Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo nama: Agama-40 Avazyaka AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-40 -
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana/sUtrAMka Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' AgamasUtra-40- "Avazyaka' mUlasUtra-1- hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? pRSTha | krama krama viSaya viSaya pRSTha 05 4 08 | sAmAyika caturviMzati stava vaMdanaka pratikramaNa kAyotsarga pratyAkhyAna muni dIparatnasAgara kRt "(Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka 45 Agama vargIkaraNa sUtra krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma sUtra 01 | AcAra aMgasUtra-1 - 02 | sUtrakRt aMgasUtra-2 03 | sthAna aMgasUtra-3 / 04 | samavAya payannAsUtra-2 payannAsUtra-3 payannAsUtra-4 payannAsUtra-5 payannAsUtra-6 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 bhagavatI | jJAtAdharmakathA 25 / AturapratyAkhyAna 26 mahApratyAkhyAna 27 bhaktaparijJA 28 | taMdulavaicArika 29 / saMstAraka 30.1 gacchAcAra 30.2 candravedhyaka 31 |gaNividyA 32 devendrastava 33 / | vIrastava nizItha upAsakadazA aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 aMgasUtra-6 / aMgasUtra-7 aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 upAMgasUtra-2 upAMgasUtra-3 08 aMtakRt dazA 09 anuttaropapAtikadazA praznavyAkaraNadazA 11 / vipAkazruta | aupapAtika rAjaprazciya jIvAjIvAbhigama payannAsUtra-9 34 12 35 bRhatkalpa 36 vyavahAra upAMgasUtra-4 38 upAgasUtra-5 upAMgasUtra-6 payannAsUtra-10 chedasUtra-1 chedasUtra-2 chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 cUlikAsUtra-2 37 dazAzrutaskandha jItakalpa 39 mahAnizItha | Avazyaka 41.1 oghaniyukti 41.2 piMDaniyukti 42 | dazavaikAlika 40 upAMgasUtra-7 prajJApanA sUryaprajJapti 17 candraprajJapti 18 jaMbUdvIpaprajJapti nirayAvalikA | kalpavataMsikA 21 puSpikA puSpacUlikA 23 | vRSNidazA 24 | catu:zaraNa 19 upAMgasUtra-8 20 upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 43 | uttarAdhyayana 44 / nandI 45 / anuyogadvAra upAMgasUtra-12 payannAsUtra-1 muni dIparatnasAgara kRt "(Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka 10 06 13 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma buksa krama sAhitya nAma baksa mUla Agama sAhitya: 1476 | Agama anya sAhitya:|-1- AgamasuttANi-mUlaM print [49] -1-mArAma thAnuyoga -2- AgamasuttANi-mUlaM Net [45]] -2- Agama saMbaMdhI sAhitya 02 -3-AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] -3-RSibhASita sUtrANi 01 Agama anuvAda sAhitya:165 -4- Agamiya sUktAvalI 01 -1- mAgamasUtra 44rAtI manuvAha [47] Agama sAhitya- kula pustaka 516 |-2-AgamasUtra hindI anuvAda Net: [47] -3- Aagam Sootra English Trans. [11] -4- AgamasUtra saTIka gujarAtI anuvAda -5- AgamasUtra hindI anuvAda print | [12] anya sAhitya:3 Agama vivecana sAhitya: 171 1tatvAbhyAsa sAhitya-1- AgamasUtra saTIkaM [46] 2 saMtrAlyAsa sAhitya 06 -2-AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-17 [51]| 3 vyAkaraNa sAhitya 05 | -3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra- 21 [09] 4 vyAjyAna sAhitya 04 -4- Agama cUrNi sAhitya [09] 5 unalata sAhitya 09 |-5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 vidha sAhitya 04 -6- savRttika AgamasUtrANi-2 [08] 7 mArAdhanA sAhitya 03 -7-sacUrNika AgamasuttANi | [08] 81BAhA 04 Agama koSa sAhitya: 14 | 54na sAhitya-1- Agama saddakoso [04] 10 tIrthara saMvitarzana 25 | -2- Agama kahAkoso [01] | 11 hI sAhitya 05 -3- Agama-sAgara-koSa: / [05] 12IparatnasAgaranA vadhuzodhanibaMdha -4-Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) - [04]] Agama sivAyanuM sAhitya phUla pustaka 85 Agama anukrama sAhitya: -09 -1- mArAma viSayAnubha- (1) 02 | 1-Agama sAhitya (kula pustaka) | 516 -2- Agama viSayAnukrama (saTIka) 2-Agametara sAhitya (kula 085 -3- Agama sUtra-gAthA anukrama 03 dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana | 601 ARROmuniTIparatnasAgaranuM sAhitya 1 muni dIparatnasAgaranu Agama sAhitya [huta pusta8 516] tenAsa pAnA [98,300] 2 | bhuniTIparatnasAgaranuM sanya sAhitya [huta pust| 85] tenAla pAnA [09,270] | 3 bhumihIparatnasAgara saMlita tatvArthasUtra'nI viziSTa DVD tanA sA pAnA [27,930] | abhaa| prAzanosa 01 + viziSTa DVDS pAnA 1,35,5000 02 05 04 muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka [40] AvassayaM mUlasUtra-1- hindI anuvAda adhyayana-1-sAmAyika sUtra-1 arihaMta ko namaskAra ho, siddha ko namaskAra ho, AcArya ko namaskAra ho, upAdhyAya ko namaskAra ho, loka meM rahe sarva sAdhu ko namaskAra ho, isa pA~ca (parameSThi) ko kiyA gayA namaskAra sarva pApa kA nAzaka hai / sarva maMgala meM prathama (utkRSTa) maMgala hai|| ___ arihaMta zabda ke lie tIna pATha haiM / arahaMta, arihaMta aura arUhaMta / yahA~ arahaMta zabda kA artha hai - jo vaMdana namaskAra ko, aSTa mahAprAtihArtha pUjA aura satkAra ko aura siddhi gamana ke yogya haiM isalie 'arahaMta' haiN| arihaMta -aprazasta bhAva meM pravRtta indriya kAma-bhoga kI IcchA, krodha Adi kaSAya, bAIsa taraha ke pariSaha, zArIrika-mAnasika vedanA aura upasarga samAna bhAva zatru para vijaya pAnevAlA hone se arihaMta' hai| arUhaMta -karma rUpI bIja jala jAne se jinhe phira se janma lene samAna aMkura phUTate nahIM isalie arUhaMta siddha - sarva duHkha se sarvathA pAra ho gae, janma, jarA, maraNa aura karma ke bandhana se alaga hue ho aura kisI bhI taraha ke aMtarAya rahita aise zAzvata sukha kA ahesAsa karanevAle hone se siddha kahalAte haiN| AcArya -jJAnAvaraNIya Adi pA~ca prakAra ke AcAra kA khuda AcaraNa karanevAle, dUsaroM ke sAmane usa AcAra ko prakAzanevAle aura zekSa Adi ko usa pA~ca taraha ke AcAra dikhAnevAle hone se AcArya kahalAte haiN| upAdhyAya -jinezvara bhagavaMta upadiSTa dvAdazAMgI arthAta svAdhyAya ke upadezaka hone se upAdhyAya kahalAte sAdhu - mAnava lokameM rahe sabhI 'sAdhu' yAni jo Atmahita ko aura parahita ko yA mokSa ke anuSThAna kI sAdhanA kare yA nirvANa sAdhaka yoga se sAdhanA kare vo sAdhu / isa pA~ca ke samUha ko kiyA gayA namaskAra / sarva pApa yAni sabhI azubha karma kA prakRSTa nAzaka hai| sabhI jIva ke hita ke lie pravarte vo maMgala aise dravya aura bhAva, laukika aura lokottara Adi sabhI tarIke ke maMgala ke lie sarvottama yA utkRSTa maMgala hai| sUtra-2 he bhagavaMta ! (he pUjya !) meM (ApakI sAkSI meM) sAmAyika kA svIkAra karatA hU~ yAni samabhAva kI sAdhanA karatA huuN| jindA hU~ taba taka sarva sAvadha (pApa) yoga kA pratyAkhyAna karatA huuN| yAni mana, vacana, kAyA kI azubha pravRtti na karane kA niyama karatA huuN| (jAvajjIva ke lie) mana se, vacana se, kAyA se (usa taraha se tIna yoga se pApa vyApAra) maiM khuda na karU~, dUsaroM ke pAsa na karavAUM yA usakI anumodanA na karU~ | he bhagavaMta (pUjya) maiM usa pApa kA (maiMne sevana kI huI azubha pravRtti kA) pratikramaNa karatA hU~ (yAni usase nivRtta hotA hU~ 1) mere AtmA kI sAkSI meM niMdA karatA hU~ / (yAni usa azubha pravRtti ko jhUThI mAnatA hU~ / ) aura Apake sAmane 'vo pApa hai' isa bAta kA ekarAra karatA hU~ | gardA karatA huuN| (aura phira vo pApa-azubha pravRtti karanevAle mere-bhUtakAlina paryAya samAna) AtmA ko vosirAtA hU~ / sarvathA tyAga karatA huuN| (yahA~ paDikkamAmi' Adi zabda se bhUtakAla ke karemi zabda se vartamAna kAla ke aura 'paccakkhAmi zabda se bhaviSyakAla ke aise tIna samaya ke pApa vyApAra kA tyAga hotA hai|) adhyayana-1-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka adhyayana-2-caturviMzatistava sUtra-3 loka meM udyota karanevAle (caudaha rAjaloka meM rahI sarva vastu kA svarUpa yathArtha tarIke se prakAzanevAle) dharmarUpI tIrtha kA pravartana karanevAle, rAgadeza ko jItanevAle, kevalI cobIsa tIrthaMkara kA aura anya tIrthaMkara kA maiM kIrtana kruuNgaa| sUtra-4 __ RSabha aura ajIta ko, saMbhava abhinandana aura sumati ko, padmaprabhu, supArzva (aura) candraprabhu sabhI jina ko maiM vaMdana karatA huuN| sUtra-5 suvidhi yA puSpadaMta ko, zItala zreyAMsa aura vAsupUjya ko, vimala aura ananta (evaM) dharma aura zAnti jina ko vaMdana karatA huuN| sUtra-6 kuMthu, ara aura malli, munisuvrata aura nami ko, ariSTanemi pArzva aura vardhamAna (una sabhI) jina ko maiM vaMdana karatA huuN| (isa taraha se 4-5-6 tIna gAthA dvArA RSabha Adi caubIsa jina kI vaMdanA kI gaI hai|) sUtra - 7 isa prakAra mere dvArA stavanA kiye hue karmarUpI kUr3e se mukta aura vizeSa taraha se jinake janma-maraNa naSTa hae haiM yAni phira se avatAra na lenevAle caubIsa evaM anya jinavara-tIrthaMkara mujha para kRpA kare / sUtra-8 jo (tIrthaMkara) logoM dvArA stavanA kie gae, vaMdana kie gae aura pUje gae haiM / logoM meM uttamasiddha haiM / vo mujhe Arogya (roga kA abhAva), bodhi (jJAna, darzana aura cAritra kA lAbha) tathA sarvotkRSTa samAdhi pradAna kre| sUtra-9 candra se jyAdA nirmala, sUraja se jyAdA prakAza karanevAle aura svayaMbhUramaNa samudra se jyAdA gambhIra aise siddha (bhagavaMta) mujhe siddhi (mokSa) do / adhyayana-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka adhyayana-3-vaMdana sUtra-10 ___ (ziSya kahatA hai) he kSamA (Adi dazavidha dharmayukta) zramaNa, (he gurudeva !) Apako maiM indriya aura mana kI viSaya vikAra ke upaghAta rahita nirvikArI aura niSpApa prANAtipAta Adi pApakArI pravRtti rahita kAyA se vaMdana karanA cAhatA huuN| mujhe ApakI maryAdita bhami meM (yAni sADe tIna hAtha avagraha rUpa-maryAdA ke bhItara) najadIka Ane kI (praveza karane kI) anujJA do| nisIhI (yAni sarva azubha vyApAra ke tyAgapUrvaka) (yaha zabda bolakara avagraha meM praveza karake phira ziSya bola) ___ adhokAya yAni ki Apake caraNa ko maiM apanI kAyA se sparza karatA hU~ / isalie Apako jo kucha bhI takalIpha ho usakI kSamA denA / alpa glAnIvAle Apake dina sukha-zAnti se vyatIta huA hai ? Apako saMyamayAtrA vartatI hai ? Apako indriya aura kaSAya upaghAta rahita vartate haiM ? he kSamAzramaNa ! dina ke doharAna kie gae aparAdha ko maiM khamAtA hU~ / Avazyaka kriyA ke lie aba maiM avagraha ke bAhara jAtA hU~ / (aisA bolakara ziSya avagraha ke bAhara nIkalatA hai|) ___ dina ke daurAna Apa kSamAzramaNa kI koI bhI AzAtanA kI ho usase maiM vApasa lauTatA hU~ / mithyAbhAva se huI AzAtanA ke dvArA mana, vacana, kAyA kI duSTa pravRtti ke dvArA kI gaI AzAtanA se, krodha, mAna, mAyA, lobha kI vRtti se honevAlI AzAtanA se, sarvakAla sambandhI - sabhI taraha ke mithyA upacAra ke dvArA una sabhI taraha ke dharma ke atikramaNa se honevAlI AzAtanA se jo kucha aticAra huA ho usase vo kSamAzramaNa maiM vApasa lauTatA hU~ / usa aticaraNa kI nindA karatA huuN| Apa ke sAmane usa aticAra kI gardA karatA huuN| aura usa azubha yoga meM pravarte mere bhUtakAlIna Atma paryAya kA tyAga karatA huuN| adhyayana-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka adhyayana-4-pratikramaNa sUtra-10-1 (namaskAra maMtra kI) vyAkhyA pUrva-sUtra-1 anusAra jAnanA / sUtra - 11 'karemi bhaMte'' kI vyAkhyA - pUrva sUtra-2 samAna jaannaa| sUtra-12 maMgala-yAni saMsAra se mujhe pAra utAre vo yA jisase hita kI prApti ho vo yA jo dharma ko de vo (aise 'maMgala' - cAra haiM) arahaMta, siddha, sAdhu aura kevali prarUpita dharma / (yahA~ aura Age ke sUtra - 13, 14 meM sAdhu' zabda ke artha meM AcArya, upAdhyAya, sthavira, gaNi Adi sabako samajha lenaa| aura phira kevalI prarUpita dharma se zruta dharma aura cAritra dharma donoM ko sAmila smjhnaa|) sUtra - 13 kSAyopazamika Adi bhAva rUpa bhAvaloka' meM cAra ko uttama batAyA hai / aha~ta, siddha, sAdhu aura kevalI prarUpita dharma / [arhato ko sarva zubha prakRti kA udaya hai / yAni vo zubha audayika bhAva meM rahate haiM / isalie vo bhAvaloka meM uttama haiM / siddha caudaha rAjaloka ko anta meM mastaka para birAjamAna hote haiM / vo kSetraloka meM uttama haiN| sAdhu zrutadharma ArAdhaka hone se kSAyopazamika bhAva se aura ratnatraya ArAdhanA se bhAvaloka meM uttama hai / kevali prarUpita dharma meM cAritra dharma apekSA se kSAyika aura mizra bhAva kI uttamatA rahI hai|] sUtra-14 zaraNa-yAni sAMsArika duHkha kI apekSA se rakSaNa pAne ke lie Azraya pAne kI pravRtti / aise cAra zaraNa ko maiM aMgIkAra karatA huuN| maiM arihaMta -siddha -sAdhu aura kevalI bhagavaMta ke batAe dharma kA zaraNa aMgIkAra karatA huuN| sUtra-15 maiM divasa sambandhI aticAra kA pratikramaNa karanA cAhatA hU~, yaha aticAra sevana kAyA se- mana se - vacana se (kiyA gayA ho), utsUtra bhASaNa-unmArga sevana se (kiyA ho), akalpya yA akaraNIya (pravRtti se kiyA ho) durdhyAna yA duSTa cintavana se (kiyA ho) anAcAra sevana se, anIcchanIya zramaNa ko anucita (pravRtti se kiyA ho / ) jJAna, darzana, cAritra, zruta yA sAmAyika meM (atikramaNa huA ho), tIna gupti meM pramAda karane se, cAra kaSAya ke vaza hone se, pA~ca mahAvrata meM pramAda se, cha jIvanikAya kI rakSA na karane se, sAta piMr3eSaNA meM doSa lagAne se, A~Tha pravacana mAtA meM doSa se, nau brahmacarya kI gupti kA pAlana na karane se, daza taraha ke kSamA Adi zramaNa dharma kA sevana na karane se (jo aticAra-doSa hue ho)aura sAdhu ke sAmAcArI rUpa kartavya meM pramAda Adi karane se jo khaMDaNA-virAdhanA kI ho usakA micchAmi dukkaDam yAni vo merA pApa mithyA ho / sUtra - 16 (maiM pratikramaNa karane ke yAni pApa se vApasa mur3ane ke samAna kriyA karanA) cAhatA hU~ / airyApathikI yAni gamanAgamana kI kriyA ke dauharAna huI virAdhanA se (yaha virAdhanA kisa taraha hotI hai vo batAte haiM -) Ate-jAte, mujhase kisI trasajIva, bIja, hariyAlI, jhAkala kA pAnI, cIMTI kA bila, sevAla, kaccA pAnI, kIcar3a yA maMkar3e ke jhAle Adi caMpe gae ho; jo koI ekendriya, beindriya, teindriya, caturindriya yA paMcendriya jIva kI virAdhanA huI ho / yaha jIva mere dvArA Thokara lagane se mara gae ho, dhUla se DhaMka gae ho, jamIM ke sAtha ghise gae ho, Apasa meM zarIra TakarAe ho, thor3A sA sparzita huA ho, duHkha utpanna huA ho, kheda kiyA gayA ho, trAsa diyA ho, eka sthAna se dUsare sthAna gae ho yA unake prANa kA viyoga kiyA gayA hai - aisA karane se jo kucha bhI muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka virAdhanA huI ho usake sambandhI merA tamAma duSkRta mithyA bane / sUtra-17 maiM pratikramaNa karanA cAhatA hU~ / (lekina kisakA ?) dina ke prakAmazayyA gaharI nIMda lene se (yahA~ prakAma yAni gaharA yA saMthArA uttarapaTTA se yA tIna kapar3e se jyAdA upakaraNa kA istamAla karane se, zayyA yAni nidrA yA saMthArIyA Adi) hararoja aisI nIMda lene se, saMthArA meM bagala badalane se aura punaH vahI bagala badalane se, zarIra ke avayava sikur3ane se yA phailAvA karane se, (Adi jIva ko avidhi se chUne se,) khA~sate samaya mukhavastrikA na rakhane se, nArAjagI se vasati ke lie bakavAsa karane se, chIMka yA bagAsA khAte samaya mukha vastrikA se jayaNA na karane se. kisI bhI cIja ko pramArjana kie binA chane se, sacitta rajavAlI cIja ko chUne se, nIMda meM Akula-vyAkulatA se kusvapna yA dusvapna Ane se, strI ke sAtha abrahma sevana sambandhI rUpa ko dekhane ke anurAga se - manovikAra se - AhAra pAnI istamAla karane ke samAna vyavahAra se jo Akula-vyAkulatA huI ho - usa taraha se dina ke sambandhI jo koI aticAra lage ho vo merA pApa mithyA ho / sUtra - 18 ___maiM pratikramaNa karatA hU~ / (kisakA ?) bhikSA ke lie gocarI ghUmane meM, lage hue aticAra kA (kisa taraha se?) sAMkala lagAe hue yA sAmAnya se bandha kie daravAje-jAlI Adi kholane se kUtte-bachar3e yA choTe bacce kA (kevala tiryaMca kA) saMghaTTA-sparza karane se, kisI baratana Adi meM alaga nIkAlakara diyA gayA AhAra lene se, anya dharmI mUla bhAjana meM se cAra dizA meM jo balI pheMke vaisA karake vApasa dene se, anya bhikSu ke lie sthApita kie gae AhAra meM se dete, AdhAkarma Adi doSa kI zaMkAvAle AhAra se, zIghratA se grahaNa karane se akalpanIya cIja A jAnese, yogya gaveSaNA na karane se, doSa kA sarva tarIke se na socane se, jIvavAlI cIja kA bhojana karane se, sacitta bIja yA lIlotarI vAlA bhojana karane se, bhikSA lene se pahale yA bAda meM gRhastha hAtha-baratana Adi sApha kare usa prakAra se lene se, sacitta aisA pAnI yA raja ke sparzavAlI cIja lene se, jamIM para girate hue bhikSA de use lene se, baratana kA dUsarA dravya khAlI karake usake dvArA dI jAtI bhikSA lene se, viziSTa dravya mA~gakara lene se jo "udgama'' "utpAdana'', ''eSaNA'' aparizuddha hone ke bAvajUda bhI le aura lekara na paraThave yAni upabhoga kare aisA karane se lage aticAra samAna merA duSkRta mithyA ho / sUtra-19 maiM pratikramaNa karatA hU~ / (lekina kisakA ?) dina aura rAta ke pahale aura antima do prahara aise cAra kAla svAdhyAya na karane ke samAna aticAra kA, dina kI pahalI-antima porisI rUpa ubhayakAla se pAtra-upakaraNa Adi kI pratilekhanA (dRSTi ke dvArA dekhanA) na kI yA avidhi se kI, sarvathA pramArjanA na kI yA avidhi se pramArjanA kI aura phira atikrama-vyatikrama, aticAra-anAcAra kA sevana kiyA usa taraha se maine divasa sambandhI jo aticAra sevana kiyA ho vo merA duSkRtya mithyA ho| sUtra- 20-21 maiM pratikramaNa karatA hU~ (lekina kisakA ?) eka, do, tIna Adi bhedabhAva ke dvArA batAte haiM / (yahA~ micchAmi dukkaDam yAni merA vo pApa mithyA ho vo bAta ekavidha Adi haraeka doSa ke sAtha jur3anA / ) verati rUpa eka asaMyama se (aba ke sabhI pada asaMyama kA vistAra samajhanA) do bandhana se rAga aura dveSa samAna bandhana se, mana, vacana, kAyA, daMr3a sevana se, mana, vacana, kAyA, gupti kA pAlana na karane se, mAyA-niyANa, mithyAtva zalya ke sevana se Rddhi rasa-zAtA kA abhimAna yA lAlaca samAna azubha bhAva se, jJAna-darzana-cAritra kI virAdhanA thakI, krodha, mAna, mAyA, lobha rUpa cAra kaSAya ke sevana se, AhAra, bhaya, maithuna, parigraha kI icchA se strI, daze, bhojana, rAja sambandhI vikathA karane se Arta-raudra dhyAna karane aura dharma, zukla dhyAna na karane se| muni dIparatnasAgara kRt "(Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka sUtra-22-24 kAyikI, adhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAtikI una pA~ca meM se kisI kriyA yA pravRtti karane se, zabda-rUpa, gaMdha, rasa, sparza una pA~ca kAmaguNa se, prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha una pA~ca ke viramaNa yAni na rUkane se, iryA, bhASA, eSaNA, vastra, pAtra lenA, rakhanA, mala, mUtra, kapha, maila, nAka kA maila ko nirjIva bhUmi se pariSThApana na karane se, pRthvI, ap, teU, vAyu, vanaspati, trasa una cha kAya kI virAdhanA karane se, kRSNa, nIla, kApota lezyA kA sevana karane se aura tejo, padma, zukla lezyAmeM pravRtti na karane se sUtra - 25-26 ihaloka-paraloka Adi sAta bhaya sthAna ke kAraNa se, jAtimada-kulamada Adi A~Tha mada kA sevana karane se, vasati-zuddhi Adi brahmacarya kI nau vAr3a kA pAlana na karane se, kSamA Adi dazavidha dharma kA pAlana na karane se, zrAvaka kI gyAraha pratimA meM azraddhA karane se, bAraha taraha kI bhikSu pratimA dhAraNa na karane se yA usake viSaya meM azraddhA karane se, arthAya-anarthAya hiMsA Adi teraha taraha kI kriyA ke sevana se, caudaha bhUtagrAma arthAt ekendriyavikalendriya Adi paryAptA-aparyAptA caudaha bheda se jo jIva batAe haiM usakI azraddhA-viparIta prarUpaNA yA hatyA Adi karane se, paMdraha paramAdhAmI deva ke lie azraddhA karane se, sUyagar3AMga meM 'gAthA' nAmaka adhyayana paryanta ke solaha adhyayana ke lie azraddhA Adi karane se, pA~ca Azrava ke viramaNa Adi sataraha prakAra ke saMyama kA ucita pAlana na karane se, aThAraha taraha ke abrahma ke AcaraNa se, jJAtAdharmakathA ke unnIsa adhyayana ke lie azraddhA Adi karane se, ajayaNA se calanA Adi bIza asamAdhi sthAna meM sthiratA yA dRr3hatA kI kamI ho vaise isa bIsa sthAna kA sevana karane se, hastakriyA Adi cAritra ko malina karanevAle ikkIsa zabala doSa kA sevana karane se, bAisa prakAra ke pariSaha sahete hue, sUyagar3AMga sUtra ke donoM zrutaskaMdha milakara kula milAke teIsa adhyayana haiM / ina teIsa adhyayana ke lie azraddhA Adi karane se, zrI RSabhadeva Adi caubIsa tIrthaMkara paramAtmA kI virAdhanA se yA 10 bhavanapati, 8 vyaMtara, 5 jyotiSka aura eka taraha se vaimAnika aise 24 deva ke lie azraddhAdi karane se, pA~ca mahAvrata ke rakSaNa ke lie hara eka vrata viSayaka pA~ca-pA~ca bhAvanA dI gaI hai una 25 bhAvanA kA pAlana na karane se, dazA, kalpa, vyavahAra una tInoM alaga Agama haiM / usameM dazAzrutaskaMdha ke 10, kalpa ke 6 aura vyavahAra ke 10, kula milAke 26 adhyayana hote haiN| usake uddeza, samuddeza, anujJA ke lie vaMdana-kAyotsarga Adi kriyA na karane yA avidhi se karane se, chaha tarIke se vrata, pA~ca tarIke se indriya jaya Adi 27 sAdhu ke guNa kA pAlana na karane se, AcAra prakalpa yAni AcAra aura prakalpa - nisIha sUtra usameM AcAra ke 25 adhyayana aura nisIha ke ud ghAtima-anudghAtima AropaNA vo tIna viSaya milakara 28 ke lie azraddhA Adi karane se, nimitta zAstra Adi pApa ke kAraNa samAna 29 taraha ke zruta ke lie pravRtti karane se, mohanIya karma bA~dhane ke tIsa kAraNa kA sevana karane se, siddha ke ikattIsa guNa ke lie azraddhA-abahumAna Adi karane se, mana, vacana, kAya ke prazasta yoga saMgraha ke lie nimitta bhUta 'AlocanA' Adi yogasaMgraha ke battIsa bheda usameM se jisa aticAra kA sevana kiyA gayA hosUtra - 27-29 taiMtIsa prakAra kI AzAtanA jo yahA~ sUtra meM hI batAI gaI hai usake dvArA lage aticAra, arahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, sAdhvI kA avarNavAda se abahumAna karane se, zrAvaka-zrAvikA kI niMdA Adi se, devadevI ke lie kucha bhI bolane se, Aloka-paraloka ke lie asat prarUpaNA se, kevalI praNita zruta yA cAritra dharma kI AzAtanA ke dvArA, Urdhva, adho, tirchA rUpa caudaha rAjaloka kI viparIta prarUpaNA Adi karane se, sabhI sthAvara, vikalendriya saMsArI Adi jIva ke lie azraddhA viparIta prarUpaNA Adi karane se, kAla, zruta, zrutadevatA ke lie azraddhAdi karane se, vAcanAcArya ke lie abahumAnAdi se, aisI 19 taraha kI AzAtanA evaM ___ aba phira zruta ke lie batAnevAle 14 pada meM se kI huI AzAtanA vo isa prakAra-sUtra kA krama dhyAna meM na muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka rakhanA, yA Ar3A-Ter3hA bolanA, alaga-alaga pATha milAkara mUla zAstra kA krama badalanA, akSara kama karanA-bar3hAnA, pada kama karanA, yogya vinaya na karanA, udAtta-anudAtta Adi doSa na sa~bhAlanA, yogyatA rahita ko zruta par3hAnA, kaluSita citta se par3hAnA, binA samaya ke svAdhyAya karanA, svAdhyAya ke samaya svAdhyAya na karanA, asajjhAya ke samaya svAdhyAya karanA, sajjhAya ke samaya svAdhyAya na karanA / isa taraha ke eka se tIsa doSa yA aticAra kA sevana huA ho vo merA saba kucha duSkRta mithyA ho / sUtra-30 RSabhadeva se mahAvIra svAmI taka caubIsa tIrthaMkara paramAtmA ko merA namaskAra / sUtra - 31 yaha nirgrantha pravacana (jina Agama yA zruta) sajjana ko hitakAraka, zreSTha, advitIya, paripUrNa, nyAyayukta, sarvathA zuddha, zalya ko kATa DAlanevAlA siddhi ke mArga samAna, mokSa ke muktAtmAoM ke sthAna ke aura sakala karmakSaya samAna, nirvANa ke mArga samAna haiM / satya hai, pUjAyukta hai, nAzarahita yAni zAzvata, sarva duHkha sarvathA kSINa hue haiM jahA~ vaisA yAni ki mokSa ke mArga samAna hai / isa prakAra se nirgrantha pravacana meM sthita jIva, siddhi prApta karate haiM / bodha pAte haiN| bhavopagrAhI karma se mukta hota haiN| sabhI prakAra se nirvANa pAte haiM / sAre duHkhoM kA vinAza karate haiM sUtra-32 usa dharma kI maiM zraddhA karatA hU~, prIti ke rUpa se svIkAra karatA hU~, usa dharma ko jyAdA sevana kI ruci - abhilASA karatA huuN| usa dharma kI pAlanA-sparzanA karatA hU~ / aticAra se rakSA karatA hU~ / punaH punaH rakSA karatA huuN| usa dharma kI zraddhA, prIti, ruci, sparzanA, pAlana, anupAlana karate hue maiM kevali kathita dharma kI ArAdhanA karane ke lie udyata huA hU~ aura virAdhanA se aTakA huA hU~ (usI ke lie) prANAtipAta rUpI asaMyama kA - abrahma kA - akRtya kA - ajJAna kA - akriyA kA - mithyAtva kA - abodhi kA aura amArga ko pahacAnakara-samajhakara maiM tyAga karatA huuN| aura saMyama, brahmacarya, kalpa, jJAna-kriyA, samyaktva bodhi aura mArga kA svIkAra karatA huuN| sUtra-33 (sabhI doSa kI zuddhi ke lie kahA hai) jo kucha thor3A sA bhI merI smRtimeM hai, chadmasthapana se smRtimeM nahIM hai, jJAta vastu kA pratikramaNa kiyA aura sUkSma kA pratikramaNa na kiyA usa anusAra jo aticAra lagA ho vo sabhI dina sambandhI aticAra kA maiM pratikramaNa karatA hU~ / isa prakAra azubha pravRtti kA tyAga karake maiM tapa-saMyama rata sAdhu huuN| samasta prakAra se jayaNAvAlA hU~, pApa se viramita hU~, vartamAna meM bhI akaraNIya rUpa se, pApakarma ke paccakkhANa pUrvaka tyAga kiyA hai / niyANA rahita huA hU~, samyag darzanavAlA huA hU~ aura mAyA mRSAvAda se rahita huA huuN| sUtra-34 DhAI dvIpa meM yAni do dvIpa, do samudra aura ardha puSkarAvarta dvIpa ke lie jo 5-bhArata, 5-airAvata, 5-mahA videha rUpa 15 karmabhUmi meM jo kisI sAdhu rajoharaNa, gucchA aura pAtra Adi ko dhAraNa karanevAle, pA~ca mahAvrata meM pariNAma kI bar3hatI huI dhArAvAle, aThThAraha hajAra zIlAMga ko dhAraNa karanevAle, aticAra se jisakA svarUpa duSita nahIM huA hai aise nirmala cAritravAle una sabako mastaka se, aMtaHkaraNa se, mastaka jhukAne ke pUrvaka vaMdana karatA huuN| sUtra - 35,36 sabhI jIva ko maiM khamAtA hU~ | sarva jIva mujhe kSamA karo aura sarva jIva ke sAtha merI maitrI hai / mujhe kisI ke sAtha vaira nahIM hai / usa anusAra maiMne aticAra kI nindA kI hai AtmasAkSI se usa pApa paryAya kI niMdA - gardA kI hai. usa pApa pravRtti kI dugaMchA kI hai, isa prakAra se kie gae - hue pApa vyApAra ko samyak, mana, vacana, kAyA se pratikramatA huA maiM caubIsa jinavara ko vaMdana karatA huuN| adhyayana-4-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt "(Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka adhyayana-5-kAyotsarga sUtra-37 ___karemi bhaMte' - pUrva sUtra 2 meM batAe anusAra artha samajhanA / sUtra-38 maiM kAyotsarga meM sthira honA cAhatA huuN| maiMne dina ke sambandhI kisI bhI aticAra kA sevana kiyA ho / (yaha aticAra sevana kisa taraha se ? dekho sUtra-15) sUtra - 39 vo (IyApathikI virAdhanA ke pariNAma se utpanna honevAlA) pApakarma kA pUrI taraha se nAza karane ke lie, prAyazcitta karane se, vizuddhi karane ke dvArA, zalya rahita karane ke dvArA aura tad rUpa uttarakriyA karane ke lie yAni AlocanA-pratikramaNa Adi se punaH saMskaraNa karane ke lie maiM kAyotsarga meM sthira hotA huuN| 'annattha'' ke alAvA (isa pada se kAyotsarga kI sthiratA viSayaka apavAda ko batAte haiN| vo isa prakAra-) zvAsocchvAsa lene se, sA~sa chor3ane se, khA~sI Ane se, chIMka Ane se, bagAsA Ane se, DakAra Ane se, vA chUTa hone se, vAya Ane se, pitta se, marz2A Ane se, zarIra kA sakSma sphUraNa hone se, zarIra meM kapha Adi kA sakSama saMcAra hone se. sthira rakhI doSTa sUkSma tarIka sa pharakana sa, eva Agnasa he sUkSma tarIke se pharakane se, evaM agni sparza, deha chedana Adi anya kAraNa se jo kAya pravRtti hotI hai usake dvArA mere kAyotsarga kA bhaMga na ho yA virAdhita na ho... jaba taka- arihaMta paramAtmA ko namaskAra karake maiM kAyotsarga pArU~ nahIM (pUrA na karU~) taba taka sthAna meM sthira hokara 'mauna'' vANI ke dvArA sthira hokara 'dhyAna' - mana ke dvArA sthira hokara merI kAyA ko vosirAtA hU~ / (mere bahirAtmA yA dehabhAva kA tyAga karatA huuN|) sUtra - 40-46 'logassa ujjoagare' - ina sAta gAthA kA artha pUrva sUtra 3 se 9 anusAra smjhnaa| sUtra-47 loka meM rahe sarva arhat caitya kA yAni arhat pratimA kA Alambana lekara yA usakA ArAdhana karane ke dvArA maiM kAyotsarga karatA huuN| bar3hatI huI zraddhA, buddhi, dhRti yA sthiratA, dhAraNA yA smRti aura tattva cintana pUrvaka-vaMdana kI - pUjana kI - satkAra kI- sammAna kI- bodhilAbha kI aura mokSa kI bhAvanA yA Azaya se maiM kAyotsarga meM sthira hotA huuN| sUtra - 48 ardha puSkaravaradvIpa, ghAtakI khaMr3a aura jambUdvIpa meM una DhAI dvIpa meM Ae hue bharata, airAvata aura mahAvideha kSetra meM zrutadharma kI Adi karanevAle ko yAni tIrthaMkara ko maiM namaskAra karatA huuN| sUtra-49 ajJAna samAna aMdhere ke samUha ko naSTa karanevAle, deva aura narendra ke samUha se pUjanIya aura mohanIya karma ke sarva bandhana ko toDa denevAle aise maryAdAvaMta yAni Agama yukta zrutadharma ko maiM vaMdana karatA huuN| sUtra-50 janma, bur3hApA, maraNa aura zoka samAna sAMsArika duHkha ko naSTa karanevAle, jyAdA kalyANa aura vizAla sukha denevAle, deva-dAnava aura rAjA ke samUha se pUjanIya zrutadharma kA sAra jAnane ke bAda kauna dharma ArAdhanA meM pramAda kara sakatA hai ? sUtra-51 __ he mAnava ! siddha aise jinamata ko maiM punaH namaskAra karatA hU~ ki jo deva - nAgakumAra - suvarNakumAra - muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka kinnara ke samUha se sacce bhAva se pUjanIya haiN| jisameM tIna loka ke mAnava sura aura asurAdika svarUpa ke sahAre ke samAna saMsAra kA varNana kiyA gayA hai aise saMyama poSaka aura jJAna samRddha darzana ke dvArA pravRtta honevAlA zAzvata dharma kI vRddhi ho aura vijaya kI paramparA ke dvArA cAritra dharma kI bhI hamezA vRddhi ho / sUtra-52 zruta-bhagavAna ArAdhanA nimitta se maiM kAyotsarga karatA huuN| "vaMdaNa vattiyAe'' ina pada kA artha pUrva sUtra47 meM batAyA hai| sUtra-53 siddhipada ko pAe hue, sarvajJa, phira se janma na lenA par3e usa taraha se saMsAra kA pAra pAe hue, parampara siddha hae aura loka ke agra hisse ko pAe hae yAni siddha zIlA para birAjamAna aise sarva siddha bhagavaMta ko sadA namaskAra ho| sUtra-54 jo devoM ke bhI deva haiM, jinako deva aMjalipUrvaka namaskAra karate haiM / aura jo indra se bhI pUje gae haiM aise zrI mahAvIra prabhu ko maiM sira jhukAkara vaMdana karatA huuN| sUtra-55 jinezvara meM uttama aise zrI mahAvIra prabhu ko (sarva sAmarthya se) kiyA gayA eka namaskAra bhI nara yA nArI ko saMsAra samudra se bacAte haiN| sUtra - 56 jinake dIkSA, kevalajJAna aura nirvANa (vo tInoM kalyANaka) ujjayaMta parvata ke zikhara para hue haiM vo dharma cakravartI zrI ariSTanemi ko maiM - namaskAra karatA huuN| sUtra-57 cAra, A~Tha, daza aura do aise vaMdana kie gae caubIsa tIrthaMkara aura jinhoMne paramArtha (mokSa) ko sampUrNa siddha kiyA hai vaise siddha mujhe siddhi do| sUtra -58 he kSamAzramaNa ! maiM icchA rakhatA huuN| (kyA IcchA rakhatA hai vo batAte haiM) pAkSika ke bhItara hue aticAra kI kSamA mA~gane ke lie usake sambandhI nivedana karane ke lie upasthita huA huuN| (guru kahate haiM khamAo taba ziSya bole) 'IcchaM'' | maiM pAkSika ke bhItara hue aticAra ko khamAtA hU~ | paMdraha dina aura paMdraha rAta meM, AhAra-pAnI meM, vinaya meM, vaiyAvacca meM, bolane meM, bAtacIta karane meM, UMcA yA samAna Asana rakhane meM, bIca meM bolane se, guru kI UparavaTa jAkara bolane meM, guru vacana para TIkA karane meM (Apako) jo kucha bhI aprIti yA vizeSa aprIti utpanna ho aisA kArya kiyA ho aura mujhase koI sUkSma yA sthUla kama yA jyAdA vinaya rahita vyavahAra huA ho jo tuma jAnate ho aura maiM nahIM jAnatA, aisA koI aparAdha huA ho, usake sambandhI merA duSkRta mithyA ho / sUtra- 59 he kSamAzramaNa (pUjya) ! maiM IcchA rakhatA huuN| (kyA cAhatA hai vo batAtA hai) - aura majhe priya yA maMjara bhI hai| jo ApakA (jJAnAdi - ArAdhanA parvaka pakSa zurU haA aura pUrNa haA vo mujhe priya hai) nirogI aise ApakA, citta kI prasannatAvAle, AtaMka se, sarvathA rahita, akhaMDa saMyama vyApAravAle, aThAraha hajAra zIlAMga paMca mahAvrata dhAraka, dUsare bhI anuyoga Adi AcArya upAdhyAya sahita, jJAna-darzana-cAritra tapa ke dvArA AtmA ko vizuddha karanevAle aisA ApakA he bhagavaMta ! parva dina aura ati zubha kArya karane ke rUpa meM pUrNa huaa| aura dUsarA pakSa bhI kalyANakArI zuru huA to mujhe priya hai / maiM Apako mastaka ke dvArA-mana se sarvabhAva se vaMdana karatA huuN| muni dIparatnasAgara kRt "(Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka taba AcArya kahate haiM - tumhAre sarva ke sAtha yAni Apa sabake sAtha sundara ArAdhanA huii| sUtra - 60 ___ he kSamAzramaNa (pUjya) ! maiM (Apako caityavaMdanA evaM sAdhuvaMdanA) karavAne kI IcchA rakhatA hU~ / vihAra karane se pahale Apake sAtha thA taba maiM yaha caityavaMdanA - sAdhu vaMdanA zrIsaMgha ke badale meM karatA hU~ aise adhyavasAya ke sAtha zrI jina pratimA ko vaMdana namaskAra karake aura anyatra vicaraNa karate hue, dUsare kSetra meM jo koI kAphI dina ke paryAyavAle sthiravAsavAle yA navakalpI vihAravAle eka gA~va se dUsare gA~va jAte hae sAdhuoM ko dekhA / usa guNavAn AcAryAdika ko bhI vaMdanA kI, ApakI ora se bhI vaMdana kie, jo laghuparyAyavAle the unhoMne bhI Apako vaMdanA kii| sAmAnya sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA mile unhoMne bhI Apako vaMdanA kI / zalya rahita aura kaSAya mukta aise maiMne bhI mastaka se aura mana se vaMdanA kI usa Azaya se Apa pUjya bhI unako vaMdana karo / taba pUjya zrI kahate haiM ki - maiM bhI vo tumane kie hue caitya ko vaMdana karatA huuN| sUtra-61 he kSamA-zramaNa (pUjya) ! maiM bhI upasthita hokara merA nivedana karanA cAhatA huuN| ApakA diyA huA yaha saba kucha jo mere lie jarurI hai vastra, pAtra, ka~bala, rajoharaNa evaM akSara, pada, gAthA, zloka, artha, hetu, prazna, vyAkaraNa Adi sthavira kalpa ko yogya aura binA mA~ge Apane mujhe prItipUrvaka diyA phira bhI maiMne avinaya se grahaNa kiyA vo merA pApa mithyA ho| taba pUjyazrI kahate haiM - yaha saba pUrvAcArya kA diyA huA hai yAni merA kucha bhI nahIM / sUtra - 62 he kSamA-zramaNa (pUjya) ! maiM bhAvi meM bhI kRtikarma-vaMdana karanA cAhatA hU~ | maiMne bhUtakAla meM jo vaMdana kie una vaMdana meM kisI jJAnAdi AcAra binA kie ho, avinaya se kie ho Apane khuda mujhe vo AcAra - vinaya se zIkhAe ho yA upAdhyAya Adi anya sAdhu ne mujhe usameM kuzala banAyA ho, Apane mujhe ziSya kI taraha sahArA diyA ho, jJAnAdi - vastrAdi dekara saMyama ke lie sahArA diyA / mujhe hitamArga batAyA, ahita pravRtti karane se rokA, saMyama Adi meM skhalanA karate hue mujhe Apane madhura zabda se rokA, bAra-bAra bacAyA, preraNA dekara Apane bAra-bAra preraNA kI vo mujhe prItikara banI hai / aba maiM vo galatI sudhArane ke lie upasthita huA huuN| Apake tapa aura teja samAna lakSmI ke dvArA isa cAra gati samAna saMsAra aTavI meM ghUmate hue mere AtmA kA saMharaNa karake usa saMsAra aTavI kA pAra pAUMgA / usa Azaya se maiM Apako mastaka aura mana ke dvArA vaMdana pUjyazrI kahate haiM - tuma saMsAra samudra se pAra pAnevAle bno| adhyayana-5-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka adhyayana-6-paccakkhANa sUtra - 63 vahA~ (zramaNopAsakoM) - zrAvaka pUrve yAni zrAvaka banane se pahale mithyAtva chor3a de aura samyaktva aMgIkAra kare / unako na kalpe / (kyA na kalpe vo batAte haiM) Ajaparyanta anyatIrthika ke deva, anya tIrthika kI grahaNa kI huI arihaMta pratimA ko vaMdana namaskAra karanA na kalpe / pahale bhale hI grahaNa na kI ho lekina aba vo (pratimA) anyatIrthika ne grahaNa kI hai / isalie usake sAtha AlApa-saMlApa kA avasara banatA hai / aisA karane se yA anyatIrthika ko azana, pAna, khAdima, svAdima dene kA yA punaH punaH jo denA par3e, vo na klpe| jo ki rAjA-balAtkAra - deva ke abhiyoga yAni kAraNa se yA guru nigraha se, kAMtAra vRtti se isa pA~ca kAraNa se azana-Adi de to dharma kA atikramaNa nahIM hotaa| yaha samyaktva prazasta hai / vo samyaktva mohanIya karma kA kSaya aura upazama se prApta hotA hai| prazama, saMvega, nirveda anukaMpA aura Astikya una pA~ca nizAnI se yukta haiM / usase zubha Atma pariNAma utpanna hotA he aisA kahA hai| zrAvaka ko samyaktva meM yaha pA~ca aticAra samajhanA, lekina AcaraNa na karanA - vo zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, parapAkhaMDaprazaMsA, parapAkhaMDasaMstava / sUtra-64 zrAvaka sthUla prANAtipAta kA paccakkhANa (tyAga) kare / vo prANAtipAta do taraha se batAyA hai| vo isa prakAra - saMkalpa se aura Arambha se / zrAvaka ko saMkalpa hatyA kA jAvajjIva ke lie paccakkhANa (tyAga) kare lekina Arambha hatyA kA tyAga na kare / sthUla prANAtipAta viramaNa ke isa pA~ca aticAra samajhanA vo isa prakAra - vadha, baMdha, chaviccheda, atibhAra aura bhojana, pAna kA vyavaccheda kare / sUtra - 65 zrAvaka sthUla mRSAvAda kA paccakkhANa (tyAga) kare | vo mRSAvAda pA~ca tarIke se batAyA hai / kanyA sambandhI jhUTha, go (cAra pA~vavAle) sambandhI jhUTha, bhUmi sambandhI jhUTha, nyAsApahAra yAni thApaNa pAnA, jhUThI ga~vAhI denA, sthUla mRSAvAda se viramita zramaNopAsaka yaha pA~ca aticAra jAnanA / vo isa prakAra - sahasA abhyAkhyAna, rahasya udghATana, svapatnI ke marma prakAzita karanA, jhUThA upadeza denA aura jhUThe lekha likhnaa| sUtra - 66 zramaNopAsaka sthUla adattAdAna kA paccakkhANa kare yAni tyAga kare / vo adattAdAna do taraha se batAyA hai vo isa prakAra - sacitta aura acitta / sthUla adattAdAna se viramita zramaNopAsaka ko yaha pA~ca aticAra jAnanA / cora yA corI se lAe hue mAla-sAmAna kA anumodana, taskara prayoga, viruddha rAjyAtikrama jhUThe tola-nApa karanA / sUtra-67 zramaNopAsaka ko paradArAgamana kA tyAga karanA yA svapatnI meM saMtoSa rakhe yAni apanI patnI ke sAtha abrahma AcaraNa meM niyama rakhe, paradArA gamana do taraha se batAyA hai vo isa prakAra - audArika aura vaikriya / svadArA saMtoSa kA niyama karanevAle zramaNopAsaka ko yaha pA~ca aticAra jAnane cAhie / - aparigRhitA gamana, dUsare ke dvArA parigRhita ke sAtha gamana, anaMgakrIr3A, parAyA vivAha karanA aura kAmabhoga ke lie tIvra abhilASa karanA / sUtra - 68 zramaNopAsaka aparimita parigraha kA tyAga kare yAni parigraha kA parimANa kare / vo parigraha do tarIke se haiN| sacitta aura acitta / IcchA (parigraha) kA parimANa karanevAle zrAvaka ko yaha pA~ca aticAra jAnane cAhie / 1. ghaNa aura dhana ke pramANa meM, 2. kSetravastu ke pramANa meM, 3. sone-cA~dI ke pramANa meM, 4.dvIpada-catuSpada ke pramANa meM aura 5. kupya-dhAtu Adi ke pramANa meM atikrama ho vo| muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka sUtra-69 dizAvrata tIna taraha se jAnanA cAhie / Urdhva-adho-tiryaka - dizAvratadhArI zramaNopAsaka ko yaha pA~ca aticAra jAnanA cAhie / 1. Urdhva, 2. adho, 3. tiryaka dizA ke pramANa kA atikramaNa / kSetra, vRddhi aura smRti galatI se kitanA aMtara huA usakA khayAla na rahe vo / sUtra - 70-71 upabhoga-paribhoga vrata do prakAra se - bhojanaviSayaka parimANa aura karmAdAnaviSayaka parimANa, bhojana sambandhI parimANa karanevAle zramaNopAsaka ko yaha pA~ca aticAra jAnane cAhie | acitta AhAra kare, sacitta pratibaddha AhAra kare, apakva duSpakva AhAra kare, tuccha vanaspati kA bhakSaNa kare / karmAdAna sambandhI niyama karanevAle ko yaha paMdraha karmAdAna jAnane cAhie / aMgAra, vana, zakaTa, bhATaka, sphoTaka vo pA~ca karma, dA~ta, lAkha, rasa, keza, viSa vo pA~ca vANijya, yaMtra pIlaNa - nilAMchana-davadAna-jalazoSaNa aura asatti poSaNa / sUtra-72 anarthadaMDa cAra prakAra se batAyA hai vo isa prakAra - apadhyAna-pramAdAcaraNa-hatyApradAna aura paapkrmopdesh| anarthadaMDa viramaNa vrata dhAraka zramaNopAsaka ko yaha pA~ca aticAra jAnane cAhie vo isa prakAra - kAma vikAra sambandha se huA aticAra, kutsita ceSTA, maukharya, vAcAlatA, hatyA adhikaraNa kA istamAla, bhoga kA atireka / sUtra-73-77 sAmAyika yAni sAvadha yoga kA varjana aura niravadya yoga kA sevana aise zikSA adhyayana do tarIke se batAyA hai / upapAtasthiti, upapAta, gati, kaSAyasevana, karmabaMdha aura karmavedana ina pA~ca atikramaNa kA varjana karanA cAhie - sabhI jagaha virati kI bAta batAI gaI hai / vAkaI sarvatra virati nahIM hotI / isalie sarva virati kahanevAle ne sarva se aura deza se (sAmAyika) batAI hai / sAmAyika vratadhArI zramaNopAsaka ko yaha pA~ca aticAra jAnanA cAhie / 1. mana, 2. vacana, 3. kAyA kA duSpraNidhAna, 4. sAmAyika meM asthiratA aura 5. sAmAyika meM vismRtikrnn| sUtra-78 divrata grahaNakartA ke, pratidina dizA kA parimANa karanA vo dezAvakAsika vrata / dezAvakAsika vratadhArI zramaNopAsaka ko yaha pA~ca aticAra jAnane cAhie / vo isa prakAra - bAhara se kisI cIja lAnA, bAhara kisI cIja bhejanA, zabda karake mojUdagI batAnA, rUpa se mojUdagI batAnA aura bAhara kaMkara Adi pheNknaa| sUtra - 79 pauSadhopavAsa cAra taraha se batAyA hai vo isa prakAra - AhAra pauSadha, deha satkAra pauSadha, brahmacarya pauSadha aura avyApAra pauSadha / pauSadhopavAsa, vratadhArI zramaNopAsaka ko yaha pA~ca aticAra jAnane cAhie, vo isa prakAra - apratilekhita duSpratilekhita, zayyA saMthAro, apramArjita, duSpramArjita mala-mUtra tyAga bhUmi, pauSadhopavAsa kI samyak paripAlanA na karanA / sUtra-80 ___ atithi saMvibhAga yAni sAdhu-sAdhvI ko kalpanIya anna-pAnI denA, deza, kAla, zraddhA, satkAra yukta zreSTha bhaktipUrvaka anugraha buddhi se saMyato ko dAna denA / vo atithi saMvibhAga vratayukta zramaNopAsaka ko yaha pA~ca aticAra jAnane cAhie / vo isa prakAra - acitta nikSepa, sacitta ke dvArA DhU~r3hanA, bhojanakAla bItane ke bAda dAna denA, apanI cIjako parAyI kahanA, dUsaroM ke sukha kA dveSa karanA / sUtra-81 isa prakAra zramaNopAsaka dharma meM pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura yAvatkathika yA itvarakathika yAni muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka cirakAla yA alpakAla ke cAra zikSAvrata batAe haiM / ina sabase pahale zramaNopAsaka dharma meM mUla vastu samyaktva hai| vo nisarga se aura abhimAna se do prakAra se hai / pA~ca aticAra rahita vizuddha aNuvrata aura guNavrata kI pratijJA ke sivA dUsarI bhI par3imA Adi vizeSa se karane lAyaka hai| antima maraNa sambandhI saMlekhanA ArAdhanA kA ArAdhana karanA cAhie | Ama tora para kahA jAe to zrAvaka ko vrata aura paDimA (pratijJA)ke alAvA maraNa ke samaya yogya samAdhi aura sthiratA ke lie maraNa paryanta kA anazana apanAnA cAhie / zramaNopAsaka ko isa sambandha se pA~ca aticAra batAe haiM vo isa prakAra - 1. isa loka ke sambandhI yA - 2. paraloka sambandhI IcchA karanA, 3. jIvita yA 4. maraNa sambandhI IcchA rakhanA aura 5. kAma-bhoga sambandhI IcchA rkhnaa| sUtra-82 sUrya nIkalane se Arambha hokara namaskAra sahita azana, pAna, khAdima, svAdima se paccakkhANa karate haiM / sivA ki anAbhoga, sahasAkAra se (niyama kA) tyAga kare / sUtra - 83 sUryodaya se porisI (yAni eka prahara paryanta) cAra taraha kA - azana, pAna, khAdima, svAdima kA paccakkhANa karate haiM / sivA ki anAbhoga, sahasAkAra, pracchannakAla se, dizA-moha se, sAdhu vacana se, sarva samAdhi ke heturUpa AgAra se (paccakkhANa) chodd'e| sUtra - 84 sUrya Upara Ae taba taka purimaDDa (sUrya madhyAhna meM Ae taba taka) azana Adi cAra AhAra kA paccakkhANa (- niyama) karatA hai / sivAya ki anAbhoga, sahasAkAra, kAla kI pracchannatA, dizAmoha, sAdhuvacana, mahattaravajaha yA sarva samAdhi ke heturUpa AgAra se niyama choDa de| sUtra-85 ekAsaNA kA paccakkhANa karatA hai / (eka bAra ke alAvA) azana Adi cAra AhAra kA tyAga karatA hai| sivA ki anAbhoga, sahasAkAra, sAgArika kAraNa se, AkuMcana prasAraNa se, guru abhyutthAna pAriSThApanikA kAraNa se, mahat kAraNa se yA sarva samAdhi ke hetu rUpa AgAra se (paccakkhANa) chor3a de| sUtra-86 ekalaThANA kA paccakkhANa karatA hai (bAkI kA artha sUtra-85 anusAra kevala usameM 'mahattara kAraNa na Ae) sUtra-87 AyaMbila kA paccakkhANa karatA hai / (usameM AyaMbila ke lie ekabAra baiThane ke alAvA) azana Adi cAra AhAra kA tyAga karatA hai / sivA ki anAbhoga se, sahasAkAra se, lepAlepa se, utkSipta viveka se, gRhastha saMsRSTa se, pAriSThApana kAraNa se, mahattara kAraNa se yA sarva samAdhi ke lie (paccakkhANa) chor3a de| sUtra -88 sUrya ugane taka bhojana na karane kA paccakkhANa karatA hai (azana Adi cAra AhAra kA tyAga karatA hai|) sivA ki anAbhoga sahasAkAra, pAriSThApanikA aura mahattara kAraNa se, sarva samAdhi ke lie (paccakkhANa) chor3a de / sUtra - 89 dina ke anta meM azana Adi cAra prakAra ke AhAra kA paccakkhANa karatA hai | sivA ki anAbhoga sahasAkAra, mahattara kAraNa, sarva samAdhi ke hetu se chor3a de| muni dIparatnasAgara kRt "(Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka sUtra - 90 bhavacarima yAni jIvana kA anta dikhate hI (azana Adi cAra AhAra kA paccakkhANa karatA hai / ) (zeSa pUrva sUtra 89 anusAra jAnanA / ) sUtra - 91 abhigraha pUrvaka azanAdi cAra AhAra kA paccakkhANa karatA hai / (zeSa pUrva sUtra 89 anusAra jAnanA / ) sUtra- 92 vigaI kA paccakkhANa karatA hai / sivA ki anAbhoga sahasAkAra, lepAlepa, gRhastha saMsRSTa, utkSipta viveka, pratItyamrakSita, pariSThApana, mahattara, sarva samAdhi hetu / itane kAraNa se paccakkhANa choDa de| sUtra-82 se 92 ke mahattva ke zabda kI vyAkhyA / paccakkhANa yAni niyama yA guNa dhaarnnaa| namaskAra sahita - jisameM muhUrta (do prahara) pramANa kAla mAna hai| annattha - sivA ki die gae kAraNa ke alAvA / anAbhoga bhUla jAne se - sahasAkAra - acAnaka mahattarAkAra - bar3A prayojana yA kAraNa upasthita hone se savvasamAhi-tIvra bimArI Adi kAraNa se citta kI samAdhi TikAe rakhane ke lie| pacchannakAla - samaya ko na jAnane se dizAmoha - dizA ke lie bhrama ho aura kAla kA patA na cale / sAdhuvacana - sAdhu joro se kisI zabda bole aura viparIta smjhe| lepAlepa - na kalpatI cIja kA saMsparza ho gayA ho / gRhastha saMsRSTa - gRhastha se mizra huA ho vo / utkSipta viveka - jina para vigaI rakhakara uThA liyA ho / pratItyamrakSita - sahaja ghI Adi lagAyA ho vaisI cIja / guru abhyutthAna - guru yA vaDIla Ane se khar3A honA pdd'e| ---x---x---x---x---x---x---x---x---x---x-- [40] Avazyaka-mUlasUtra-1-hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 18
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 40, mUlasUtra-1, 'Avassaya' adhyayana/sUtrAMka namo namo nimmaladaMsaNassa pUjyapAda zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: XXXXXXX 40 XXXXXXXXXXXXXXXXXXX COMX Avazyaka / AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM sNpaadk]| Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] A 21182:- (1) (2) deepratnasagar.in bhela bheDresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhopAla 09825967397 ......................................................... .................. muni dIparatnasAgara kRt - (Avassaya) Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 19