Sanmati Tarka Gatha 1 41 na Tatparya Vishe Vicharna

Author(s): Trailokyamandanvijay
Publisher: ZZ_Anusandhan

Page 27

मई २०११
आनुं समाधान आम विचारी शकाय : नव्यन्यायमां घटभेदना अभावने घटत्वरूप गणवामां आवे छे. कारण के घटथी भिन्नता - घटभेद, घट सिवायना तमाम पदार्थोमां रहे छे. तेथी आ भेदनो अभाव फक्त घटमां ज मळे. अने त्यां ज घटत्व पण रहे छे. आम घटभेदाभाव अने घटत्व - बे समनियत धर्मो छे. अर्थात् ज्यां घटत्व छे त्यां ज घटभेदाभाव छे अने ज्यां घटत्व नथी त्यां घटभेदाभाव पण नथी. हवे, नव्यन्यायमां बे समनियत वस्तुओने ओक ज गणवामां आवे छे.१ अने ते वास्तविक पण छे, कारण के जो ओ बन्ने अक ज न होय तो ओक सिवाय पण बीजी देखावी जोइओ, पण अवुं तो देखातुं नथी. माटे समनियत वस्तुओने ओक ज गणवी जोइओ.' हवे, आ ज वात प्रस्तुत सन्दर्भमां विचारीओ तो ज्यां मनुष्य शब्दथी व्यवहार्य अवो सदृशपरिणामप्रवाह छे त्यां ज मनुष्यशब्दनिरूपित वाच्यता छे अने ज्यां ओवो परिणामप्रवाह नथी त्यां ओवी वाच्यता पण नथी. तो आ बन्ने ओक ज थया. अने तेथी सदृशपरिणामप्रवाहरूप व्यंजनपर्यायने शब्दवाच्यता तरीके ओळखावीओ तो कोई दोष नथी. बाकी आ रीते न विचारीओ अने व्यंजनपर्यायने वाच्यतारूप ज गणीओ तो ओमां 'व्यंजनपर्याय भिन्न- अभिन्न बन्ने स्वरूप धरावे छे' अ सन्मतिवचननी संगति करवी अशक्य छे. सदृशपरिणामप्रवाहरूप व्यंजनपर्याय स्वतन्त्र पर्यायरूपे अभिन्न (ओक) पण छे अने पर्यायोना समूहरूप होवाथी भाज्य (-अनेक) पण छे. तेथी तेमां ज सन्मतिवचननी संगति बराबर थाय छे. हवे आवा अर्थपर्याय अने व्यंजनपर्यायने अनुलक्षीने प्रस्तुत गाथानो भावार्थ जोइओ : कोई पण अर्थपर्याय तेना धर्मीमां चोक्कस द्रव्य-क्षेत्र - काल अने भावनी अपेक्षाओ ज अस्तित्व धरावतो होय छे. तेना आ आपेक्षिक अस्तित्वनो
१०९
१. द्वौ नञौ प्रकृतमर्थं गमयतः, मतुबन्ताद् विहितो भावः प्रकृतिं बोधयति - आवी व्याकरणनी परिभाषाओ पण आ ज भाव धरावे छे.
२. आत्माना ज्ञान, दर्शन, चरित्र वगेरे पण समनियत धर्मो छे. तो तेने पण ओक ज गणवा ? आवो प्रश्न थवो संभवित छे. पण अनुं समाधान अ ज छे के आ धर्मो ओकबीजाथी स्वतन्त्र उत्कर्ष - अपकर्ष अने शक्तिओ धरावे छे तेथी तेमने अंक गणी शकाय नहीं.
३. सन्मतिकारने खुदने अर्थपर्याय अने व्यंजनपर्यायना उपरोक्त अर्थ ज सम्मत छे ते दर्शावनारो शास्त्रपाठ : ‘“जेम पुरुषशब्दवाच्य जे जन्मादिमरणकालपर्यन्त अक अनुगत पर्याय ते पुरुषनो व्यंजनपर्याय, सम्मतिग्रन्थइ कहिओ छइ. तथा बालतरुणादि पर्याय ते अर्थपर्याय कहिआ. तिम सर्वत्र फलावी लेवुं. अत्र गाथा - पुरिसम्मि पुरिससद्दो० (सन्मति १.३२) " - द्रव्य.रा.स्त.-१४.६