, સુંદર, રસયુકત, હદયદ્રાવક, અને ભાવવાહી કાનો આ સંગ્રહ છે. સામાજીક, નૈતિક, ધાર્મિક વિષયે સાથે પ્રાસંગિક કુદરતી વણ નાથી બનેલા આ કાવ્યો (ાઈને દરેક મનુષ્ય ( જનસમાજ ) ને ઉપયોગી છે. દરેક મનુષ્ય લાભ લેવા જેવું છે. ઉચા કાગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી સુ દર રેશમી કપુડાના પાકા બાઈડીંગથી અલ ત અલિ છે ૪પ૦) સાડાચારસે પાનાને આ ગ્રંથ છે. કિંમત રૂા. ૨-૮-૦ પાસ્ટેજ જુદુ'. મળવાનું ઠેકાણું –* શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા ”—ભાવનગર
પૃષ્ઠ ૫૫૦ શ્રી દાનમટીપ ભાષાંતર. કિંમત રૂ. ત્રણ
શ્રમના ચાર પ્રકાર-દાન, શીયલ, તપ અને ભાવમાં દાનધમ તે સૂપ” છે.
આ દાનધમ નાં ભેદ, તેનું વિરતારયુકત ત્રણ ન, તેના વિશેષ ભદો અને આ દાનધર્મનું આરાધન કરનાર આદર્શ જૈન મહાન પુરૂષાનાં વીશ અદ્ભૂત ચરિત્રો, કથાઓ અને બીજી અ તગત વિશેષ ચમત્કારિક કથાએ આ ગ્રંથના બાર પ્રકાશમાં આપવામાં આવેલ છે.
- આ ગ્રં ચ સાદા ત વાંચવાથી ગમે તેવા મનુષ્ય પણ દાનધર્મ અાદરવા તપુર થાય છે. સુશોભિત રેશમી કપડાના પા કે બાઈડીંગ કરાવી તૈયાર કરેલ છે.
- દરેક મનુષ્યએ પોતાના ઘરમાં–લાયબ્રેરીમાં અને નિવાસસ્થાનમાં તથા મુસાફરીમાં અ} ઉપાણી ગ્રથ રાખવા જોઈએ. કિં". ૩-૦-૦ પટેજ અલગ.'

Page #3

OurOutOutla આત્માનન્દ પ્રકાશ.
।
یییییییی
॥ वंदे वीरम् ॥ का अरई ? के आणंदे ? इत्यं पि अग्गहे चरे, सव्वं हासं परिच्चज्ज आलीणगुत्तो परिव्वए । पुरिसा ! तुपमेव तुम मित्तं किं बहियामिमिच्छसि ? । जं जाणिज्जा उच्चालइयं तं जाणिज्जा , दूरालइयं, जै जाणिज्जा दूरालइयं तं जाणिज्जा उच्चालइयं । , । पुरिसा ! अत्ताणमेव अभिनिगिज्झ, एवं दुक्खा पमुच्चसि ।।
पुरिसा! सच्चमेव समभिजाणाहि, सच्चस्साणाए उवहिए से मेहावी ! मारं तरइ । सहियो धम्ममायाय सेयं समणुपस्सइ ।
आचाराङ्गसूत्रम् ।
पुस्तक २३ मुं. १ बीर संवत् २४५२. पोष आत्म संवत् ३०. / अंक ६ ठो.
પંચપરમેષ્ટિવાચક “ઝ કાર સંગઠ્ઠન.
વર્ણવ્યવસ્થા, अ-अ आ आ आ उ=भो-म्=ॐ १ अरिडत मशवानना ......................... २ अशरिरि=सिद्ध सावानना.............. ....... 3 आयार्य महारापना........... ४ उपआय महारानी.... ५ मुनि साधु महारानी..........
(२गात.) અરિહંતન ૪ લહી અને, શરિરિનેજ આ મેળો, આચાર્યનો મા મળે, તે વિધ બને મા એ કેળ; उपआयन। उ भणे, आ मां मने ओ त तभी, નિંદ્રને જ પૂ મેળવી, કાર બ્રાત નમો નમ:
..........

Page #4

૨૮
શ્રો આત્માનં પ્રકાશ
અભ્યર્થના.
કાર બિન્દુ સ ંયુક્ત, નિત્ય ધ્યાય તિ યાગિનઃ; કામદં મેાદ ચેવ, કારાય નમે નમ:. ગ્ન-ત્ત-આ-૪-લાયનમઃ ૐ નમઃ
*→
વેલચ, તજી,
પરમેષ્ટિ ગુણુ સંક્ષિપ્ત વિવરણુ.
• સિદ્ધ ગુણ વર્ણન. ’
( નાથ કૈસે ગજા બંધ છુડાયા—એ દેશી. ) લવિજન સિદ્ધ ભળે શુભ ભાવે, આતમ નિમલ થાવું. સુંદર આઠ ગુણ્ણાએ અલંકૃત, સિદ્ધ પ્રભુ શીવગામી; એહી ગુણ્ણા આઠ કર્મ અભાવે, પામે પ્રભુ જગસ્વામી જ્ઞાન અને તુ જ્ઞાનાવરણિય, કર્મ ક્ષયે પ્રગટાય; એથી પ્રભુને લેાકાલેાકનું, શુદ્ધ સ્વરૂપ જણાય. કેવલ દર્શન પામે પ્રભુ, કર્માં દનાવરણિય જાવે; લેાકાલાકનુ સર્વ પ્રકારે, સ્વરૂપ એથી દેખાવે. વેદની કર્મ વિયેાગે પ્રભુને, મન્યાયાધૐ સુખ આવે; એ સુખ માધા રહિત અનંતુ, નિરૂપાધિક કહાવે, માહનિક પ્રલય થતાં પ્રભુ, ખ્રુક્ષાયિક સમકિત પાવે; સાદિ અનંત જે "અક્ષય સ્થિતિ, તે માયુ કમ અભાવે, નાશ થતાં વળી નામ કરમના, સિદ્ધ * અરૂપી વખાણા એથી પ્રભુને રૂપ વર્ણ ગ ંધ, રસ સ્પર્શે નહીં જાણા ગાત્ર કરમને જાતાં થકાં શુભ, અગુરૂ લઘુ ગુણ ગાવા; એથી પ્રભુ સિદ્ધ ભારે ડુંળવા કે, ઉંચ નિચ નહી કહાવેા. આતમ વી અને તુ પ્રગટે, કર્મ જતાં મતરાય; એવું નહીં ખળ અન્ય દેવાને, સિદ્ધ પ્રભુજી સિવાય. સિદ્ધ પ્રભુ ગુણ આઠે નિમલ, અલ્પ મતિ અનુસાર; શ્રી સિદ્ધાંત પસાયથી ગાયા, આનંદ હર્ષ અપાર. એ ગુણ જે જીવ ગાશે ભણુશે, ધ્યાન લી જેહ ધરશે; ઉતમ એ ગુણ રૂપ જવાહીર, તે જીવ નિશ્ચે વરશે.
શ
ભ ૧
શ॰ ૨
ભવ છે
ભય ૪
ભ૦ ૫
ભ
ભ॰ છ
..
ભ॰ ૮
શ
શ॰ ૧૦
અપૂર્ણ.

Page #5

૧૨૯
વિશ્વ રચના પ્રબંધ. વિશ્વરચના પ્રબંધ.
( નિવેદન ૧૧ મું ચાલુ.)
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૧૨ થી શરૂ.) –સિદ્ધાંતસારમાં મણીલાલ નભુભાઈ કહે છે કે- મેક્ષ મુલરના કહેવા પ્રમાણે પુરાણના આધારે,(અને ડો. હંટરસાહેબે સુધારીને છપાવેલ હિંદુસ્તાનને ઈતિહાસના આધારે-જે. કો૦ હેખાવ અં૦ પા ર૭૭) સન ૧૮૮૪ લગભગમાં એ વાદ પ્રવર્યો કે જેન એ બદ્ધધર્મની શાખા છે પણ ૧૮૯૯માં તે ભૂલ સુધ રાઈ (એનબીસંટ) ડોલઈરાઈસ. ડોન્ફયુર મી. કલૈંટ. ડે. બુહર, ડે. હર્નલના ટેકાથી જાહેર થયું કે મહાવીર એ બુદ્ધનું અપર નામ છે, તે વાત સત્ય નથી. અને હિંસાની પ્રાચીન પ્રચારક જૈનધર્મના આદિજિન કયારે થયા તે આંકડા મૂકવા કઠિન છે. (પ્રા. ઘ૦ ૧૧૦) પુરાણે કહે છે કે રાષભદેવજી સ્વયંભૂમવંતરમાં થયા છે, તેની ગણના કરવી મુશ્કેલ છે. (ચ૦ ૨૦ ૨૪૮) જૈનોના તીર્થકર ક્રોડે વર્ષ સુધી ધર્મોપદેશ દેતા હતા. આ જેને પૃથ્વીને અનાદિ માને છે. (પ્રાથ૦૧૬)
જેનધર્માનયાથી જ્ઞાની કહે છે કે--સોની જ્યારે સ્વર્ણમહેર ( ગીની)ની વીંટી બનાવે છે, ત્યારે તેમાં સોનું તે સેનાપણે અનાદિ કાળથી છે અને તેજ
સ્વરૂપમાં રહે છે, પણ સ્વર્ણ મહોરના સ્વરૂપને લય થયે કહેવાય છે અને વીટી પણની ઉત્પત્તિ કહેવાય છે. વળી એક ઘર નવું બન્યું, એમ કહીએ તો તેમાં પરાવર્તનને લઈને આરંભ કહી શકાય છે, કારણ કે ઇટ નળીયા માટી લાકડું વિગેરે તો હતા પણ તેને રીતસર ગોઠવવાથી–પરાવર્તનથી નવું સ્વરૂપ બન્યુ. તેને આપણે નવું કહીએ છીએ–અને તેની સાથે અમુક હેતુએ તે પરાવર્તન કરનાર કડીયા સુતાર અને કુંભાર વિગેરે માત્ર ઘરના કર્તા છે એમ પણ કહી શકાય છે. આજ રીતે જગત અનાદિ છે જેને વેદોમાં પ્રવાહથી અનાદિ કહે છે પણ તેમાં ઘણે કાળે ચયાપચય–હાનિ વૃદ્ધિ થાય છે એટલે જેમ આટલાંટિક મહાસાગર ભૂતકાળમાં મોટા ખંડ રૂપે હતું તે હાલ તે જળમય પ્રદેશરૂપે છે એમ ફેરફારો બન્યા કરે છે.
એટલે કે ઈ જગતકર્તા નથી છતાં જે ઉપચારિક જગતકર્તા માન હોય તે પ્રત્યેક જીવ શુભાશુભ પ્રવૃત્તિથી કાલ, સ્વભાવ, ઉદ્યમ, નસીબ અને નિયતિ, વિગેરે પાંચ કારણે પામીને પોત પોતાનું જગત કરે છે તેમજ તે જીવ
જ્યારે પિતાના આઠ ગુણેને આવરણ રહિત કરે છે, ખીલવે છે. એટલે આઠગુણમય અષ્ટમૂર્તિ બને છે ત્યારે પિતાના સંસારનો સંહાર કરે છે. જે અનંતા છે અને તે દરેક પિતા પોતાના કર્મ કાર્યના કર્તા તથા ભકતા છે, બાકી તેથી જુદા કઈ જગત કર્તા નથી.

Page #6

૧૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પર-જીવસામ તરફ વિચારીએ તે પ્રત્યેક જીવ પિતાનું જ ગત કરવાને શક્તિમાન છે અને જીવે તથા અજીવ પદાર્થો હોઈને જ જગતને વ્યવહાર ચાલે છે જેથી ને સમષ્ટિરૂપે કલ્પીએ અને તેના કાર્યના સમુદાયને જગતરૂપ કપીએ તે આ અનંતા જીવને સમૂહજ કાર્ય સમૂહરૂપ જગતને નિયતા છે.
૫૩–શ્રી ઇન્દ્ર નારાયણ મુખપાધ્યાય ('. ર૨ I ઈ ) કહે છે કે–વસ્તુને નાશ થાય છે. એટલે તેનો અભાવ થાય છે એમ માનવુ એ ભૂલ છે. જેમ પૃથ્વી પર ચોમાસામાં આવેલું પાણી ગ્રીષ્મઋતુમાં દેખાતું નથી પણ તેજ પાણું સૂર્યના તાપે વરાળરૂપે બની આકાશમાં મેઘ રચનામાં જોડાય છે. અને માસામાં ફરી મેઘરૂપે પૃથ્વી પર આવે છે. બરફ ગળે છે એટલે તેનું પાણી થાય છે અને પાણીની બાષ્પ બને છે આમાં કાંઈ પણ નષ્ટ થતું જ નથી. આપણે ખાઈએ છીએ ત્યારે ધાન્ય નાશ પામે છે પણ ખરી રીતે તે બીજા રૂપમાં આપણા શરીરની પુષ્ટિનું સાધન બનેલ છે. વૃક્ષના પાંદડા નીચે માટી પર પડે છે, તે નાશ પામતા નથી પણ તે પ્રકારાંતરે ઝાડમાંજ મળી જાય છે એટલે તેની બાષ્પીય જલીય, અને કઠીન, એ ત્રણે વસ્તુઓ રૂપાંતર પામી પાંદડાને સહાય કરવામાં તત્પર બને છે. આ પ્રમાણે દરેક વસ્તુઓ પ્રકૃતિમંડમાં નાટકીઆની પેઠે નવા નવા રૂપ ધારણ કરે છે.
- ૫૪– અચલ સિદ્ધાંત (પ્રથમ પ્ર. મધ્યમ પ્ર. ૩૧ પાન. ૨૩) માં કહ્યું છે કે –જીવ, માયા, ઈશ્વર, બ્રા, અને પરમબ્રહ્ય, એ પાંચ તત્વે અનાદિ છે. -આ ગ્રંથમાં સ્વામીનારાયણના પ્રવચનો છે.
૫૫–૦ ગી. કાપડીયા(સેલિ લીટર) લખે છે કે સૃષ્ટિની આદિ માનતા સુષ્ટિકર્તા માનવે પડે છે. હવે સૃષ્ટિકર્તા ઇશ્વર હોય તે તેનાં ઈશ્વરાંશ અને ઈચ્છા જીમાં હાવું જ જોઈએ પણ સૃષ્ટિમાં બધે આવી ઈશ્વરાંશ સૂચક નિર્મળતા ભા સમાન થતી નથી. વળી સૃષ્ટિનો પ્રેરક પણ માનવો પડે છે. જે સૃષ્ટિનો પ્રેરક ઈશ્વર હોય તે તેની વિભૂતિમાં કોઈ પણ પ્રાણી દુઃખી રહેવા ન જોઈએ. વળી આ પૃથ્વી પહેલાં પણ કાંઈ હોય એમ માનવું પડે છે પણ તે ખુલાસો થવો મુશ્કેલ છે.
ફષ્ટિ કરવાનું પ્રજન માનવું પડે છે–ઈશ્વરે દયાલુપણે આ સૃષ્ટિ રચી છે અને સર્વને મેક્ષે પહોંચાડે છે. આમ હોય તે પ્રકન થાય છે કે–પ્રલયકાળના પ્રાણુને શરીર મન કે વાણુ હતા નહિં તો પછી તેઓને દુ:ખ શું હતું? વિચાર કેવી રીતે કરી શક્યા? તથા કેવી રીતે બનાવી શક્યા તેનો ઉત્તર મળી શકતું નથી. અને દયાળુ ઈશ્વરના જગતમાં દુ:ખી જી ઘણું દેખાય છે જેથી દયાળુપણું ઘટી શકતું નથી. ક્રીડા માટે આ સૃષ્ટિને રચે છે એમ માનીયે તે જીમાં દુ:ખ, દિનતા, યુદ્ધ વિગેરે પ્રસંગે દેખી આનંદ માનવે તેવું મહાત્માને હતું જ નથી. કદાચ એશ્વર્ય બનાવવા સૃષ્ટિ રચે છે એમ હોય તે અભિમાન

Page #7

વિધરચના પ્રાધ
૧૩૧
આ
માનવાને કારણ રહે છે. રીતે સુષ્ટિને અહિંદ માનતાં ઘણા ખાધક પ્રમાણા મળે છે જેથી સૃષ્ટિના કોં કેાઇ અન્ય હાય એમ માની શકાતુ નથી ( જૈન ધર્મ પ્રકાશ ૧૬ અંક ૧-૧૨ સ. ૧૯૫૭ મહા ફાગણુ )
""
૫૬-મહારા કર ઇંદરજી દવે લખે છે કે-આફ્રિકાના જં ગલીએ ચંદ્રમા અને દેડકાના વાદમાં જગતની ઉત્પત્તિ માને છે. વિદ્વાના આ સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના મેળ ઇશ્વર અને શયતાનના વાદમાં ગેાઠવે છે. સૃષ્ટિકર્તા ગુણુમય છે કે નિર્ગુણ ? સૃષ્ટિ થઇ તે પહેલાં શું હતુ ? આ ઘટના બીજી કૈાઇવાર બની હતી કે નહિ ? ઇત્યાદિ પૂછપરછ કરેા નહિ, માત્ર માના કે સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ થઈ ઈશ્વરની ઇચ્છામાંથી. એટલે તેણે ઇચ્છા કરી કે–જગત આ પ્રમાણે, આજ નિયમે, આજ રસ્તે ચાલે. તેથી જગતય ત્ર તેજ પ્રમાણે તેજ નિયમે તેજ રસ્તે ચાલવા લાગ્યુ, આ બાબત સર્વાદિ સમંત છે. સેતાનની હૈયાતી કુરૂપતા, દુ:ખ, દુખળપીડા, મૂર્ખતા આદિ જગતમાં હોવાથી ઇશ્વરનાં સર્વજ્ઞત્વ સોંદર્ય મયત્વ કરૂણામયત્વ સર્વાંસમ ત્વ અને ન્યાય ઉપર કટાક્ષ થાય છે; આ બધી ગડબડમાં એકજ ખુલાસા મળે છે કે-“ આ બધુ અજ્ઞેય છે ” ત્યારે એકયત્રિએ આ પ્રચંડ જગતયંત્ર બનાવ્યું છે. અહિં આ વાતથી સતાષ થતા નથી. કેમકે કુ ભાર તૈયાર'માટીમાંથી પેાતાની બુદ્ધિપ્રમાણે વાસણ તૈયાર કરે છે, એમ ઇશ્વરે તૈયાર માલ મસાલામાંથી જગત બનાવ્યુ, એ યુક્તિ સમજી શકાય છે. પરંતુ બ્રહ્માંડ ઘડવાના મશાલે ક્યાંથી આવ્યે ? તેના જવાબ ફુલ ભ છે એટલે અભાવમાંથી ભાવની ઉત્પત્તિ કલ્પવી એ માનુષી જ્ઞાનની મહારની વાત છે. જગત બનાવવા ના કાચા માલ કયાંથી આવ્યે ? જવાબ ન મળે, તેા પછી કાચા માલથી જગતય ત્ર બન્યું આ માત્ર યુક્તિના વિષય છે. જેને ખુલાસા પ્રાકૃતિ નિયમ જાણનાર વિજ્ઞાનીએજ કરી શકે તેમ છે. વિજ્ઞાનના મત પ્રમાણે ઇથર અને પરમાણુ એ બેના મસાલાથી જગત નિર્માણ થયું છે. મહાવૈજ્ઞાનિક કલાર્ક મેકિસવેલના કથન પ્રમાણે પરમાણુ જાણે “ ઢાળીઆ ઢાળ્યા હાય એમ ગેાઠવેલા છે ” અહીં તેા એકાદ શિલ્પીની આવશ્યક્તા છે. આ વાત સાંખ્ય અને વેદાંતના અભ્યાસીઓના મગજમાં બરાબર રૂચે તેવી છે, બહુ વિચા રીએ તે હું જગતના અંશ છું, જગત મારા અંશ છે, જગત ન હેાત તેા હાત નહિ ઇત્યાદિ બેન્રી શકાય તેમ નથી, પરંતુ જગત ન હત હું જગત રહેત નહી એમ સાહસથી બેલી શકાય છે, એટલે મારી ચેતનાના વિકાસ સાથે મારૂં જગત વિકસે છે એમ કહેવું એ ખરાબર છે. કેટલાક ચૈતન્ય કણના સમવાયથી ચેતના ઉત્પન્ન થાય છે તે સમગ્ર દૃષ્ટિભૂત ચૈતન્ય કણાના પ્રવાહને સમષ્ટિ રૂપે જોઇ શકે છે. તેથી તેમાં “ અહુ જ્ઞાનની ઉત્પત્તિ થાય છે બીજી તરફ પાતપેાતાનું વિશ્લેષણ કરે છે જેથી સુષુપ્તિ, સ્વપ્ન અને જાગ્રત એમ ત્રણ અવસ્થા રૂપે વિકાસમા ધકેલાય છે, ઘણું કરીને કૃમિ વિગેરે સુષુપ્ત માખી વિગેરે
""

Page #8

૧૩
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સ્વસ્થ, અને ઉચ્ચતર જીવ જાગ્રત હોય છે. આ પ્રમાણે ચેતનાના આત્મા અહં અને પૃકતિ બાહ્ય જગત તથા દેશવ્યાપ્તિ અને કાળ વ્યાપ્તિ એવા ભેદોથી જેમ રણશીંગાના શબ્દથી સૈન્ય સંકેત પ્રમાણે ગોઠવાઈ જાય છે તેમ પોતે સંકેતથી અનુભુતિને ગોઠવે છે, હજુ ચેતનને વિકાસ સંપૂર્ણ થયે નથી, તેથી ગતિ શરૂજ રાખે છે. તે દરેકને નિયમિત કરવા પ્રયત્ન કર્યા કરે છે હજી પણ જે પોતાના નિયમમાં આવ્યું નથી તેના માટે ભૂત-પ્રેત-દેવમિરેકલ વિગેરે નામો અને પોતાની સિવાય અન્ય વિધાતા છે એવી કલ્પના કરે છે અને તેમાં પણ ચેતનાને વિકાસ થાય છે આનું નામ જ વિજ્ઞાન ચર્ચા છે.
પ્રકૃતિ–દેશ વ્યાપ્ત કાળ વ્યામિ નિયએ દરેક પિતાના છે પણ જગત અનંત છે કાળ અનાદિ છે, દશ અસીમ છે. આ વાક્યો ક૯૫ના માત્ર છે, કેમકે પિતાનું મગજ શાંત છે તે જે દેખાય તે અસ્તિત્વવાળું છે. કાળ શાંત છે, પરિચય વાળા હૈયાત છે, અને આત્મ વિકાસ સાથે દેશ અને કાળની સીમા દૂર દૂર થતી જાય છે.
એટલે જેનું જગત નિયમવશ તેને આત્મા સુસ્થ-સબળ અને સામર્થ્યવાન ગણાય છે, અને જેનું જગત નિયમવશ નથી તે “પાગલ” વિગેરે વિશેષણેથી વિભૂષિત થાય છે.
પોતાની અભિવ્યકિત તેજ જગત રચના. મનુષ્ય જ્ઞાનને બીજી કઈ રુ શિને વિષય અવગત નથી (ચિત્ર ૦૯/પ JULY 1928)
નિવેદન ૧૨ મું.
_A હવે જગત ક્યારે બન્યું ને કોણે બનાવ્યું! તે માટે હિંદ બહારના દેશોના ધર્મગ્રંથે આ પ્રમાણે કહે છે–બાઈબલમાં કહ્યું છે કે આદિ દેવે આકાશ તથા પૃથ્વી ઉત્પન્ન કર્યા અને પૃથ્વી અસ્ત વ્યસ્ત તથા ખુલ્લી હતી, તે જલનિધિપર અંધાર હતું, ને દેવનો આત્મા પાણી પર ચાલતો હતો ને દેવે કહ્યું કે-- અજવાળું થાઓ એટલે અજવાળું થયું ને દેવે તે અજવાળું જોયું કે તે સારું છે, ને દેવે અજવાળું ને અંધારું જુદું પાડયું ને દેવે અંજવાળાને દહાડો કહ્યો ને અંધારાને રાત કહી તે સાંજ હતી તથા સવાર પહેલે દિવસ. (કલમ ૧થી ૫)૩૮
૩૮ બાઈબલમાં કેટલીક વાતો આ પ્રમાણે છે કે, હજકીઅલ. ૨૩=૧ થી ૪ મીસર વ્યભી: ચાર પ્રભુ વિષે શરમ ભરેલી નોંધ પાઉલ રૂપી -૭ ધર્મ માટે જુઠું બોલવું ઉહાન ૭-૮-૧૦, ફર્મા. ૩-૭ ઉત્પતિ. ૩ નીગમન. ૧૨-૩૫ માં લખે છે કે ઈસુ જુઠ બોલ્યો હતે ઉત્પતિ =૬ માણસ ઉપજાવી પ્રભુને પસ્તાવો થયે હતો. (જેનધર્મની સત્યતામાંથી.),
સૂચના–આ બાઇબલના ઉલ્લેખમાંને સ્થાને “અને ” સમજવું.

Page #9

વિધરચના પ્રબંધ.
૧૩૩
દેવે કહ્યું પાણીની વચ્ચે અંતરીક્ષ થાઓ ને પાછું પાણુથી જુદા કરો ને દેવે અંતરીક્ષ બનાવ્યું ને અંતરીક્ષની તળેનાં પાણીને અંતરીક્ષની ઉપરના પાણીથી જુદા કીધા. ને તેવું થયું ને દેવે તે અંતરીક્ષને આકાશ કહ્યું ને સાંજ હતી ને સ. વાર હતી. બીજે દિવસ (૬ થી ૮)
દેવે કહ્યું આકાશ તળેનાં પાણી એકજ જગ્યાએ એકઠા થાઓ ને કોરી ભૂમી દેખાવમાં આવી. ને તેવું થયું ને દેવે કરી ભૂમીને પૃથ્વી કહીને એકઠા થયેલા પાણી ને સમુદ્રો કહ્યા ને દેવે જોયું કે તે સારું છે અને કહ્યું કે તે ઘાસ; તથા બીજદાયક શાક, તથા કુલ વૃક્ષ પોતપોતાની જાત પ્રમાણે ફલદાયક, જેના બીજ પિતામાં પૃથ્વી પર છે તેઓને પૃથ્વી ઉગવે, ને એમ થયું કે તે સર્વ પિતામાં છે તેઓને પૃથ્વીએ ઉગાડ્યા. ને દેવે જોયું કે તે સારું છે સાંજ હતી ને સવાર હતી. ત્રીજો દિવસ ૯ થી ૧૩ દેવે કહ્યું રાત દહાડે જુદા કરવા સારૂ આકાશના અંત રીક્ષમાં જ્યોતિષિઓ થાઓને તેઓ ચિ ઋતુ દિવસો અને વર્ષોના અર્થ થાઓ ને પૃથ્વીપર અજવાળું આ પવા આકાશમાં જ્યોતિષીઓ થાઓ ને તેવું થયું ને દિવસ તથા રાત્રિ પર અમલ ચલાવવાને તે અજવાળું અંધારૂં જુદા કરવા બે મેટી
તિ, તથા તારાઓ બનાવી આકાશમાં સ્થિર કીધાં. ને દેવે જોયું કે તે સારૂ છે ને સાંજ હતી તથા સવાર હતી. ચોથા દિવસ. (૧૪ થી ૧૯)
દેવે કહ્યું કે જીવ જંતુઓને પાણી પુષ્કલ ઉપજાવે તથા પૃથ્વી પરના આકાશ અંતરિક્ષમાં પક્ષિઓ ઊડે ને દેવે મેટા માછલા પેટે ચાલનારા જીવ જંતુઓને દરેક પોતપોતાની જાત પ્રમાણેના પ્રાણુઓ પુષ્કલ ઉપજાવ્યા તથા પોતપોતાના જાત પ્રમાણે હરેક પક્ષીઓને ઉપન્ન કીધા ને દેવે તેને આશીર્વાદ દઈને કહ્યું કે – સફલ થાઓને વધોને સમુદ્રમાનાં પાણી ભરપૂર કરેને પૃથ્વી પર પક્ષીઓ વધે. અને સાંજ હતી ને સવાર હતી. પાંચ દિવસ (૨૦ થી ૨૩)
દેવે કહ્યું કે ગ્રામ્ય પશુ તથા વન પશુઓને પોતપોતાની જાત પ્રમાણે પૃથ્વી ઉપજાવેને તેવું થયું. દેવે દોયું કે તે સારું છે ને દેવે કહ્યું કે આપણે પિતાના સ્વરૂપ તથા પ્રતિમા પ્રમાણે માણસને બનાવી અને તેઓ દરેક પ્રાણીઓ પર અમલ ચલાવે, એમ દેવે પોતાના સ્વરૂપ પ્રમાણે માણસને ઉત્પન્ન કર્યું તેણે તેઓને નરનારી ઉત્પન્ન કીધાં ને દેવોએ તેને આશીર્વાદ દઈને કહ્યું કે સફલ થાઓને વધે. પૃથ્વીને ભરપૂર કરો. વશ કરીને દરેક પર અમલ ચલાવો. ને દેવે કહ્યું કે હરેક શાક બીજને વૃક્ષે મેં તેમને આપ્યા છે, તેઓ તમને રાકને સારૂ થશે ને પૃથ્વીના હરેક પ્રાણી જેમાં જીવનને શ્વાસ છે તેઓના ખેરાકને માટે મેં લીલોતરી આપી છે ને તેવું થયું દેવે ઉત્પન્ન કરેલું તે સર્વ જોયું–જુઓને ઉત્તત્તમ સાંજ હતી. સવાર હતી. છઠ્ઠો દિવસ (૨૪ થી ૩૧. )
આ પ્રમાણે આકાશ પૃથ્વી તથા સર્વ સૈન્ય પુરા થયા. દેવે તે પિતાનું કામ

Page #10

૧૩૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સાતમે દિવસે પુરૂ કીધું ને સર્વ કામોથી તે સાતમે દિવસે સ્વસ્થ થયો. ને દેવે સાતમા સામ્બાયદીનને આશીર્વાદ દઈને પવિત્ર ઠરાવ્યું, કારણ કે તે દીને સર્વ બનાવવાના કામથી સ્વસ્થ થયો. આકાશ તથા પૃથ્વીની ઉત્પત્તિનું વર્ણન આ છે ને યહોવાહદેવે ભૂમિની માટીમાંથી માણસ બનાવી, તેના નસ્કોરામાં જીવનનો શ્વાસ કુંક એટલે તે સજીવ પ્રાણું થયું. વળી પૂર્વ તરફ એક વાડી બનાવી તેમાં બનાવેલ માણસને રાખ્યું દેવે આદમને ભર ઉંઘમાં નાખી તેની પાંસળીઓમાંથી એક પાંસળી લઈને તે સ્થાને માંસ ભર્યું, તેમ પાંસળીની એક સ્ત્રી બનાવી, માણ સની પાસે લાવ્યું. આદમે સપની ધૂર્તતાથી પિતાની આંખના પાટા છોડવાથી સ્વપર વસ્તુનો જ્ઞાતા થયેલ જોઈ યહોવાહદેવે–ને કહ્યું કે તે માણસ આપણામાંના એકના સરખે ભલું ભુંડું જાણનાર થયો છે, હવે રખેને તે હજ લાંબો કરી જીવનના વૃક્ષનું ફળ, તોડી ખાયને સદા જીવે આ વ્યક્તિથી મનુષ્યોને વંશ ચાલેલ છે. આદમ ૯૩૦ વર્ષ જીક્યો હતો. ત્યાર પછી શેશ થયે ને આઠ સાત વર્ષ જીવ્યા હતા. ત્યાર પછી જલપ્રલય અગ્નિવૃષ્ટિ ડુબાવવું આદિથી કેટલીક વાર લોકોનો નાશ કર્યો હતો, દષ્ટાંતવચન પ્રકરણમાં કહ્યું છે કે, ડહાપણ તથા સંગીન જ્ઞાન મારાં છે. હું બુદ્ધિ છું, મને સામર્થ્ય છે. યહોવાહે પોતાની કારકીર્દિના આરંભમાં તેના અસલના કૃત્યો અગાઉ મને ઉત્પન્ન કીધું-જ્યારે તેણે પૃથ્વીના પાયા આયા ત્યારે મીસ્ત્રી તરીકે હું તેની સાથે હતું. ફરી તે પ્રકરણમાં કહે છે કે, સ્વર્ગનું બારણું ઉઘાડયું અને માણસને સારૂ મુક્તિ ઠરાવી ચીમેંશાહ પ્રકરણમાં કહે છે કે તેણે સામર્થ્યથી પૃથ્વી બનાવી. પિતાને જ્ઞાન ધરી રાખી છે, પોતાની બુદ્ધિથી આકાશ પ્રસાચું છે. તેના શબ્દથી મેઘગર્જના થાય છે, પૃથ્વીને છેડેથી તે ધુમાડો ચડાવે છે, વૃષ્ટિ માટે વિદ્યુત ઉપજાવે છે, પોતાના ભંડારમાંથી વાયુ કાઢે છે. આ પ્રકરણમાં કહ્યું છે કે-આકાશમાં પિતાની ઓરડી બાંધે છે પૃથ્વીની સપાટી પર રેડી દે છે તેનું નામ યહોવાહ છે.
ગીતશાસ્ત્ર પ્રકરણમાં કહ્યું છે કે, તેણે સમુદ્ર પર પાયે નાખીને પ્રવાહ પર તેને સ્થાપિત કીધું છે. દેવના શબ્દથી આકાશને ધાસેથી સન્ય બન્યા છે. કેમકે તે બોલ્યાને (સૃષ્ટિ) થઈ તેણે હુકમ કીધો ને સ્થાપિત થઈ છે. તે પાણી પર પોતાના ઓરડાના ભારવટીઆ મૂકે છે. વાદલાંને પોતાને રથ બનાવે છે ને વાયુની પાંખો પર ચાલે છે. કદી ખસે નહિ એવા તેણે પૃથ્વીને પાયે નાખ્યા છે તે પોતાના ઓરડેથી ડુંગરપર પાણી સીંચે છે. તેણે દિવસ તથા રાત્રિનો અમલ ચલાવવા સૂર્ય ચંદ્ર ને તારા બનાવ્યા છે. આ પ્રમાણે બાઈબલના આધારે આ જગતની ઉત્પત્તિકાળ લગભગ પાંચ હજાર વર્ષ મનાય છે. આ વાત સાચી માનવામાં કેટલેક દોષ હોવાથી મન અચકાય છે, કારણ કે દેવનો આત્મા પાણી પર ચાલતો હતો તો પછી તે પાણી શેની પર હશે ? જેના બીજ પોતાનામાં છે તેને પૃથ્વી ઉગવે, એમ દેવે આદેશ

Page #11

સમભાવ.
૧૩૫
કર્યો, તે પૃથ્વીમાં પહેલેથી બીજ કયાંથી હતાં ? કદાચ પહેલેથી હોવાનું માનીએ તો યહોવાહનું–કર્તવ્ય પણું સાબીત થતું નથી. સૂર્ય, ચંદ્ર કે પ્રકાશી વસ્તુ વિના પ્રકાશ હોવાનું સંભવે જ કેમ ? ત્યારે આ ઉત્પત્તિમાં તે અજવાળું અધારું પહેલેજ દિવસે હતાં ને સૂર્ય ચંદ્ર ચોથે દિવસે થયા. કેવી નવાઈની વાત છે કે સૂર્ય ચંદ્રના દિવસની ગણતરી કરાઈ. આ વાત કો બુદ્ધિવાન કબુલ કરે? યહે વાહે આદમને બનાવ્યા ત્યારે તે સર્વજ્ઞ હોત તે આદમની ભવિષ્યની સ્થિતિનું જ્ઞાન ન હતું કે તેને જીવનવૃક્ષના સંજોગો ઉત્પન્ન કરી દીધા ને પછી “તે રખે સદા જીવી થઈ જશે ” તો તે આપણને નહીં માને ઈત્યાદિક ભય લાગ્યો. વળી સાબીત થાય છે કે આદમની જીંદગી પર યહોવાહને કાંઈ હકજ નહોતો. વળી મનુષ્યોને સર્વજ્ઞતાના જ્ઞાનથી જ બનાવ્યા હોય, સર્વ પર રહેમ હોય તો દોષાન્વીત ઠરાવી ડુબાવી દેવા કે બાળી દેવાના પ્રયત્નો કેમ કરવા પડ્યા ? ઘોદધિ એટલે કઠણ પાણી પર પૃથ્વી છે એમ કહે તે હજી ઠીક માની શકાય. પણ અહીં તો સમુદ્રના પૃવાહપર પૃથ્વી સ્થાપિત કરી, વળી પૃથ્વી માટે સમુદ્ર પહેલો હતો તેમ જણાવે છે. આ પ્રમાણેના આ સંબંધ કથોપકથનથી વર્તમાન ફિલસુફી ઓ પણ તે વાતને સત્ય માનવા નાપસંદગી જણાવે છે. (ચાલુ).
– @ – સમભાવ.
“માતુપ” “મા ” મંત્રનું, સેવન કરે સદાય; ભવસિંધુ તરવા તણે, ઉત્તમ એજ ઉપાય. સ્તુતિ કે નિંદા ભલે, કરે જગતના લોક; સમભાવે રહેજે સદા, જાણી સઘળું ફેક. ભલે રાજ્યરિદ્ધિ મળે, ભલે વેર અન્નદાંત; વૃત્તિ સમતુલ્ય રાખજે, સદા રહી ઉપશાંત. સુખ સઘળું સમભાવમાં, દુઃખ ન દિસે લેશ; આદ એ ભાવને, જાણી મારગ બેશ. સુખ માને સંયોગમાં, વિયેગથી અકળાય, વર્તન એવું રાખતાં, કાર્યસિદ્ધિ નવ થાય. ઈ છે જીવિત સુખમાં, દુઃખમાં મરવા ચહાય; પાગલ એવા પ્રાણીઓ, કદિ સુખી નવ થાય. સાર સકળ સિદ્ધાંતને, મહામંત્ર ગુણખાણ; “ માતા “મા ” સેવજો, જે ઈચ્છા કલ્યાણ.

Page #12

૧૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મન વચ કાયે સેવતાં, નિશ્ચય પદ નિર્વાણુ; સાંપડશે સહેજે સહી, કહે જ્ઞાની જગભાણ. સાધે સુખકર મંત્ર આ, જે પ્રાણ પુર્યવાન કહે છગન ગાઓ સદા, તેહ તણું ગુણગાન.
વેજલપુર-ભરૂચ કે છગનલાલ નહાનચંદ નાણાવટી.
સમાજ સેવા.
જેન કોમની, આખા હિંદુસ્તાનની વસ્તીની ગણતરીના પ્રમાણમાં, જે વસ્તી હૈયાતી ભેગવે છે તે હિંદુસ્તાનના બીજા ધર્મોના અનુયાયીઓની સંખ્યા તરફ જોતાં ઘણું ઓછી સંખ્યા ધરાવે છે, છતાં વ્યાપારાદિક કાર્યમાં રોકાયેલ હેવાથી પિતાનું સ્થાન એક અગ્રગણ્ય કોમ તરીકે સાચવી રહેલ છે, તોપણ ખેદની વાત તો એ છે કે જેને કોમના અનુયાયીઓની સંખ્યા દરેક દસકામાં ઘટતી જવાના કારણને લીધે, કેમની ઉન્નતિનાં કાર્યમાં, જેન કોમનો ભેટો ભાગ ભાગ્યે જ જોઈએ તેટલો રસ લેતે હોય તેમ માલુમ પડે છે. અજ્ઞાનતા અને ધાર્મિક જ્ઞાનના અભાવે આપણને આપણા ધર્મના અનુયાયીઓને બીજા ધર્મ માં ભળી જતા હોવાની વાતો સરકારી રિપોર્ટો પુરા પાડે છે, તે ઉપરાંત ધાર્મિક મતભેદ અને તેને લીધે ઉપજતે કલેશ અને કંકાશની વૃદ્ધિ એટલી બધી વધતી જાય છે કે આવી જાતની આપણું દુ:ખદાયક સ્થિતિનો અંત કયારે આવશે તે કલ્પનામાં આવી શકે તેમજ નથી. ધાર્મિક ઉન્નતિ માટે આપણા પૂજ્ય મુનિ મહારાજે બનતી કેશે કરે છે તે મુજબ સામાજીક સુધારા માટે જાહેર સભાઓ, મંડળે, એસોસીએશન અને કેન્ફરન્સની હસ્તી જુદી જુદી દિશામાં પ્રગતિ કરતા આપણે જોઈએ છીએ અને તે દ્વારા સમાજ સેવાનો ઝ પહેરી, માનદ હદેદાર તરીકે, કેટલીક પ્રવૃત્તિ, વ્યકિતગત પ્રયત્નોથી, કેટલેક ઠેકાણે કાર્ય કરનારાઓ મારફત કોશેશ થાય છે. આ ટલું છતાં જ્યારે ક્રીશ્રી અને, આર્ય સમાજીક્ટ અને ઇતર કેમ પિતાના અનુયાયીઓમાં વૃદ્ધિ કરવા મથી રહેલ છે ત્યારે એથી ઉલટી રીતે આપણે બીજી કોમે ની પાછળ કેમ રહી જઈએ છીએ તેને વિચાર કરવા બેસીએ તે આપણને માલુમ પડયા વિના રહેશે નહિ કે આપણે આપણી વ્યકિત ગત ઉન્નતિને વિસરી ગયા છીએ. જે દરેક મનુષ્ય પોતાની જાતને સુધારવા પાછળ પ્રયત્ન કરે તે આ બે સમાજ કુદરતી રીતે સુધરી શકે તે નિર્વિવાદ વાત છે. પરંતુ ધર્મને નામે કેટલેક ઠેકાણે સભાઓ, મંડળ તથા નવીન સંસ્થાઓ સ્થાપી, ધાર્મિક ઉન્નતિની મોટી

Page #13

સમાજ સેવા.
૧૩)
મોટી વાતો, કોમના અજ્ઞાન અને ભેળા દીલના મનુષ્ય સન્મુખ રજુ કરી એવા એવા દેખાવ કરવામાં આવે કે કોમની ઉન્નતિ, આ હિલચાલથી જ થશે વગેરે બાબતે વિવેચનપૂર્વક રજુ કરી પોતાના ક્ષણિક જુસ્સાને વશ થઈ સમાજ સેવાના ઉત્તમ કાર્યને પાર પાડવા મહેનત કરવામાં આવે અને આવું કાર્ય ગમે તેટલું પ્રશંસાપાત્ર હોવા છતાં કાર્યવાહક, જે સત્તાને પોતે આધીન હોય છે તેની જવાબદારીને તેમજ પોતાની શકિતને કોઈપણ વિચાર કર્યા વગર જે ભાર પોતાને માથે વહન કરે છે તે છેવટે બેજારૂપ થઈ પડતા જે આનંદ શરૂઆતમાં માલુમ પડતો હતો તે જ તેની મુશ્કેલીના કારણભૂત થતાં દિલગીરીને પાર રહેતા નથી.
હાલના વખતમાં સમાજ સેવાને નામે જેટલે વાચાતુર્ય અને લેખન શકિતમાં પિતાના ઉપયોગી સમયને જે ભેગ આપવામાં આવે છે તેટલેજ વખત જે પિતાના સમાજ સેવક તરીકેના કર્તવ્યના પ્રદેશમાં કરવામાં આવતો હોય તો અત્યારે સામાજીક પ્રગતિના કાર્યથી જે સંગીન લાભ કેમને થવો જોઈએ તે નહિ જોતાં જ્યાં ત્યાં ઉન્નતિના માર્ગમાં કાંટાના ઝાડો રોપાય છે તે જોવાની તક ભાગ્યેજ મળે. તેટલાજ માટે સામાજીક સેવા ને અંગે વિચારો અને તેને અંગે થતા કાર્યો ની હીલચાલ જે સમાજની દષ્ટિમાં શંકાસ્પદ લાગતી હોય તે સમાજસેવાની તેમજ સમાજની પડતી થવાની નીશાનીઓ રૂપે છે. હમેશાં શુદ્ધ વિચારોનું પરિ. ણામ શુભજ આવે છે અને તેથી જે આપણે સમાજનું હિત ઈચ્છતા હોઈએ તે વ્યકિતગત પ્રયત્ન થી પોતાની જાતે જ ઉત્તમ વિચારનું સેવન કરવું જોઈએ અને ચારિત્રવાન બનવું જોઈએ. જ્યાં સુધી જાહેર કાર્યમાં રસ લઈ કાર્યવાહક તરીકે નિ:સ્વાર્થ વૃત્તિથી બહાર આવતાં, પોતાના કાર્ય માટે, જનસમૂડના સટીફીકેટ મેળવવાની જરૂરીઆત સ્વીકાર્યા પહેલાં કાંઈપણ શંકાસ્પદ સવાલ ઉત્પન્ન થાય તે, પિતાની સતાની રૂએ, પિતે સેવાધર્મના કાર્યમાં કયા સ્થાનમાં ઉભે રહેલ છે તે તરફ પિતાનામાં જ પોતે શોધી કાઢવા હૃદયમાં બહુજ વિચાર કરવો જોઈએ; અને સમાજ સેવાના સાચા કાર્યવાહક તરીકે સાબીત કરવા સારૂં લેકમતને માન આપી પોતાની સેવાની ખરી કીંમત અંકાવવામાં ડહાપણ રહેલ છે; પરંતુ સત્તાના અભિમાન નીચે લોકમતને માન નહિ આપવાથી સમાજ સેવાથી કુદરતી રીતે ફારેગ થવાની ફરજ પડતા જે લાભ ભવિષ્યને સેવક તરીકે આપવાનો ઈરાદો થતા હતો તે નાબુદ થતાં તેટલે દરજજે દેષિત થવું પડે છે તેટલાજ માટે કોમના અને સમાજના ભાવી ઉદય માટે ઉઠા રાખનાર, સમાજ સેવકે પોતાના શુદ્ધ ચારિત્રની બીજી વ્યકિતઓ ઉપર પ્રભા પાડી શકશે કે કેમ તેનો વિચાર કર્યો પછીજ સેવાના કાર્યમાં જોડાવું ઉતમ છે.
જેના –- - -

Page #14

૧૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગાર્ડથ્ય જીવન.
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૨૩ થી શરૂ) સાચું કહીએ તે ગાઈથ્ય જીવનમાં સ્ત્રીનું જ રાજ્ય હોય છે. ઘરમાં વૃદ્ધ સ્ત્રી જેવી રીતે ઈચ્છે છે અને ગૃહસ્થીને પ્રબંધ કરે છે તે રીતે જ થાય છે. નાની મોટી સઘળી વાતેમાં લોકોને એને મત પૂછવો પડે છે. વિશેષ કરીને બાલકોને તે એથી પણ વધારે સ્ત્રીઓ ઉપર નિર્ભર રહેવું પડે છે. જ્યારે બાળકોને કોઈ વસ્તુની જરૂર પડે છે અથવા તેને કઈ પ્રકારનું કષ્ટ પડે છે ત્યારે તેઓ તુરત માતાનું જ શરણ લે છે. માતા પણ તરતજ નેહપૂર્વક તેઓનાં કણનું નિવારણ કરી દે છે. જે એ ગૃહપ્રબન્ધ યાને ગૃહ–રાજ્ય સરલતા અને ઉત્તમતા પૂર્વક ચાલતો રહે તે સર્વ ગૃહસ્થી લેકેને કેવળ સ્વર્ગીય સુખની પ્રાપ્તિ થાય એટલું જ નહિ પરંતુ સમાજ અને દેશની ઉન્નતિ પણ સહજમાં જ થઈ જાય. ભગવાન મનુએ કહ્યું છે કે “યત્ર નાર્યસ્તુ પૂથને રમત્તે તત્ર દેવતા | અર્થાત જે ગૃહમાં સ્ત્રીઓનું માન સન્માન થાય છે ત્યાં દેવતાઓ રમણ કરે છે. આ કથનનું મુખ્ય તાત્પર્ય એ છે કે જે સ્ત્રીઓને એગ્ય આદર કરવામાં આવે, ગૃહસ્થના પ્રબન્ધને તેઓને પૂરેપૂરો અધિકાર આપવામાં આવે અને તેઓને કોઈપણ પ્રકારનું કષ્ટ પહોંચાડવામાં ન આવે તે પરિવારનાં સુખ અને સંપન્ન તાની પૂર્ણ વૃદ્ધિ થાય છે. માતાની ગોદમાં ખેલનાર નાનાં બાળકે આપણી ભાવી પ્રજાના બીજરૂપ છે. જે રૂપે એ બીજ અંકુરિત બનીને વધશે યાને ફુલશે ફાલશે તે રૂપમાં તે દેશની સ્થિતિમાં પણ પરિવર્તન થશે. મનુષ્યની પ્રવૃત્તિ તેમજ આચરણ વિગેરેનું સંગઠન કરવામાં સ્ત્રી જેટલી સમર્થ બને છે તેટલું સમર્થ બીજે કઈ શિક્ષક બની શકતો નથી. ચારિત્રની ઉન્નતિજ દેશની ઉન્નતિનું મુખ્ય લક્ષણ છે અને ચારિત્રની ઉન્નતિ સૌથી વધારે સ્ત્રીઓ તરફથીજ થઈ શકે છે. પુરૂષ તે જનસમાજનું બુદ્ધિસ્થાન અથવા મન છે, પરંતુ સ્ત્રી તો તેનું પ્રેમસ્થાન યાને હૃદય છે. પુરૂષ સમાજનું બળ છે, પરંતુ સ્ત્રીએ તેના સન્દર્ય, આભૂષણ અને સુખરૂપ છે. સ્ત્રીઓમાં પ્રેમભાવ ઘણેજ સ્વાભાવિક હોય છે, જેને લઈને મનનો પ્રભાવ બહુજ વધી જાય છે, એટલા માટે માનવ-જીવનની સમસ્ત ઉત્તમતા અથવા નિકૃષ્ટતા કેવળ સ્ત્રી જાતિ ઉપર નિર્ભર રહેલી છે એ કથનમાં લેશ પણ સંદેહ નથી.
માનવ-ચારિત્રના સંગઠનમાં દેશના ભવિષ્ય-નિર્માણમાં સ્ત્રીઓ ઘણું જ

Page #15

ગાહસ્થ જીવન.
૧૩૯ મહત્ત્વપૂર્ણ કાર્ય કરે છે. તેઓનું તે કાર્ય અત્યંત ગુપ્તરૂપે અથવા સ્વતઃ થયા કરે છે. લોકોને એનો ખ્યાલ પણ નથી હોતો સંસારમાં તેઓનાં કાર્યને ભલે ચોગ્ય આદર ન થતો હોય તે પણ તેઓનું કાર્ય ઘણું જ મહત્વપૂર્ણ તેમજ વિશાલ છે એની ના પડાય તેમ નથી. કોઈ સ્ત્રીએ વેદપર ભાષ્ય નથી લખ્યું મહાભારત, રામાયણ, કે રઘુવંશની રચના નથી કરી, સમુદ્ર પર પુલ નથી બાંધ્યા; રાવણ, જરાસંઘ કે કંસનો વધ કરીને પૃથ્વીને ભાર નથી ઉતાર્યો, ખગોળ, ભૂગોળ કે રસાયનશાસ્ત્ર સંબંધી કેઈ નવા આવિષ્કાર નથી કર્યો, તે પણ એ સર્વ કાર્યોથી પણ વિશેષ ઉત્તમ અને મહત્ત્વપૂર્ણ કાર્ય સ્ત્રીઓએ કર્યું છે. સંસારના સઘળાં મહાન કાર્ય કરનારાઓએ સ્ત્રીઓથી જ બળ પ્રાપ્ત કર્યું છે. સ્ત્રીઓનાજ પ્રેમામૃતથી તે લોકે પુષ્ટ અને ઉત્તેજીત બન્યા છે. સ્ત્રી જાતિનું સ્થાન સંસારની ઉન્નતિ અને કલ્યાણ કરનારામાં ઘણું જ ઉંચું છે. અમેરિકાને સ્વતંત્ર બનાવનાર જવૅર્જ વોશિંગટન, આખા યુરોપમાં સંભ ઉપજાવનાર નેપોલિયન, ઈંગ્લાંડમાં પ્રજાસત્તાક રાજ્ય સ્થાપનાર કૅમલ, પંડિતશિરોમણી લડબેકન અને કવિવર સ્કૉટ આદિ સર્વની માતાએ ઘણીજ વિદુષી અને સદાચરણી હતી. ઉક્ત મહાનુભાની અધિકાંશ ગ્યતા તેની માતાના જ પ્રસાદરૂપ હતી. જે માતાએ પિતાના પુત્રને જે બનાવવા ઈચ્છયું તેજ તે બની ગયે. કાઈસ્ટના પિતાનું નામ પણ કઈ જાણતું નથી, પરંતુ તેની માતા મેરીનું નામ જગદ્વિખ્યાત છે. અકબર સઘળા ગુણે પોતાની માતા પાસેથી જ શીખ્યો હતે. જગતૂના ઈતિહાસને પાને પાને આવા દષ્ટાંતે ઝળહળી રહ્યાં છે.
એટલું તો સા કે કબુલ કરશે કે કોઈપણ રાષ્ટ્રની ઉન્નતિ ઘણે અંશે સ્ત્રીએના સદાચાર અને સંપન્નતાને લઈને જ થાય છે. માતાના સગુણ સ્તનપાનની સાથે જ પુત્રમાં ઉતરે છે. જે મહાનુભાવોએ સંસારમાં પોતાનાં નામ ચિર મ. રણીય કર્યા છે, તેના મોટા ભાગના મહત્વ અને યશનું કારણ તેઓની માતૃ શિક્ષાજ છે. મહાન સિકંદર, આલ્ફડધી ગ્રેટ તેમજ આપણા દેશના અનેક મહાપુરૂષોના ગુણને ઉત્કર્ષ તેઓને બાલ્યાવસ્થામાં મળેલ માતૃ શિક્ષાને લઈને જ થયો છે, તેઓના ગુણોનું બીજારોપણ બાલ્યાવસ્થામાં તેઓની માતાએ જ કર્યું હોય છે; જે કે દુનિયામાં એવી માતાઓ ઘણી જ થેડી થઈ છે જેઓએ પરિ. સ્થિતિ વિગેરે બરાબર ધ્યાનમાં રાખીને પોતાના પુત્રોને સંકટોથી બચાવવા ખાતર ઘણુજ ઘેર્યા અને બુદ્ધિમત્તાથી તેઓને કર્તવ્ય-પંથ બતાવ્યું છે. અને અનુરોધપૂર્વક તેઓને એ પંથ ઉપર ચલાવીને તેઓની પાસે મહત્વપૂર્ણ કાયો કરાવ્યાં છે. પાંડવોની માતા કુંતી આ કોટિમાં આવી શકે છે. પાંડવોના જન્મકાળથી માંડીને મહાભારતના યુદ્ધમાં વિજયી બનીને રાજકાર્ય ચલાવવાના સમય સુધી તેની માતા કુન્તી જીવતી હતી તેણે પોતાના પાંચ પુત્રોને બોલ્યા

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વસ્થાથી જ ઉત્તમ અને યોગ્ય શિક્ષણ આપ્યું હતું. બાલ્યાવસ્થામાં જ પાંડ ઉપર અનેક જાતનાં સંકટ આવ્યાં, પરંતુ કુન્તીએ અત્યંત તેમજ બુદ્ધિમતા પૂર્વક તે સર્વ સંકટથી તેઓનું રક્ષણ કર્યું. તેમજ કઠિનમાં કઠિન પ્રસંગે પણ તેણે પોતાના પુત્રોને હતાશ કે કર્તવ્યવિમુખ થવા ન દીધા. યાદવોને પોતાના પક્ષમાં લેવામાં તેણે ઘણું સરસ રાજનીતિજ્ઞતાનો પરિચય કરાવ્યો હતો, એટલે સુધી કે મહાભારતના યુદ્ધમાં પાંડવોને વિજયી બનાવવામાં પણ ઘણે અંશે કુન્તી માતા જ સહાયક બન્યાં હતાં.
રામ-રાવણ યુદ્ધમાં જ્યારે લક્ષમણની શક્તિ ખુટી ગઈ ત્યારે હનુમાનજી સંજીવની બુટ્ટી લેવા ગયા હતા. બુટ્ટી લઈને પાછા વળતી વખતે તેમણે લક્ષમણની શક્તિ ખુટી ગયાના સમાચાર અયોધ્યાવાસીઓને પણ સંભળાવ્યા હતા. એ દુઃખદ સમાચાર સાંભળીને જ સુમિત્રાથી ન રહેવાયું અને તેથી તેણે તુરત શત્રુનને પિતાની પાસે લાવીને તેને સેના સહિત લંકા જઈને યુદ્ધ કરવાની આજ્ઞા આપી. માતાની આજ્ઞા અને તે પણ ઉત્સાહવર્ધક તથા આવેશપૂર્ણ શબ્દોમાં ! એ સમયે શત્રુન તે શું પણ ગમે તે કાયર મનુષ્ય પણ સુમિત્રાના વચન સાંભળીને રણક્ષેત્રમાં પહોંચી જાય. શત્રુધને યુદ્ધની સઘળી તૈયારીઓ કરી લીધી. પ્રસ્થાન સમયે જે ગુરૂરાજ વસિષ્ઠ આવીને તેને ન સમજાવ્યું હતું તે શત્રુદ્ધ લંકા પહોંચીને ભીષણ યુદ્ધ જરૂર કરત.
જે વખતે યુધિષ્ઠિરે રાજસૂય યજ્ઞ કરવાના વિચારથી ઘોડા છોડ્યા અને તે સેનાનો અધિકારી અર્જુનને બનાવવામાં આવ્યો ત્યારે અર્જુન એ ઘડાઓની સાથે ફરતે ફરતે મણિપુર પહોંચ્યા. મણિપુરમાં તેનો પુત્ર બબ્રુવાહન જ રાજ્ય કરતું હતું. જ્યારે બબ્રુવાહન પોતાના પિતાના આગમનના સમાચાર સાંભળ્યા ત્યારે તે કાંઈ ભેટ લઈને પિતાના દર્શન માટે આવી પહોંચે; પરંતુ અને તેને કહ્યું કે હું આ વખતે તારો શત્રુ બનીને અહિં આવ્યો છું. તારે તારી સાથે સેના લઈને મારી સામે આવવું જોઈતું હતું અને મારી સાથે યુદ્ધ કરવું જોઈતું હતું પરંતુ તે તારાં કર્તવ્યનું યથાર્થ પાલન નથી કર્યું એ ઉપરથી હું સમજું છું કે તું મારો પુત્ર નથી. તે સમયે તેની વિમાતા અલવા પણ એની સાથે હતી. જો કે બબ્રુવાહન તેને સગે દીકરો નહોતો, છતાં પણ અર્જુનનાં ઉપરોક્ત વચનથી તેને ઘણેજ ક્રોધ ચડ્યો અને બબ્રુવાહનને તેણે તરત જ કહ્યું કે “પુત્ર, શું જોઈ રહ્યો છે ? તારી જન્મદાત્રી તો ચિત્રાંગદા છે, પરંતુ મેં જ તને પુત્રવત્ ઉછેરી મોટ કર્યો છે. તારે આ વખતે તારી માતાની જતી'લાજ રાખવી જોઈએ. અને યુદ્ધ કરીને એ કલંકથી તારી પોતાની તેમજ તારી માતાની રક્ષા કરવી જોઈએ. આ સમયે મારી સામે મારા સ્વામીને બદલે કેઈ બીજો હોત તે હું પોતેજ યુદ્ધ

Page #17

ગાહે જીવન.
૧૪૧ કરો.” આ વચનો સાંભળી બબ્રુવાહનથી ન રહેવાયું. તે પિતાના પિતાની સાથે યુદ્ધમાં ઉતર્યો અને છેવટે હારીને ચાલ્યા ગયે.
જ્યારે હય હય વંશના કૃતવીર્ય રાજાએ નિર્દોષ જમદગ્નિને મારી નાંખે ત્યારે રૂષિપત્ની રેણુકાને અત્યંત દુ:ખ થયું. એટલામાં તેને પુત્ર પરશુરામ આવી પહોંચ્યો તેણે આવીને જોયું કે પિતા છ ભૂમિપર પડેલા છે અને તેના ગળામાંથી લેહીની ધારા ચાલી રહી છે. તેના અનેક શિવે પણ ઘાયલ થવાથી ચારે તરફ પડ્યા હતા. અને તેની પાસે માતા રેણુકા રૂદન કરતી ઉભી છે. પરશુરામને જોઈને રેણુકાને જરા ધીરજ આવી અને સંતેષ થયે. અને તેને ટુંકામાં આખી ઘટના કહ્યા પછી કહ્યું કે “ પુત્ર, જેણે મને વિધવા અને તેને પિતૃહીન કરેલ છે અને જે પિતાની વીરતાના ઘમંડમાં આવીને આપણી સઘળી ગાયો છીનવી લઈ ગયો છે તેનું વેર લેવાનું કામ તારૂં છે. જે તને તારી માતાના ગર્ભથી ઉત્પન્ન થવાનું તેમજ તેનું સ્તનપાન કરવાનું જરા પણ અભિમાન હાય તે તારે સત્વર જઈને કૃતવીર્યને તેની દુષ્ટતાનું ફલ ચખાડવું જોઈએ. હું તો હમણું જ સતી થઉં છું, પરંતુ એટલું કહી જાઉં છું કે તું માતૃણુ અદા કરી તારી ફરજ બજાવજે, એ બધું અહિં વિસ્તારથી કહેવાની જરૂર નથી. ટૂંકામાં એ બધાં ઉતાહરણથી એમ નથી સમજવાનું કે કોઈ અમુક અવસરેજ માતાએ પુત્રની પાસે કોઈ કાર્ય કરાવ્યું હતું. નહિ, માતાઓએ આરંભથી જ પિતાના પુત્રને એ પ્રકારનું શિક્ષણ આપ્યું હતું.
આ બધી પિરાણિક સમયની વાત થઈ. હવે કોઈ ઐતિહાસિક ઉદાહરણ લઈએ. પિતાના પિતાના મૃત્યુ સમયે પ્રસિદ્ધ વીર આહા અને ઉદલ ઘણી બાળવયના હતા. તેઓને એટલી પણ ખબર નહોતી કે પોતાના પિતાનું કયાં અને કેવી રીતે મૃત્યુ થયું છે. પરંતુ તેની માતા દેવળદેવી સાચી ક્ષત્રિયાણી અને વીર પત્ની હતી. તે એમ પણ જાણતી હતી કે પોતાનાં બાળકોને કેવા પ્રકારનું શિક્ષણ આપીને વીરમાતા બની શકાય. તે હમેશાં પોતાનાં નાના બન્ને પુત્રોને પોતાની પાસે રાખતી હતી અને હમેશાં રાત્રે સુવાને સમયે તેઓને મહાન વીરપુરૂષેનાં ચરિત્ર સંભળાવતી. સ્તનપાનના સમયથી જ તે તેઓને વીરતા અને કર્તવ્યપરાયણતાનું શિક્ષણ આપતી હતી, જ્યારે બંને બાળક જરા સમજણા થયા ત્યારે તે તેને લઈને જંગલો અને પહાડોમાં જવા લાગી અને ત્યાંજ તેઓને યુદ્ધવિદ્યાની તાલીમ આપવા લાગી. તાત્પર્ય એ છે કે બાલ્યાવસ્થાથી જ તે પોતાના પુત્રોને વીર, સાહસી અને ચદ્ધા બનાવવા લાગી. એ અવસ્થામાં તેણે તેઓને યુદ્ધના સઘળા દાવપેચ પણ સમજાવી દીધા અને તેઓને

Page #18

૧૪૨
શ્રા આત્માનંદ પ્રકાશ.
માતૃભૂમિ પ્રત્યેના કર્તવ્યનું શિક્ષણ પણ આપી દીધું. જ્યારે બન્ને બાળકો જરા પુખ્ત ઉમરના થયા ત્યારે તેણે તેઓને તેઓના પિતાના માર્યા જવાના સઘળા સમાચાર કહી સંભળાવ્યા અને તેઓને પોતાની સાથે લઈને દુશ્મનોના શહેર ઉપર આક્રમણ કર્યું અને ત્યાં આગળ તેણે પોતાના વીર પુત્રાની સહાયથી રણક્ષેત્રમાં દુશ્મનને હરાવ્યા.
આવતા અંકમાં વરવર શિવાજીનું ચરિત્ર અત્યંત અનુકરણીય હોવાથી જરા વિસ્તારથી વિચારશું.
–-ચાલુ
જૈન સાહિત્યનો વિકાસ કરવાની ખાસ આવશ્યક્તા.
ધર્મ અને વ્યવહારને ઉકર્ષ સાધવા માટે સાહિત્ય એક અદ્વિતીય અને દિવ્ય વસ્તુ છે. મનુષ્ય શેમાં સુખ માનવું ? કેવી પ્રવૃત્તિ કરવી ? તેનું કલ્યાણ શામાં છે ? એ આદિ અનેક વાતનો વિચાર સાહિત્ય દ્વારા થઈ શકે છે. જન સમૂહના કયાણને આધાર પ્રત્યેક વ્યક્તિની પ્રવૃત્તિ ઉપર રહે છે અને તે પ્રવૃત્તિ પ્રત્યેક વ્યક્તિ જેમાં પોતાનું પરમ કલ્યાણ સમજે તે અનુસારે થાય છે. સર્વનું કલ્યાણ શોધવા માટે ઉત્તમ સાહિત્યના જેવું બીજું કંઈ સાધન નથી, એવું ધારીને જ જૈન ધર્મના મહાત્માઓએ પિતાની આહુત પ્રજાના અભ્યદયને માટે સવિસ્તર સાહિત્ય પ્રસાયું છે. તેમાં તે ધર્મની, નીતિની, જ્ઞાનની અને કલા કેશ ત્યની મહાન સમૃદ્ધિ સ્થાપી છે. પૂર્વકાલે એ સમૃદ્ધિને ઉપયોગ જૈન પ્રજામાં વધારે થતા હતે, તેથી જૈન ધર્મ અને જૈન વ્યવહારની જાહોજલાલી વિશેષ દેખાતી હતી. તે પછીના અર્વાચીન સમયમાં જેન પ્રજા પિતાની એ સમૃદ્ધિને સદુપયોગ કરી શકી નહીં, તેથી એ સમૃદ્ધિનો માટે ભાગ વિકેદ થઈ ગયે, જેને માટે જૈન પ્રજાના આધુનિક વિદ્વાન અને ગુણ ગ્રાહી ગૃહસ્થ ને અત્યારે પશ્ચા પત્તાપ કરવો પડે છે.
સાંપ્રતકાલે પાશ્ચાત્ય પ્રજાએ ભારતવર્ષની પ્રજાને કેળવણીના યુગનું દર્શન કરાવ્યું છે. જ્ઞાન તથા વિજ્ઞાનની મહત્તાનું ભાન કરાવ્યું છે, તેથી આપણે હવે આપણી સાહિત્યની મહાન સમૃદ્ધિને સંભાળવાને પ્રવૃત્ત થવું જોઈએ. ભારતની અન્ય પ્રજામાં તેને માટે મોટી જાગ્રતિ થઈ છે. તે પોતપોતાના ધર્મના સાહિત્યનું મથન કરવા લાગી છે. આપણે પણ એ પ્રવૃત્તિને અનુસરવું જોઈએ.
જૈન સાહિત્યને જગતમાં મોટું સ્થાન મળે તેમ છે. આપણા સાહિત્યનો મહાન સાગર આર્યાવર્તની ભૂમિમાં ઉછળાવી શકાય તેમ છે. જે સંસ્કૃત અને

Page #19

જેન સાહિત્યને વિકાસ કરવાની ખાસ આવશ્યકતા.
૧૪૩
માગધી ભાષા દ્વારા આપણા ધર્મ અને વ્યવહારની સર્વ વાતોનું સત્ય આપણું આગળ તાદ્રશ્ય રહેતું, તે ભાષાનું સાહિત્ય આપણે ઉત્સાહિત થઈ સંભાળવું જોઈએ. પ્રમાદ અને ઉપેક્ષાથી આપણે ઘણું ખાયું છે. જે હવે વધારે ખવાશે તે આપણું સર્વસ્વ ખોવાયું એમ સમજવાનું છે. આપણી માગધી, સંસ્કૃત અને દેશી ભાષાના ગ્રંથોમાં રહેલું સર્વ પ્રકારનું જ્ઞાન જે ઉત્તમતાવાળું ગણાય છે તે ઉત્તમતાની સાથે સરખાવવાથી આપણને નવા ધોરણની ઉત્તમતા વિષેનું ખરેખરૂં ભાન થઈ આવશે અને આપણું ધર્મ, નીતિ અને વ્યવહારના જેવી વિચાર ભાવનાની કેટલી આવશ્યક્તા છે તે આપણુથી સમજાશે.
આપણાં સાહિત્યની મહત્તા વિષે ભારતવર્ષમાં કેટલીએક પ્રશંસા થાય છે, પરંતુ હજુ આપણે આપણું સાહિત્યનું અધિક મથન કરી શક્યા નથી, એથી એ પ્રશંસામાં વધારે કરી શકતા નથી. આપણું સાહિત્યના ભંડાર ભરપૂર છે અને તેમાં આપણું ધમ, નીતિ અને વ્યવહારના સદવિચાર રૂપી રને ભરેલાં છે, પરંતુ તે તરફ આપણી ઉપેક્ષા છે એજ શોચનીય છે. તે વિષે આપણે પૂર્ણ લક્ષ આપી આ જમાનામાં પ્રવૃત્તિ કરવાની જરૂર છે.
આપણું સાહિત્યમાંથી આપણે જીવનનાં ઉપયોગી તો મેળવી શકીએ તેમ છીયે. ચિંતામણિ રત્નરૂપ આ મનુષ્યભવમાં અવતાર ધારણ કરી જે જે મેળવવાનું છે તે આપણું સાહિત્યમાંથી મળી શકે તેમ છે. લોકસ્થિતિના અનુભવો કર્તાવ્યદ્વારા સંગ્રહવાનું, બુદ્ધિના ઉચ્ચ પ્રદેશને ઓળખવાનું અને તે અનુસાર પ્રેમ, શ્રદ્ધા, ઉગ્રતા, નિર્વિકારિત્વ, સમભાવ અને મિત્રી આદિ ગુણે સાથે શુદ્ધ સમ્યકત્વ અને અધ્યાત્મભાવ અનુભવી આત્મસ્વરૂપને યથાર્થ જાણવાનું આપણા સાહિત્યમાંથી સારી રીતે મળી શકે છે. આ જીવનરૂપ એક શાળામાંથી જે જે ઉચ્ચ શિક્ષણ લેવાનું છે તે બધું તેમાંથી જ મેળવી શકાય તેમ છે. આ જીવનમાં રાગદ્વેષને લઈને જે અહંભાવ પ્રકટે છે તે અહંભાવને દૂર કરી હદય અને આત્માને મુખ્ય માની સર્વ તરફ સમાન ભાવ પ્રેમ રહે એમાં જ જીવનનું સાર્થક છે, એવું ઉચ્ચ શિક્ષણ આપણું સાહિત્યમાં ઓતપ્રોત થઈને રહેલું છે. પરસ્પર ઈર્ષા, પ્રતારણા, કલહ અને એહિક સંપત્તિ માટે તીવ્ર લાલસા ઈત્યાદિ દુર્ગણોને દૂર કરી શાંતિ પ્રીતિ, સહનશીલતા, ક્ષમા અને દયાથી ભરપૂર એવા વ્યવહાર સાથે જ પરમાર્થ સાધવાને માર્ગ આપણને આપણું સાહિત્ય બતાવે છે.
આપણુ જૈન ધર્મના મહાત્માઓ આપણું ઉદ્ધારને માટે અને આપણા ઉન્નત જીવનના રક્ષણને માટે મહાન્ શ્રમ કરી સાહિત્યના મહાન સાગરને પ્રગટાવી સ્થાપન કરી ગયા છે. હવે આપણે તે સુધા સાગરમાં મગ્ન રહેવું જોઈએ અને તેને મધુર અને આનંદદાયક સ્વાદ લઈ જીવનને સફળ કરવું જોઈએ. જૈન કવિઓ આપણાં સાહિત્ય માટે, આપણું આગમ માટે અલંકારિક ભાષામાં જે

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કથન કરે છે તે સાંભળવાથી આપણાં હૃદયની ઉર્મિઓ ઉછળ્યા વગર રહેતી નથી. તેઓ કહે છે કે, “આગમના સાહિત્યરૂપી પ્રાસાદ આ ભૂમંડળ ઉપર ચતુર્વિધ અનુગરૂપી ચાર સ્તંભને આધારે પૂર્વાચાર્યોએ ઉભે કર્યો છે. તેને ધર્મ, નીતિ, આચાર, વ્યવહાર અને સવર્તનરૂપી નવરંગિત ચિત્રોથી સુશોભિત કર્યો છે. તેમાં જૈન પ્રજાએ પોતાના હૃદયને વાસ કરાવો કે જેથી તેઓ પિતાના મનુષ્ય જીવનને સાર્થક કરનારાં સુખ વૈભો અનુભવે.”
જેન કવિનું આ કથન આપશે હદયારૂઢ કરવું જોઈએ અને તે સાહિત્ય પ્રાસાદમાં વસાવવાને આપણાં હૃદયને ઉત્સાહિત કરવાં જોઈએ. સાંપ્રતકાલે પ્રમાદ અને ઉપેક્ષાના દોષથી આપણે એ સાહિત્યના સુંદર પ્રાસાદનો અપૂર્વ લાભ લઈ શકતા નથી; એ કેટલું શેકકારક લજજાસ્પદ છે ?
વર્તમાન કાળે આપણે સુધારણા કરવાની તીવ્ર ઈચ્છા રાખીએ છીએ અને તેને માટે સામાજીક બળ મેળવવા મથીએ છીએ, પણ એ આપણે પ્રયત્ન સર્વ રીતે સફલ થતો નથી, તેનું શું કારણ છે ? તે કારણનો દી વિચાર કરતાં જણાઈ આવશે કે આપણે જે દિશામાં જવું જોઈએ તે દિશાજ ભૂલી ગયા છીએ. આપણું સુધારણાની ખરી દિશા આપણું સાહિત્યને વિકાસ છે. આપણી પાસે કેવી સમૃદ્ધિ છે ? આપણું સ-મુખ કેવાં સાધને છે ? આપણામાં કેવું મહત્વ છે? એ બતાવી આપવાને માટે આપણું સવિસ્તર સાહિત્ય સર્વોત્તમ સાધન અને અનુપમ ઉપાય રૂપ છે એમ આપણે સમજવું જોઈએ. આપણું સાહિત્યમાંથી ઉચ્ચ શિક્ષણના નિયમે મેળવી શકાય તેમ છે. ધર્મ અને સંસારની સુધાર. ણાઓને ઉત્તમ કમ આપણું સાહિત્યમાં સ્થલે સ્થલે નજરે પડે છે. બેધદાયક ધાર્મિક પ્રસંગે, કવિતાઓ, મહાત્માઓનાં જીવન ચરિત્રે, વ્યવહારની શુદ્ધિના ઉજવળ સ્વરૂપો, સદ્વર્તનની શિક્ષાનાં સૂત્રો, સદાચારની પદ્ધતિઓ, પદાર્થવિ જ્ઞાનના પ્રકારો, અને શુદ્ધ સંસ્કાર આપવાની વિધિએ આપણાં સાહિત્યમાં ભરપૂર છે. સ્ત્રી જાતિને ઉપયોગી અને ગૃહિણી પદની ચેગ્યતા સંપાદન કરવાના ઉત્તમ પ્રકારે અને ગૃહધર્મના ઉચ તત્વોથી આપણું સાહિત્ય અલંકૃત છે.
અર્વાચીન વિદ્વાનો જેને માટે સતત કાળજી રાખવાની ભલામણ કરે છે અને જેની પુષ્ટિથી સર્વ પ્રકારની પુષ્ટિ માને છે તેવા ચિંતામણિ રૂપ માનવ શરીરને માટે આપણું સાહિત્ય પણ સારે પૂરા આપે છે યતિ અને પુસ્થ ઉભય જીવનમાં પણ શારીરિક સ્થિતિ તરફ પૂર્ણ લક્ષ આપવા માટે આપણું સાહિ. ત્યમાં ઘણે ઉલલેખ કરે છે તેમાં યમ, નિયમ અને તપ વગેરે પરીષહે સહન કરવાની આવશ્યકતા જણાવી છે, પણ તે સાથે તે શરીરના રક્ષણ માટે પણ અનેક રીતે સાવધાની રાખવા ભાર દઈને સૂચવ્યું છે. આ શરીર કે જે મૃત્યુલેકમાં આત્માનું મંદિર છે તેની તરફ સંયમ અને થડથ ધર્મના રક્ષણ માટે

Page #21

જૈન સાહિત્યનો વિકાસ કરવાની ખાસ આવશ્યક્તા.
૧૪૫
સંપૂર્ણ લક્ષ રાખવાની આવશ્યકતા છે. માનવ શરીર અનેક મહત્તાથી ભરેલું છે તેને સ્વચ્છ, મજબૂત, પરીષહોને સહન કરવા તત્પર, વિશ્રવાસ કરવા ગ્ય, ગમે તે કાર્ય કરવાને તેયાર, તંદુરસ્ત, દુ:ખરહિત પિતાના ઓજસના પ્રવાહમાં નિઃશંક, આનંદ રસનું ભાન કરનાર, વ્યવહારના ઘસારા સામે ટકી રહેનાર, પ્રસન્નતા, સુસ્વભાવ, સુપભેગ અને સાક્ષાત શ્રમને માટે પણ જીવાત્માને વિનોદ આપનાર અને ધાર્મિક નિયમોને પાળનાર બનાવવું જોઈએ. આ ઉત્તમ ઉપદેશ જેને સાહિત્યના પ્રદેશમાંથી મળી આવે છે.
આ સંસારને દુઃખમય બનાવનાર મનોવિકારે છે. તેઓ આ ભવાટવીમાં ભયંકર ગણાય છે. ક્રોધ એ મનુષ્યને અનેક નિર્દય અને વિચાર રહિત કાર્યોમાં જોડી દે છે. ઠેષ એ ક્ષણવારમાં જીવનની મહત્તાને તોડી પાડે છે. રાગ એ મનુષ્યને અંધતા આપે છે અને તેથી કાર્યાકાર્યના વિવેકને વિપન્ન કરી નાંખે છે. સર્વ કષાયમાં એ વિષમ કષા ગણાય છે અને તે પિતાના કર્તવ્યથી ભ્રષ્ટ કરી વિપરીત માર્ગે દોરી જાય છે. ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ એ ચાર કષાનું ઉત્પત્તિ સ્થાન રાગ તથા ઠેષ છે. તેમાં પણ રાગ સર્વમાં પ્રથમ પદે છે. કષાયોની સેનાને મુખ્ય નાયક રાગ છે અને તેના એકના જયથી બીજાને જય સુગમ રીતે થઈ શકે છે. તેથી જ આહત ધર્મના ભગવાન વીતરાગના નામથી ઓળખાય છે. જ્યાં રાગને અભાવ ત્યાં સંસારનો અભાવ સિદ્ધ થઈ શકે છે. આ વિષેના સુંદર વિચારો આપણુ આહંત સાહિત્ય રૂપી ક૯પવૃક્ષના મનોહર પુષ્પો છે.
આગમ-સાહિત્યરૂપી કલ્પવૃક્ષ કે જે ભાવના રૂપી સુગંધવાળું છે, તેના સવિચાર રૂપી પુપેિ છે અને સદ્ગતિ એ તેનું મધુર ફળ છે. જૈન સાહિત્યના કેટલાએક પ્રદેશમાં વિચરવાથી બીજા કેવા કેવા લાભ થાય છે તે સંક્ષેપમાં વર્ણવી શકાય તેમ નથી. આ જગતમાં વહેતા જીવન પ્રવાહની અંદર જે જે સામશ્રીની અપેક્ષા હોય છે, તે તે સામગ્રી જેન સાહિત્યના વિશાળ ક્ષેત્રમાંથી મળી શકે તેમ છે. મનુષ્ય જીવનને કલંકિત કરનાર એવા પ્રસંગેમાંથી બચવાનો જે મહા માર્ગ જેન સાહિત્ય બતાવ્યો છે, તે કોઈ પણ સાહિત્યમાં ભાગ્યે જ મળી શકે તેમ છે. ધર્મને પ્રધાન પદ આપી તેમાંથી વ્યવહારને શુદ્ધ માર્ગ પ્રરૂપવાની દિવ્ય શક્તિ આપણાં પૂર્વાચાર્યોએ આપણા સાહિત્યમાં જ સ્થાપી છે. જેથી જીવન કલહમય બની જાય છે અને જેથી નિરવધિ દુઃખ વિસ્ત રે છે, એવા પ્રસંગોમાંથી મનુષ્ય જીવનને મુક્ત રાખવાના અને ભવ્ય જીવનના શાંતિ અને સુખ સર્વદા દષ્ટિ આગળ રાખવાના ઉત્તમ ઉપાયે આપણાં સાહિત્ય પ્રરૂપિયા છે. સાંપ્રતકાળે ઉચ્ચ ધાર્મિક કેળવણીને હોળો પ્રચાર કરવાને આપણે સમર્થ થઈ શકયા નથી. તેથી જેન પ્રજાનો મેટો ભાગ અમુક સમયથી તદ્દન અજ્ઞતાવાળા થઈ ગમે છે. કેટલાક ભાગ માત્ર નવકાર અને પ્રતિકમ

Page #22

૧૪૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
ણની ક્રિયા અને ચૈત્યમાં ઉચ્ચ સ્વરે સ્તવના બેલવામાંજ પેાતાનુ જૈનત્વ સાક ગણનારા દેખાય છે. તેવા સમયમાં પણ જે આપણે આપણા જૈનધર્મના માર્ગને માન આપીએ છીએ . અને તેના પ્રચલિત નિયમાને પાળવા ખંત રાખીએ છીએ, તેનુ કારણ આપણા સાહિત્યના પૂર્વ ઉપદેશના પ્રભાવ છે. તે ઉપદેશના નિના પરમાણુ પરંપરાથી આપણી ઉપર પ્રવર્ત્તતા આવે છે, તેથીજ આપણી શ્વમ અને વ્યવહારની વ્યવસ્થા ભાંગી તુટી છતાં સજીવન રહી છે. તેનાથી હજી ધર્માંને અંગે એછા વધતા પણુ ઉદારતા, સ્વાર્પણુ અને ભવ્યતા આપણા લેહીમાં જાગ્રત રહેલાં દેખાય છે. તે તદન અસ્તપ્રાય થઇ ગયા નથી. તે ખધેા પ્રભાવ આપણાં સાહિત્યને જ છે. તે સાહિત્યના વિચેાગ જેમ જેમ વધારે થતા જાય છે, તેમ આપણી ધાર્મિક અને સાંસારિક વ્યવસ્થામાં ગડબડ થતી આવે છે. જે હાલ આપણામાં સ્વાર્થ, પ્રમાદ, આલસ્ય, કૃપણુતા, કુસ ́પ અને નિસ્તેજસ્વિતાના ઉદય દેખાય છે તેનુ કારણ પણ તેજ છે.
આપણાં ફૂલદ્રુપ સાહિત્યના મહિમા અને પ્રભાવ વિષે જેટલુ લખીએ તેટલુ લખી શકાય તેમ છે. પણ આ સ્થળે સ્માર્ટલેજ ઉલ્લેખ કરી હવે તે સાહિત્યન સેવા કરવા માટે સાંપ્રતકાળે જે કાંઇ પ્રવૃત્તિ થાય છે. તેને માટે સ`તેાષ પ્રગટ કરવા ઉચિત છે.
જૈનધર્મની કેટલીએક પ્રખ્યાત સંસ્થાએએ સાહિત્ય સેવાના સમારંભ કરવા માંડ્યો છે. સસ્કૃત, માગધી અને દેશી ભાષાના ગ્રંથાના ઉદ્ધાર કરવાને મહાન્ પ્રયત્ન પ્રવવા લાગ્યા છે. તે આપણી આશાને પૂર્ણ આશ્વાસન આપનારે છે. આર્હત સાહિત્યરૂપ મહાસાગરનું મથન કરવાને માટે આપણાં વિદ્વાનૢ મુનિ વા તત્પર બની ગયા છે અને તેએ સ્થળે સ્થળે જૈન સાહિત્યની સેવા કરવાના જૈનેાના ખરા કબ્યના ઉપદેશ આપે છે. આ સર્વ પ્રવૃત્તિ ઇચ્છવા યાગ્ય છે. અને સર્વ પ્રકારે આવકારને પાત્ર છે. એવી સંસ્થાએ જૈન સાહિત્યની સેવા કરવાને સર્વોત્તમ સાધનરૂપ છે. એ નિર્વિવાદ સિદ્ધ છે. ભારતભૂમિમાં રોપાયેલ આ જૈન સાહિત્ય રૂપ બાળવૃક્ષેાની ઉપર ઉત્તમ પ્રકારે સહાય રૂપ જલસચન કરવુ જોઇએ, તેમ કરવાથી . આ સુંદર વૃક્ષેા ઉછરીને નવપલવિત થશે, એટલે તેની શીતળ છાયાના લાભ ભારતની જૈન પ્રજાને સંપૂર્ણ રીતે મળી શકશે. સાહિત્ય માટે હાલમાં ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદે ભરાય છે તે સારૂં કાર્ય કરે છે. જૈન સાહિત્ય પરિષદ્ પણ તેમ ભરી અપરિમિત જૈનસાહિત્યને અહાર લાવી દુની યાને જૈનસાહિત્ય માટે ચિકત કરી દેવાની જરૂર છે. ગુજરાતી ભાષામાં જૈનસાહિત્ય ના જન્મ પ્રથમ છે અને સ્થાન પણ પ્રથમ છે, તેને બહાર લાવી સમય પરત્વે ભરાત ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ્ની સાથે સહકાર કરી જાણ કરવા જરૂર છે. મા કાળમાં જૈન,

Page #23

વર્તમાન સમાચાર.
૧૪૭ પ્રતિમાની જેમજ આગમ–સાહિત્ય જેન સમાજના જીવન માટે કેવળજ્ઞાની મહારાજના અભાવે મુખ્ય અને પ્રધાન છે, તેથી જ તેનો ઉત્કર્ષ થવાની ખાસ જરૂર છે.
પ્રભાવિક દેવતાની પાસે એજ પ્રાર્થના છે કે, ભારત ક્ષેત્રમાં વાવેલા જેને સાહિત્યના વૃક્ષે સંપૂર્ણ સહાય મેળવી નવપલ્લવિત થાય અને તેની શીતળ છાયા અને મધુર ફલને સ્વાદ ભારતની સર્વ પ્રજાને મળે.
સુધારે–ગયા માગશર માસના અંકના વર્તમાન સમાચારના પા. ૧૨૩ મેં છઠ્ઠી લી. માં “ત્યાર બાદ પંન્યાસજી લલિતવિજયજી મહારાજે શેઠ ડાહ્યાભાઈને ઉપકાર માનવાની દરખાસ્ત ” એ શબ્દોને બદલે “અધ્યક્ષ સ્થાને બિરાજમાન પંન્યાસજી શ્રી લલિતવિજયજી મહા. રાજ તથા શેઠ ડાલાભાઈને ઉપકાર માનવાની દરખાસ્ત શેઠ દેકર મુળજીભાઈએ કરી ” એમ વાંચવું.
વર્તમાન સમાચાર.
ખેદકારક મૃત્યુ. પરમ પૂજ્ય પ્રાતઃસ્મરણીય જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સુરીશ્વરજી મહારાજના પટ્ટધર જેનાચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસૂરિજી મહારાજના શિષ્ય રત્ન ઉપાધ્યાયજી શ્રી ૧૦૮ સેહનવિજયજી ગણીનો સ્વર્ગવાસ ગુજરાનવાલા-પંજાબમાં કારતક વદી ૧૪ રવીવાર તા. ૧૫-૧૧-૨૫ ના રોજ બપોરના દેઢ વાગે થયો. આખા પંજાબમાં હાહાકાર થઈ ગયો. ચામાસી ચૌદશના રોજ ઘણા બિમાર થઈ ગયા હતા. ડેાકટરી વૈદ્યકીય ઇલાજ કરતા હતા, છતાં દિવસાનદિવસ તબીયત લથડતી જતી હતી. વદી ૧૩ સાંજથી શ્વાસની ગતિ વધી, પરંતુ અશાંતિ નહોતી. તેઓશ્રીને સ્વર્ગવાસી ગુરૂમહારાજના દર્શન કરવાની ઈચ્છા થવાથી છબી વડે દર્શન કરાવ્યાં. તેઓશ્રીની પાસે ગુરૂમહારાજશ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી મહારાજ બેઠા હતા તેમને કહેતા હતા કે “અહં ભગવાન અને આપનું શરણ હો !” વચમાં વયમાં “અરિહંતો મહાદે” એ ગાથાનું પણ ઉચ્ચારણ કરતા હતા. પ્રાતઃકાળમાં ખોરાક માટે કહેતાં બીલકુલ લેવા ના પાડી. જરા પાણી પીધું. ત્યારબાદ અગ્યાર વાગે ડોકટર લાલા તારાચંદજી આવ્યા. પાસે બેઠા. તેમને જેવાથી ઉ૦ શ્રી સહનવિજયજી મહારાજે કહ્યું કે ડોકટર સાહેબ “અબ ચલને કી તૈયારી હૈ” લે અબ હમ ચલતે હે ” સર્વ જીવ સાથે ખમતખામણ કીધા. સાવઝ દેવશ્રીજી વગેરે દર્શન કરવા આવી તેમને કહ્યું કે “મહાસતીઓ હું આપને ખમાવું છું. પછી તેઓશ્રીએ અહંત અને ગુરૂરાજનું સ્મરણ શરૂ કર્યું.” ખામેમિ સવા ” ઇત્યાદિ પાઠ યાદ કરવા લાગ્યા. ગુરૂરાજ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીજી મહારાજે છેવટ સુધી ચાર સરણાદિ પાઠ સંભળાવ્યા કર્યો. ચાદસના બપોરે દોઢ વાગે અહંતના દવની સહિત તેઓના અંતિમ શ્વાસની સમાપ્તિ થઇ. પિતાના શિષ્ય સમુદ્રવિજયજી મહારાજને કહ્યું હતું કે “ગુરૂમહારાજના ચરણકમળમાં તેમની સેવા કરજે. આજ્ઞા પાળજે.” તેઓશ્રીનો સ્વર્ગવાસ થતાં શ્રી સંધમાં શોક છવાઈ ગયો. સર્વ ગામે અને મોટા શહેરોમાં રવિવાર છતાં અરજ૮ તાર દારા ખેદકારક સમાચાર આપવામાં આવ્યા. સર્વ મનુષ્ય કહેવા લાગ્યા કે

Page #24

૧૪૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આજે અમારા સાચા નેતા ચાલ્યા ગયા. ધર્મ અને ગુરૂના નામ ઉપર કુરબાન થનાર સાચા ગુરૂભકત વિદાય થયા. લાહોર, અમૃતસર, જડીયાલા, જાલંધર, હુશીયારપુર, બંગીયા, જેલમ, લુધીયાના, અંબાલા, પતીયાલા, માલેરકેટલા, પઢો. કસર, પિંડદાદરખાન, રામ સિયાલકેટ, નારેવાલે, પીપનાખા, કિલાદિદારસિંહ વગેરે શહેરોમાંથી હજારો ગુરૂભકત આવી પહોંચ્યા, કારતક વદી ૩૦ ના રોજ માંડવી (દેવ વિમાન સદશ) ગેટા કીનારી વગેરેથી શણુગારી બનાવવામાં આવી. શ્રી ઉપાધ્યાયજી મહારાજના શબને સ્નાન કરાવી, ચંદનાદિ વિલેપન કરાવી વસ્ત્રો પહેરાવી માંડવીમાં પધરાવ્યા, અને ચાર વાજાંવાળા ચાર ભજનમંડળી, નિશાનો અને અનેક મનુષ્યની સાથે શહેરના મોટા મોટા રસ્તા વચ્ચે થઈને સ્વર્ગવાસી ગુરૂમહારાજના સમાધિ મંદિરની પાસે પહોંચ્યા. લાલા કુંદનમલ મુનાહની જગ્યામાં સાડાચાર વાગે ચંદનની ચિતામાં અગ્નિસંસ્કાર કરવામાં આવ્યો. માંડવી પર પંજાબના રિવાજ મુજબ બાસઠ (૬૨) દુશાલા પડ્યા જે રૂા. ૧૧ થી રૂા. ૭૦ ની કિંમતના એકેક હતા. અહીંના રિવાજ મુજબ સર્વ શહેરના હજામને આપી દેવામાં આવ્યા, અહીં સ્થાનકવાસી ભાઈઓએ પણ આજે સર્વ દુકાનો બંધ રાખી હતી. સર્વની સાથે નિર્વાણ મહોત્સવમાં સામેલ હતા. તેના તરફથી ચાર દુશાલા આવ્યા હતા.
- આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી મહારાજ શિષ્ય સમુદાય સાથે સ્વર્ગવાસી ગુરૂમહારાજના દર્શનાર્થે પધાર્યા. તે વખતે સમાધિમંદિરમાં વૈરાગ્ય ધર્મોપદેશ દેતાં જણાવ્યું કે “મરનેસે ડરના નહિં ચાહીયે, ઔર મરનેકી ઈચ્છા ભી કરના નહીં ચાહીયે, પરંતુ મરને કે લીયે હંમેશા તૈયાર રહેના ચાહીયે.” વગેરે છેવટે સ્વર્ગવાસી ઉપાધ્યાયજી મહારાજની બે ભાવના પંજાબના શ્રી સંઘને જણાવી કે “એક પંજાબ ગુરૂકુળની સારી રીતે પ્રગતિ કરવી અને બીજી સંગઠન કરવું.” એમ જણાવતાં કહ્યું કે એ બહાદુરે એકલે એટલી હિંમત બાંધી હતી તો તમો અને અમે મળીને એટલી હિંમત નહીં કરી શકીયે ? એમ ઉપદેશ આપી ગુરૂરાજ ઉપાશ્રય પધાર્યા. ઉપાધ્યાયજી મહારાજે જે જે ઉપકાર પંજાબના સંધ ઉપર કરેલ છે તે ભૂલી નહિ શકાય તેવા છે. સમય ઉપર તેઓશ્રીનું જીવન ચરિત્ર જૈન સમાજ સન્મુખ રજુ કરીશું. વદી ૧૩ ના રોજ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકમલરિશ્વર, પ્રવર્તકજી મહારાજ, શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજ, શાંતમૂર્તિ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ આદિ મુનિરાજોને ઉપાધ્યાયજી મહારાજે પોતાની તરફથી અંતિમ ખામણાના પુત્ર શ્રી ગુરૂમહારાજની મારફત લખાવ્યા હતા.
લી. દીનાનાથ દગડ જેની
ગુજરાનવાળા પંજાબ.
૨ “વડોદરામાં મંગળ માળા પ્રસંગે નિકળેલા વડા.”
વડોદરામાં ઉપધાન તપની સમાપ્તિ પ્રસંગે માગશર સુદિ ૬ ના દિવસે ઝવેરી લાલભાઈ તરફથી જલયાત્રાનો મોટો વરઘોડો ચાંદીની અંબાડી સહિત નિકળ્યો હતો, અને સુદી ૮ ના દિવસે સુતરીઆ તરફથી ઉપધાન માળાઓને મહાન વરઘોડો નિકળ્યો હતો, આ વરઘોડામાં પ્રભુનો ચાંદીનો રથ, અને ગાયકવાડ સરકારની ચાંદીની બે અંબાડીઓ અને પાના હોદાવાલા ઝુલતા હાથીયો વધેડાના શણગાર રૂપ હતા, તેમાં બગીઓ, મેટરો, ઘોડાગાડીએ, ઠેલાગાડીઓ અને સણગારેલા ઘોડા ઉપર આરૂઢ થયેલા સુમારે ૧૦૦ સાંબેલા તેમાં વધારો કરી રહ્યા હતા. મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ તથા પન્યાસ શ્રી સંપતવિજયજી ગણિ આદિ મુનિ

Page #25

ગ્રંથાવલોકન.
મહારાજે તથા શ્રી સંઘ સમુદાય આગળ “સુરત” થી મંગાવેલું “રાજક” નું નામાંકિત બેન્ડ શહેરને ગજાવી મુકતુ ચાલતું હતું, તે સોનેરી નવા કેસમાં સજજ થયેલા, બેન્ડવાલાઓએ ઘડીયાલી પોલ અને ચોવીસ કમાનવાળા શહેરની મધ્યમાં આવેલા માંડવા ઉપર ગગનમાં ગાજતા ટાવર આગળ પોતાની સંગીત કળા દેખાડી શહેરીઓનાં મન આકર્ષિત કરી મોટું માન મેળવ્યું હતું, એકંદર આ વરઘોડે લેહેરીપુરાના દરવાજેથી માંડવીને ફરીવળી લગભગ ચાંપાનેરના દરવાજા સુધી સરઘસના આકારે લંબાયો હતો, આ શુભ પ્રસંગે લધુવયમાં દિક્ષાના ઉમેદવાર થયેલા અમદાવાદ વાળા સુતરીઆ ચંદુલાલ એક વરડામાં ચાંદીની અંબાડીમાં અને બીજા વરઘોડામાં ચાંદીના હોદા ઉપર બિરાજ્યા હતા, તેઓ બાર મહીનાથી મહારાજશ્રીના પરિચયમાં રહે છે, તેમણે ઉપધાન તપ કરેલ હોવાથી તેમના ભાઈ હીરાલાલ માળ પહેરાવવા આવ્યા હતા, તેમનાં માતાજીએ વ્યાખ્યાનમાં પ્રભાવના વિગેરે કરી પોતાના દ્રવ્યનો સવ્યય કર્યો હતો, અને પિતાના પુત્રને આશીર્વાદ આપી ધાર્મિક અભ્યાસ અને સદ્દગુણ સંપાદન કરવા
જિત્રીને સુપ્રત કરી પોતાને વતન ગયાં છે તે મહાશય હાલ શ્રાવકાના અધિકાર પ્રમાણે દશવૈકાલિક સૂત્રનાં અધ્યયનને અભ્યાસ કરે છે.
આ મહાન મહોત્સવ જેવા મુંબઈ, સુરત, અમદાવાદ, અંકલાવ, મીયાગામ તરસાલી, છાણ, દરાપુરા, પાદરા, ડભોઈ, ખંભાત, તેમજ કાઠીયાવાડ, માલવા, મારવાડ, વિગેરે અનેક દેશ, નગર ગામેથી જેન ભાઈઓ ઉતરી આવ્યા હતા.
(મળેલું) - ૩ અહિંસા તવપ્રસારક મંડળ પુના–ની ઉત્તમ પ્રયત્ન. પુના જીલ્લામાં માંજરી ગામમાં માગશર સુદ ૭ ના દિવસે યાત્રાનો મેળો દરવર્ષે ભરાય છે, તે પ્રસંગે ૪૦૦-૫૦૦ જીવોની હિંસા દરસાલ થતી હતી, તે આ સાલ અટકાવવા માટે ઉપરોક્ત મંડળના કાર્યકર્તાઓએ ભવાની પેઠના પ્રતિષ્ઠિત વેપારીઓને સાથે ત્યાં લઈ જઈ સમજાવવાથી તે ગામના લોકોએ હિંસા બંધ કરી છે એમ તે મંડલના સેક્રેટરી શાહ ચંદુલાલ ચીમનલાલે અમને જણાવેલ છે. આવી રીતે અનેક જીવોને અભયદાન આ મંડલના પ્રયત્નથી મળેલું છે.
૪ સુરતમાં પણ શ્રીમાન પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયકમલસૂરીશ્વરજી મહારાજના ઉપદેશથી તાપી નદીના અમુક ભાગમાં જાળ નાખવાનો અટકાવ થતાં તેમજ કુતરાઓનો પણ નાશ થતો અટકાવવાથી તે તે પ્રાણીઓનું રક્ષણ થયેલ છે. આ કાર્યમાં તે શહેરના પોલીસ અધિકારી મુસલમાન બંધુ છતાં શ્રીમાન આચાર્ય મહારાજના ઉપદેશથી આ કાર્યમાં તેમણે પણ સહાનુભુતિ બતાવી છે, જેથી તે ધન્યવાદને પાત્ર છે.
–- - ગ્રંથાવલોકન.
૧ વિહાર-વર્ણન–લેખક મુનિરાજ શ્રી જયંતવિજયજીએ પ્રકાશક શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગ્રંથમાળા ભાવનગર.શ્રીમાન્ વિજયધર્મ સૂરીશ્વરજી મહારાજના વિહારની નોંધનો સંગ્રહ કરી વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન સાથે લેખક મુનિશ્રીએ આ ગ્રંથ તૈયાર કર્યો છે. આ ગ્રંથમાં ૧૪૬૮ ગામનું વર્ણન જેમાં ૭૪૫ જેનોની વસ્તીવાળાં છે, ૫૮ જૈન તીર્થો છે અને ૩૭૧ ગામો ઉપર વિસ્તારથી નોટ આપેલી છે. ગુજરાત, કાઠીયાવાડ, મારવાડ, બુદેલખંડ, સંયુકતપ્રાંત મગધ, બંગાળ, ખાનદેશ વરાડ દક્ષીણ અને નીજામ હૈદ્રાબાદ સુધીનું વર્ણન આપેલ છે. આ પુસ્તક

Page #26

૧૫૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જૈન ધર્મ માનનાર કોઈ પણ પક્ષના સાધુઓને પણ ઉપયોગી થાય તેમ છે. આ ગ્રંથ કેટલેક અંશે ડીરેકટરીનું કાર્ય સાથે તેમ છે. આવી રીતે સંગ્રહ કરી કરેલ પ્રયત્ન લેખક મહાશયની એક રીતે ગુરૂભકિત પણ બતાવે છે. આવા ગ્રંથે ભવિષ્યમાં ઇતિહાસ પ્રકટ કરનારને પણ ઉપયોગી થવા સંભવ છે. અમો તેને દૃષ્ટિગોચર થવા સર્વને સૂચના કરીયે છીયે.
૨ દેસીવરાઈ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર વિધિ સાહિત–પ્રકટ કર્તા ઝવેરી નવલચંદ ખીમચંદ સુરત. કિંમત ચાર આના. શાહ ચીમનલાલ મોહનલાલની આર્થિક સહાયવડે પ્રકટ થયેલ આ બુક પૂજ્યપાદ આચાર્ય શ્રી વિજયકમલસૂરીશ્વરજી મહારાજ તથા તેઓના પટ્ટધર આચાર્ય શ્રી વિજયદાનસરિજી મહારાજ તથા આચાર્ય શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરિજી મહારાજના ઉપદેશથી ઉપધાન તપ શરૂ થતાં તેમાં તે તપ કરનારને પ્રભાવના કરવાના શુભ ઇરાદાથી પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. મૂળ સૂત્રો સાથે જ તેમાં સાથે સાથે વિધિ હોવાથી શિખનારને સરલ અને સુગમ પડે તેમ છે. ગુજરાતી સારા ટાઈ૫ કાગળમાં પ્રકટ કરેલ છે. લાભ લેનારને લાભ આપવાના ઇરાદાથી કિંમત ચાર આના રાખેલ છે જે યોગ્ય છે. આવી બુકે મોટી સંખ્યામાં છપાવવાની જરૂર હતી. છતાં પણ સારો પ્રયત્ન કરેલ હોવાથી પાઠશાળામાં ચલાવવા માટે ઉપયોગી હોવાથી પ્રકર્તાને ત્યાંથી મંગાવી લેવી. પ્રકટ કર્તાના પ્રયત્ન ધન્યવાદને પાત્ર છે. મળવાનું ઠ-શ્રી રત્નસાગરજી જેનશાળાના માસ્તર છગનલાલ ગુલાબચંદ.
નવીન પૂજા સંગ્રહ–સ્ત્રકાશક શેઠ નવલચંદ ખીમચંદની સહાયથી શ્રી જેન વેતામ્બર જ્ઞાન મંદિર છાણી. શ્રી આત્મકમળ જૈન ગ્રંથમાળાના ૧૩ મા પુષ્પ તરીકે આ ગ્રંથ જેવાં કે ૧ શ્રી નવપદજી, ૨ શ્રી પંચ કલ્યાણ (શ્રી મહાવીર સ્વામી) ૩ શ્રી એકવીશ પ્રકારી ૪ શ્રી પંચ પરમેષ્ઠિ પૂજા અને ૫ શ્રી પંચજ્ઞાનની મળી પાંચ પૂજાનો સમાવેશ કરેલ છે. તેના પેજક શ્રીમ વિજયલબ્ધિજી સૂરિજી મહારાજ છે આ પાંચે પૂજ જુદા જુદા રાગરાગણી અને ઢાલેથી સરલ અને સુંદર પદ્યરચના સાથે ભાવવાહી બનાવવામાં આવેલ છે. વર્તમાનકાળમાં નવીન રાગોમાં ભણાવવામાં આવતી પૂજાની પ્રવૃત્તિ હોવાથી તેમાં એક રચનાની વૃદ્ધિ થઈ છે. જેથી દેવભકિત અને પૂજાના રાગી માટે આવકારદાયક છે. કાગળ, ટાઈપ, વગેરે બાહ્ય સુંદરતા પણ ઠીક છે લાભ લેવા સર્વેને સૂચના છે.
A Review of the Heart of Jainism-241 2420 M 45183 %? આમાનંદ જેન ટ્રેકટ સોસાઈટી અંબાલા તરફથી મળેલ છે તેના લેખક બંધુ જગમંદીરલાલ જેની એમ. એ. બેરીસ્ટર એલે. ચીફ જજ ઈદેર હાઈ કોર્ટના તરફથી લખાયેલ છે. The Heart of Jainism જર્મન પ્રોફેસર મી. Íકલીયર સ્ટીવસનના ગ્રંથને આ રીવ્યુ શેઠ જગમંદીરલાલ જેનીએ લખેલો છે. તે ખાસ વાંચવા જેવો છે આવા ગ્રંથના ગુજરાતી ભાષાંતરે થાય તો તેનો વિશેષ લાભ ગુજરાતી ભાષા જાણનાર બંધુ લઈ શકે, કિંમત ચારઆના. આવા ઉપયોગી ગ્રંથે પ્રકટ કરવા માટે ઉપરોક્ત સંસાઈટીને અમો ધન્યવાદ આપીયે છીયે.
નીચેના ગ્રંથ ભેટ મળેલ છે જે ઉપકાર સહ સ્વીકારવામાં આવે છે.
૧ શ્રી જિન પ્રતિમા મહામ્યાષ્ટક અને બાવીશ ગઠીલ પુરૂનું ખ્યાન અને પંજાબના પ્રમૈનેત્તર–લેખક પન્યાસજ શ્રી શાન્તિવિજયજી ગણિ–
૨ શ્રી કર્મબોધ પ્રભાકર–સંસોધક વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ મુનિ શ્રી યતીન્દ્રવિજયજી મહારાજ પ્રકાશક શાહ કિશનલાલ જેતાજી વગેરે મુ. વાગરા મારવાડ એરનપુર રોડ, આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા બાગરા નિવાસી વજિંગ ( વિજયચંદ) સંધછ જૈન . કિંમત રૂા. ૨-૮-૦ પ્રકાશકને ત્યાંથી મળી શકશે.

Page #27

આનદ જનક સમાચાર.. આ સભાના ઉ૦ પ્રમુખ શેઠ ગુલાબચંદ આણંદજીના લઘુ બધુ ચુનીલાલ ગઈ સાલના ફાગણ માસમાં વેપારાદિઅર્થે યુરોપની મુસાફરીએ ગયા હતા. તેઓ પોષ સુદ ૮ ના રાજ સુખશાંતિ ઉપર અત્રે આવેલા છે. તેની ખુશાલીમાં તેમના કુટુંબૂ તરફથી ટીપાટીના મેળાવડે કરી સંબંધીઓને આમંત્રણ કરવામાં આવ્યું હતું. જે વખતે ભાઈ ચુનીલાલને મુબારકબાદી આપવા સાથે આનંદ પ્રદશિત જુદા જુદા ગૃહસ્થા તરસ્થી કરવામાં અ વ્યા હતા.
પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રીમદ્ મૂળચંદજી મહારાજની જ્ય'તી. | ગયા માગશર વદી ૬ ના રોજ આ મહાત્માશ્રીની સ્વર્ગવાસ તીથી હોવાથી તેઓશ્રીની દેરી કે જ્યાં અને શ્રી દાદાસાહેબ જિન મંદિરમાં પાદુ કાસ્થાપન કરેલ છે, ત્યાં તે દિવસે આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી કૃત નવીન અગ્યાર ગણધરની પૃદ્ ભણાવવામાં આવી હતી. શ્રી મહાવીર પ્રભુ અને ઉકત સહામા તથા શ્રીમાન વૃદ્ધિચંદજી મહારાજની પાદુકા વગેરે સ્થળે આંગળી રચાવવામાં આવી હતી તથા સામાન્ય સ્વામીવાતસલ્ય કરવામાં આવેલ હતા. એ રીતે શ્રી રત. અાત્માનંદ સભા ભાવનગર તરફથી ફેલાતા તરીકે જયતિ ઉજવવામાં આવી હતી.
શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (ભાષાંતર).
- ભાગ ૧ લા તથા ભાગ ર જે. ( અનુવાદક:-આચાર્ય મહારાજ શ્રી અજીતસાગરજી. ) પ્રભુના કલ્યાણકા અને દેવાએ તે વખતે કરેલ અપૂર્વ ભકિતનું વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન શ્રી સુપાર્શ્વનાથ પ્રભુને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી અનેક સ્થળે વિચરી ભવ્યજી ને આપેલ ઉપદેશ, અનેક કથાઓ અને શ્રા વકે જનોને પાળવા લાયક ત્રતા અને તેના અતિચારો વગેરેનું વર્ણન ત્રણ જ વિશાળ રીતે આપેલ છે. આ કથાના ગ્રથામાં બુદ્ધિના મહિમા-સ્વભાવનું વિવે
, અદ્ભૂત તત્વવાદનું વર્ણન, લૌકિક આચાર, વ્યવહાર, સામાજીક પ્રવૃત્તિ, રાજકીય પરિસ્થિતિ, ધામિક પ્રભાવ તથા નૈતિક જીવન વગેરે તત્વનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. એકંદર આ ગ્રંથ માનવજીવનના માર્ગદર્શ કે, જેન દશ નના આચારવિચારનું ભાન કરાવનારા એક પ્રબળ સાધનરૂપ છે. | ઉ ચા રેશમી કપડાના પાકા બાઈ - ડીંગના એક હજાર પાનાના આ એ ગ્રંથની કિંમત રૂા. ૪-૮-છ પાસ્ટ ખૂચ જીદે. જલદી મંગાવા ! માત્ર રો નકલો સીલીકે છે. જ જલદી મગાવે !
- શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર, શ્રી નેમનાથ ભગવાન તથા સતી રા જેમતીનું નવ ભવનું અપૂર્વ ચરિત્ર, સાથે જૈન મહાભારત-પાંડવ કૌરવનું વર્ણન, અતુલ પુણ્યવાન શ્રી વસુદેવ રાજાના અદભૂત બેભવની વિસ્તાર પૂવ ક કથા. મહાપુરૂષ નળરાજા અને મહાસતી દમય તીનું અદ્દભૂત જીવન વૃતાંત. તે સિવાય પ્રભુના પાંચ કલ્યાણકા, પરિવાર વર્ણ ન અને બીજી અનેક પુણ્યશાળી જનાના ચારિત્રથી ભરપૂર સુ'દર ટાઈપ, સુશોભિત બાઈડીંગથી અલ કૃત કરેલ આ ગ્રંથ છે. વાંચતાં આહાદ ઉત્પન્ન થાય છે. કિંમત રૂા. ૨-૦૦ પાસ્ટેજ જુદુ . - - ભાવનગરથી તળાજા તીર્થ જવા માટે રેલવે તા. ૫-૧-૧૯ર ૬ ના રોજ યાત્રાળુઓ માટે ખુલી થશે.

Page #28
સ્વતંત્રતા (મુકિત) 86 સંસારમાં લડ, ઈ ઝગડા અને પુરૂષાર્થ થાય છે તે શા માટે ? એ તરાય દૂર થાય અને સ્વત -aa મળે એટલા જ માટે, આધુનિક વિજ્ઞાનશાસ્ત્ર એ સિ દ્દ કરી આપ્યું છે કેસૂર્ય અંધકાર ફેલાવે અને ગંગા નદિનું પાણી ગરમ લાગે એ કદાચિત સંભવિત હોય પણ વાં ત્રતો માટેના પુરૂષાર્થમાં નહિ ભળનારનો બચાવ તા સ્વ તે પણ થઇ શકે તેમ નથી. એ બિચારા આમ સૂતા જોડા નીચે જ છુ દાઈ જવાના. એ બચવાને યોગ્ય જ નથી. એને ! પ્રકૃતિના નિયમ છે. બધાં પાપા તી જડ શું છે ? આળસ અને એદીપણ' જેને શાસ્ત્રો તમે ગુણના નામથી ઓળખે છે, તે આળસુ માણસ તો વેતાલના પ્રશ્નના ઉત્તર આપવાની જ ના પાડે છે. પરિણામ એ આવશે કે વેતાલ એના ભક્ષ કરી જશે, | * જે ભાગવિલાસ અથવા અ.ળસમાં પડી જાય, એનાં લે હી માંસ તે વૈતાલને વેચાઈ ચુકયાં જ સમજવાં, એતા મય, નાશ પ એ જ સમજવા, માટે એવા પુરૂષાને ભૂલી જઈને હવે જે મનુષ્ય સ્વત’ત્રતાને માટે કદિ પાછી પાની કરતા નથી. સ્વાધીનતાની ખાતર જે સાહસ ચાલુ જ રાખે છે અને ઉદ્યોગ અને પ શ્રમ કર્યા જ કરે છે, એના ભણી નજર ફેર વા. " ફેશનના ગુલામ ! રવતત્રતાના ગ્રાહકોમાં તે તમ રી ગણત્રી થઈ ચૂફી, પણ તમને એવી રીતે તો સ્વતંત્રતા કયાંથી મળવાની હતી ? એક સાધારણ સાંસારિક મનુષ્ય સ્વતંત્રતા એટલે એવી અવરથા સમજે છે કે જેમાં માથા ઉપર કેાઈનું દબાણ હાય નહિં, એવી સ્થિતિમાં માટે યોગ્ય કે અયોગ્યરીતે ફરહાદની પેઠે મહેનત કર્યું જાય છે. પ્રાર્થનાનાં રચાનામાં આ વા જ શબ્દો સંભળાયા કરે છે કે " મેં ગુલામ, મેં ગુલામ, મૈ ગુલામ તેરા તૂ દિવાન, - દિવાન - દિવાન મેરા.” વિગેરે. - " એ ભકત મદિરા અને મજીદમાં મ થે ઘસી ઘસીને રડયા કરે છે કે " હુ દાસ છું', દીન છે, પાપી છું, પાતકી:છુ” અને એવી ગોળ ગોળ વાતો બનાવી બનાવીને પુરેમેશ્વરની મશ્કરી કરે છે. તેઓને કેાઈ એમ સંભળાવે કે " અરે પાપી ! અરે ન ! " તો તરત જ તે ધું વા વા થઈ જાય છે. ત્યારે શુ પરમેશ્વરનાં મંદિર માં એ ખાટું નથી ખાલી આવ્યા ? ત્યારે શુ એવું હડહડતું અસત્ય એને સજા પણ કર્યા વિના | રહે ખરું કે ? યાદવો એક બ્રાહ્મણની પાસે ખોટું બોલ્યા હતા અને પુરૂષને ગર્ભિણી સ્ત્રી બનાવી હતી, તેનું ફળ શું ભાગવ્યુ ? પાછળથી તો એ યાદવોએ અનેક પ્રયત્ન કર્યો કે એ શ.પથી, છટા થવાય; પણ એ બને જ કેમ ? x x જે લાકા અહ કાર દેહાધ્યાસ ) યુકેતુ બાહ્ય આડંબર વડે સ્વતંત્ર-માદા થવા છે છે, તેમાં પ્રકૃતિ અથવા નિજ સ્વભાવને ખાટા જ ઉત્તર આપે છે. " સ્વામી રામતીથી 7 માંથી A For Private And Personal Use Only