________________
૧૮૬
શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર–ભાગ ૨
कन्याविक्रयिणश्च, रसविक्रयिणस्तथा । विषविक्रयिणश्चैव, नरा नरकगामिनः || १॥
[સ્તંભ ૯
ભાવાર્થ-કન્યાનો વિક્રય કરનાર, રસ પદાર્થનો વિક્રય કરનાર અને વિષનો વિક્રય કરનાર પુરુષો નરકે જાય છે.’’
આ દશમો કર્માદાન સંબંધી અતિચાર જાણવો.
अंगारकर्मप्रमुखानि पंच, कर्माणि दंतादिकविक्रयाणि । विहाय शुद्धव्यवसायकश्च, गृही प्रशस्यो जिनशासनेऽस्मिन् ॥१॥ ભાવાર્થ-અંગારકર્મ વગેરે પાંચ કર્મ અને દંતવાણિજ્ય વગેરે પાંચ વાણિજ્યને છોડી શુદ્ધ વ્યવસાય (વ્યાપાર) કરનાર ગૃહસ્થ (શ્રાવક) જિનશાસનમાં પ્રશંસા કરવા યોગ્ય છે.’’
વ્યાખ્યાન ૧૨૪
કર્માદાનના છેલ્લા પાંચ અતિચાર
(૧૧) અગિયારમું યંત્રપીલણકર્મ-યંત્રપીડા એટલે શિલા (છીપર), ખારણીઓ, મુશલ (સાંબેલું), ઘંટી, રેંટીઓ, નિસાતરો અને કંકપત્ર (કાંકશી) વગેરેનો વિક્રય કરવો અથવા તેલની ઘાણી ચલાવવી, શેલડીના વાઢ કરવા, ગોળ જમાવવો, સરસવ, અળસી, ડોલ, એરંડી વગેરેને પીલવા વડે તેલ કાઢવું, જળયંત્ર (પાણી કાઢવાના રેંટ) ચલાવવા—એ યંત્રપીડા સંબંઘી કર્મમાં અનેક ત્રસ જીવોનો પણ વધ થાય છે. તે જ કારણથી કહ્યું છે કે, ‘ખાંડણી, પેષણી, ઘંટી, ચૂલો, જળકુંભી (પાણીઆરું) અને માર્જની (સાવરણી) એ ગૃહસ્થને હિંસાનાં સ્થાન છે.’’
Jain Education International
વળી તેલની ઘાણી વગેરે મહાપાપના હેતુ છે. તે વિષે શિવપુરાણમાં પણ કહ્યું છે કે, ‘હે રાજ! જે તેલની ઘાણી ચલાવે છે તેને તેમાં જેટલા તલની સંખ્યા પિલાય છે તેટલા હજાર વર્ષ સુધી રૌ૨વ નર્કમાં રંધાવું પડે છે.’ તેમજ ‘જે તલનો વ્યાપાર કરે છે તે તલના જેવા હલકા થાય છે, તલના જેવા શુદ્ર થાય છે અને તલની જેમ પિલાય છે.' તેમાં પણ ફાલ્ગુનમાસ પછી તલ પિલાવવા, તલ ખાવા કે તલનો વ્યાપાર કરવો તેમાં મોટો દોષ લાગે છે. કારણ કે તે સમયે તેમાં ત્રસ જીવની ઉત્પત્તિનો સંભવ છે. તે વિષે કહ્યું છે કે, ‘ફાલ્ગુન માસ પછી તલ કે અળસી રાખવા નહીં, તેમજ ગોળ તથા ટોપરાં વગેરે પણ રાખવાં નહીં; કારણ કે વર્ષાકાળમાં તેમાં જીવોત્પત્તિ થવાથી ઘણા જીવોની હિંસા થાય છે.’ તેથી તે સમય ઉપરાંત તલ રાખવા નહીં. તલનો વ્યાપાર દુઃખદાયક છે એમ જણાવવા માટે તલના વ્યાપારી તિલભટ્ટની કથા કહે છે–
તિલભટ્ટની કથા
પૃથ્વીપુર નામના નગરમાં ગોવિંદ નામે એક બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. તે હમેશાં તલનો વ્યાપાર કરતો હતો; તેથી તેનું તિલભટ્ટ એવું નામ પ્રસિદ્ધ થયું હતું. તેને એક સ્વેચ્છાચારી સ્ત્રી હતી. તેણે તલની વખારમાંથી છાની રીતે પાંચ મુડા (માવિશેષ) તલ વેચી તેના પૈસામાંથી પોતાને મનગમતા ભોજન, વસ્ત્ર અને આભૂષણ મેળવ્યાં અને દુર્વ્યસન સેવવા લાગી.
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
