________________
અને પછી, એ કાવ્યપંક્તિઓ સાથે ઓતપ્રોત થતાં ભોળાભાઈ લખે છે : હું આંખોમાં છેલ્લે શું ભરી લેવા માગું છું ? કંઈ નહિ, બાલ્કની ખુલ્લી રહે તોય બસ. ખુલ્લા આકાશને જોઉં, જેમાં ક્યાંક વિલીન થઈ જવાનું છે. મોકળાશ, અંત સમયે મોકળાશ. If I die.'
દેહમાં આત્મબુદ્ધિ હતી, તે ગઈ. મરણ-ભય હવે ક્યાં રહ્યો ? ચૈતન્યના ખુલ્લા અવકાશમાં વિહરવાની મઝાની આ ઘડી. દેહના પિંજરમાંથી મુક્તિ.
જોકે, દેહમાં રહેવા છતાં, ‘દેહ તે હું છું’ આ બુદ્ધિ ન રહે તો તમે વિરાટ ચૈતન્યના અવકાશમાં જ છો.
અને ત્યારે શું થશે ? પ્રસ્તુત કડીનો નિષેધાત્મક અનુવાદ આવો થશે. દેહમાંથી હુંપણાની બુદ્ધિ નીકળી ગઈ તો આ પોતીકું અને આ પારકું આ ભાવ મનમાં રહેતો નથી.
દેહ તે હું રહેશે ત્યારે કે સૂક્ષ્મ હુંને હું માનશું ત્યારે એને અનુકૂળ વ્યક્તિત્વો ને પદાર્થો સારા લાગશે, અને એને પ્રતિકૂળ વ્યક્તિત્વો ને પદાર્થો ખરાબ લાગશે.
પણ, કેન્દ્રબિન્દુરૂપ શરીર અને સૂક્ષ્મ હું ગયું તો... ? ‘ન રહે બાંસ, ન બજે બાંસુરી...’
મુસ્લિમ સંત હરિદાસ. જન્મે મુસ્લિમ, પણ કૃષ્ણભક્તિના રંગે રંગાયેલા. કદાચ જન્માન્તરીય પ્રભુપ્રીતિની ધારામાં વહી આવેલું વ્યક્તિત્વ હશે.
સમાધિ શતક
૯૬
