Book Title: Aetihasik Striya
Author(s): Devendraprasad Jain
Publisher: Digambar Jain Pustakalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032862/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyApyeva pAlanIyA rakSaNIyAti yatnataH aitihAsika striyA~ ATha prasiddha aitihAsika satiyoM aura deviyoMke zikSAprada jIvanacaritra P parasparopagraho jIvAnAm -prAptisthAna :digambara jaina pustakAlaya khapATiyA cakalA, gAMdhIcauka, sUrata-395003 mUlya 17-00 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyApyeva pAlanIyA rakSaNIyAti yatnataH aitihAsika striyA~ ATha prasiddha aitihAsika satiyoM __ aura deviyoMke zikSAprada jIvanacaritra parasparopagraho jIvAnAm -: saMgrahakartA :sva. kumAra devendraprasAdajI jaina, ArA mUlya ru. 10-00 ba Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : zaileza DAhyAbhAI kApar3iyA digambara jaina pustakAlaya khapATiyA cakalA, gAMdhIcauka, sUrata-395003. vIra saM. 2523 vikrama saM. 2053 . dazamI AvRtti prati 2000 TAIpa seTIMga evaM oNphaseTa prinTIMga zaileza DAhyAbhAI kApar3iyA jaina vijaya lesara prinTas khapATiyA cakalA, gAMdhIcauka, sUrata-395003. Te. naM. : (0261) 427621 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | nivedana / satI aura zIlavatI ATha aitihAsika jaina striyoMke Adarza caritra darzAnevAlI isa pustakakI navamI AvRtti hamane vIra saM. 2511 meM prakaTa kI thI, vaha bhI bika jAnese isakI yaha dasavIM AvRtti prakaTa kI jAtI haiN| sAhityasUri zrI. bra. paMDitA candAbAIjI sampAdika "jaina mahilAdarza" ArAne isakI prastAvanA likhakara isakA gaurava aura bhI bar3hAyA hai| tathA prathamAvRttike samaya san 1913 meM likhI gaI prastAvanA tathA sva. lA. jugamaMdiralAlajI jaina bairisTara va hAIkorTa jajakI zubha sammati bhI upayogI honese phira prakaTa kI jAtI hai| yaha striyopayogI apUrva va aitihAsika pustaka kaI AzramoMmeM par3hAI jAtI hai va par3hAI jAnI caahiye| ata: jahAra abhI taka na par3AI jAtI ho vahAM isako avazya praviSTa karanA caahiye| AzA hai ki isa dasamI AvRttikA bhI zIghra hI pracAra ho jaaygaa| sUrata zaileza DAhyAbhAI kApar3iyA vIra saM. 2523 prkaashk| mArgazIrSa vadI 11 tA. 6-12-96 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammati mujhe bahuta harSa hai ki mere priya mitra devendraprasAdajIne isa aitihAsika striyAM nAmaka uttama pustakako likhakara eka bar3I bhArI AvazyakatAkI pUrti kI hai| maiMne isa pustakako par3hA aura ise strI puruSa donoMke liye upayogI paayaa| isase bhAratavarSakI prAcIna deviyoM aura puNyakIrti mahilAoMkI satyazIlatA, pAtivrata, vIratA AdikI jhalaka dikhAI detI hai, jinake pAThase pAThakoM aura pAThikAoMko avazya Anandake sAtha zikSA bhI prApta hogii| merI icchA hai ki yaha pustaka kanyA pAThazAlAoMkI pAThya pustakoMmeM avazya sammilita kI jaay| AzA hai ki isake sampAdaka aura bhI aisI pustakeM likhakara hama logoMko AbhArI kreNge| san 1913] nivedaka(sva. rA. ba.) jugamandaralAla jainI, ema. e. bAra-eTa-laoN eDavokeTa bhU. pU. jaja, haaiikortt-indaur| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA harSakA viSaya hai ki aitihAsika striyoMkA yaha saMskaraNa zrI. sva. mUlacanda kisanadAsajI kApaDiyA, di. jaina pustakAlaya sUrata dvArA prakAzita ho rahA hai| san 1913 I. meM svargIya bAbU devendraprasAdajI ArA nivAsIne ina kathAnakoMkA saMkalana kiyA thaa| jaina strI samAjako lakSya kara prakAzita honevAlI yaha prathama pustaka kahI jA sakatI hai| ukta bAbU sAhibakA yaha zrama samAjako bahuta pasaMda AyA aura abataka isakI hajAroM pratiyAM jaina mahilAoMke hAthoMmeM calI gyiiN| aitihAsika strIyAM sabhIko upayogI jJAta huii| sva. jugamaMdiralAlajI jainI ema. e. bAra-eTa-laoN jaja hAIkorTa indaurane apanI sammati likhate hue isa pustakako samasta kanyAzAlAoMke paThanakramameM rakhanekI preraNA dI hai| ___ vAsvatameM pustaka zikSAprada hai| jaina satiyoMkA itihAsa aura unakI dRr3hatA samajhaneke liye isako zAlAoMmeM avazya par3hanA cAhiye, jisase ki vidyArthiniyoMko pUrva deviyoMkA caritra mAlUma ho jAya aura unake jIvana para ina satiyoMkI dhAka bhI par3a jaay| isa pustakameM 8 caritra aMkita kiye gaye haiN| inase bar3I uttama zikSA prApta hotI hai| zrI rAjuladevIse zIladharmakA advitIya zikSA milatI hai| tathA jagata-prasiddha sItAjIke caritrase saMkaTameM rahakara bhI apane dharmakI rakSA kisa prakArakI jAtI hai, isa dRr3hatAkA pATha milatA hai, isI prakAra mahArAnI celanAdevIse pati sudhArakI va mahArAnI mainAsundarIse vicitra pati sevAkI zikSA milatI hai| vIra nArI draupadIke jIvanase prabhubhakti aura patibhaktike uttama phalakA pradarzana hotA hai| tathA isI prakAra aMjanAsundarI va manoramAdevI aura rAnI rayanamaMjUSAke caritra bhI Adarza rUpa sanmukha upasthita hote haiN| bahinoMko eka2 prati maMgAkara pAsa rakhanA caahiye| bra. sva. pa. caMdAbAI jaina, jaina bAlAvizrAma-ArA (bihAra) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avataraNa priya pAThaka aura pAThikA varga! ___ mahAtmAoM aura puNyAtmA deviyoMkI jIvanI par3hanese isa saMsArameM manuSyakI sabhI unnatiyAM ho sakatI haiN| jisa kisa jAti yA samAjane isa jagatameM sukha-saubhAgya prApta kiya hai, usane apane dezake mahAn puruSa aura striyoMke hI puNya caritroMkA anukaraNa karake prApta kiyA hai kintu khedakI bAta hai ki aisI pustakoMkA hindImeM bar3A hI abhAva hai| vizeSataH striyoMke par3hane aura anukaraNa karane yogya pustakeM to bahuta hI thor3I hai| isI kAraNa isa abhAvakA yatkiMcit pUrA karaneke liye hamane yaha udyoga kiyA hai| AzA hai ki isase hamArI kanyAeM aura bhaginIgaNa lAbha utthaaveNgii| jisa uddezyase yaha kitAba likhI gayI hai, vaha yadi kucha aMzameM bhI pUrA huA to use hama apanA parama saubhAgya smjheNge| isa pustakameM jIvaniyAM aisI dI gaI haiM jo ki aitihAsika aura zikSAprada haiN| ArA vinIta( sva. ) devendraprasAda jain| 1-1-1913 / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (viSaya-sUcI) 3. viSaya zrImatI-rAjuladevI (rAjamatI) ... zrImatI-sItAjI ............. mahArAnI-celanAdevI .......... mahArAnI-mainAsundarI ........ vIra nArI-rAnI draupadI ....... zrImatI rAnI-aMjanAsundarI ..... zIlavatI-manoramAdevI ..... zrImatI rAnI-rayanamaMjUSA . - 5. . . .. . . . . . ... ... .... ... .. 8. . ..... .. .. . . .. . mahArAnI celanA caritra ___ mUlya : 20/digambara jaina pustakAlaya, sUrata-3. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlam parabhUSaNam pAtivrata dharmakI mahimA tAhI na bAdha bhUjaMgamako bhaya, pAnI na borai na pAvaka jaalai| tAke samIpa rahaiM sura kinnara, so zubha rIti karai ghaTa ttaaleN| tAsu viveka baDhe ghaTa antara, so surake zivake sukha bhaale| tAki sukIrati hoya tihUM jaga, jo nara zIla akhaNDita paalai|| -- bnaarsiivilaas| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika striyA~ "vairAgiNI ramaNIratna" 1-zrImatI rAjuladevI (rAjamatI ) dhani dhanya mahilAratna rAjula, yuvA vayameM tapa dhraa| bhavavAsaka saba bhoga taja, nirvANa sukhameM citta dhraa|| giranArake usa AmravanameM, dhyAnamaya Asana dhraa| jina ucca pativrata dikhAkara, suyaza jaga-mala hraa|| zrImatI rAjamatI bhojavaMzIya rAjA ugrasenakI kumArI thii| choTepanase hI inakA lAlana-pAlana bar3I yogyatAse huA thaa| adbhUta guNa aura sauMdaryake kAraNa rAjakanyA rAjamatIkI prazaMsA yahAMtaka bar3hI car3hI thI ki inake pitAko inake liye vara khojanemeM kucha bhI parizrama nahIM uThAnA pdd'aa| aneka mahArAjA isa lakSmIke liye svayaM A Akara yAcanA karate the| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika striyA~ sauryapurake yaduvaMzIya rAjA samudravijaya aura rAnI zivAdevI ke putra bAisaveM tIrthaMkara zrI neminAthasvAmI, jaba taruNAvasthAko prApta hue, taba inake kuTumbiyoMne bhojavaMziyoMko zrI rAjamatI aura zrI neminAthakA sambandha karaneke liye saMdezA bhejaa| yaha saMbaMdha sabako rucikara jNcaa| aura vivAhakI tithi nizcita hokara TIkA bhI car3ha gyaa| zrI neminAthasvAmI usa samaya sAre bhUmaNDalake puruSose zreSThattama puruSa the| inake janmake chaH mahIne pUrva hI mAtA zivAdevIke yahAM ratnoMkI varSA huI thii| tathA aneka deva deviyoMne sevA pUjA kI thii| bhagavAna nemiprabhu janmase hI mati, zruti aura avadhi ina tInoM jJAnoMke dhArI the| tathA atyanta zAMtacitta, indriyavijayI aura parAkramI the| aise advitIya guNayukta, trailokyanAtha patike prApta honekI AzAse zrI rAjuladevIke harSakA pArAvAra na rhaa| yadyapi abhI vivAha saMskAra pUrA nahIM huA thA kevala TIkA, kaMkaNa Adi zubha sUcaka rItiyAM hI ho pAI thI paraMtu zrI rAjuladevI apane antaraMgameM nijako sarva prakArase zrI neminAthasvAmIko arpaNa kara cukI thii| dhIre dhIre pANigrahaNakA dina aayaa| aura bar3e ThATabATase bArAta laganekI taiyArI huii| isa samaya rAjuladevI mahalake jharokhepara baiThI baiThI apane AnevAle patike guNoMkA vicAra karake parama harSake magna ho rahI thii| paraMtu pApa puNyakI lIlA bar3I prabala hai| isa samaya azubhodayane rAjuladevIko kuchakA kucha dikhA diyaa| aura unake sAhasakI bhalIbhAMti parIkSA kii| vivAhakA samaya nikaTa honepara zrI neminAthasvAmI vizAla ratha para savAra ho aneka mahArAjAoM sahita susarAla jA rahe the Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI rAjuladevI [3 ki mArgameM bahutase pazuoMko eka bAr3emeM dhire rote cillAte dekhaa| dInarakSaka zrI nemikumArane ratha rukavAkara isa bhayAvane dRzyakA kAraNa sArathise puuchaa| uttarameM yaha sunakara ki "ina pazuoMkA mAMsa bArAtameM Aye hue nIca manuSyoMke liye pakegA" nemi prabhuko bar3I ghRNA huii| phira unhoMne avadhijJAna dvArA vicAra kara dekhA, to isakA kAraNa kucha aura hI jJAta huaa| unako mAluma ho gayA ki yaha dRzya inheM vairAgya pragaTa karAneke liye unake bar3e bhAIne racA hai| saba tarahase parAsta hokara bhAvI rAjalakSmIkeM lobhase "zrI nemiprabhu pRthvI para raheMge to yahI rAjA hoMge aura yadi muni ho jAyege to hama rAjya kareMge" isa abhiprAyase yaha saba pracaMDa zrIkRSNajIkA hI kiyA huA hai| basa, aba kyA thA? isa prapaMcako dekha, zrI neminAthako sacamuca vairAgya pragaTa ho gyaa| ve vicArane lage ki dekho, yaha rAjya vaibhava kaisA burA hai; jisake liye bar3e bar3e puruSa bhI itanA prapaMca racate haiN| dhikkAra hai ina indriya bhogoMko jo jagatake jIvoMko svArthameM isa taraha andhA kara dete haiN| kSaNabhaMgura saMsAra hai, isameM Atmahita hI sAra hai, ityAdi bAtoMke vicArase, neminAthako parama vairAgya ho gyaa| ve bAraha bhAvanAoMkA ciMtavana karane lge| aura zirakA mukuTa utAra kara pRthvI para DAla diyaa| kaGkaNa toDa pheMka diyaa| sAMsArika bhogoMse mukha mor3a liyaa| saMsArameM udAsI, mokSalakSmIke abhilASI zrI nemikumAra, vivAhArambhake sampUrNa kAryoko choDa jainendrI dIkSA dhAraNa karake giranAra ( jUnAgaDha) ke pahADa para yogAbhyAsa karane lge| sAre viSayabhogoMko choDa zrI rAjuladevI jaisI patnIko tyAga, dhyAna jJAnameM magna ho gye| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika striyA~ idhara mahaloMmeM sthita komala-citta rAjuladevIko yaha samAcAra mile ki, "neminAthane vairAgya le liyaa|" ina zabdoMne usa devIke hRdayarUpI kamalakA dahana kara diyaa| kahAM to vaha parama harSa aura kahAM yaha vipattikA pahAr3a ! sAre rAjamahalameM khalabalI maca gii| saba manuSyoMke mukha para zoka hI zoka jhalakane lgaa| rAjuladevIko saba kuTumbIgaNa samajhAne lge| sabane cAhA ki inhe anyAnya bhoga sAmagriyoMmeM lubhA deveM aura zrI nemiprabhu kA duHkha bhulA deN| paraMtu yaha satI aisI buddhihInA na thii| rAjuladevIko usa samaya sArA saMsAra zUnya dikhane lgaa| vaha kSaNabhara bhI vahAM na ttikiiN| samasta bhUSaNa vastra utAra, vairAgyameM udyama karane lgii| apane pUrvakRta karmoke lekha ko dekha, apanI nindA karane lgiiN| pAThaka paatthikaagnn| rAjuladevIke satItva aura svArthatyAgakI prazaMsA lekhanIse nahIM ho sakatI, Apa loga svayaM aMtaraGgameM vicAra leNge| ye mahAsatI samasta kuTumbiyoMse vidA mAMga, jagatakA moha chor3a, parvatapara hI calI gii| vahAM pahAr3oMko bhayAnaka guphAoMmeM akelI rahakara parama tapa karane lgii| ahA dhanya hai! isa satIko, jisane patike sambandhako itanA dRr3ha nivAhA! isIkA nAma hai patike sukhameM sukhI aura duHkhameM duHkhI honA! isIkA nAma hai prativrata! jo itane alpa sambaMdhita patiko hI apanA sarvasva samajha sthira ho gii| jisa taraha patine saMsAra tyAga, usI taraha svayaM bhI sAdhvI ho gii| idhara zrI neminAtha svAmIkoM kevalajJAna utpanna ho gyaa| ghAtiyA karmoke nAzase nirmala kevalajJAna jyoti aisI sphurAyamAna Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI rAjuladevI huI, jisameM tInoM loka pratyakSa dikhane lge| kSudhA, tRSA, bhaya, kheda, svedAdi 18 doSoMkA nAza ho gyaa| paramAtmA avasthA pragaTa ho gii| yaha dekha devoMne samavazaraNakI racanA banAI yAnI itanA vizAla sabhAmaNDapa banAyA, jisameM bAraha sabhA aura aneka dhvajA, patAkA, toraNa Adise sajedhaje aura kitane hI sthAna bnaaye| isa samavazaraNameM, cAra bar3e vizAla daravAje bane the, jinapara aneka deva devI gAna karate the| bIcoMbIcameM atyanta ujavala sphaTikamaNikA siMhAsana tIna kaTaniyoMpara zobhAyamAna ho rahA thaa| aura usI para zrI nemiprabhu antarIkSa deva devI, manuSya (gRhastha tyAgImuni-arjikA), tiryaJca, saba baiThe baiThe dharmazravaNa kreN| bhagavAnakI divyadhvanI (vANI) meM itanA camatkAra hotA hai ki usako saba jIva apanI apanI bhASAmeM samajha jAte haiN| ____ zrI nemiprabhukA samavazaraNa (sabhA) atyanta vibhUtike sAtha saGgaThita huaa| aura saba jagahake bhavya jIva bhagavAnakA upadeza sunane aaye| isa samaya zrImatI rAjuladevIkI parama arjikA, chaH hajAra rAniyAM jo ki saba bhagavAnake samavazaraNameM arjikA huI thI, una sabakI guruAnI huI, saba arjikAoMko satpatha darzAnevAlI, saboMkI rakSikA niyata huii| arjikAoMke samUhameM rAjuladevIkI chavi adbhUta prakAzamAna pratIta hotI thii| sarvatra dharmopadeza kara, kucha dina bAda, zrI nemiprabhuko mokSa ho gyaa| aura samAdhimaraNakara zrI rAjuladevI svArgArohiNI huii| dhanya hai isa devIke sAhasa! patiprema!! aura dharmAMcaraNako!!! Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika striyA~ 2-zrImatI sItAjI "zrI jAnakI rAmanRpasya devI, dagdhA na saMdhukSitabahninA c| devezapUjyA bhavatisma zIlA cchIlaM tato'haM pripaalyaami||" rAmacaMdrajIkA vaMza paricaya ikSvAku vaMza, saMsArameM sarvazreSTha mAnA jAtA hai| kyoMki bhagavAn AdinAtha tIrthaMkara isI vaMzameM utpanna hue the| inake atirikta anyAnya tejasvI mahApratApI rAjarSigaNane bhI, isa vaMzakI kIrti, apanI viratA, sadAcAritA aura dharmaparAyaNatAdi guNoMse cirasthAyinI kI haiN| isI prazasta ikSvAku vaMzameM, kAlakramAnusAra, rAjocita samasta guNa sampanna, "araNya" nAmaka rAjA utpanna hue tathA ina araNya nRpatike jyeSTha putra mahArAjA dazaratha the| yadyapi mahArAjA dazarathake antaHpura (ranavAsa) meM bahutasI rAniyAM thI, para una sabomeM kauzalyA, sumitrA, kaikeyI aura suprabhA ye cAra rAniyAM hI pradhAna rAnI thii| inhIM cAra rAniyoMse kramase rAmacaMdra, lakSmaNa, bharata aura zatrughna ina cAra putra-ratnoMkA janma huA thaa| ina putroMke inake yogya pitAne bAlyakAla hI meM surikSita kiyaa| rAjakumAroMke yogya jo jo vidyAyeM uparyukta hotI haiM, una saba vidyA aura kalAoMmeM unheM nipuNa bnaayaa| isa zikSAke prabhAvase ina rAjakumAroMmeM naitika bala, samIcIna sAhasa, kartavyaparANatAdi guNoMkA sanniveza vAstavika thaa| yahI kAraNa hai ki inakA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI sItAjI [7 caritra ina guNoMse itane mahatvakA hai ki na kevala vaha Adarza hI kiMtu manuSya mAtrako upAdeya aura anukaraNIya hai| yaha rAmacaMdrAdi pitAke AjJApAlaka, satyapratijJa, jitendriya aura asAdhAraNa dhairyazAlI the| ApattikAlameM dhIratA rakhanA duHkhitoM ke duHkhako dUra karanA tathA dharmakI saccI prabhAvanA karanA hI inake pradhAna guNa the| sItAjIkA vaMza paricaya jisa prakAra ikSvAku vaMzameM Adarza rAjAoMne janma pAyA haiM, usI prakAra harivaMza bhI prakhyAta rAjAoMkA janmadAtA hai| isa vaMzake rAjAgaNoMkI guNagarimAne itihAsameM acchA sthAna pAyA hai| isI vaMzameM mithilApurIkA adhipati indraketu nAmaka mahApratApI rAjA huaa| tathA inake janaka nAmaka putra hue jo ki apane pitA indraketuke svargArohaNake pazcAt rAjyake zAsaka hue| inakA pANigrahaNa videhA nAmakI kisI rAjaputrIse huA thaa| pANigrahaNake kucha dina pIche ina janakako videhAse yugala saMtAnakI utpatti huii| jisameM eka kanyA aura eka putra thaa| pUrvajanma ke vairase koI deva putrako uThA le gayA va pIche dayAse kisI sthAnapara chor3a diyaa| rathanupura nagarake caMdragati vidyAdhara rAjAne usako paayaa| aura apane ghara le jAkara use pAlA povaa| idhara jAnakI bhI dina dina bar3hane lgii| / eka dina nArada sItAko dekhaneko aaye| sItAne pahale kabhI aise manuSyako nahIM dekhA thaa| isaliye nAradako dekhakara koThemeM ghusane lgii| yaha kolAhala dekhakara, mahalake rakSakoMne Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika striyA~ nAradako pakar3anA caahaa| jaise taise nAradase una rakSakoMse apanA piMr3a chur3AyA aura bhayabhIta ho, kisI parvatake Upara baiThakara vairakA badalA lenekI tthaanii| kucha soca vicArakara sItAkA citra khiicaa| aura sItAke bhAI bhAmaMDalako vaha citra dikhaayaa| yaha citra itanA manohara thA ki usako dekhane mAtrase bhAmaMDalakA citta madanabANause pIr3ita hone lgaa| nAnA upacAra karane para bhI, unakI yaha vyathA bar3hatI hI gii| aura itane vicArazUnya ho gaye ki kisIkI lAja na karake sabake sAmane 'sItA sItA!' zabdakA pATha karane lge| isa bAtako candragatikI rAnIne sunaa| aura samasta vRtAMta apane patise khaa| caMdragati isa samAcArako sunakara ati vismita huaa| aura bhAmaNDalake pAsa Akara bahuta samajhAyA para usane eka na maanii| taba caMdramatine yaha sthira kiyA ki sItAke pitAko yahI bulAnA caahiye| aura bhAmaMDalake liye sItAkoM mAMganA caahiye| isa kAmake liye caMdragatike eka vidyAdharako niyukta kiyaa| aura vaha vidyAdhara apanI vidyAse janakako rathanupura le aayaa| janakake sAmane yaha prastAva upasthita kiyA gyaa| janakane kisI samaya apane vicArako isa taraha sthira kiyA thA ki samasta vidyAoMmeM nipuNa-sakala kalAoMmeM pravINa-sItA mahArAja dazarathake jyeSTha putra rAmacaMdrajIko duuNgaa| isa kAraNa rAjA janakane caMdragatike prastAvakoM maMjUra nahIM kiyaa| taba vidyAdharoMkA adhipati candragati aura usake anuyAyI vidyAdhara ati krudha hue| aura sahasA bola uThe ki yaha vajrAvarta aura sAgarAvartta nAmake dhanuSa haiM, inakI jo koI car3hAyegA, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI sItAjI [9 vahI sItAkA pati hogaa| janakane isa bAtako svIkAra kiyA aura ve vidyAdhara una donoM dhanuSoMko lekara janakake sAtha mithilApurIko aaye| janakane samasta rAjamaMDalako nimaMtraNa diyaa| cAroM taraphase nAnA dezoMke aneka vIra rAjA mithilApurImeM aaye| rAjA dazaratha bhI apane putroM sahita usa sthAna para aaye| sabhAmaMDapa banAyA gyaa| rAjA aura rAjakumAra apane apane Asanapara Akara biraaje| rAmacaMdra aura lakSmaNa bhI apanera Asana para baiTha gye| ___ Aja sItAkA svayaMvara dina hai| rAjAoMke hRdayameM anupamasundarI sItAkA dhyAna laga rahA hai| koI rAjA vicAratA hai ki isake binA saMsArameM rahanA vyartha hai| aura koI vicAratA haiM isake rUpa aura lAvaNyake yogya maiM hI hUM; aura koI isake yogya nhiiN| isa prakAra sabhAmaNDapameM upasthita rAjAgaNa manamAnI kalpanA kara rahe the| usI samaya yaha prastAva upasthita kiyA gayA arthAt isa bAtakI ghoSaNA kI gaI ki vahI rAjakumAra isa parama sundarI sItAkA pati hogA jo koI isa "vajrAvarta" dhanuSako cddh'aayegaa| vaha dhanuSa bar3A hI bhISaNa thA, vidyAdharoM dvArA rakSita thA, tathA usameMse agnisphuligAoMkI rakta jvAlAyeM, ba.2 ke dhairyakI cyuta karanevAlI nikala rahI thii| bar3e bar3e bhujaGga apanI bhayAvanI jIbhe nikAla rahe the| para kAmake vazIbhUta rAjagaNa kaba DaranevAle the ve mRtyuke mukhameM praveza karaneko taiyAra ho gaye! arthAt dhanuSako car3hAneke liye udyama karane lge| para kisI bhI rAjAko caDhAnekI bAta to dUra usake pAsa jAnekA bhI sAhasa nahIM huaa| samasta rAjA apanAra sira ghUnane lge| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] aitihAsika striyA~ aura aMtameM lajita ho jyoM ke tyoM apane apane Asana para A baitthe| - saba loka avAk hokara raha gye| aura pratyeka manuSyake hRdayameM yaha bhAvanA utpanna hone lagI ki aba isa dharaNItala para aisA koI vIra nahIM, jo isa dhanuSako cddhaayegaa| para unheM yaha mAluma nahIM thA ki mahArAja dazarathake suputra zrI rAmacaMdrajI isa dhanuSako caDhAyeMge, aura sItAke pati hoNge| jaba rAmacaMdrajIne dekhA ki sabake bala aura paurUSakI parIkSA ho cukI, arthAt koI bhI ise car3hAneko samartha nahIM huA, taba mahAparAkramI rAmacaMdrajI dhanuSako caDhAneke liye udyamI hue aura dhanuSake pAsa gye| rAmacaMdrajIke pUrvopArjita puNyodayase ve agnijvAlAyeM aura ve sarpa ekadama vilIna ho gye| rAmacaMdrajIne usa dhanuSako puSpamAlakI taraha uThA liyA aura rAmacaMdrajIkA muMha tAkane lage! basa phira kyA thA? sItAne varamAlA rAmacaMdrajIke galemeM DAla dii| anantara bar3he samArohase zrI rAmacaMdra aura sItAkA pANigrahaNa huA! dhanya!! rAmacaMdrajI aura sItAjIkI vizeSa bAteM jaba rAjA dazarathakI kaikeyIke svayaMvara samayameM svayaMvarase asantuSTa rAjagaNase bhISaNa yuddha karanA par3A thA, usa samayaH sarvaguNasampanna kaikeyIne dazarathako asAdhAraNa sahAyatA dI thI, isIse mahArAja dazarathane mahAyuddhameM vijaya lAbha kiyA thA, aura santuSTa hokara kaikeyIko varadAna diyA thaa| kaikeyIne usa varako usa samaya na lekara dharohara rakhanekI prArthanA kI aura mahArAjane use svIkAra kiyaa| jaba mahArAja dazarathako rAjya Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI sItAjI [11 karate bahUta samaya bIta gayA to unako saMsArameM vairAgya AyA aura jinendra dIkSAko grahaNa karaneko udyata hue| para kaikeyIke "bharata'' saMsArase udAsIna ho pitAse bhI pahale dIkSita honA cAhate the| kaikeyIko yaha bAta nahI rucii| __ pati aura putra donoMkA eka-sAtha viyoga dekha use buddhi utpanna huI aura usane vicArA ki aba usa varako mAMganekA samaya hai| yadi usa varase apane putrako rAjagaddI dilA dUM to merA putra dIkSita na hogaa| basa kyA thA? rAnIne patise apane dharohara varakI yAcanA kii| yadyapi nyAyase rAjyakA svAmI honA rAmacaMdrako yogya thA, para dRDha pratijJa mahArAja dazarathane aisA nahIM kiyA, arthAt bharata hI ko rAjyakA adhikArI banAkara dIkSita ho gye| rAmacaMdrajI sahanazIla the, pitAke AjJAkArI the| isIse unhoMne isa viSayameM hastakSepa nahIM kiyaa| aura vicArA ki yadi hama isa rAjyameM raheMge to prajAjana hamase adhika prema kareMge aura hameM rAjyakA adhikArI honeko bAdhita kareMge isalie yahAMse calA jAnA hI ucita hogaa| ___ rAmacaMdrajI vanako jAneke liye udyata hue| apane patiko vanavAsa jAneko udyamI dekhakara sItA Akula vyAkula ho uThI aura apane prANapriyake sAtha jAnekA dRr3ha saMkalpa kara liyA yadyapi rAmacaMdrajIne bahuta kucha samajhAyA bUjhAyA, para unake hRdayameM eka bhI na aaii| sItA jAnatI thI ki, striyoMko patike binA svargameM bhI rahanA acchA nahIM lgtaa| pati hI nAriyoMkA prANa hai| vahI pati hI nAriyoMkA sarvasva haiM! ! hamArA ityAdi bAteM vicAra kara rAmake samajhAne para bhI usane apane Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] aitihAsika striyA~ vicArako nahIM badalA aura aMtameM sItA apane patihIke sAtha vana jAneko udyata ho gii| isI prakAra lakSmaNa bhI apane bar3e bhAIkA anugamana karane ko udyamI ho gye| jaba rAmacaMdrajIne koI upAya nahI dekhA, taba sItA aura lakSmaNako sAtha le vanakA mArga liyaa| hAM! kaisA vilakSaNa pratiprema hai! aura kaisI gAr3ha bhakti hai, jisase prerita Aja sItA paidala vanako jA rahI hai| jisa sItAne kabhI pRthvIkA sparza nahIM kiyA thA, jisane kabhI svapnameM bhI duHkha nahIM bhogA thA, jisako yaha bhI jJAna nahI thA ki, vana kyA vastu hotI hai, vahI sItA patipremameM lIna ho isa vanase usa vanameM aura usase isameM bhramaNa karatI phiratI hai| sItAkA aba una UMce UMce mahaloM para puSpa zayyAkA sukha nahIM hai| sItAko nAnA prakArake svAdu sukhada vyaMjana AbhUSaNa nahIM haiN| tAtparya kahanekA yaha hai ki sItAke pAsa sukhakI koI sAmagrI nahI hai to bhI sItA sukhI hai| usakA sukha apAra hai| vaha apane sukhake sAmane, svargake sukhako tuccha samajhatI hai| tIna lokakI vibhUti bhI sItAko sukhe tRNake samAna hai| kevala patike caraNakamaloMke darzana mAtrase hI sItA apaneko parama sukhI jAnatI hai| patiko sevA karake hI apaneko kRtakRtya mAnatI hai| yahI kAraNa hai ki sItA usa bhISaNa vanako sundara mahala samajhatI hai aura mArgameM par3e huai kaMdakoMko puSpa-zayyA jAnatI haiM! isI prakAra nAnA duHkhoMko aura aneka kaSToMko sahana karake sItA aura rAmacaMdrako bahuta dina bIta gye| jaba rAmacaMdrane daNDaka vanameM praveza kiyA usI samaya durAcArI rAvaNane apane chalase sItAko haraNa kara liyaa| rAmacaMdra Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI sItAjI [13 aura lakSmaNa usa samaya sItAke pAsa nahIM the| isaliye rAvaNako apane kAryameM koI bhI rukAvaTa nahIM pdd'ii| ___jaba rAmacaMdrane usa sthAna para Akara dekhA ki, sItA nahIM hai, to atyaMta khinna aura zokAtura huye| pazcAt sItAko DhUMDhaneke liye udyata hue| idhara avicArI rAvaNa sItAko laMkAmeM lAkara sItAkI icchApUrvaka, apanI dhRNita kAmanAko pUrI karanA cAhatA thaa| yahAM para pAThaka pAThikAoMko yaha dhyAna rahe ki rAvaNane kisI avasara para yaha pratijJA lI ki, jo strI apanI icchApUrvaka hameM cAhegI usIkA meM praNayI hoUMgA anyathA nahI" isI kAraNa, usa kAmIne usa abalA para balAtkAra nahIM kiyaa| kiMtu sItAko rAjI karanekI vividha ceSThA karane para bhI unakA sumeru jaisA mana kucha bhI nahI claa| usa samaya sItAse samIpa koI sahAyaka nahIM thaa| sItAke prANanAtha sItAne hajAroM kosoMkI dUrI para the| aise durghaTa samayameM sItAko bhayaMkara bhaya batAye gye| aura sahasro pralobhana diye gaye, ghora yAtanA aura tIvra vedanAoMse sItAke vicArako badalanekI ceSTAeM kI gaI, para sItAne apane hRdayako pASANakA banAkara una saba duHkhoMko sahana kiyaa| sItAkA pAtivrata nirdoSa aura satya thaa| isI kAraNa duHkha sahanepara bhI usane thor3A bhI kalaMka nahIM lagane diyA mahAsatI sItAne tabataka anna-pAnakA grahaNa nahIM kiyA, jabataka usane apane prANanAtha koI samAcAra nahIM pAyA, mahAvIra hanumAna (pavanajaya) ne sItAkI khoja kI, aura sItAko laMkAmeM dekhaa| dekhakara rAmacaMdrakA kuzala samAcAra sunAyA aura AzvAsana diyaa| isa samAcArako pAkara hI sItAke jI meM jI AdhA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] aitihAsika striyA~ aura saMkucita jIvanalatAkA phirase vikAsa huaa| idhara rAmacaMdrake zubhodayase bahUtase sahAyaka Ana mile the| isaliye bahUtase vIroM ko lekara unhoMne laMkApara caDhAI kii| laMkAmeM lAkara rAmacaMdrane rAvaNako kahalA bhejA ki tuma yadi sItAko apanI icchAse denA cAhate ho to de do anyathA hama balAta sItAko le jAyeMge aura tumhArA sarvanAza ho jaaygaa| isa prakAra udAracetA rAmacaMdrajIne apanI gaMbhIratA aura udAratAkA paricaya diyaa| kAmAndha rAvaNako eka bhI nahI suhaaii| usake vicAra Tasase masa bhI nahI huA! so ThIka haikyoMki "vinAzakAle viparIta buddhiH" isa nItike anusAra vinAzake samaya logoMkI ulTI mati ho hI jAtI haiN| basa kyA thA, donoM pakSake yoddhAgaNa raNAGgaNameM utara pdd'e| mahA ghora yuddha huaa| kramazaH rAvaNakI parAjaya hotI gii| paramaraNAsanna rAvaNake vicAroMmeM aMzamAtra bhI parivartana nahI huaa| barAbara yuddha karatA hI gyaa| rAvaNa viSayalampaTI thA, kAmake vazIbhUta thA, kartavyAkartavyake jJAnase zUnya thA, mahA avinayI thA aura avivekI thA, isaliye usakA adha:patana huaa| lakSmaNane use yuddha meM mArakara paralokakA mArga btaayaa| rAvaNakI kIrti sadAke liye lopa ho gaI aura usake mastakapara aisA kalaMkakA TIkA lagA ki Aja hajAroM varSo bIta jAnepara bhI usakA mArjana nahI huaa| yahI kAraNa haiM ki Aja smaraNa Anese usake Upara ghRNA AtI haiM aura aitihAsika dRSTise nirAdarakA pAtra ginA jAtA hai| astu, jo honA thA so ho gayA, jo bhavitavyatA hotI hai, vaha hokara hI rahatI hai use koI nahIM meTa sktaa| rAmacaMdrane laMkAkA vijaya Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI sItAjI [15 kiyA aura laMkAkA rAjya vibhISaNako diyA aura apanI prANapriyA pativratA sItAko lekara ayodhyA aaye| yahAM Akara inakA rAjya bhiSeka huaa| rAjasiMhAsana para virAjamAna huye| bahUta dinoMse bichuDe huye apane parivArajanoMko sukhamaya kiyaa| prajApara putrakI taraha vAtsalya bhAvase zAsana karane lge| isI prakAra, sItA, lakSmaNa, bharata ityAdikoMke sAtha sukhase dina bitAne lge| abhI mahArAja rAmacaMdrako gaddIpara baiThe adhika dina nahIM huye the ki akasmAt eka ghaTanA A upasthita huii| nagarake kucha loga, samudAya hokara rAjabhavanameM Aye aura Akara baiTha gye| AnekA kAraNa pUchane para una AgatajanoMke dhRSTa netA 'vijaya' nAmA purohitane ina karNabhedI zabdoMkA uccAraNa kiyA"mahArAja! sItAjI itane dinoMtaka rAvaNake gharapara rahI aura unako binA soce-vicAre Apane apane gRhameM praviSTa kara liyA! he prabho! Apa prajAke zAsaka haiM, Apake AdhIna bahuta janasamudAya hai, rAjAkA prajAke Upara adhika prabhAva par3atA haiN| jaisA rAjAkA vyavahAra hotA hai vaisA hI vyavahAra usa rAjAkI prajAkA ho jAtA hai| Apake isa vyavahArako dekhakara prajA ucchakhaMla aura nirargala ho gaI haiM, ityaadi|" yaha bAta sunakara rAmako atizaya kheda huaa| rAmacaMdrako apanI priyAke satItvameM lezamAtra bhI zaMkA nahI thii| to bhI rAmacaMdra bahUsaMkhyaka janasamudAyake zAsaka the, sAmAjika niyamoMke pUrNamarmI the pUrvApara vicArameM ati catura the| ve jAnate the ki inakA kahanA ThIka haiN| yadi Aja hama hI aisA kareMge to hamAre AdhIna prajA bhI samAjake niyama paripAlanameM svecchAcAra pravRtti kregii| ityAdi vivecana kara dUradarzI, svArthahIna Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika striyA~ mahAtmA rAmacaMdrane prANapriyA sItAko parityAga karanekA vicAra kara liyaa| sItAko garbha thaa| isalie usa puNyazIlAko nirvANabhUmike darzanoMkI icchA huI aura patise nivedana kiyaa| rAmacaMdrajIko acchA avasara mila gyaa| apane kRtAntavakra nAmaka senApatiko bulAkara kahA ki sItAko nirvANabhUmike darzanoMke bahAnese kisI vanameM chor3akara cale aao| kRtAntavakra sItAko rathameM baiThAkara bhayaMkara vanameM le gyaa| vahAM le jAkara chor3a diyaa| usa vanako dekha sItAko Azcarya huaa| usane pUchA-kyA yahI vaha nirvANa bhUmi hai? kRtAntavakra manuSya thA hI, usakA hRdaya pighala gayA aura azruoMkI dhArA bahAne lgaa| sItAke pUchanepara usane saba vRttAMta sunaayaa| sItA isa Akasmika vajrapAtase mUrchita ho gii| kSaNikame saceta ho manasvinI sItA kahane lagI "bhAI, rudana mata kro| prasannatAse apane svAmIke pAsa jAo" kiMtu vahAM jAkara hamArA eka saMdezA avazya kaha denA ki 'janApavAdake bhayase mujhe nirAparAdhinIko jisa taraha chor3a diyA, isI prakAra mithyAdRSTiyoMke bhayase jaina dharmako nahIM chor3a denaa|' dekho, kaisA gambhIra aura marmasparzI upadeza haiM! aisI ghora dazAmeM sItAkI subuddhi nistabdha aura caMcalatAse bilkula zUnya haiN| Aja usakI jIvana-lIlA saMsArake saba sukhoMse dUra haiM, to bhI vaha apane svAbhAvika dhairya, sAhasa aura naitika balakA avalambana kara Apatti pujako saralatAse sahana karatI calI jAtI hai| pAThaka aura pAThikAgaNa! dekho, saMsArakA dRzya anokhA hai| jo jAnakI jagadIza rAmacaMdra balabhadrakI pradhAna rAnI hai, vahI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI sItAjI [17 hiMsaka jaMtuoMse pUrNa vanameM asahAya hokara bhramaNa kare!!! karmokI gati bar3I vicitra aura durnivAra hai| yaha karmokA hI mAhAtmya hai, jo mahA satI sItAko ina asahya ApattiyoMko sahana karanA pddaa| astu, sItAko chor3akara kRtAntavakrane jAkara rAmacaMdrase saba vRtAnta kaha sunAyA aura vaha saMdezA bhI sunAyA jo sItAne Ate samaya kaha diyA thaa| rAmacaMdra guNavatI sItAke guNAnuvAda kara apane dina bitAne lge| idhara eka dina vajrajaMgha rAjA hAthIko pakaDaneke lie usI vanameM AyA thA, unheM sItAko dekhakara dayA AI, use dharmakI bhaginI mAnakara apane ghara le gayA aura sukhase rkkhaa| sItA apane dinoMko sukhase bitAne lgii| nau mahIne pUrNa hone para sItAke lava aura kuza nAmaka mahA zUra do putroMkI utpatti huii| yaha donoM putra bar3e huye| ___ eka dina devayogase siddhArtha nAmaka kSullaka vahAM aaye| kSullakajIne ina bAlakoMko honahAra dekhakara zAstra aura zastra vidyAmeM ati nipuNa kara diyaa| ekabAra ina donoM kumAroMko dekhaneke liye kalaha-priya nArada Aye aura Akara ina donoM putroMko AzIrvAda diyA ki tuma donoM bhAI rAma aura lakSmaNakI taraha samRddhizAlI hoo| kotukI bAlakoMse rahA na gayA aura unhoMne pUcha hI lIyA ki maharSi! ve rAma aura lakSmaNa kauna hai? unakA saba vRttAnta hamase kho| to nAradane sItAke haraNase lekara tyAga paryaMtakA saba vRttAnta sunaayaa| pitAkI kRtipara donoM bAlakoMko krodha AyA aura ayodhyAko prayANa kiyaa| thor3e hI dinoMmeM apanI caturaMgiNI senAke sAtha mahAyoddhA donoM bhAI ayodhyAmeM pahuMca gaye aura lakSmaNake pAsa dUta bhejaa| dUtane Akara kahA-- Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] aitihAsika striyA~ "mahArAja! ApakI khyAti sunakara lava aura kuza do rAjaputra yuddhake liye Aye haiN| yadi ApameM sAmarthya hai to inake sAtha yuddha kiijiye|" rAma aura lakSmaNako bar3A Azcarya huA aura bole-"acchA, aisA hI kreNge|" ubhaya pakSake yoddhAgaNa saMgrAma bhUmimeM avatIrNa ho gye| mahA tumula yuddha hone lgaa| __ lava rAmase aura kuza lakSmaNase lar3ane lge| lava aura kuza donoM bhAI bar3e vIra the| donoMne raNAGgaNameM apanA ajeya parAkrama dikhaayaa| lavane rAmake sAta ratha tor3a ddaale| idhara kuzane bhI lakSmaNako astavyasta kara diyaa| kuzake eka bANase lakSmaNa aceta ho gaye, taba unakA sArathI lakSmaNako ayodhyA le jAne lgaa| mArgameM hI lakSmaNa saceta hue aura raNabhUmimeM lauTa aaye| lakSmaNane kruddha hokara kuzake Upara cakra prahAra kiyaa| cakra tIna pradakSiNA dekara kuzakI bhujA para sthira ho gyaa| use lekara kuzane lakSmaNa para calAyA, para usI taraha pradakSiNA dekara bhujA para sthira ho gyaa| isI prakAra usa cakrane sAta bAra gatAgata kiyA para kisIpara vaha nahIM calA arthAt kisIkA prANaghAta usase nahIM huaa| lakSmaNa adhIra aura nirudyamI ho gye| cakra na calanese bar3A Azcarya huaa| upara vimAnameM sItA bhAmaNDala aura nArada prabhuti isa bandhUsaMgrAmako dekha rahe the| nAradane Akara kahA-kyoM adhIra ho gaye? lakSmaNa lajita hue| phira nAradane kahA ki yaha donoM sItA-suta haiM isa bAtako sunakara asIma AnaMda huaa| lakSmaNa apane bhAI rAmacaMdrake pAsa gaye aura saba vRttAnta khaa| donoM bhAI yuddhake Arambhako chor3akara apane vIra putroMke sanmukha aaye| rAmacaMdra aura Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI sItAjI [19 lakSmaNako Ate dekha donoM bhAI rathase utara par3e aura hAtha jor3akara vinayanamra ho rAmacaMdrake caraNoMmeM par3a gye| rAmacaMdrane bar3e harSase AliMgana kiyA aura phira donoM bhAIyoMne lakSmaNako namaskAra kiyA aura lakSmaNane aneka zubhAzIrvAda diye| ___pazcAt bar3e utsava aura samArohake sAtha donoM putroMkA nagara praveza huA aura kuza yuvarAja padapara abhiSikta kiyA gyaa| eka dina saba maMtrioMne milakara rAmacaMdrase kahA ki mahArAja jagataprasiddha mahAsatI sItAko bulAnA caahie| rAmacaMdrane kahA "usake zIlameM hameM kucha bhI saMdeha nahIM, para lokApavAdI bhayase maiMne use chor3A hai| koI aisA upAya karo jisase janApavAda chUTa jaay|" sugrIvAdine puNDarIkiNI nagarImeM Akara sItAko saba vRttAnta sunAyA, aura sItAne usakI bAtoMko svIkAra kiyA tathA puSpaka vimAnameM car3hakara sItA-saMdhyA samaya ayodhyA nagarImeM mahendra nAmaka eka udyAname tthhrii| prabhAta hote hI rAmacaMdrajI aura lakSmaNajIne jinendra bhagavAna kI bhaktibhAvase pUjA kI aura apane2 ucita sthAnoM para baiTha gye| thor3I dera bAda sItA AI aura vaha bhI apane ucita sthAnameM baiTha gii| rAmacaMdrajIne kahA-"maiMne tumheM kevala janApavAda ke bhayase choDA hai| isaliye koI aisA upAya karo jisase sarvasAdhAraNako tumhArI nirdoSatAkI pratIti ho aura tumhAre akhaNDa pativrata para sabakA vizvAsa ho|" sItAne patike prastAvako saharSa svIkAra kiyA aura kahA"avazya hI maiM divya parIkSA dvArA Aropita doSakA uddhAra kruuNgii|" sItAkI AjJAnusAra eka sundara sthAnapara kuNDa Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] aitihAsika striyA~ banavAyA gayA aura usameM kAlAguru, agara, caMdana bharavAyA gayA aura usameM agni lagAI gii| usa samayakA dRzya bahuta manohara aura bhISaNa thaa| asaMkhya naranArI isa apUrva dRzyako dekhaneke liye upasthita the| sabhIke hRdayameM nAnA bhAMti vicAra utpanna hone lge| yaha saba ho rahA thA ki itane hI meM sItAne gaMbhIra svarase kahA-- manasi vacasi kAye jAgare svapnamArge, mama yadi patibhAvo raadhvaadnypuNsi| tadiha daha zarIra pAvake maamkedm| sukRtavikRtanItirdeva sAkSI tvameva // arthAt-"he upasthita mahAnubhAvo! dhyAnase suno| yadi maiMne rAmacaMdrako chor3akara anya puruSakI mana, vacana, kAyase svapna meM bhI kAmanA kI ho to yaha merA zarIra isa pracaNDa agnimeM bhasma ho jaay|" aisI pratijJA kara zrI sItA usa dhadhakatI huI pracaNDa agnijvAlAmeM niHzaMka ho kUda pdd'ii| isI avasara para indrAdika deva kisI kAryako jA rahe the, mArgameM jaba isa ghaTanA-sthalapara Aye to sItAkoM ati pavitra satI jAnakara indrane zIlavratakI prabhAvanAke liye "meghaketu" nAmA devako yahAM niyukta kiyA, aura vaha deva vahAM para A gyaa| sItAne praveza kiyA hI thA ki darzakagaNoMkA-hA jaankii| hA sIte!! aisA hAhAkAra maca gayA aura mahAna kolAhala hone lgaa| rAmacaMdra mUrchita ho gaye, lakSmaNa vihvala ho gaye aura donoM putra bhI atizaya khinna ho gye| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI sItAjI [21 taba devane apanI vikriyAse usa agnikuNDako eka manohara tAlAba bnaayaa| tAlAbake madhyabhAgameM sahastra dalakA eka kamala banAyA aura kamalakI madhya kaNikApara eka siMhAsana nirmANa kara usa para sItAko baiThAyA aura siMhAsanake Upara maNikhacita maNDapa bnaayaa| Uparase devone prasanna hokara AkAza mArgase paMcAzcaryokI varSA kI aura sAtha2 usa tAlAbakA pravAha itanA bar3hA ki darzakagaNoMko prANarakSA karanA asambhava mAluma hone lgaa| dhIre dhIre pAnI bar3hA aura bar3hakara darzakoMke galoM taka A gyaa| ghora Akrandana aura ArtanidAnase cAroM dizAyeM gUja uThIM, dazoM dizAyeM jalase plAvita ho gii| aura trAhi! trAhi! kA karNavedhI svara saba jagaha hone lgaa| jaba isa bAtakA sarvasAdhAraNako jJAna ho gayA ki yaha saba mAhAtmya pativratA sItAke nirdoSa zIlavratakA hai taba devane apanI mAyAkA saMvaraNa kiyaa| darzakoMko zAMti huI aura sItAkI nirdoSatAkI pratIti huii| tathA rAmacaMdrake zuddha aura nirdoSa zAsanakA paricaya milaa|| rAmacaMdra bhI apanI patnIkI satyatA aura pavitratA para mugdha ho gaye tathA apanI patnIko devakRta atizaya zraddhAse sammAnita dekhakara phUle aMga na samAye aura AnaMdake aise AvezameM Aye ki sItAke pAsa Akara apane aparAdhoMkI kSamA mAMgane lage aura kahA "he priye! mujhe kSamA kro|" kevala janApavAdase hI maiMne tumako chor3A, aba Ao, ekabAra phira premapAsameM bandhe aura saMsArake nAnA sukhakA anubhava kreN| bhogose virakta sItAne uttara diyA-"Apako kSamA hI hai" para jina karmoMne aisA nAca Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] aitihAsika striyA~ nacAyA hai, una karmoke liye kSamA kaise ho sakatI hai? una karmoke nAza karaneke lie ghora tapazcaraNakI hI zaraNa hai| saMsArakA samasta sAra dekha liyA, sivA duHkhake sukhakA leza bhI nahIM hai| yaha prANI vRthA hI jaMjAlameM phaMsa mamatva buddhi karatA hai| ___ vAstavameM koI kisIkA nhiiN| yaha hamArI mAtA hai' 'yaha hamAre bhAI bahine haiM' 'yaha hamArI sampatti hai' ityAdi ADambaroMse yaha jIva jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ityAdi ATha karmoke bandhanameM nirantara par3A rahatA hai tathA inhIM karmoke udayase naraka tiryaMcAdi gatiyoMmeM nAnA prakArake kaSTa aura yAtanA sahatA hai| jaba taka yaha jIva samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra prApta nahIM kara legA taba taka vaha saMsArameM niraMtara paribhramaNa karatA rhegaa| kintu aSTa karmoke nAza honese utpanna hue usa atIndriya sukhake lekhako bhI nahIM paavegaa| prANI mAtrakA lakSya sukhakI ora hai| para yaha jIva usake prApta karanekA mArga nahIM jAnakara bAMdhavAdike premabaMdhanameM par3akara usa sukhase sadA bilaga hI rahatA hai| maiM aisI maMdabhAginI hUM ki anAdise nAnA yoniyoMmeM paribhramaNa kiyA, para abhItaka apane dhyeyakI prApti nahIM huii| usa paramapada pAnekA sarala upAya jainendrI dIkSA hI hai| cAroM gatiyoMmeM manuSyagati hI aisI gati hai jisase uttama kSamAdi dazadharma, anityAzaraNAdi dvAdaza bhAvanA tathA anya anya dharmake sAdhanoMko kara sakatA hai| jisa jIvane manuSya paryAya pAkara bhI kaThina tapazcaraNAdise AtmAkA kalyANa nahIM kiyA aura kevala viSayAdikakI puSTihImeM isa zarIrakA upayoga kiyA, una narAdhamone 'rAkhake Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI sItAjI [23 liye muktahArako dagdha' kiyA, kSaNika sukhake liye nitya sukhameM antarAya kiyaa| isaliye aba jAo, maiM tumhAre sAtha nahIM aauuNgii| kintu jainendra dIkSA dhAraNa kara karma samUhakA nAza kruuNgii| itanA kahakara sItAne apane keza utpATana kara rAmacaMdrajIke sAmane pheMka diye aura devaparivArake sAtha zrI jinendra bhagavAnake samavazaraNameM jAkara zrI jinendra bhagavAnakI vandanA kara 'pRthvImati' nAmakI ArjikAke samIpa dIkSA le lI aura bAsaTha varSataka kaThina tapasyA kara tetIsa dinakA sanyAsa dhAraNa karake zarIrako chor3a acyuta nAmA solahaveM svargareM jA svayaMprabhA nAma deva huii| pAThaka aura pAThikAgaNa! Apane bhalIbhAMti jAna liyA hogA ki sItAkI sampUrNa jIvanalIlA duHkhamaya bItI hai| sItA para aneka durghaTanAyeM huI hai unheM sItAne niHsahAya hokara bhI kaisI saralatAse sabako sahana kiyaa| sItA abalA strI thI, asahAya nArI thI, pUrva meM upArjana kiye hue karmasamUhake vazIbhUta thii| ataeva ekake upara eka Apatti AtI rahI para sItA hAtha para hAtha rakhakara baiTha nahIM rhii| usane AtmAvalambana lekara asAdhAraNa pauruSakA paricaya diyaa| hama dekhate haiM ki yadi hama para thor3I bhI Apatti A jAtI to hama mRtatulya ho jAte haiN| hame kartavya akartavyakA jJAna nahIM hai| isakA kAraNa spaSTa hai ki hamameM vaha svAtmAvalambana nahIM hai| hama sarvadA dUsaroMkI bATa dekhA karate hai| hamAre pAsa vaha sItAkAsA zIla nahIM hai| hama satya bolanA nahIM jAnate, hama indriyoMke vazameM par3e hue hai| hameM viSaya kaSAyase itanI prIti hai ki hame dharmake kArya nahIM bhaate| hamArI indriyAM itanI caMcala Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] aitihAsika striyA~ aura capala haiM ki hama kisI sundara vastuko dekhate haiM to hameM moha avazya ho jAtA hai| bhalA batAIye ki jaba hamArI yaha dazA hai to hama kaise Atmika unnati kara sakate haiM, hama sItAke sAhasase kosoM dUra hai| hamameM sItA jaisA jitendriyatAkA leza nahIM hai| yahI kAraNa hai ki hama abhI taka apane vAstavika lakSyake mArga para nahIM pahuMce haiM, pratyuta dinoMdina girate cale jAte haiN| hama sItAke caritrako pratidina par3hate haiM aura aneka vyAkhyAna aura upadezoMmeM sItAkI guNa gAthA sunate haiM, para jaba yaha socate haiM ki hamAre kitane bhAI aura kitanI bhaganiyAM sItAke guNoMkA anusaraNa karatI haiM to hameM bilakula nirAza honA par3atA hai| yadi hamAre samAjameM do cAra hI viduSI satI samAna utpanna ho jAya, to thor3e samaya meM hI hamArA mahilAmaNDala unnatike zikhara para pahuMca jaay| hameM AzA aura vizvAsa haiM ki dharmake mahatva aura unnatike abhilASI pAThaka aura pAThikAgaNa isa puNyAtmA patidevatAziromaNi sItAke caritrako par3hakara kucha na kucha lAbha avazya utthaayeNge| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAnI celanAdevI [25 dharmagataprANA3-mahArAnI celanAdevI "celanA rAnI thI zreNika rAjakA, vidvatI pativrata-ratA siratAja thii| usane nija AdhyAtmika balase yathA, dharmamaya pAtakI kiyA suniye kthaa|| anumAna 2500 varSase adhika samaya vyatIta ho cukaa| vaizAlIpura (sindhu pradeza) meM mahArAnI celanAkA janma huA thaa| inake pitAkA nAma mahArAja 'ceTaka' thaa| jo usa nagarameM zAMtipUrvaka rAjya karate the| mAtAkA nAma rAnI 'suprabhA' thaa| inakI chaH bahineM thiiN| jinameM pAMca inase bar3I aura eka choTI thii| sabase bar3I rAjakumArI priyakAriNI (trizalA) kuNDalapura (bihAra) ke siddhArtha nAmaka rAjAse vivAhI gaI thii| isI zubha saMyogase jaina dharmakI sAre bhUmaNDalameM vijaya vaijayantI ur3AnevAle aMtima tIrthaMkara, zrI varddhamAna (mahAvIra) svAmIkA janma huaa| ina sAtoM rAjakumAriyoMko bAlyAvasthAmeM uttamottama zikSAeM dI gaI thiiN| jinase inhone aura viSayoMke sAtha2 satya dharma jainadharmakA marma acchI taraha samajha liyA thaa| ____ saMyogavaza rAjakumArI celanAkI zAdI rAjagRhI (bihAra) ke rAjA zreNikake sAtha huii| mahArAja zreNika bauddha dharmAvalaMbI the| isaliye donoM svAmI aura bhAryA apane apane dharmakI prazaMsA kara eka dusareko apane dharmameM lAnekI premapUrvaka icchA karane lNge| upara likhA jA cukA hai ki rAjakumArI celanAko bAlyakAlameM svadharma jainadharmakI zikSA uttama rItise dI gayI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] aitihAsika striyA~ thI, isI kAraNa rAjA zreNikake kaI upadeza va prayatna niSphala hue aura aMtameM rAjAko hI isa dharmayuddha meM parAjita hokara jaina dharmako khuzIke sAtha dhAraNa karanA par3A, jisakA varNana isa prakAra hai__eka samaya rAjA aura rAnI sukha-Asana para baiTha paraspara premAlApa kara rahe the ki bauddha dharmAvalambI rAjaguru jinakA nAma 'jaTharAgni' thA pdhaare| mahAtmA jaTharAgniko bhalIbhAMti jJAta thA ki mahArAnI jainadharmAvalambI haiN| isIliye avasara pAkara kaTAkSapUrNavyaGga zabdoMmeM kahA ki-"kSapaNaka (jainaguru) marakara kSapaNaka (bhikSuka) hote haiN|" mahArAnIko isa asatya vAkyase bahuta saMtApa huaa| honA hI cAhiye, kyoMki eka satyadharmako anuyAyinI apane dharmakI isa prakAra nindA nahIM saha sakatI, paraMtu usa samaya mahArAnIne zAMti dhAraNakara vizeSa kucha na kaha rAjaguruse pUchA "mahArAja! Apane kaise jAnA?" uttara milA ki "mujhe viSNu bhagavAnane aisI hI vidyA dI hai|" mahArAnIne samajha liyA ki mahArAja gappASTaka jhAr3a rahe haiN| inakI parIkSA karanI cAhiye tAki sandehakI nivRtti ho| unhoMne pragaTa rupase kahA ki mahArAja! agara Apa aisI buddhi rakhate haiM to hamAre mahalameM bhojanake liye kara ApakA nimaMtraNa hai| mahArAjane saharSa svIkAra kara liyaa| yathAsamaya apane kucha cune hue ziSyoMko lekara niyata sthAnapara A pahuMce aura jute utAra baiThaka khAnemeM baitthe| mahArAnI celanAkI AjJAnusAra eka dAsIne kucha jUte uThAkara khAdya padArthoM meM isa taraha milAye ki jisase bilkula mAlUma na pdd'e| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAnI celanAdevI [27 ___ pazcAt bhojana karAyA gyaa| mahArAjane apane ziSyoM sameta khUba acchI taraha bhojana kiyaa| jaba jAne lage taba dekhA ki kucha jUtoMkA patA nahIM hai| mahalake aMdarase jahAM saikar3oM saMgInadAroMkA dina rAta paharA rahatA haiM jUte kauna le jA sakatA hai? isaliye mahArAnIse pUchA gyaa| mahArAnIne namratApUrvaka uttara diyA ki Apa to buddhi rakhate hue bhI isa tarahake prazna karate haiN| Akhira saba hAla vidita ho gayA aura apamAnita hokara rAjagurune apane sthAnako prasthAna kiyaa| unako apane gappASTako kA pUrA prAyazcita milA mahArAja zreNikako apane prasiddha vidvAn rAjagurukI isa taraha kArya va mUr3hatA dekha bauddhadharmase kucha azraddhA ho gii| mahArAnIne yaha dekha apane kAryakI saphalatAke cihna samajha aura bhI uttama upAyoMse kAma lenA Arambha kiyaa| eka samayakA varNana hai, jaba ki bauddhadharmAvalambI sAdhugaNa eka jhoMpar3ImeM baiThe paramezvarakI ora dhyAna lagAye the, rAjA-rAnI sahita vahAMse nikle| jina dharmakI parama bhaktiyukta zuddha hRdayA mahArAnI celanAkA ina pahuMce hue sAdhuoMkI bhI parIkSA karanekA vicAra huaa| unhoMne apane anucarI dvArA usa jhoMpar3ImeM agni lagavA dii| agniko prajvalita dekha sAdhuoMne dhyAna vagairaha saba chor3a bhAganA AraMbha kiyaa| ____ aMtameM kSaNamAtrameM sArI jhoMpar3IM khAlI ho gii| rAjA aura rAnI donoM isa manohara dRzyako chipe hue dekha rahe the usI samaya vaha thor3IsI agni zAMta kI gii| bar3e vidvAn aura tapasvI mahAtmAoMkI bagulAbhakti isa taraha dUsare vakta bhI jAhira ho gii| isa taraha apane dharmakI haMsI ur3Ate dekha mahArAja mahArAnIse avazya ruSTa hue| to bhI mahArAnI apane kAryameM tatpara rahI, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] aitihAsika striyA~ kyoMki unako apane svAmIkI AtmAko yatheSTa zAMti denekI icchA thii| ___mahArAja zreNika eka dina zAmake samaya zikAra khelakara A rahe the unhoMne mArgameM eka jaina muniko jo nagnamudrA dhAraNa kiye zAMtike svarUpa the, dhyAnameM lavalIna acala khar3e hue dekhaa| rAjAne dharmadveSase munipara apane zikArI kutte chodd'e| paraMtu munike prabhAvase ve kutte dveSabuddhi chor3akara munike pAsa jAkara baiTha gye| mahArAjAko yaha aura bhI burA lgaa| isaliye unhoMne svayaM vahI par3e hue eka mRtaka sarpako uThAkara munike galemeM DAlakara mahalakA rAstA liyaa| ___ cAra dina vyatIta honepara rAtrike samaya jaba mahArAja aura mahArAnI sukha-zayyApara baiThe paraspara vArtAlApa kara rahe the, mahArAjane munike sAtha kiye hue kAryakA vRttAMta bhI sunA diyaa| mahArAnIko isase bahuta kaSTa huaa| apanI prANapyArI bhAryAko santApita dekhakara mahArAja bole __ "kyA aba taka vaha mRtaka sarpa munike galemeM par3A rahA hogA jo itanA saMtApa karatI ho?" mahArAnIne sarala vANIse uttara diyA ki jaba taka koI anya puruSa usa sarpako alaga nahIM karegA, taba taka ve muni apane upasargako jAnakara vahIM acala rheNge| rAjAko yaha jAnakara Azcarya huA aura usI samaya thor3ese sevakoM dvArA dIpakoMkA prakAza kasakara rAnI sahita munike sthAnako gye| vahAM jAkara dekhA to muni mahArAja zAMta mudrA dhAraNa kiye usI Asanase virAjamAna haiM, jaise ki cAra dina pahile the| galemeM usI taraha sarpa par3A huA hai jaisA ki DAlA gayA thaa| rAjAke hRdayameM ekadama bhaktikA samudra laharA utthaa| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAnI celanAdevI [29 unhoMne munikI bahuta prakArake stuti kii| rAtri honese muni mahArAja kucha bola na ske| ataH rAjA aura rAnI donoMne zeSa rAtri unhIMke caraNArabiMdoMke samIpa vyatIta kii| prAtaHkAla hote hI rAjA aura rAnIne muni mahArAjakI vaMdanA kii| muni mahArAjane donoMko samAna rUpase "dharmavRddhi" AzIrvAda diyaa| rAjAke bhakirUpI samudrakA to aba ThikAnA hI kyA ho sakatA thA? unhoMne samajha liyA ki yahI satya guru haiM, jinake svaccha hRdayameM aparAdhI aura niraparAdhI barAbara haiM! asIma bhaktike kAraNa mahArAjane munike caraNoMmeM pUrva dharmAnusAra apane sirako arpaNa karanekI icchA kii| ___ muni aMtaryAmI the, isaliye unhoMne inake vicAra samajha liye tathA yaha kArya pApakarma batalAkara dharmopadeza diyaa| rAjAko bahuta Azcarya huaa| aba unakI zraddhA jaina dharmameM pUrNa rUpase ho gyii| rAnIne apane sAre parizramako saphala samajhA tathA dampati yathArtha AnaMdake sAtha kAla vyatIta karane lge| rAnI cetanAke kramazaH kuNika, vAriSeNa, halya, vihastha, jinazatru, rAjakumAra aura meghakumAra ye sAta putra-ratna utpanna hue, jo ki vidyA, bala aura rUpameM indrako bhI mugdha karate the| eka vanamAlI (jagala mahAlake kAryakartA muhakameke aphasara) ne rAjasabhAmeM Akara rAjA zreNikase nivedana kiyA ki-mahArAja! Apake rAjyake antargata vipulAcala (viMdhyAcala) parvatapara jagadguru 24 veM tIrthaMkara varddhamAna svamI saMsArI jIvoMke upakArArtha upadeza deneko padhAre haiN| rAjAne isa samAcArako pAkara bahuta Ananda mnaayaa| tathA mahArAnI celanA aura sarva kuTumbiyoM sahita svAmIjIke darzanoMke nimitta gye| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] aitihAsika striyA~ vipulAcala parvatapara pahuMcakara svAmIjIke upadeza deneko sabhA (samavazaraNa) kI prAkRtika racanA dekhakara cakita ho gye| kendrasthalameM svAmIjI anupameya siMhAsana para virAjamAna haiN| jinake cAroM tarapha golAkAra bAraha sabhAsthala bane hue haiN| jinameM kramase muni, kalpavAsinI deviyAM, bhavanavAsI-deva, manuSya, vidyAdhara bhUmigocarI aura tiryaMca virAjamAna haiN| saba dveSabhAva choDa dharma zravaNa kara rahe haiN| yadyapi ye sabhAyeM svAmIjI ke cAroM tarapha sthita haiM, to bhI asIma prabhAvake kAraNa saba zrotAgaNako yahI jJAta hotA hai ki bhagavAna apane mukhamaNDala kI dIpti isI tarapha phailAkara upadeza de rahe haiM, mahArAjA aura mahArAnIne svAmIjIke darzana aura pUjana karake apane janmako kRtArtha smjhaa| niyamAnusAra mahArAnI celanA tIsare aura mahArAjA zreNika gyArahaveM sabhAsthalameM virAjamAna hue| dharma zravaNa kara tathA kaI zaMkAoMkI nivRtti kara mahArAjane apane pariNAmoMko ( anya nimUla matoko bilakura chor3akara) khUba svaccha kiyA, jisase unako prabala puNya-karmokA bandha huaa| inhIM prabala puNyakarmoke akhaNDa pratApase AgAmI kAlameM mahIprabha nAmaka tIrthaMkara hokara jagatake pUjya hoNge| ukta sabhAmeM zrI sammedazikharajIkI anupama mahimA sunI, jahAMse bIsa tIrthaMkara saMsArake AvAgamanako chor3a parama sukha rUpa mokSako gaye haiN| isIliye mahArAjA aura mahArAnIne usa puNyabhUmike darzana karanekI icchA kI aura zubha muhUMtameM prasthAna kiyaa| paraMtu upara kaha cuke haiM ki mahArAjA zreNikane eka jaina munike galemeM apamAnake sAtha mRtaka sarpa DAlA thA isI pApa karmake udayase mArgameM unheM kaI bar3e2 vighnoMkA sAmanA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI mainAsundarI [31 vacassicacanciscariasanacancipasasaramparancare karanA pdd'aa| to bhI ve usa pavitra tIrthake darzana na kara sake aura vApisa apanI rAjadhAnIko lauTa aaye| mahArAnI celanAne to nirvighnatAse tIrthakI vaMdanA kI aura apane sthAnako aaii| apanI avasthAko pUrNa hotI dekha yuvarAja kuNikako rAjyabhAra dekara mahArAjane ekAMtameM rahakara IzvaropAsanA karanA zurU kii| paraMtu rAjyabhArase matta honeke kAraNa kuNikakI pravRtti bigar3a gii| isaliye rAjA zreNikako anta samaya sukha nahIM huaa| thoDe hI dinoke bAda rAnI celanA bhI dIkSA dhAraNakara samAdhimaraNa karake svarga sidhaarii| dekhiye! rAjakumArI celanAne kisa kauzalase apane svAmIko satyadharmameM zraddhAvAn karAyA tathA jagatkA pUjya banAyA, jo ki eka anukaraNIya kArya hai| satI ziromaNi 4-zrImatI mainAsundarI "sAdhvI samIcInA sadA, jina bhaktise pribhaavitaa| kara cakravara dRDha nemase, pati prItise priplaavitaa|| jisane alaukita zaktise, pati kuSTako vAraNa kiyaa| vaha dhanya ramaNI ratna hai, zrIpAla nRpavarakI priyaa||" ___ mahArAnI mainAsundarI isI bhAratavarSakI vizvavidita ujjaina nagarIke rAjA pahupAlakI kaniSTha putrI thii| inakI jyeSTha bhaginI kA nAma surasundarI thaa| donoM rAjakumAriyoMkI zikSAkA prabandha unakI icchAnusAra kramazaH zaiva aura jaina purohitako diyA gyaa| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] aitihAsika striyA~ zikSA samApta ho cukane para inhoMne yauvanAvasthAmeM pardApaNa kiyaa| rAjAko inake vivAhakI ciMtA huii| aura unhoMne prathama jyeSThaputrI surasundarIko bulAkara prazna kiyA ki tumhArI avasthA vivAha yogya ho gaI hai| isaliye tumhArI icchA kisake sAtha vivAha saMbaMdha karanekI haiM so kaho tadanusAra kArya kiyA jaave| kumArIke uttarAnusAra usakI zAdI kauzAMbIpurake rAjakumAra harivAhanase karanA nizcaya kara dI gii| isI taraha rAjAne dusarI putrI mainAsundarIko bulAkara prazna kiyA, paraMtu rAjakumArI mainAsundarI bahuta hI lajjAvatI aura guNavatI kanyA thii| use lajjArahita prazna kulavadhuoMse kiyA jAnA anucita mAluma huaa| ___ isaliye lajjAyukta hokara usane isakA kucha uttara nahIM diyaa| phira rAjAke anurodhase usane vinaya kI ki "ucca kulakI pratiSThita kanyAyeM apane mAtA pitAoMse kabhI apane liye varakI icchA pragaTa nahIM krtii| pitA-mAtA unakA jisake sAtha saMbaMdha kara dete haiM vahI unakA sarvasva ho jAtA haiM aura usIse ve saMtuSTa rahatI hai, ApakA mUjhase yaha prazna karanA anucita hai|" rAjasundarIko isa svAdhInatA aura mahatvapUrNa uttara se tathA aura bhI kaI uttaroMse jinameM ki usane sabase zreSTha rAjAko na batalAkara apane bhAgyako batalAyA thA, sundarIse rAjA asaMtuSTa ho gayA aura krodhake AvezameM Akara usake bhAgya-garvako naSTa karaneke liye ucitAnucitakA kucha vicAra na kara prayatna socane lge| eka dina rAjA pahupAla sasainya vanakrIDA karatA huA usa bhayaMkara jaMgalameM jA pahuMcA, jahAM campApurakA rAjA zrIpAla apane pUrvakRta karmoke udayase kaI anucaroM sahita kuSTarogase atyanta pIDita hoM apane zarIrakI durgandhase prajAjanoMko kaSTa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI mainAsundarI [33 na ho, isaliye cAcA vIradamanako rAjyabhAra sauMpa rAjadhAnI chor3a jaMgala jaMgala bhaTakatA huA vahAM ThaharA thaa| usake zarIrakI durgadhi cAroM ora phaila rahI thii| rAjA pahupAla rAjA zrIpAlake anucaroMse yaha saba hAla jAnakara apanI kaniSTa putrI mainAsundarI ke bhAgyarUpI garvakA badalA cukAnekA acchA avasara AyA jAna zIghra zrIpAlake pAsa gayA aura Adara satkArake pazcAt kRtrima prasannatA pragaTa kara apanI sukumArI putrI mainAsundarIko denekA saMkalpa kara usakA TIkA kara diyaa| rAjA zrIpAla usakA bheda na samajha bahuta prasanna huaa| ___yahAM rAjA pahupAlane rAjAprAsAdoMmeM Akara sundarIko usake bhAgyakI prabalatAkA parAjaya rupa yaha samAcAra sunAyA paraMtu sundarIne yaha saharSa svIkAra kiyA aura zIghra apane svAmIse milaneke liye utkaNThita huii| usako kisI tarahakA bhI saMkalpa vikalpa nahIM huaa| rAjA pahupAla rAjakumArIkI yaha kRti dekha aura bhI ruSTha huaa| rAjamarhiSI pradhAna-maMtrI, pradhAna senApati, rAjapurohita Adike samajhAnepara bhI rAjAne kucha dhyAna na deM krodha va ahaMkArase unmatta hokara zIghra hI zubha tithimeM kumArIkA vivAha usa kuSTha rogase kurupa hue rAjA zrIpAlase kara diyaa| kumArIne apane pitAkI AjJAko zirodhArya kara isa ayogya rAjA zrIpAlako apanA svAmI bnaayaa| ___ ujjainake prajAjana isa saMbaMdha para bahuta asantuSTha hue tathA unhoMne rAjAko bahuta dhikkaarii| aMtameM jaba sukumArI saralA rAmakumArI mainAsundarI rogase kurupa patike sAtha apane mahalase vidA hokara patike sthAnako jAne lagI taba to rAja pahupAlake jJAnacakSu khula gye| unhoMne apane kiye para bahuta pachatAvA kiyA aura sundarIse kSamA denekI prArthanA kii| kumArIne apane bhAgyakA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] aitihAsika striyA~ hI phala samajhakara rAjAko saMtuSTa kiyA aura AnaMdase patike sAtha gii| sundarI svAmIke zibirameM Akara apaneko kRtakRtya samajhane lgii| usI dinase usane svAmIke rogakI nivRttike liye upAya socanA prArambha kara diyA tathA unakI hara tarahase sevA suzruSA karane lgii| yadyapi rAjA zrIpAlane kumArI mainAsundarIko usake rUpa, yauvana, sukumAratApara dhyAna dekara tathA usa rAjaprAsAdoMmeM sukhase rahanevAlI komalAMgIko isa zibirameM rahaneke klezoM para dhyAna dekara use bahUta samajhAyA ki jabataka hamArA yaha roga dUra na ho jAve tabataka tuma apane mAtApitAke pAsa sukhase raho, paraMtu satI sAdhvI sundarIne saba sukhoMse zreSTha pati-sevA hI samajhakara svAmIke caraNoMkI sevAmeM hI rahanA zreyaskara smjhaa| ___ eka dina rAjakumArI mainAsundarI ujjainake jina maMdiroMmeM darzana karaneke lie gii| darzanoMke pazcAt apane pUjya gurujIke bhI darzana kiye aura samaya pAkara apane svAmIke rogakA sampUrNa vRtAnta sunAkara asakI nivRttikA kAraNa puuchaa| gurujI bar3e pratibhAzAlI paMDita the| isaliye unhoMne kumArIko saMtoSita karake usake svAmIke zIghra Arogya honekA hAla jyotiSase dekhakara btlaayaa| tathA kumArIko aSTAhnikA vratake anuSThAna karanekA upadeza dekara usake pAlanekI vidhi batAkara vidA kiyaa| aSTAhnikA vratakA samaya Anepara kumArIne savidhi vratAnusAra kArya karanA AraMbha kiyaa| pratidina vaha jina maMdirameM jAkara paramAtmA vItarAga bhagavAnakA pUjana stavana karane lgii| abhiSekakA gandhodaka lekara apane patike zarIrameM lepana karane tathA anya rogiyoMke upara bhI chir3akane lgii| roga dhIre dhIre Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI mainAsundarI [35 ArAma hotA gyaa| aura aSTAhnika parvake aMtima dina rAjA zrIpAlakA zarIra mahA bhayAnaka kuSTa rogase sampUrNa nivRtta hokara bahuta hI sundara ho gyaa| rAjakumArIke bhAgyakI jaya huI aura rAjA pahupAlako lajjAvanta hI nIcA dekhanA pddaa| rAjA zrIpAla aura kumArI mainAsundarI ujjainameM rahakara Anandase samaya vyatIta karane lge| eka dina rAtrike samaya jaba ki cAroM ora zabda leza mAtra bhI nahIM sunAI detA thA yakAyaka rAjA zrIpAlakI nIMda khula gii| aura unheM apanI janmabhUmi, rAjya kula AdikI ciMtAne A gheraa| unhoMne vicArA ki aba merA yahAM rahanA ayogya hai mujhe apane rAjya aura vaMzakI rakSA karanA caahie| paraMtu vinA aizvarya aura vaibhavake rAjadhAnImeM jAnA bhI yogya nahIM hai| isaliye mAna pratiSThA prApta karaneke liye prathama videzako jAnA caahie| pazcAta dhanadhAnya Adise paripUrNa hokara svadeza jaaveNge| aisA vicAra nizcaya kara unhoMne apanI bhAryAko bhI sunaayaa| mainAsundarI pahile to svAmIke vichohake duHkhoMkA anubhava kara bahuta duHkhita huii| paraMtu phira soca samajhakara unhone svImIko videza jAnekI anumati dI aura apaneko bhI sAtha le calanekA anurodha kiyaa| paraMtu videzameM honevAle duHkhoMkA anubhava kara rAjA zrIpAla mainAsundarIko sAtha na le jAkara sirpha akele videza yAtrAko nikale aura bAraha sAlake bhItara AnekA vAdA kara gye| svAmIke videzagamanake pazcAt mainAsundarI unake viyogase ati duHkhita rahatI thii| jaba bAraha sAla pUrNa honeko Aye taba vaha svAmIke Aneke dina, ghaNTe ghaNTe aura pala pala ginane lgii| bAraha sAla pUrNa ho gaye paraMtu svAmIke darzana Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] aitihAsika striyA~ nahIM hue| mahApativratA satI mainAsundarIko prANAMta kaSTa huA, paraMtu vItarAga bhagavAnakA dhyAna kara unhone nizcaya kiyA ki agara Aja bhI svAmIke caraNArabiMdoMke darzana nahIM hue to phira saMsArake sarva jhaMjhaToMko chor3a jina dIkSA dhAraNa kara AtmakalyANa kruuNgii| paramabrahma paramAtmAne usa satIkI ati dAruNa kAruNika dhvani sunakara zIghra hI usake patike darzana diye| usI dina mahArAja zrIpAla asIma sAhasa aura vipula vibhUti tathA ATha hajAra rAniyoMke sAtha ujjainI nagarImeM aaye| ahA! Aja mainAsundarIke AnandasAgarakA kinArA nahIM dikhatA hai| svAmIke darzana kara usane apane netra tRpta kiye| kucha dina ujjainImeM rahaneke pIche mahArAja zrIpAlane dalabala sahita apanI prAcIna rAjadhAnI campApurIko kuca kiyA tathA apane rAjyako samhAla kara phira suvarNa aura hIroMse dIpta siMhAsana para biraaje| mainAsundarIne rAjamahiSIkA Asana grahaNa kiyA, aura phira donoM rAjA rAnI sukhase samaya bitAne lge| eka dina saMdhyA samaya, jaba ki mahArAja zrIpAla apane mahalakI chatapara baiThe hue prakRtikI zobhA dekha rahe the unako ekAeka meghapaTala chinnabhinna hote hue dikhAI diyaa| unako jJAta huA ki isI prakAra yaha saMsAra bhI kSaNabhaMgura hai| yaha saba eka na eka dina naSTa honevAlA hai| merA zarIra bhI isI prakAra eka dina naSTa ho jaaygaa| paraMtu abhItaka maiMne apanI AyukA saba samaya sAMsArika sukhameM hI vyatIta kiyA hai| paramArthake sukhake liye maiMne koI udyoga nahIM kiyaa| isaliye mujhe aba paramAraTha sudhAranemeM prayatnazIla honA caahiye| unako isa saMsArase vairAgya utpanna huA aura zIghra hI jina dIkSA dhAraNa kara, ve apane karma-zatruoMko parAsta karane Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI mainAsundarI [37 lge| svAmIko jina dIkSA lete dekha, rAnI mainAsundarIne bhI jina dIkSA lekara apanA paramArtha sudhAranemeM mana lgaayaa| thor3e hI dinoMmeM rAjA zrIpAla apane karma-zatruoMko jIta kevalajJAna prApta kara ananta-avinAzI parama siddhapadake adhikArI hue, jahAM sadA asIma Ananda rahatA hai| mainAsundarI bhI sabase utkRSTa 16 veM svargakI adhikAriNI huii| ___"nArinako patideva, veda saba yahI bkhaane| brahmA, viSNu, maheza nAri patihIko jaane||" saba deva yahI kahate haiM ki striyoMke liye ArAdhya deva pati hI hai| patihIko ve brahmA, viSNu aura maheza jAnatI hai| AcAryone patibhaktike viSayameM kahA hai'patiprANA hi yossitaaH|' arthAt nAriyoMke prANa pati hI haiN| yahI kAraNa hai ki mainA jaisI sundarIne kosoM taka durgaMdha phailanevAle kuSTa rogase pIr3ita zrIpAlake prANoMkI taraha rakSA kii| zoka aura khedakA viSaya hai ki Aja yaha bAteM kevala itihAsakI kathA mAtra raha gaI hai| saMsArameM pati aura patnI vidyamAna hai| para pati patnIkA yaha bhAva nahIM hai vaha mela milApa nahIM haiN| agara hai to pArasparika kalaha aura IrSyA! isa durghaTa samayameM samAjakI rakSA paramAtmA hI kreN| ___pAThaka aura pAThikAgaNa! isa caritra meM Apane acchI taraha dekha liyA hogA ki svArthake vaza hokara mAtA aura pitA bhI apanI priya santAnake sAtha kitanA aniSTa aura kaise2 nindya duSkarma kara sakate haiN| jaba svayaM janakakI yaha dazA hai to anya jana anya janoMkI santAnake prati, jo anyAya aura atyAcAra kareM usakI koI gaNanA nahIM kI jA sakatI hai| yaha udAharaNa AjakalakA nahIM kiMtu Ajase kaI hajAra varSa pahilekA hai| isase isa bAtakA bhI patA lagatA hai ki Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] aitihAsika striyA~ Aja hI nahIM pahale jamAnemeM bhI isa pRthvI maNDala para aise2 narAdhamoMne janma lekara mAnava samAjake itihAsakI kalaMkita kiyA haiM antara kevala itanA hI ki pahale jamAnemeM aise nara pizAcoMkA darzana kahIM kahIM para aura kabhIra hotA thA aura Ajakala to saba jagaha aura bahulatAse ina duSToMkA daura daurA hai bhagavAna aise pitAoMse bcaaye| 5-vIra nArI rAnI draupadI "vIrAMganA zrI draupadIke, suyaza jalase lhlhaa| yaha ho rahA hai Ajataka, bhArata viTapa kusumita ahA! adbhuta alaukika dharma unameM, zaurya yA tyoM aatmbl| jo ghora duHkhameM bhI kiye, vidhvaMsa aridala ati prbl||" ____ zrImatI draupadI rAjA drupada tathA mahArAnI bhogavatIkI priya sutA thii| inakA janma mAkandIpurameM huA thaa| bAlyavasthAse hI inhoMne bar3e2 zaktizAlI aura pUrNa buddhimattAke kArya kiye the| inake rUpa, guNa sahanazakti AdikA varNana akathanIya hai| ye parama vikhyAta satI bhAratako apane suguNoMkI prazaMsAse ujvala kara gaI haiN| inakA saMkSepa caritra isa prakAra hai jaba zrImatI draupadIjI bAlyAvasthAko pUrNa karatI huI yauvanAvasthAmeM paira rakhane lagI taba rAjA drupadako inake vivAhakI ciMtA huii| rAjA vizeSa udyoga kara bhI na pAyA thA ki khalAkhala pahAr3a para rahanevAle surIndra nAmake eka vidyAdharane Akara dhanuSa aura eka kanyA rAjA drupadako sauMpI aura kahA; Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra nArI rAnI draupadI [39 "mahArAja! maiMne bhaviSyavaktAse pUchA thA ki merI kanyAkA vara kauna hogA? unhoMne kahA thA ki vaha rAjakumAra draupadIkA vara hogA, jo isa gAMDIva dhanuSako car3hAvegA, vahI vyakti terI sutAkA svAmi bhI hogaa|" aisA kaha aura gAMDIva dhanuSya tathA apanI kanyAko vahAM rakha vidyAdhara apane nivAsa sthAnako ravAnA ho gyaa| idhara rAjA drupadane bhI yaha bAta pasanda kii| gAMDIva dhanuSya bar3A bhArI aura baDA tejavAlA dhanuSya thA, usako uThA lenA sahaja na thA, bar3e parAkramI zUravIra bhAgyazAlIkA kArya thaa| isaliye parIkSA karake aise hI varako draupadIko denA ucira samajha rAjA bahuta prasanna huaa| zubha mitI para svayaMvarakI racanA kI gaI aura deza dezake rAjakumArako nimaMtraNa bhejA gyaa| ___ zrI draupadIjIkI prazaMsA sarvatra itanI phaila rahI thI ki nimaMtraNa pAte hI cAroM taraphase bar3e rAjaputra daur3e cale Aye, koI ucca rAjaputra aisA na thA jo isa svayaMvarameM na AyA ho| kaurava duryodhanAdi sau bhAI baDe ThATabATase Akara svayaMvara maMDapameM baitthe| inhIMke cacere bhAI rAjA pAMDuke putra mahAbalI yudhiSThira, bhIma, arjuna, nakula, sahadeva ye pAMcoM pAMDava bhI chipakara brAhmaNake bheSameM Akara svayaMvara maNDapameM eka tarapha baiTha gye| ___ saMpUrNa sabhA jamane para eka eka nRpati dhanuSyako caDhAneke liye uThe paraMtu caDhAnA to dUra rahA usake tejako na saha sahaneke kAraNa dhanuSyake pAsa bhI na jA ske| rAjakanyA draupadI bhI apanI pyArI sulocanAke sAtha ghUmatI huI ina nRpoMkA kautuka dekha rahI thii| ukta sakhI kramazaH eka eka rAjaputrako maya nAma pateke batAtI jAtI thI aura draupadIjI mana hI mana sabakI jAMca karatI jAtI thii| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] aitihAsika striyA~ jaba gAMDIva dhanuSa kisI rAjakumArase nahIM uThA to rAjA drupada kucha ciMtAtura ho gye| itanemeM hI brAhmaNa veSadhArI yudhiSThira mahArAjane apane bhAI arjunako AjJA dI ki tuma zastravidyAmeM advitIya ho| uTho aura dhanuSya caDhAkara sarvottama guNa rUpakI rAzi draupadIko vro| basa, bhrAtAkI AjJAnusAra arjuna mahArAjane jhaTa dhanuSyake nikaTa jAkara dhanuSyako car3hA liyA aura aisA vedha kiyA mAno niyata motIpara nizAnA mAra diyA ho| inake dhanuSyakI aisI ghora AvAja huI ki jo saiMkar3o hajAroM topoMse bhI teja thii| saba sabhAstha rAjakumAroMke kAna bhannA gaye, mAnoM bahare ho gaye hoN| basa, zIghra hI zrImatI draupadIjIne varamAlA (puSpakI mAlA) arjunake galemeM ati prasanna cittase DAla dii| __ koI koI aisA kahate haiM ki draupadIjIke pAMcoM pAMDava pati the, yaha bAta sarvathA galata aura jainazAsanase viruddha hai| ye to parama satI thii| vivAha ekake hI sAtha ho sakatA hai| inake eka arjuna hI pati the, draupadIjI bar3I catura thii| unhoMne prathama hI sarva rAjakumAroMse vizeSa arjunako hI samajha liyA thA, auroMkI camaka damakakI paravAha na kara guNoMko hI grahaNa kiyA thaa| ___ isa saMbaMdhako dekha duryodhanAdi bar3era rAjakumAra bahuta bigar3e, bahuta yuddhAdi karane lage, paraMtu raJcamAtra bhI saphalIbhUta na huye| arjuna tathA draupadIke bhAI dhRSTadamanane sabako parAsta kara bhgaayaa| isa yuddhAdise draupadIjI bhI nahIM ghabarAI, unhoMne bhI sAtha sAtha pati tathA bhAIko sahAyatA dii| (pUrvakAlameM rAjakanyA bhI zastravidyAkA abhyAsa rakhatI thI) aMtameM niyat mitI para draupadIkI pANIgrahaNa vidhi sAnanda sampUrNa ho gaI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra nArI rAnI draupadI [41 aura ye dampatti gajapurameM Akara AnaMdase rahane lge| gajapurakA AdhA rAjya ina pANDavoMke AdhIna thA, AdhA kaurvoNke| draupadI arjunake apUrva AnaMdase kaurava sadA jalate rahate the aura nitya naye upadrava karate rahate the| eka samaya kauravoMke mukhiyA duryodhanane duSTAbhiprAyase juekA khela prAraMbha kiyA aura usameM pANDavoMko bhI zanai:2 phaMsA liyaa| chalabalase bicAre pANDava saba bAjI hAra gaye, aura isa ikarAra para khela taya huA ki 13 varSataka pANDava chipe vanameM rahe, bAda Akara rAjyAdi kareM, anyathA nhiiN| ___ isa samaya draupadI rAnIko bar3era upadravoM dvArA duryodhanane bahuta kaSTa pahuMcAyA paraMtu satI draupadIne samayAnukUla saba kucha sahakara pati Adi pANDavoMkA sAtha kiyaa| chahoM prANI jAkara vanameM nivAsa karane lge| vahAM jAkara bhI duryodhanane yuddhAdi kiyaa| aMtameM 12 sAla bIta cukane para jaba eka sAla raha gayA taba ina pAMcoM pAMDavoMne socA ki aba 1 varSa bilakula gupta rItise rahakara aMtameM kucha apanA prabhAva kisI videzI rAjAko dikhA kucha yaza-gaurava sampadA lekara gharako jAnA hai| ataH sabase salAha kI ki bheSa badalakara virATapurake rAjA sudarzanake yahAM naukarI kre| draupadIjI bhI apane patikI anugAminI thiiN| unhoMne bhI rAjAke yahAM mAlinakA kAma karanA pasanda kiyaa| arjunane nRtya sikhalAnekA, bhImane rasoI karanekA nakulane ghuDasAlakA sahadevane godhanakA aura yudhiSThira mahArAjane purohitakA kAma pasanda kiyaa| saba milakara rAjA virATake yahAM rahane lage aura apanera kAmameM adbhuta caturAI dikhAne lge| draupadIjI mAlinake bheSameM rahakara baDI yogyatAse puSpa gUMthatI thii| inake mAlA hArAdi satya sikhalAnekAlanakA kAma kara anugAminI thI Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] aitihAsika striyA~ itane sundara suDaula banate the ki rAjA sudarzanakI mahiSI cakita ho jAtI thii| socatI thI ki yaha catura mAlinI kauna hai? eka dina rAjAkA sAlA kIcaka pAhunA AyA thaa| vaha draupadIjIke bane puSpahArako dekhakara cakita ho gyaa| usI samaya usake hRdayameM kuvicAroMne AvAgamana jArI kara diyaa| aMtameM draupadIjIko usane dekhA aura unapara mohita ho gyaa| usa duSTa ekAMtameM draupadIjIse prArthanA kI ki Apa merI paTTarAnI banane yogya haiM, mere sAtha caliye, mujha para prasanna hUjiye, ityAdi dInatAke vacana kaheM tathA bhaya bhI dikhaayaa| isa duSTake uparyukta vacanoMko sunakara draupadI satIke hRdaya para vajrAghAtase bhI adhika coTa phuNcii| vaha vicArane lagI ki aho! yahAM para bhI caina na milii| kisa taraha zIlaratnakI rakSA hogI, ityAdi vicArose ukta satIkA hRdaya kaMpita ho gayA, paraMtu samaya par3ane para abalA sabase sabalA ho sakatI hai, isa vAkyAnusAra draupadIjI saceta hokara kIcaka duSTako jhADane lgii| unhoMne tIvra krodhameM Akara kIcakako khUba Ar3e hAthoM liyA, khUba kaTu vacanoMkI bauchAra kI jisase kIcaka nirAza ho svasthAnako lauTa gyaa| kIcaka duSTa usI dinase khAna-pAnAdi choDa apanI mahAniMdya vAsanAkI pUrtike upAya socatA huA zayyApara dina kATane lgaa| ___ idhara draupadIjIne arjunase apanI apAra duHkhAvasthAkA varNana kiyA jisase unako bar3A krodha upajA, paraMtu bheda khulane para apanA chipAnA duHsAdhya jAnake cupa raha gaye aura yaha sunakara jhopadIjIko dhairya badhAne lge| draupadIjIko patike kahanese dhairya nahIM huA, unhoMne bhIma mahArAjase saba vRttAnta khaa| bhImane dahA ki-satI! tuma pazcAtApa mata kro| hama apragaTa rUpase ha' kIcaka duSTase badalA leNge| unhoMne eka yukti nikAlI yAnI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra nArI rAnI draupadI [43 draupadIjIse kahA ki tuma kIcakase Aja rAtrikoM kisI sthAna para AnekA saMketa kara do| basa, jaba vaha duSTa vahAM AyegA maiM strIke bheSameM use jA pchaadduuNgaa| draupadIjIne aisA hI kiyaa| rAtrike samaya kIcaka pApAtmA utkaTatAse niyata sthAna para gyaa| vahAM kRtrima draupadI-(bhIma) ne use dhara pachAr3A, usake ghRNita manobhAvakA pratyakSa phala dikhalA diyaa| __ apanA kAma kara (kIcakako mAra) bhIma svasthAnako A gaye aura draupadIjIse saba vRttAMta kaha sunaayaa| prAtaHkAla kIcakako draupadIke kAraNa marA jAna usake sau bhAIyoMne bar3A daMgA mcaayaa| draupadIjIko pakar3akara trAsa denA zurU kiyaa| yaha dekha bhIma mahArAjane phira yuddha kiyA aura kIcakake saba bhAIyoMko harA diyaa| __ abake yuddhase sabako thor3A thor3A patA laga gayA ki ye pAMDava haiN| idhara ina logoMkA 1 varSa bhI pUrA ho gayA thaa| ye pragaTa honA hI cAhate the ki kauravoMne phira yuddha kiyaa| aMtameM pAMDavoMkI hI jIta huI aura jaya-patAkAke sAtha phira ina logoMne apane purameM praveza kiyaa| kucha dina pati Adi samasta kuTumbiyoMke sAtha sAnanda vyatIta hone ho pAye the ki satI draupadIko eka vipattikA phira sAmanA karanA pdd'aa| ___ eka dina rAnI draupadI siMhAsanapara baiThI thI ki nAradajI aaye| unako dekhakara draupadIjI uTha na sakI aura na praNAma hI kiyaa| ve apane zrRMGgArameM lagI thii| ___ yaha bAta nAradajIko bahuta burI lgii| ve zIghra hI vahAMse lauTa gaye aura manameM draupadIjIko nIcA dikhAnekA vicAra karake ghAtakI khaNDastha surakakApurIke rAjA padmanAbhake yahAM jAkara use draupadI rAnIkA citra dikhA diyaa| isa kautukako Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] aitihAsika striyA~ kara nArada to lambe par3e paraMtu rAjA padmanAbhakA citta bhraSTa ho gyaa| usake yahAM bar3A anartha ho gyaa| rAjAne bar3e2 kaThina parizramoMse kisI devako vazakara rAnI draupadIjIko sote hue palaMga sahita apane yahAM maMgA liyaa| __ baicArI niSpApa draupadI kucha bhI nahIM jAnatI thI ki merA haraNa kauna duSTa kara rahA hai, mujha para kaunasI vipatti A rahI hai? isa satIkI yakAyaka niMdrA TUTI to dekhatI hai ki eka rAjA isakI zayyApara baiThA baiThA bar3e hAvabhAvake vacana bola rahA hai| draupadIjIne khyAla kiyA ki zAyada svapna dekha rahI hUM isase unhoMne punaH mukha Dhaka liyaa| pAsa baiThA duSTa padmanAbha isa bhedako samajha gyaa| usane kahA-"uTho priye! nidrA tajo, yaha svapna nahIM hai| ityAdi ityAdi vacana kheN| inheM sunakara draupadIjI pratibodhita ho gii| saba mAmalA samajhameM A gyaa| Aha! Aja isa satIke upara kaisA upasarga ho rahA hai| yoM bar3e ArtanAdase vilApa kara rone lgii| inakI gaganabhedI AvAjase padmanAbhakA sArA mahala phaTane lgaa| mAno kASTa patthara bhI rudana karane lge| ukta satIne padmanAbhako milApake sAtha bahuta kucha samajhAyA, paraMtu vaha pApArthI kaba zAMta honevAlA thA? aMtameM jaba dekhA ki anya upAya rahita honepara draupadI prANa de degI taba vaha duSTa uThakara calA gayA aura yaha kaha gayA ki 1 mAsameM jarUra prasanna ho jaanaa| ____draupadIjIne khyAla kiyA ki eka mAsa bahuta hai| isameM dharma sAdhanAdi kitane hI upAya maiM bhI kara sakUgI aura yoddhA pAMDava bhI Akara isa duSTakA avazya hI nigraha kreNge| basa, isa vicArase ve khAnapAnAdi tyAga jina maMdirameM calI gaI aura atyanta vizvAsa sAhasa sahita bhagavad dhyAna karane lgiiN| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra nArI rAnI draupadI [45 idhara pANDavoMne dekhA ki draupadIkA haraNa ho gyaa| isa ghaTanAse sAre rAjyameM zoka maca gyaa| arjuna mahArAja patnI viyogase ati duHkhIta ho gaye, paraMtu phira sAhasakara pAMcoM bhAI khojane nikle| aneka yuktiose kAma lete2 tathA unhIM nArada mahArAjakI ulaTI dayA dRSTise draupadIkA patA laga gyaa| vahAM surakaMkApurImeM jAkara khUba raNa huA aura aMtameM padmanAbhako harA, jina maMdirastha draupadIko lekara ghara A gye| ___aba phira draupadIjIke dina Amoda pramodameM vyatita hone lge| kaI putra-ratna utpanna hue aura parama nIti mArgase sAMsArika sukha bhogane lgiiN| bahuta dina isa avasthAmeM biite| eka dina zrI nemInAtha svAmIkA samavazaraNa dharmopadeza karatA huA aayaa| vahAM jAkara pANDavoMne dharmopadeza tathA apanI bhavAntarI sunI, jisase pAMco bhAI parama vairAgya rasameM DUba gaye aura bhagavAn nemiprabhuke sAmane samasta gRha jaMjAlase chor3a vItarAgI digambarI dIkSA dhAraNakara Atmahita karane lge| patikI yaha avasthA dekha draupadI rAnIne bhI zrI rAjulamatI ArjikAke nikaTa jA dIkSA dhAraNa karalI, aura parama ugra tapa karane lgii| ahA! jo zarIra paramotkRSTa bhogoMse ramA thA, vahI Aja AtmadhyAnake rasameM pagA, ugrogra tapa kara rahA hai| kucha dina tapa japa karake aMtameM samAdhimaraNa kara zrImatI draupadIdevI solahaveM svargameM devI huI aura vahAMse cayakara kramazaH mokSakI pAtra hoNgii| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] aitihAsika striyA~ sAdhu caritra 6-rAnI aMjanAsundarI "sahana zIlatAkI pratimUrti, dhanya dhanya tum| pativratA satiyoMmeM 'ujjani,' agragaNya tum|| bAisa vatsara pati vichohakA, kaSTa sahana kr| dhanya nivAhA pativrata, pAvana ati sundara // " rAnI aJjanAsundarI mahendupura (dakSiNa hindusthAna) ke rAjA maheMdu aura rAnI hRdayavegAkI paramapyArI putrI thii| padmapurANameM likhA hai ki-bAlyAvasthAmeM inako anya saba viSayoMkI zikSAoMke atirikta gAMdharvakalA tathA dharmazAstrakI zikSA pUrNa rItise dI gaI thii| yogya yuvAvasthA honepara pitA mAtAne inakA vivAha Adityapurake rAjA pahlAda aura rAnI ketumatIse utpanna vAyukumAra (pavanakumAra) se karanA nizcaya kiyaa| kumArane apanI bhAvI priyatamAke rUpa guNa aura zikSAkI prazaMsA sunakara gupta rItise usase milanekI icchA kI, tathA ve zIghra apane eka mitrake sAtha vAyuyAna dvArA Adityapurase maheMdupurako ravAnA hue| maheMdupura pahuMca aJjanAsundarIke mahalake saptama khaNDapara-jahAM ki sundarI apanI sakhiyoM sahita baiThI manoraMjana kara rahI thI-jAkara chipa rahe tathA usa maNDalIkI gupta vArtA sunane lge| samaya bhI vahI thA, isalie sakhiyAM sundarIkI zAdIpara apane apane vicAra prakaTa kara rahI thiiN| abhAgyavazAt eka unakI adUradarzI sakhIne-jo ki sirpha rUpapara nyauchAvara hokara kumArIkI zAdI kisI anya kumArake Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAnI aMjanAsundarI [47 sAtha karAnA cAhatI thI-prastAvita sambaMdhapara apanA asaMtoSa prakaTa kiyaa| svAbhAvika lajjAvaza sundarIne prakaTa rUpase isakA koI virodha nahIM kiyA, paraMtu vAyukumAra jo isa saMvAdako suna rahe the apanA apamAna samajha duHkhita hue| unako yaha bhI bhrama ho gayA ki sundarIko mere sAtha sambandha karanA svIkAra nahIM hai isalie unhoMne sakhI dvArA merI niMdA sunakara usakA virodha nahIM kiyaa| isa kalpanAne kumArake hRdayapara apanA apanA adhikAra jamA liyA tathA kumArIkI taraphase aruci utpanna kara dii| mitra sahita ve zIghra apane sthAnapara Ae aura sundarIse sambandha na karanekI pratijJA kii| ukta gupta samAcAra kisIko mAluma nahIM huaa| donoM rAjAoMne pANigrahaNakI tithi nizcita karA lI thii| ataH niyata tithipara vivAhakI saba kArravAIyAM hone lgiiN| kumArane bahuta idhara udhara kiyA, paraMtu pitA mAtAke anurodha tathA sAsa sasurake samajhAnese unhoMne sundarIke sAtha saMbaMdha karanA svIkAra kara liyA aura niyata tithipara saMbaMdha ho gyaa| yadyapi kumArane pitA mAtAke kahanese sundarIse zAdI kara lI paraMtu unakA citta usase viruddha ho rhaa| sundarI jaba apane patike bhavanameM AI aura svAmIke ruSTa honekA samAcAra jJAta huA taba use kitanA duHkha huA vaha likhA nahIM jA sktaa| vaha bhojana, vastra, zrRGgAra Adise udAsIna hokara dina rAta apane sarvasva patiko prasanna karane meM lagI rahatI thI, paraMtu svAmIkA sandeha kisI taraha nivRtta nahIM huaa| unhoMne kabhI sundarI para premakI dRSTise bhI nahIM dekhaa| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] aitihAsika striyA~ isa taraha sirpha svAmIke nAmakA smaraNa karate hue usa sarvAMga sundarI satIko 22 sAla ho gye| zarIra ciMtAse kRza hote2 bilakula murajhA gyaa| isa duHkharUpI samudrako pAra karanA sundarI ke liye asambhava ho gayA aura vaha nirAza hokara apane jIvana sUryako astAcala para pahuMcA samajha cukI thI ki yakAyaka apane pUrvakRta puNya kAryoke pratApase usake saubhAgyakA sUrya camaka uThA, jisakA vRttAnta nIce diyA jAtA hai : mahArAja prahlAdakI rAjasabhAmeM laMkezvara-rAvaNakA dUta varuNa ke sAtha yuddha karanemeM sahAyatA deneke liye raNa nimaMtraNa lekara AyA, mahArAjane use saharSa aMgIkAra kiyA aura usI samaya phaujI taiyArIkI AjJA de dii| kumArIkI yuvAvasthA thii| yuddhakI ghoSaNA sunakara unakA teja umar3a pdd'aa| zIghra pitAkI sevAmeM upasthita hokara nivedana kiyA ki isa kAryake lie Apa kyoM takalIpha karate haiM? mujhe yuddhameM jAnekI AjJA diijiye| Apake AzIrvAdase maiM zIghra vijayalakSmI prAptakara Apake darzana kruuNgaa| pitAne putrako yuddhocita zikSAyeM dekara yuddhasthalameM jAnekI AjJA dii| kumAra bhI raNake vastra pahana astra zastrose sajjita hokara eka uttama ghor3e para savAra hue aura kUcakA zabda kara mahalase bAhara honA hI cAhate the ki unhoMne parama sAdhvI suzIlA satI aJjanAsundarIko daravAje para khar3I darzanoMkI pratIkSAmeM dekhaa| kumArako yaha kArya acchA nahIM mAluma huA aura sundarIkI vinaya para kucha dhyAna na dete hue ve apanI senAmeM cale gye| sundarIke hRdaya para duHkhoMkA pahAr3a TUTa pdd'aa| jisa svAmIke kuzala samAcAroM para hI vaha jIvana dhAraNa kiye hue thI Aja Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAnI aMjanAsundarI [49 ve yuddhameM cale gaye haiM, nahIM kahA jA sakatA hai ki isa paryAyameM phira svAmIke darzana ho sakeMge yA nhiiN| ityAdi vicAroM ko karatI huI bhAratake gauravako pradIpta karanevAlI eka parama sundarI satI apane bhAgyako doSa detI huI vilApa kara rahI hai| sivAya vItarAga cidAnanda paramAtmAke dhyAnake usako isa asahya duHkhase nivRtta karanevAlA koI dikhAI nahIM detA thaa| mahArAja prahlAdake suputra vAyukumArakI senA dinameM calate calate sandhyAko eka sarovarake nikaTa Dere DAlakara vizrAma karaneke liye Thahara gii| kumAra bhI apane DeremeM vizrAma karaneke liye tthhre| kucha jalapAna karake zAmake apUrva samayameM sarovara aura prakRtikA sauMdarya dekhaneke lie kumAra apane mitra sahita Tahalaneke lie khemese bAhara hue| khemese bAhara nikalate hI prakRtine unheM upadeza diyA jo hajAroM upadezakose bhI nahIM diyA jA sakatA jisakI prazaMsA nahIM kI jA sakatI, jisa jJAnake viSayameM inake hRdayameM bilakula andhakAra thA ekAeka jJAnakA sUrya dIpta ho gyaa| inhoMne dekhA ki eka cakavI rAtri Aneke kAraNase apane patise vichoha honekA samaya dekha atyaMta duHkhake sAtha kolAhala macA rahI hai| jaba inako jJAta huA ki jisa tiryaMca pakSIko manuSyakI apekSA lezamAtra bhI jJAna nahIM hai, apane priyakA viyoga honese itanA kaSTa hotA hai jisakA anta nahIM hai, to phira merI pyArI patnI aJjanAsundarIko, jisako maiMne 22 sAla ho cuke bilkula tyAga diyA hai, kyA dazA hogI? usake duHkhoMkA varNana karanekA kyA isa bhUmaNDalameM koI samartha hai? Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] aitihAsika striyA~ prakRtine uttara diyA-nahIM! usI samaya inako aJjanAke yuddhameM kUcake samaya AnekI bAta yAda AI, jisase inakA zarIra vihvala ho gyaa| premAzruse netra paripUrNa ho gye| mitrase inhoMne usI samaya aJjanAsundarIse milanekA apanA vicAra pragaTa kiyA aura gupta rItine rAtrihImeM aJjanAsundarIke mahaloMmeM Aye, to sundarIkA hRdaya Anandase praphullita ho gyaa| usake AnandakA anubhava pAThaka hI kara leveM mujhameM zakti nahIM haiM jo likhakara batA skuu| usa rAtriko kumArane apanI pyArIse apane hara tarahake aparAdhoMke liye ati namra ho kSamA mAMgI tathA apaneko bahuta doSa diyaa| paraMtu sundarIne usake bhramakA jar3a mUlase uccheda kara apane hI pUrvakRta karmokA doSa btlaayaa| pazcAt pati patnIne Anandase rAtri pUrNa kii| subaha hote hI kumAra sundarIse bidA hone lage, taba sundarI vinayapUrvaka prArthanA kI ki merA RtukAlakA samaya hai, sammA! hai, ki mujhe garbha raha jAya, aura Apa yuddhameM jA rahe isaliye samaya bhI Apako jyAdA lagegA isase Apa apane pitA mAtAko apane AnekI sUcanA karate jAiye, paraMtu kumAra lajjAvaza aisA karanA pasanda nahIM kiyA aura kahA ki agara aisA huA to koI harja nahIM hai| yuddhameM hamako jyAdA samaya nahIM lagegA, hama zIghra aaveNge| tuma kisI tarahakI ciMtA nahIM krnaa| ityAdi hara tarahase saMtoSita kara premAliMgana kara bidA hue subaha hote hote apanI senAmeM phuNce| yaha hAla kisIko jJAta nahIM huaa| vAyukumAra yuddhasthalameM phuNce| lar3AI huii| aMtameM vAyukumArane apane prabala pratApase zatruko parAjita kiyA aura vijayalakSmI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAnI aMjanAsundarI [51 prApta kara apane dezakI ora ravAnA hue| samaya bahuta ho gayA thaa| yaha aJjanAsundarIko vAstavameM garbha raha gayA aura dina dina rUpakI vRddhi hone lgii| yaha samAcAra sAre ranavAsameM phaila gyaa| rAjamahiSiyoMko jaba yaha samAcAra milA to unhoMne apane kulameM kalaMka samajha bahuta duHkha prakaTa kiyA tathA aJjanAsundarI ko apane pitA mAtAke yahAM pahuMcAnekA vicAra kiyaa| __ aJjanAsundarIne bahuta kucha kahA paraMtu usako rAjamahiSI dvArA yahI uttara milA ki mere putrane to tUjhe 22 varSase tyAga diyA hai aura vaha yuddha meM gayA hai phira tere pAsa kyoM AvegA? aMtameM nirAza hokara sundarIko apane mAtApitAke yahAM jAnA pddaa| pitA mAtAne bhI isako kalaGkinI samajha apane mahaloMmeM Azraya nahIM diyaa| isa taraha aJjanAsundarI satI apanI eka pyArI sakhIke sAtha apane pUrvakRta karmoke pratApase taraha tarahake duHkha bhogatI huI jaMgaloMmeM phiratI phiratI eka guphAmeM rahane lgii| vahIM para usane parama pratApI jagadvikhyAta putra hanumAnako prasava kiyaa| aJjanAsundarI apanI sakhI sahita aneka duHkhoMkA sAmanA karatI huI putrako pAlane lgii| eka dina sundarI apane svAmIko yAda kara jaba phUTa phUTakara ro rahI thI taba hanUruha dvIpakA rAjA pratisUrya jo vAyuyAna dvArA usa jaMgalameM karNabhedI ronekA zabda suna nIce utraa| guphAmeM jAkara vRttAMta sunaa| jJAta honepara usane apanI bhAMjIko hRdayase lagA liyA aura hara tarahase zAMti dekara apane sAtha vAyuyAnameM biThAkara apane dvIpameM le gyaa| vahAM putrake janmotsavakA Ananda manAyA tathA aJjanAsundarIko acchI taraha rkhaa| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] aitihAsika striyA~ __ yahAM jaba vAyukumAra vijayalakSmIkA mukuTa pahane hue apanI pyArI aJjanAsundarIse zIghra jAkara milanekI icchA kiye hue AdityapurameM Aye aura nagara nivAsiyoMse apanI pyArIko kalaMkita hokara mAtA-pitAke yahAM jAnA sunA to zIghra duHkhita hokara maheMdrapurakA rAstA liyA, paraMtu jaba vahAM bhI usake darzana nahIM hue to ati hI khedita hokara jaMgaloMmeM apanI pyArIkI khoja karate hue unmattakI nAI phirane lge| yaha hAla jaba rAjA prahlAda va mahenduko jJAta huA to unako bhI bahuta duHkha huaa| donoM orase cAroM tarapha sundarI tathA vAyukumArakI khojameM dUta bheje gye| eka dUta hanUruha dvIpameM rAjA pratisUryake pAsa bhI pahuMcA aura kumArakA saba hAla jaba aMjanAko mAlUma huA to vaha duHkhita hokara mUrchita ho gii| pratisUrya usako samajhAkara Adityapura Aye tathA pralhAdako bhI samajhAkara donoM kumArakI khojameM nikale, bahuta jaMgaloM va zaharoMkI khojake pazcAt eka mahAMdhakArase paripUrNa bhayAnaka jaMgalameM donoM rAjAoMne vAyukumAra ko, jinake zarIrameM sivA paMjarake kucha bhI nahIM raha gayA haiM, dhyAnameM magna hue baiThe dekhaa| aJjanAsundarIse milanekA tathA tejasvI putraratnake utpanna honekA samAcAra kaha sunaayaa| yaha samAcAra sunakara kumAra ekadama pyArI! pyArI!! pyArI!!! kahake cillA utthe| taba dhyAna TUTA to sAmane pitA Adi mAnya janoMko dekhakara lajjAvaza mastaka jhukAke raha gye| usa nirjana jaMgalameM saba loga zIghra hI hanuruha dvIpa vidA hue| vahAM vAyukumArakI pyArI pavitratA ardhAMginI aMjanAsundarIse bheMTa huii| donoMne paraspara apane duHkhoko kahakara apane apane Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAnI aMjanAsundarI [53 hRdayako zAMta kiyA tathA kucha dina vahAM hI rahe phira mAdityapurameM Akara donoM pati-patnI putra sahita Anandase samaya vyatIta karane lge| phira unhoMne apanI jIvanalIlA atyanta sukha tathA rAjalakSmIke sAtha vyatIta kii| kahIM para pratimAoMko dhUpameM rakhanese aMjanAko yaha kaSTa huA thA, yaha jAnakara isa caritrako par3hakara pratyeka pAThaka aura pAThikAke hRdayameM isa praznakA utpanna honA sambhava ho sakatA hai ki itane bar3e rAjakulameM janma lenevAlI tathA eka mahAn vaMzameM utpanna hue rAjakumAra vAyukumAra kI sahacAriNI (vadhU) rAjakumArI aMjanAsundarIko aise avarNanIya duHkhoMkA sAmanA kisa kAraNase karanA par3A ? isa praznakA uttara sarala hai aura atyanta sarala hai| isa bAtako mAnanemeM sarva sAdhAraNa sahamata haiM ki pUrva janmameM upArjana kiye hue zubhAzubha karmokA phala sabahIko avazya bhoganA hI par3atA hai| itara manuSyoMko kathA to dUra hI rahI para svayaM tIrthakara bhI ina karmokI viDambanAoMse nahIM bce| purANoMkA svAdhyAya karanevAle pAThakoMse yaha chipA nahIM hogA ki paramapUjya AdinAtha bhagavAnako bhI asAtA vedanIya karmake udayase chaH mahInoM taka AhAra nahIM milA thA to rAjakumArI aMjanAsundarIko unhIM karmoke jAlameM phaMsakara itanI vedanA aura yAtanAko sahana karanA par3A, isameM koI Azcarya nhiiN| isakI kathA isa prakAra hai ki apane pUrva janmameM aMjanAsandarI kisI rAjAkI paTarAnI thii| usa rAjAke yahAM aMjanAke atirikta aura bhI rAniyAM thIM, para inako apane padakA baDA abhimAna thaa| kisI kAraNase aMjanAse aura eka sapatnI (sauta) rAnImeM IrSA ho gii| basa IrSAvaza hokara apane paTarAnI padake abhimAnase aMjanAne jinendra bhagavAnake pratibiMbako maMdirake Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika striyA~ samIpa kisI bAvar3Ike jalameM phikavA diyA thA aura vaha pratimA bAIsa ghar3I usa bAvar3Ike jalameM par3I rhii| jinendra bhagavAnakI pratimAkA itanA anAdara karanemeM aMjanAne azubha karmakA baMdha kiyA tathA isa karmake udayase isa janmameM bAIsa varSataka patikA viyoga sahanA paDA, mAtA-pitA dvArA anAdara pAyA, sAsa aura sasurake gharameM nivAsa karane takako Azraya nahIM milA, sahAyatAkI yAcanA karanepara bhI parivArake logoMne tathA anya sambandhiyoMne tanika bhI sahAyatA nahIM dI, nagarake logoMse burI dRSTise dekhI gaI aura jisane sunA usIne niMdA kii| jinendra bhagavAnakI pratimA mAtrakA anAdara karanese aMjanAko itane duHkha sahana karane par3e to phira jo pApAtmA jina zAsanakI avajJA kareMge unheM nahIM mAlUma narakoMmeM kaise kaise duHkha sahane paDege? yahI kyoM, aisI bAtoMke zAstromeM aneka udAharaNa bhare haiM, para una sabake pradarzana karAnekI AvazyakatA nhiiN| sabake lie yahI udAharaNa kAphI hogA ki jina zAsanakI saccI prabhAvanA karanevAle eka dhyAnastha digambara munike galemeM rAjA zreNikane ajJAnatAvaza marA huA sarpa DAla diyA thA isI kAraNase rAjA zreNikane sAtaveM narkakA bandha kiyA thaa| hamAre pAThakagaNa isa caritrase kevala yahI zikSA grahaNa nahIM kara sakate ki abhimAnakA phala kyA ho sakatA haiM evaM jina zAsanakI avajJAkA phala kyA hotA hai, kintu hama isa caritrase, nahIM nahIM caritrake eka eka akSarase acchIse acchI zikSA grahaNa kara sakate haiN| hameM yaha caritra batalAtA hai ki mAnava janmakI upayogitA aura kartavya kyA hai| yaha caritra manuSyake Alamyako chur3Akara karmavIra bana sakatA hai| isa Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAnI aMjanAsundarI [55 caritrase Ama kalyANake abhilASI manuSya Atma kalyANa kara sakate haiN| aura logomeM khyAtike cAhanevAle nara khyAti lAbha kara sakate haiN| vipattimeM sAhasahIna na honA, ekabAra kAryameM saphalatA prApta na karane para bhI kAryameM tatpara rahanA, isa bAtakI zikSA hameM isa caritrase mila sakatI hai| karmokA khela, manuSya svabhAvakI paristhiti, pativratakI rakSA aura eka abalAkA sAhasa isa caritrameM mila sakatA hai| catura striyAM isa caritrako anuzIlana karanese mAnava janmako saphala kara sakatI haiM aura usI padako pA sakatA haiM jisa padako ki aMjanAdikane prApta kiyA hai| hameM AzA aura vizvAsa hotA hai ki aise caritroMkA agara hamAre jaina samAjakI abalAoM para acchA prabhAva par3e aura ve inake thoDI bhI zikSA grahaNa kareM to ve saMsArakA uddhAra karanevAlI deviyAM kahalAveMgI aura apane caritrase saMsArako cakita kreNgii| hameM saccA bharosA hai ki jisa dina hamAre yahAMkA abalA samAja aise aise caritroM kA anuzIlana aura manana karegI usI dina hindu samAjakA hI nahIM kintu samasta saMsArakA eka navIna jIvana prabhAtakA udaya hogA aura unnatike yugakA prArambha hogaa| mamom Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56] aitihAsika striyA~ mahilAkulabhUSaNa 7-zrImatI manoramAdevI manoramAdevI dhana-dhAnyase paripUrNa bhAratavarSakI prasiddha nagarI ujjainake suprasiddha seTha mahIdattakI kanyA thii| ikalautI kanyA honese mAtA pitAkA inake upara asIma prema thaa| 8 varSakI avasthA hone para ye saMsArase virakta eka jaina sAdhvI (jise ArjikA kahate haiM) ke pAsa zikSA prApta karaneke liye bhejI gii| gRhakAryakI sampUrNa zikSAse dIkSita honepara ArjikAne aMtimavAra pAtivratadharmakA eka vrata dekara ki "mana, vacana, kAyase apane patike sivAya kisI anya puruSako adharma dRSTise nahIM dekhanA!" tathA isake pAlanekI pratijJA dekara kumArIko mAtA-pitAke yahAM bheja diyaa| 16 varSakI Ayu honepara kumArIkI yauvanAvasthAko vicAra kara seTha mahIdattane apane purohitako bulAyA aura usake hAthameM TIkeke lie bahu mUlya motiyoMkA hAra de kumArIke yogya varakI khojameM bhejaa| purohitajI varakI talAzameM phirate phirate kauzala pradezameM vaijayaMtI nagarameM phuNce| vahAMke mahAmAnya seTha mahIpAla jauharIke putra kumAra sukhAnandako guNa, avasthA AdimeM kumArIke yogya vara samajha unheM hAra va zrIphala dekara sambandha nizcita kara vApisa ujjainameM aaye| tathA sukhAnandakumArakI yathAyogya prasaMzA seTha mahIdattase kara saMbaMdha nizcita honekA samAcAra sunaayaa| zubha tithi para manoramAdevI aura kumAra sukhAnandakA vivAha sambandha ho gayA aura kumArI apane patike yahAM jAkara gRhakAryameM pravRtta huii| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI manoramAdevI [57 kucha samaya sukhase rahaneke pazcAt eka dina rAtrike samaya jaba sukhAnandakumAra apanI komala zayyApara vizrAma le rahe the ki acAnaka nIMda khula gaI aura socane lage ki maiM binA udyogake pitAkI utpanna kI huI sampattise AnaMda karatA huuN| merI avasthA bhI aba udyoga karaneke yogya ho gaI hai, isaliye aba mujhe vyApArameM pravRtta hokara sampatti pedA karanI caahiye| unhoMne apanA yaha vicAra tatkAla apanI pyArI ardhAMginIkoM bhI nidrAse saceta kara sunA diyaa| manoramAne apane svAmIke ina utkRSTa vicAroMkI prazaMsA kI tathA ghara para hI rahakara vyApAra karanekA parAmarza diyaa| paraMtu sukhAnaMdakumArane aneka kAraNoMse ghara para hI rahakara vyApAra pasaMda na kara videzameM adhika saphalatA samajha videza hI jAnekA nizcaya kiyaa| manoramAko yadyapi patise vichoha honekA duHkha adhika huA taba bhI usane kumArako yathAyogya vaidezika zikSAyeM dekara khuzIse videza jAkara vyApArameM saphalatA prApta karanekI rAya dii| prAtaHkAla hote hote kumArane yaha apanA vicAra apane pUjya pitAjIse nivedana kiyA aura jAnekI AjJA maaNgii| pitAne bhI kaI tarahakI yuktiyAM samajhAkara unheM vyApArake liye jAnekI AjJA dI aura ve sthala jala mArgase dvIpAMtaroM meM vyApArake nimitta prasthAna kara gye| kumArI manoramAdevI apane svAmI sukhAnandako kisI tarahako takalIphokA sAmanA karanA na paDe tathA vyApArameM adhika saphalatA ho isaliye parabrahma paramAtmAkA dhyAna kiyA karatI thii| eka dina jabaki kumArI prAtaHkAlakI kriyAse nivRtta ho snAna kara apane prAsAdakI chatapara khar3I apane kezoMko kholakara sukhA rahI thI ki vahAMkA rAjakumAra ghoDe para car3hA huA niklaa| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] aitihAsika striyA~ rAjakumArakI dRSTi kumArI para pddii| usake rUpa lAvaNyako dekhakara rAjakumArako manojake zaroMkA nizAnA bananA pdd'aa| rAjakumArane apane mahaloMmeM jAkara eka dAsIko bulAyA tathA hara tarahakI yukti samajhakara jisa prakAra ho sake kumArIko lAneke liye bhejaa| dAsIne jAkara apane buddhiprAbalyase kumArikAke sAmane yaha prastAva upasthita kiyA, jise sunakara kumArIne bhayaMkara rUpa dhAraNa kara liyA, netra raktavarNa ho gaye, hRdaya romAMcita ho gayA, usane dAsIko tathA rAjakumArako khUba phaTakArA, tathA isako mahaloMse nikAla bAhara kiyaa| dAsI apaneko apamAnita samajha isakA badalA lenekA vicAra kara turata sukhAnandajIkI mAtAke pAsa gaI aura unheM kumArIke viruddha isa taraha bhar3akAyA ki tumhArA putra to dvIpAMtarameM rojagAra karane gayA hai, paraMtu tumhArI putravadhU nitya rAjakumArake mahaloMmeM jAtI hai| seThAnIjIko yaha samAcAra sunanese atyanta kheda huaa| unhoMne isakI chAnabIna kucha na kara apane kulameM kalaMka lagatA huA samajha cupakese yaha samAcAra seThajIse kaha sunAyA aura prastAva kiyA ki putravadhUko mAtA pitAke yahAM bhejanekA bahAnA batalAkara jaMgalameM chur3avA denA caahiye| seThajIne bhI seThAnIjIkI bAtoM para vizvAsa kara isa prastAvakA samarthana kiyA aura prastAvAnusAra manoramA jaMgalameM chur3avAneke liye bheja dI gii| jaba usa suzIlA parama sAdhvI satI manoramAko yaha saba hAla usake sArathise jJAta huA jo use jaMgalameM chor3aneke liye jAtA thA, taba use ekAeka mUrchA A gii| mUrchAse jAgRta honepara phUTa phUTakara rone lgii| apane parama pyAre svAmIkA nAma smaraNa kara isa vipattisAgarase uddhAra karaneke liye unheM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI manoramAdevI [59 jora jorase pukArane lgii| isa nirAzrita abalAke karNabhedI vilApake zabdase sArathikA hRdaya pAnI pAnI ho gayA aura usake kahe anusAra usake mAtA pitAke ghara ujjaina pahuMcA denekI pratijJA kii| ujjaina pahuMcane para seTha mahIdattane bhI ekAeka putrIke Anese saMpalya vikalpa kara use apane gharameM rakhanekI anicchA prakaTa kii| taba sArathine nirAza hokara bilakhatI huI manoramA sundarIko eka saghana jaMgalameM chor3akara vaijayantI nagarakA rAstA liyaa| kumArI apane bhAgyako dhikkAratI huI vanaspatiyoMse apane jIvanake dina nirvAha karane lgii| kabhI apane pativiyogake duHkhoMpara, kabhI kalaMkake pAtakapara kabhI pUrvopArjita karmoM para phUTa phUTakara rone lagatI thii| paraMtu usake karmone use abhI taka nahIM chor3A aura sahasA eka vipattikA aura pahAr3a usake upara DAla diyA jisakA varNana isa prakAra hai -- sundarI eka vRkSakI chAyAmeM baiThI huI apane hRdaya-sarvasva svAmI sukhAnandake dhyAnameM magna thI ki vahAMke rAjagRhakA rAjakumAra vanakrIr3A karatA huA A niklaa| yaha bhI sundarIke rUpa yauvana para Asakta ho gayA aura sundarIko apane nagarameM se jAkara eka manojJa mahalameM rkhaa| sundarIkA jIvanAkAza taThora kRSNa meghadaloMse Acchatra ho gyaa| aba use sivAya ka Izvarake ora kisIkA AdhAra nahIM rhaa| usane hRdayameM virakA dhyAna kara prArthanA kI ki he jagadoddhAra! cidAnanda anabandhu! dInAnAtha paramezvara! Aja merA sarvasva luTA jA rahA / merA satItva bhraSTa karaneke liye yaha nararUpa rAkSasa zIghra jAnevAlA hai, isaliye zIghra mere satItvakI rakSA kIjiye!!! Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] __ aitihAsika striyA~ rAjakumAra bhI apanI kuvAsanAko tRpta karaneke liye zIghra A phuNcaa| paraMtu zIlakI mahimAse daivIzaktine pragaTa hokara rAjakumArako uThAkara gacapara pachAr3a diyA jisase vaha mUrchita ho gyaa| mUrchAse jAgane para apane kiye para bahuta pachatAvA karane lagA tathA isake prAyazcitake liye kumArIse hAtha jor3akara kSamAkI prArthanA kI, kumArIkI AjJAnusAra rAjakumArane usako usI sthAna para chor3a diyA jisa sthAnase ki use lAyA thaa| isa prakAra sundarI Izvarako zatazaH dhanyavAda detI huI usI bhayAnaka jaMgalameM AI aura phira apane jIvanake dina vyatIta karane lgii| bhAgyavazAt usa jaMgalameM kAzIkA dhanika seTha dhanadatta vyApAra karatA huA niklaa| kumArIkA rodana suna use viSadsAgarameM phaMsI dekha seThajIne usase usakA saba hAla puuchaa| kumArIne apanI Arambhase anta takako saba duHkhamaya kahAnI sunaaii| seTha dhanadattane usa para bahuta duHkha pragaTa kiyA tathA kumArIkI apanI bhAMjI batalAkara apane ghara kAzIko le gayA tathA sukhapUrvaka rkhaa| ___ yahAM sukhAnandakumAra jaba vyApArameM apanI vilakSaNa buddhise AzAtIta saphalatA prApta kara apanI janmabhUmi vejayantInagarIko lauTa A rahe the taba nagarase thoDI dUrI para unakI apanI prANapyArI sahadharmiNIke jhUThe kalaMkita hokara nikAle jAnekA duHkhada samAcAra milaa| yaha samAcAra sunanese inako mUrchA A gii| jAgRta hone para apanA sAmAna pitAjIkI sevAmeM samarpaNa karaneke lie apane sAthiyoMko sauMpakara yogIkA bheSa rakhakara ye apanI gRhalakSmAkI khojameM nikle| khojate2 ye rAjagRhI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI manoramAdevI [61 nagarImeM phuNce| jaba vahAM bhI nirAza honA par3A taba phira jaMgalara bhaTakate phirate kaI mahInoMkA viyogarUpI duHkha tathA vanavAsake kleza sahate hue kAzImeM pahuMce aura apanI sahadharmiNIse milakara vahAM kucha dina sukhase rhe| __jaba vaijayantI nagarake rAjAko sundarI manoramAke kalaMkita hokara anyatra jaMgalameM bheje jAnekA tathA kumAra sukhAnandako usakI khojameM jaMgala jaMgala bhaTakate phiranekA hAla jJAta huA taba unhoMne turaMta seTha mahIpAlako bulAkara una donoMko khojaneke lie anurodha kiyaa| tadanusAra zIghra seThajIne cAroM tarapha apane anucara bheje tathA Apa svayaM bhI putra va putra-vadhUkI khojameM nikle| khojate khojate ye bhI kAzImeM pahuMce, putra va putravadhUko dekha AnandasAgarameM magna ho gaye aura unako lekara zIghra vaijayantI nagarIko cala diye| manoramAsundarIko apane kalaMkakA bahuta hI duHkha thA, isalie usane isake insApha vagaira nagarImeM praveza karanese inkAra kiyaa| yaha insApha rAjAne khuda apane hAthameM liyA aura tithi dUsare dinakI niyata kara dii| puNyakA pratApa baDA prabala hotA hai| isa bIcameM rAtriko jo lIlA huI vaha alaukika hai| mAno devazakti pativratA striyoMkA nyAya rAjAse honA ayogya samajha khuda nyAya karaneke lie isa mRtyulokameM avatIrNa huii| rAtriko nagarake cAroM orakI cahAra dIvAroMke saba bar3e bar3e phATaka banda ho gae aura rAjAko svapna huA ki "nagarake phATaka banda kara diye gaye haiN| pativratA strIke caraNasparza mAtrase hI ve khula skeNge|" prAtaHkAla hI rAjAko nagarake phATaka banda honekA samAcAra milaa| rAjAko zIghra hI apane svapnakI bAta Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] aitihAsika striyA~ yAda AyI aura unhoMne mauke para svataH jAkara nagarakA kucha striyoMkA kramazaH daravAje para caraNasparza karate hue cale jAnekI AjJA dii| nagarakI choTIse choTI strIse lagAkara rAjamahiSI takake caraNoMkA sparza daravAjese ho gayA paraMtu daravAjA nahIM khulaa| taba taka saba bheda samajha kara rAjAne Akara manoramAdevIkI zaraNameM saba samAcAra kahakara prArthanA kI ki he nArIkularatna mahA pativratA manoramA! calakara apane caraNakamaloMke sparzase daravAjeko kholo aura apanI kIrtirUpI vijayavaijayantIko sAre bhUmaNDalameM ur3Akara striyoMkI lAja rkkho| manoramAsundarI daravAje para gaI aura paramAtmAkA dhyAna rakhakara daravAjese caraNasparza kiyA ki usI samaya meghakI sI gaDagaDAhaTa karatA huA daravAjA khula gyaa| manoramAdevIke pativratakI kIrtikaumudI sArI duniyAmeM phaila gaI, jise Aja kaI hajAra varSoke vyatIta hone para bhI hama loga sunakara apaneko kRtArtha samajhate haiM tathA usa saralA sAdhvI jagatapUjyA mahilA kulakamalacUDAmaNi manoramAdevIkI sahastra mukhase muktakaSTha hokara vAramvAra prazaMsA karate haiN| ___ manoramAdevI apane rAjaprAsAdoMko bhI nIce dikhAnevAle gaganacumbI mahaloMmeM Akara Anandase patisevAmeM magna huii| donoM dAmpatine phira sukhase saMsArayAtrAko pUrNakara hamako apanA Adarza batalAkara anantadhAmakA mArga liyaa| dharmakI mahimAse kaThinatara kArya bhI sulabha ho jAte haiN| aMtameM dharmahIkI jaya hotI hai| dharmake prabhAvase manoramAne zIlakI sAr3I puna: dhAraNa kI aura vyartha apavAda lagAnevAloMkA mastaka nIcA kiyaa| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI manoramAdevI [63 _____nArIkA bhUSaNa zIla hI hai| isIse unakI zobhA hai| zIlavatI nArI jisa gharameM rahatI hai vahAM sutaka pAtaka kabhI nahIM hotA hai aura jahAM kulaTA rahatI hai vahAM dina rAta sUtaka pAtaka rahatA hai, aisA jina zAsanakA vacana hai| zIlahIse zIvapadakI prApti hotI hai, indra ahamindra Adike pada bhI isIke sevanase milate haiN| zIlavatIko vipattikI ghar3I bhI sulabhatAse kaTa jAtI hai aura pagameM sukha hI sukha milatA hai| ___ saMsArameM zIlakI mahimA aparampAra hai| yahI sAra hai| vrata dharma pAlanekA pratyakSa phala isase bar3hakara aura kyA hogA ki svargake devoMne bhI manoramAkI sahAyatA kii| isalie jagata mAtrake naranAriyoMko zIlavrata dhAraNa karanA ucita hai| vaha dina kaise mahattvakA hogA jisa dina bhAratakI gaurava lakSmIko phirase prApta karaneke lie manoramA sundarI jaisI gRhalakSmI Akara bhAratake haraeka gRhasthake gharameM janma leMgI, usa dinakI prazaMsA nahIM kI jA sktii| hama paramAtmAse prArthanA karate haiM ki usa dinake zIghra darzana hoM aura aisI hI pativratA hamAre gRhoMko apanI caraNarajase pavitra kreN| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] aitihAsika striyA~ dRr3havatI8-zrImatI rAnI rayanamaMjUSA rAnI rayanamaMjUSA haMsadvIpake samrATa kanakaketukI kanyA thiiN| inake citra vicitra nAmaka do bhAI the| rAjakumArI rayanamaMjUSAkA bAlyAvasthAkA sondarya apUrva thaa| choTI hI avasthAse inake paThana-pAThanakA yogya prabandha kiyA gayA jisase thoDe hI dinoMmeM yaha striyocita zikSAse paripUrNa ho gaI tathA apanI buddhi aura guNoMse pitA mAtAke cittameM asIma AlhAda utpanna karane lgiiN| kumArIkI yauvanAvasthA samIpa AI dekha rAjAko inake pANigrahaNakI ciMtA huii| eka dina rAjA kanakaketu advitIya guNoMse vibhUSita bhaviSyad vaktA jaina munike darzanoMko gaye aura unhoMne putrIke pANigrahaNake viSayameM bhI prazna kiyaa| vilakSaNa yogI muni mahArAjane kahA ki ApakI rAjadhAnImeM sahasrakUTa nAmakA devAlaya hai usake kivAr3a atyanta bhayaMkara aura majabUta hai, mahAparAkramI yoddhAke sivA unheM koI khola nahIM sakatA hai| jo vIra puruSa unako kholegA vahI rayanamaMjUSAkA pANigrahaNa kregaa| rAjadhAnImeM Akara rAjAne sahasrakUTa devAlaya para paharA baiThA diyA aura AjJA dI ki jo vyakti isake kivADoMko khole, turaMta hamako usakA samAcAra diyA jaave| ____ suprasiddha campApurIkA rAjA zrIpAlako, jo kuSTarogase pIDita ho apanI rAjadhAnIse nikala jaMgala jaMgala phiratA thA, puNyodayase acAnaka usI satI sAdhvI mahApativratA rAjakumArI mainAsundarI samAna patnIkI prApti huI, jisake udyogase usakA zarIra kuSTa rogase nivRtta hokara bahuta sundara ho gyaa| apanI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [65 .zrImatI rAnI rayanamaMjUSA pyArI strIse deza paryaTanake liye vidA hokara kauzAmbIpurake prasiddha vyApArI dhavalaseThake sAtha apaneko gupta rakhe hue sAdhAraNa janake samAna rAjA zrIpAla ghUmatA ghUmatA haMsadvIpakI rAjadhAnImeM A phuNcaa| yaha jaina dharmakA pakkA zraddhAlu thaa| isaliye zrI vItarAga paramezvarake darzanoMkI khojameM zaharameM niklaa| khojate khojate yaha usI sahasrakUTa caityAlayake pAsa A pahuMcA jisake kivAr3a kisIse khulate bhI nahIM the| rAjA zrIpAlako darzanoMkI bar3I utkaNThA thI isaliye unhoMne IzvarakA nAma smaraNa karake kivAr3a para pUrNa balake sAtha dhakkA diyaa| karNabhedI zabdake sAtha kivAr3a khula gaye aura maMdirake bhItara praveza kara bhaktibhAvase zrI bhagavAnake darzana kara apane netroMko zAMta kiyaa| idhara kivAr3a khulanekI AvAjase paharedAroMmeM kolAhala maca gyaa| zIghra hI mahArAjako zubha samAcAra sunAyA gyaa| rAjAne apanI kanyAke yogya varakI anAyAsa prAptise atyanta AnaMda manAyA tathA zubha tithimeM rayanamaMjUSAkA vivAha rAjA zrIpAlake sAtha kara diyaa| rAjA zrIpAla kucha dina apanI navIna sasurAlameM atyaMta sukhake sAtha rhe| paraMtu jaba vyApArI dhanakubera dhavalaseTha apane vyApArakI samApti kara haMsadvIpase bidA hone lagA taba rAjA zrIpAlako apane deza paryaTanakI yAda AI aura ve jAneko unnata hue| yadyapi unhoMne rAjakumArI rayanamaMjUSAko videzake klezoMko bhayAnaka rUpase batalAkara usako rAjaprAsAdoMmeM rahanekA hI anurodha kiyA paraMtu kumArIne pati-viyogake duHkhoMke sahana karaneke liye apaneko asamartha batalAkara tathA patikI sevA hI apanA zreSTha dharma samajhAkara patike sAtha rahanA hI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66] aitihAsika striyA~ zreSTha samajhA aura sAtha calaneko unnata huii| aMtameM rAjA zrIpAla aura rAnI rayanamaMjUSA donoM pratApI dhavalake jahAjameM baiThakara videzako prasthAnita hue| ___athAha samudrake pRSTha bhAga para lakSmIvAna dhavalaseThakA jahAja vAyuvegase calA jA rahA thaa| Upara AkAza aura nIce pAnIke sivAya cAroM ora kucha bhI dikhAI nahIM detA thaa| jahAjake saba yAtrI apane apane kAryameM magna the| yakAyaka dhavalaseTakI kuTila dRSTi sukumArI rAjakumArI rayanamaMjUSA para pddii| rayanamaMjUSAke rUpa, yauvana, komalatA Adi sarAhanIya guNoM ko dekhakara dhavalaseThako kAmadevake tIkSNa zaroMkA nizAnA bananA pdd'aa| buddhi naSTa ho gaI aura kuvAsanAne usake hRdayapara apanA pUrNa Adhipatya jamA liyA aura usakI pUrtike lie vaha prayatna socane lgaa| usane vicAra kiyA ki agara zrIpAlako isa paryAyase mukta kara deM to rayanamaMjUSA mere hAtha A sakatI hai| isa kuTila vicArako kAryarUpameM pariNata karaneke lie usa naSTabuddhi durAcArI dhavalaseThane zIghra hI rAjA zrIpAlako samudrameM giravA diyA aura kRtrima duHkha prakAzita karane lgaa| rAjA zrIpAla saba kAraNa samajha sthira cittase paramezvarakA nAma smaraNa karane lgaa| saubhAgyase kucha derake pazcAt unheM eka kAThakA takhtA bahatA huA mila gayA, usIpara vaha baiTha gye| apane jIvanake bacanekI AzA samajhakara unhoMne cidAnanda avinAzI parabrahma paramAtmAko koTizaH dhanyavAda diyA aura unhIMkA smaraNa karate hue bahate cle| ____ yahAM jaba komala citta suzIlA rAjakumArI rayanamaMjUSAko apane patike samudrameM giranekA hAla jJAta huA vaha turaMta mUrchita Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI rAnI rayanamaMjUSA [67 hokara gira pdd'ii| usake duHkhakA pArAvAra nahIM rhaa| jo rAjakumArI apane patike thoDe dinoMke bichohake duHkhoMko bhI sahanemeM asamartha thI use apane svAmIkA ina janmabharake lie bichoha huA hai, kahiye usake duHkhakA anta kaise ho sakatA hai? jisakA jIvanadhAra samudrakI avirala taraMgoMmeM lupta ho gayA hai use dhairya kaise ho sakatA hai? rayanamaMjUSA mUrchAse saceta hone para svAmIkA smaraNa kara phUTa-phUTakara rone lgii| usakI pratidhvanise sArA jahAja kAMpa uThA! usane bhojanAdi tyAga diyA, kevala svAmIke nAmakA hI smaraNa kara apane jIvanako vyatIta karane lgii| abhItaka usa sarala sAdhvI sundarIko yaha nahIM jJAta huA hai ki yaha kukRtya isI nara-pizAca dhavalaseThakA hai| dhavalaseTha apane kAryakI siddhikA samaya nikaTa jAna bahuta prasanna huA aura usane apane kumArIko zrIpAlase asantuSTa karAkara apane upara prasanna karAneke lie eka dUtIko kumArIke pAsa bhejaa| dUtIne kaI cAloMse kumArIko samajhAyA paraMtu kumArI to mahApativratA patnI thI, vaha kaise apane sthira nyAyamArgake kRtyoMke viruddha kArya kara sakatI thI? usane dUtIko khUba dhmkaayaa| ___dhavalaseThane dUtIse apane kAryakI siddhi honA asambhava samajhA taba vaha svayaM kumArIkI sevAmeM jAkara prArthanA karane lagA-"tumhArA pati to aba paraloka calA gayA hai| tathA tumhArI isa samaya kizorAvasthA hai| tuma apane vaidhavyakA kisa taraha nirvAha kara sakogI? tumhArA pati zrIpAla mere pAsa hI naukara thaa| tumako cAhiye ki mere upara prasanna hokara icchita sukhoMko bhogo|" ityAdi ityAdi usane apanI prazaMsAkI bahutasI bAta kahIM, paraMtu jaba rayanamaMjUSAne usa duSTakI eka bhI bAtapara dhyAna Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] aitihAsika striyA~ nahIM diyA taba vaha balAtkAra usakA satItva bhaMga karaneke lie udyata huaa| vaha mahApativratA abalA rAjakumArI rayanamaMjUSA apanA sarvasva khoyA samajha aura sivAya usa cidAnanda ananta zaktivAna paramAtmAke koI isa duHkhase chuTakArA karanevAlA na jAna prArthanA karane lagI-- ___"he prabho! yaha nIca mujha abalAkA sarvasva haraNa karaneke lie udyata huA hai, zIghra merI rakSA kiijiye| abalAke satItvakI rakSAke lie zIghra daivI zaktine pragaTa hokara apanI akhaNDa zaktise dhavalaseThako mUrchita kara diyaa| aura use aneka prakArake duHkha dekara apane kiyekA pUrNa phala diyaa| aba dhavalaseThako jJAta huA ki pativratA nAriyoMmeM kitanI zakti hotI hai aura unakA teja kyA nahIM kara sakatA hai| usane apane duSkRtyoMke prAyazcitake liye paramezvarakI stuti kI aura rAjakumArIse bhI kSamAkI prArthanA kii| usa samayase dhavalaseThakI buddhi ThIka huI aura phira rayanamaMjUSAko kisI tarahakA mAnasika zArIrika duHkha dene takakA usane vicAra nahIM kiyaa| ___ yahAM rAjA zrIpAla kAThake takhatepara baiTha tairate2 apane puNya karmoke pratApase kuMkuMmadvIpake kinAre samudrase pAra hue| kinAre para vahAMke rAjAke bahutase karmacArI isalie paharA de rahe the ki usakI rAjakumArI guNamAlAkA pANigrahaNa vahI puruSa karane ko samartha hai, jo samudrameM bAhubalase tairatA huA kinAre aavegaa| tadanusAra karmacAriyoMne rAjA zrIpAlako AdarasatkArase le jAkara rAjAke nikaTa upasthita kiyaa| rAjAne prasanna hokara apanI pyArI putrIkA vivAha zrIpAlase kara diyA aura zrIpAla apane bhAgyake camatkAra para Azcarya karate hue navavadhuke sAtha AnandapUrvaka rahane lge| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI rAnI rayanamaMjUSA [69 bhATokabadA kiyA aura bhATa siddha karanAne rAjasabhA dhavalaseThakA jahAja bhI samudrako lAMghatA huA isI kuMkumadvIpake kinAre aayaa| seThane rAjAkI bheTake liye anupama vastuoMko lekara rAjasabhAkI ora gamana kiyaa| jaba zrIpAlako rAjasabhAmeM uccAsanapara pratiSThita hue dekhA to seThake hoza ur3a gye| vaha zIghra rAjAse bheTakara vidA hone lgaa| vicArA ki zrIpAla mujhase avazya badalA legaa| inakA rAjAke yahAM mAna hai, isalie cAhe jo kucha kara sakatA hai| ataH isakI pratiSThAko naSTa karanA caahie| soca samajhakara usane bhAToMko bulavAyA, kAryasiddhipara unheM bahutase rupaye denekA vAdA kara bidA kiyA aura rAjasabhAmeM jAkara zrIpAlako apanA saMbaMdhI pukArakara use bhATa siddha karaneke lie khaa| bhATa logoMkI buddhi caMcala hotI hI hai, unhoMne rAjasabhAmeM jAkara kisIne zrIpAlako apanA putra, kisIne bhatIjA, kisIne bhAI Adi saMbaMdha zabdoMse sambodhana kiyaa| rAjAko zIghra bhrama ho gayA ki zrIpAla jAtikA bhATa hai| apanI jAtikA lopa kara isane merI putrIkA pANigrahaNa kiyA hai| rAjA bahuta ruSTa ho gayA aura usane zrIpAlako zUlIdaNDakI AjJA dii| zrIpAla mahAyoddhA the, ve isa nATakakA aMtima dRzya dekhanA cAhate the, isalie unhoMne isa viSayameM kucha nahIM kahA, paraMtu jaba unakI pyArI patnI guNamAlA isase bhayabhIta ho unake caraNoMpara girakara unase jAti Adike viSayameM prazna kara uttarakI icchA karane lagI to unhoMne samajhakara kahA ki samudrake kinAre para eka vyApArIkA jahAja ThaharA huA hai, usameM rayanamaMjUSA nAmaka eka rAjakumArI hogI, usase merA saba hAla puuchnaa| vaha vistAra sahita tumhArI saba zaMkAoMkA samAdhAna kregii| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] aitihAsika striyA~ tadanusAra rAjakumArI guNamAlAne jAkara kumArI rayanamaMjUSAse mahArAja zrIpAlakA saba varNana tathA dhavalaseThakI kuTilatAkI saba kathA sunii| paraspara vArtAlApa karatI huI donoM kumArI rAjAke samIpa AyIM aura yathArtha hAla samajhAkara rAjA zrIpAla ko bandhanase mukta kraayaa| dhavalaseThakI sampUrNa kuTilatA prakAzita ho gaI aura usake kiye anusAra rAjAne use atyaMta kaThora daNDa denekI icchA prakaTa kI, paraMtu zuddhacitta dayAlu rAjA zrIpAlane jaba apane hI kAraNase dhavalaseThakA sarvasva nAza hotA dekhA to usako kSamA kara diyaa| isa taraha rAjA zrIpAla rAjakumArI rayanamaMjUSAko sAtha lie kaI dezoMkA paryaTana karate hue ujjaina jAkara rAnI mainAsundarIko le atyanta vibhUtike sAtha campApura apanI purAnI rAjadhAnImeM Akara Anandase rahane lge| bahuta samaya sukhake sAtha rahaneke pazcAt eka dina meghapaTaloMko chinnabhinna hote dekha rAjAko vairAgya ho gayA aura ve dIkSA lekara jaMgaloMmeM tapa karaneke lie cale ge| idhara jaba rayanamaMjUSAne dekhA ki hamAre patidevane sarvakalyANakArI jainendrI dIkSA dhAraNa kara lI hai to aba patike binA saMsArameM nAriyoMkA rahanA va sAMsArika sukhoMko bhogA karanA kisa kAmakA? aisA vicAra kara pUrva ghaTanAoMke smaraNa honese saMsArakA asAra svarUpa jAna, kisI ArjikAke samIpa jAkara dIkSA grahaNa kI aura zrAvakoMke paJca aNuvrata, cAra zikSAvrata tathA tIna guNavrata isa prakAra dvAdaza vratoMkA bar3I yogyatAse atIcAra aura anAcAra rahita pAlana kiyaa| anitya azaraNAdi dvAdaza bhAvanAoMkI bhAvanA karake kSudhA tRSAdi parISahoMko bhalIbhAMti sahana karane lagI, evaM nirantara Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI rAnI rayanamaMjUSA [71 hI apane samayako svAdhyAyAdimeM bitAne lgii| kramazaH ekAdaza pratimAoMko dhAraNa kara karmokI nirjarA kI aura aMtameM samAdhimaraNa dvArA Atmotsarga kiyA aura svargalakSmIko prApta kiyaa| hamAre vAcakoMne isa caritrako par3hakara saMsArakI pragatikA udAharaNa bhalIbhAMti jAnA hogA ki sajjana kaisI hI dazAmeM kyoM na ho evaM duSTa loga sajanase caramasImAkI duSTatA bhI kareM para ve apanI sajanatAkA parityAga kabhI nahIM krte| tathA yaha bAta bhI avazya hai ki sacce dharmAtmA kSudrokI kSudratAse duHkhita kabhI nahIM hote| ___ yahI kAraNa hai ki duSTamati dhavalaseThake dvArA kaIbAra ghora upadrava karane para bhI usake duSTa kRtyoMkA use badalA deneke liye nIcoMkI taraha zrIpAlake nIca ceSTA kabhI nahIM kii| zrIpAlako mAranekI ceSTA kI gaI aura unakA nirAdara karaneke liye bhI dhavalaseThane nIca upAyoMkA avalambana kiyA, para zrIpAlane jinendra bhagavAnake zAsanameM aTala aura acala zraddhA honeke kAraNa duHkhake avasaroM para bhI asAdhAraNa sukhoMko bhogaa| sabase adhika dhyAna dene yogya bAta isa caritra meM rayanamaMjUSAkI patibhakti hai| ghora Apatti Anepara aura dhavalaseThakI bhayAvanI vibhISikAoMse bhI pativratA rayanamaMjUSAkA citta pati bhaktise bicalita nahIM huA kiMtu patipremameM hI lagA rhaa| kyA vicArazIla pAThikA isa ora dhyAna deMgI? manuSya samAjakI unnatike liye isa bAtakI AvazyakatA hai aura atyaMta Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] aitihAsika striyA~ AvazyakatA hai ki pati-patnIkA parasparameM yathocita prema ho, para kheda hai ki zikSA na milaneke kAraNa hamArI strI samAjameM patibhakti yA patipremakI utanI mAtrA nahIM hai jitanI honI caahiye| mAnava samAjakI vAstavika unnatimeM anya bAdhAoMkI taraha strI samAjakA zikSita na honA, unheM apane kartavyoMkA jJAna na honA yaha bhI eka prabala bAdhA hai| hama usa samayakI pratikSA kara rahe haiM ki jisa samaya hamAre jaina samAjameM rayanamaMjUSA jaisI patiparAyaNA nAriyAM utpanna hoM aura jAtiko phira bhI ekabAra apane sakarmose unnatizAlinI bnaayeN| dhanya hai yaha bhAratavarSa, jahAM aisI2 ramaNIratna janma dhAraNakara isa bhUmiko pavitra kara gaI haiN| yadyapi aise udAharaNoMse bhAratakA sampUrNa itihAsa bharA par3A hai tathApi hamane kucha Adarza hone yogya zIlavatI, satItva parAyaNa, nAriyoMke caritroMkA yaha saMgraha kiyA hai| suhRdaya pAThaka pAThikAeM isIse avazya zikSA grahaNa kareMgI aura unakA anukaraNa kareMgI, yahI AzA hRdayameM rakha kSudra lekhaka saMprati bidA hotI hai| OM zAMtiH ! zAMtiH !! zAMti: !!! // iti|| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika graMtha bRhata sAmAyika pATha aura pratikamaNa 20-00 nemInAthapurANa 30-00 jambUsvAmI caritra 20-00 zrIpAlacaritra 20-00 dazalakSaNa dharmadIpaka (dazalakSaNavrata kathA sahit) 10-00 mahArANIcelanI 15-00 dharmaparIkSA 20-00 ArAdhanA kathA - koSa bhA-1 15-00 mokSazAstra (tattvArthasUtra) 40-00 - mokSamArgakI saccI kahAnI 10-00 jainavrata kathA(40 vrata kathA) 20-00 gaummaTa sAra jIvakAMDa 30-00 gaummaTasArakarmakAMDa svAmI kArtikeya anaprekSA paramAtmaprakAza aura yogasAra pravacanasAra-(kundakundAcArya) labdhisAra (kSapaNAsAragarbhita) 64-00 aSTasahastrI bhAga -2-3 328-00 jaina dharmakA prA 121-00 kAza aura yogasAra 131-00 jainendra siddhAMtAra-(kundakundAcArya) 600-00 ra(kSapaNAsAragarbhita) sarvArthasiddhi 140-00 trI bhAga 1-2-3 bhaktAmara rahasya ( jIna 80-00 Trorm oTI digambara jaina pustakAlAyA khapATiyA cakalA, gAMdhIcauka, sUrata-3.Te. naM.( 0261)427621 28 42-00 40-00