Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 01

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 93

૮૪
સૂત્ર :
અર્થ :
*
જો કાર્ય કર્યા પ્રથમ જ આ સૂત્રથી દ્વિરુક્ત કર્યું હોત,તો નીચે પ્રમાણે અનિષ્ટ પ્રયોગની સિદ્ધિ થાત.
પ્ર + ૦ૢ + ૩ પરોક્ષા ૧. પુ. એ.વ.નો પ્રત્યય.
વિવેચન :
પ્ર + ર્નુ+ ૩ આ સૂત્રથી ૐ સ્વર પછી ર્,અને તેની પછી રહેલ ગ્ નું દ્વિત્વરૂપ.
પ્ર + ન્દુ નુ + ૩ ૪-૧-૪ નુ ની દ્વિરુક્તિ.
પ્ર + નુંન્તુ + ૩૩ ૪-૧-૪૪ “વ્યસમસ્યાડનાંવેલુ’” થી અનાદિ વ્યંજન મૈં નો લુ.
પ્ર + છુંન્તુ + ૩ ૨-૩-૬૩ થી ર્ થી પર રહેલા ન્રુ નો છુ થયો. प्रोर्णुन्नु + ૪૧-૨-૬ થી ૪ +5 = ઝો થયો. प्रोर्णुन्नौ + ૪૪-૩-૫૧ થી જુ ના ૩ નીવૃદ્ધિ સૌ થઈ. પ્રોર્જુન્નાર્ + ૩૩ ૧-૨-૨૪ થી નૌ ના સૌ નો આવ્ થયો. આ રીતે ‘‘પ્રોર્જુન્દાવ’’ અનિષ્ટ પ્રયોગની નિવૃતિ માટે સૂત્રમાં ‘‘અનુ’’નું ગ્રહણ છે.
પીર્થાત્ વિરામવ્યાને (૧-૩-૩૨)
અદીર્ઘ સ્વરથી (હસ્વ સ્વરથી) પર આવેલા ર્, હૈં અને સ્વરને વર્જીને (કોઈપણ) વર્ણનો વિરામ પરમાં આવે ત્યારે અને અસંયુક્ત વ્યંજન પરમાં આવે ત્યારે બધુ કાર્ય કર્યા પછી દ્વિર્ભાવ (ધિત્વરૂપ) વિકલ્પે થાય છે.
=
સૂત્રનો સમાસ: ન વીર્ઘ - ગદ્દીર્ઘ તસ્માત્ ચીર્થાત્ (નક્. તત્પુ.) શ્વાસૌ વ્યસનથ = yવ્યગ્નનઃ (કર્મધારય.)
विरामश्च एकव्यञ्जनश्च एतयोः समाहारः - विरामैकव्यञ्जनम् તસ્મિન્ વિરામૈવ્યાને = (સમા. ધન્દ્ર.)
(૧) ત્વર્દ્ધ, ત્વ અહીં વીર્ઘ એવા ૩ સ્વરની પછીર્, હૈં ને સ્વર વર્જીને ૢ વર્ણનો વિરામ આવતાં આસૂત્રથી દ્વિત્વરૂપ વિકલ્પે થયો છે.