________________
વ્યુત્થાનનું જવું અને નિરોધનું આવવું, નિરોધનું જવું અને વ્યુત્થાનનું આવવું.. ઈત્યાદિ લક્ષણપરિણામ છે. આવી જ રીતે વર્તમાન લક્ષણની પ્રબળતા અને અતીતાદિ લક્ષણની દુર્બળતા. ઈત્યાદિ પરિણામ અવસ્થા પરિણામ છે... ઈત્યાદિ અહીં સમજી લેવું જોઈએ.
ધર્મ, લક્ષણ અને અવસ્થા સ્વરૂપ પરિણામોમાં ઉપર જણાવેલા સંયમથી વાસિત યોગીને સર્વ પદાર્થોના ગ્રહણના સામર્થ્યમાં પ્રતિબંધક બનેલા વિક્ષેપનો પરિહાર થવાથી (પ્રતિબંધકનો અભાવ થવાથી) અતીત(અતિક્રાંત-વીતેલા) અને અનાગત(અનુત્પન્ન) અર્થોનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. આ વાત જણાવતાં પાતગ્રલયોગસૂત્રમાં (૩-૧૬માં) કહ્યું છે કે-ધર્માદિ ત્રણ પરિણામોને વિશે સંયમ કરવાથી અતીત અને અનાગતનું જ્ઞાન થાય છે.
શબ્દ, શ્રવણેન્દ્રિયથી ગ્રાહ્ય વર્ણાદિના નિયતકમવાળો છે. અથવા કમરહિત સ્ફોટ સ્વરૂપ (એક સાથે ઉત્પન્ન થનાર), ધ્વનિથી સંસ્કાર પામેલો બુદ્ધિથી ગ્રાહ્ય છે. તેનો અર્થ જે જાતિ ગુણ ક્રિયા વગેરે સ્વરૂપ છે, તેને અર્થ કહેવાય છે. વિષયાકાર પરિણામ પામેલી બુદ્ધિનો પરિણામ ધી છે. શબ્દ, અર્થ અને ધી(બુદ્ધિ) : આ ત્રણેય ગો. ઈત્યાદિ અભેદ સ્વરૂપે પ્રતીત થાય છે. ગો’ શબ્દ છે,
ગો’ અર્થ છે અને “ગો' એ પ્રમાણે જ્ઞાન છે. આ રીતે શબ્દ વગેરે અભેદરૂપે પ્રતીત થાય છે. આ કયો શબ્દ છે ? આ શું છે? અને શું જાણ્યું ? આ ત્રણેય પ્રશ્નના
