________________
૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
ખૂબીઓ વધારીએ, ખામીઓ સુધારીએ!
Dરોહિત શાહ
દીકરાના અક્ષરો ખરાબ હતા. પિતાએ કહ્યું, ‘બેટા, તારે તારા અક્ષરો સુધારવાની જરૂર છે.’ ચાલાક દીકરાએ તરત જ કહ્યું : ‘ગાંધી બાપુના અક્ષરો તો મારા કરતાંય વધુ ખરાબ હતા! અક્ષરો ખરાબ હોય એટલે કાંઈ જિંદગી ખરાબ ન થઈ જાય...!'
આ દીકરાને ખબર નથી કે, ગાંધી બાપુના અક્ષરો ખરાબ હતા પણ એ બાબતનો તેમને ભરપૂર અફસોસ હતો. ગાંધીજીએ જ કહ્યું હતું કે, ‘ખરાબ અક્ષરો એ અધૂરી કેળવણીની નિશાની છે.’ દીકરાના અક્ષરો ગાંધીજી જેવા ખરાબ હતા, પણ ખરાબ અક્ષરો માટે ગાંધીજીને હતો એવી અફ્સોસ અને નહહો!
સાચો માણસ
બીજાના દોષો એ આપણા દોષોને ઢાંકવાનું આવરણ નથી. બીજાની ઊણપો એ આપણી ઊણો માટેનું કોઈ સુરક્ષાકવચ નથી. બીજાના અવગુણો એ આપણા અવગુણોની ઢાલ નથી. બીજાની અધૂરપો કાંઈ આપણી અધૂરોને અભયદાન આપતી નથી! એ વાત સાવ સાચી છે કે માણસ એ માણસ છે અને કોઈપણ માણસ સર્વગુણસંપન્ન નથી હોતો, એનામાં ગુણો પણ હોય અને અવગુણો પણ હોય. એનામાં ખામીઓ પણ હોય અને ખૂબીઓ પણ હોય. પરંતુ સાચો માણસ એ છે, જે પોતાના ગુણોમાં વૃદ્ધિ કરે અને પોતાના અવગુણોને દૂર કરવાની મથામણ કરે. માણસ હોવાનું મૂળ લક્ષણ એ છે કે તે પોતાની ખૂબીઓ વધારતો રહે અને ખામીઓ સુધારતો એ !
એનું શું?
એક ભાઈને એક વખત તેની પત્નીના ચારિત્ર ઉપર શંકા ઊપજી. પત્ની પાસે કર્યો ખુલાસો માગવાની ૫ દરકાર એમણે ન કરી. ય એમણે પત્નીનો ત્યાગ કર્યો. કોઈ સ્નેહી વડીલ એ ભાઈને સમજાવવા ગયા અને કહ્યું કે, તમે આ સારું નથી કર્યું, તમારી પત્ની બેવફા હતી કે નહિ એ પણ તમે નથી વિચાર્યું. જો એ બેવફા ન હોય તો તમે એનો ત્યાગ કરીને અન્યાય કર્યો છે. જો તે ખરેખર જ બેવફા હોય તો એને માફ કરવાની ઉદારતા બતાવવાની તક તમે ખોઈ
છે. લગ્નના આટલાં વરસ પછી તમે તમારી પત્નીનો ત્યાગ કરવામાં ભારે ઉતાવળ કરી છે, ભૂલ કરી છે.' પેલા મહાશયે કહ્યું, ‘ભગવાન રામને તમે આવો ઉપદેશ આપવા કેમ નહોતા ગયા? એમણેય સીતાજીનો ત્યાગ કર્યો જ હતો ને! જેમ કામ રામ કરી શકે, તે કામ હું કેમ ન કરી શકું?' વડીલ સજ્જને કહ્યું, ‘ભગવાન રામ પિતાજીના વચન ખાતર વનવાસ વેઠવા ઉત્સાહી બન્યા હતા. તમે તો તમારા પિતાને જ
વૃદ્ધાશ્રમનો વનવાસ આપી બેઠા છો, એનું શું?’ ચારિત્ર ઉપર ડિપેન્ડ
માણસ કોની પાસેથી કયું ઉદાહરણ લે છે, કોના જીવનમાંથી કેવો બોધપાઠ લે છે, એ એના ચારિત્ર ઉપર ડિપેન્ડ કરે છે. નબળા અને નકામાં માણસો બીજાના નેગેટિવ પાસાંનું જ અનુકરણ કરશે. પોતાના દોષો સુધારવાની વૃત્તિ નથી, એટલે એવા દોષો બીજા કોના-કોનામાં છે એની દલીલ કરીને પોતાનો બચાવ કરશે. જે
જુલાઈ ૨૦૧૦
માણસ પોતાના દોષો અને અવગુણો અને ત્રુટિઓ અને ખામીઓનો જ બચાવ કરતો રહે છે, તેને બચાવવા તો સ્વયં ઈશ્વર પણ નથી આવતો ! ઊણપો અને અધૂ૨પો દૂર કરવા માટે છે, ઢાંકવા માટે નહિ ! બીજાઓના જીવનમાંથી સન્માર્ગની પ્રેરણા લેવાની હોય, કુમાર્ગની નહિ!
શું આ રીતે...?
મોટો ભાઈ માતા-પિતાને રાખવા તૈયાર નથી, તો હું શા માટે રાખું ? (એટલે કે મોટા ભાઈ નફ્ફટ હોય તો હું ય નફ્ફટ થઈશ!) મારી જેઠાણી ઘરની કોઈ જવાબદારી નથી સંભાળતી તો હું કેમ સંભાળુ ? (એટલે કે જેઠાણી હરામખોર છે તો હું સવાઈ હરામખોર થઈશ !) ઑફિસમાં બીજા લોકો કામ નથી કરતા, તો મારે એકલાએ નિષ્ઠાવાન બનવાની શી જરૂર છે ? (એટલે કે બીજા બધા ચોર છે તો હું મહાચોર બનીશ!) બીજા અધિકારીઓ લાંચ લે છે. તો હું ય કેમ ન લઉં? (એટલે કે બીજા ભ્રષ્ટ છે, તો હું ભ્રષ્ટશિરોમિા બનીશ !) શું આ રીતે જીવન જીવાય? શું આ રીતે પ્રગતિ કરી શકાય? શું આ રીતે ઈતિહાસનું નિર્માણ કરાય? સર્પની પિછાન
જગત ભલે ભ્રષ્ટ હોય, હું ભ્રષ્ટ નહિ બનું. જમાનો ભલે ખરાબ હોય હું મારી સજ્જનતા નહિ છોડું. દુનિયા ભલે ખોટા રસ્તે ચાલે, હું મારો રસ્તો નહિ છોડું. આવો સંકલ્પ સજ્જનો અને સમર્થ વ્યક્તિઓ જ કરી શકે છે. એમની કસોટીઓ થાય છે, થોડીક તકલીફો વેઠવી પડે છે. પણ આખરે તો ગૌરવ એમને જ મળે છે. એવા સજ્જનો જ સૌને પ્રિય લાગે છે અને સૌનો આદર પામે છે. સ્વમાન અને સ્વાભિમાન વગરનું સડેલું જીવન એમને પસંદ નથી. ખમીર અને ખાનદાનીને ગોળી પડે એ એમને પરવડતું નથી. સાચી વાત તો એ છે કે એવા સમર્થ લોકો યુગને નથી અનુસરતા, પણ યુગ તેમના પગલે પગલે ચાલતો હોય છે! ડી પોલિટિક્સ
સજ્જન એ છે કે જે દુર્જનના જીવનમાંથીય પોઝીટિવ બાબતો શોધી કાઢે. દુર્જન એ છે કે જે સજજોના જીવનમાંથી ય નેગેટિવ બાબતો શોધી કાઢે. પોતાને ફાવતું અને માફક આવતું જ જોવાની વૃત્તિ એ તો ડર્ટી પોલિટિક્સ છે, મનની લુચ્ચાઈ છે. એવી વૃત્તિને કારણે ફેમિલીમાં પ્રોબ્લેમ્સ પેદા થાય છે. બીજાના વાદ લેવા જ હોય તો પૂરેપૂરા લેવા જોઈએ. કૃષ્ણની જેમ રાસલીલા કરવામાં જ રસ લઈએ તો ન ચાલે, એમના કર્મયોગમાંય ઈન્ટરેસ્ટ લેવો પડે અને સુદામા સાથેની મૈત્રીય નિભાવવી પડે! કર્તવ્યોથી છટકીને માત્ર અધિકારોની વાત ન કરાય. આપણા અવગુણો આપણા અવરોધકો જ છે. બીજાના દુર્ગુણો મને નથી નડતા, મારા જ દુર્ગુણો મને નડે છે-આટલી વાત સમજવા માટેય ખાસ્સી સજગતા કેળવવી પડે હો !
અનેકાન્ત', ડી-૧૧, રમણકા ઍપાર્ટમેન્ટ, સંઘવી સ્કૂલ આવે ક્રોસિંગ પાસે, નારણપુરા, અમદાવાદ-૩૮૦૦૧૩. ટેલિફોન : ૨૭૪૭૩૨૦૭ (૧૨); ૨૭૪૯૭૧૯૫ (આંફિસ)
