________________
‘જ્ઞાનસાર’ના તત્ત્વદૃષ્ટિ અષ્ટકમાં, આ સંદર્ભે, મઝાની વાતો થઈ છે. એ કહે છે કે શરીરને બહિર્દષ્ટિ રૂડું, રૂપાળું, મઝાનું છે એમ જોશે. તત્ત્વદૃષ્ટિ આત્મા ગંદકીથી સભર એ શરીરને જોશે.૧
શરીર દૃશ્ય છે. દ્રષ્ટા આત્મા છે. બસ, આ દૂરી સ્પષ્ટ સમજાઈ જાય તો શરીરમાં હુંપણાની બુદ્ધિ કઈ રીતે થશે ?
શરીર છે એક પર્યાય. પર્યાયને માત્ર જોવાનો હોય છે. એમાં ભળવાનું હોતું નથી.
પર્યાયને જોવાનો...
જોતાં આવડે તો, વૈરાગ્ય ઊપજે જ. એક નદીના પ્રવાહમાં એક યુવાન સ્ત્રી વહી ગઈ. બહાર ન નીકળી શકી. નીકળ્યું બહાર તેનું શરીર. કાંઠા પર ફેંકાયેલ એ મૃતદેહને જોઈને ત્યાંથી પસાર થતા એક યોગીપુરુષે વિચાર્યું : શરીર કેવું ક્ષણભંગુર છે ! આ દશ્ય જોઈને વૈરાગ્ય કોને ન ઊપજે ?
હમણાં એક મેડિકલમાં ભણતો વિદ્યાર્થી મને મળેલ. મને કહે : સાહેબ, પહેલાં ઘણાં પ્રવચનો સાંભળવા છતાં જે વૈરાગ્ય મને નહિ ઊપજેલો; આજે મૃતદેહની ચીરફાડ કરતાં ઊપજે છે. મેં મારા સાથીને હમણાં જ કહેલું : શરીરની હાલત તો આ જ છે. શું એના માટે આપણે આ બધી મથામણો કરીએ છીએ
૧.
लावण्यलहरीपुण्यं, वपुः पश्यति बाह्यदृग् ।
तत्त्वदृष्टिः श्वकाकानां, भक्ष्यं कृमिकुलाकुलम् ॥ १९/५ ॥
સમાધિ શતક
૧૬૭
