________________
જુલાઈ ૨૦૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
જયભિખ્ખુ જીવનધારા : ૨૦
Dડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ
[બાળકો અને યુવાનો માટે સાહસકથાઓનું સર્જન કરનાર સાહિત્યકાર જયભિખ્ખુને ગ્વાલિયર પાસે આવેલા શિવપુરીના ગુરુકુળમાં અભ્યાસ કરતી વખતે કેટલાય અનુભવો થયા. આ અનુભવોએ સર્જક 'જયભિખ્ખુના કવન પર ગાઢ પ્રભાવ પાડ્યો. એવા એમના વિદ્યાર્થીકાળના પ્રસંગને જોઈને આ વીસમા પ્રકરણમાં
અહિંસાનો મહિમા અને અપરિગ્રહનું પાપ
ઉનાળાની રજામાં પ્રવાસે નીકળેલા જગત, ભીખાલાલ અને એમની મિત્રમંડળી ઘોર જંગલમાંથી પસાર થઈ રહી હતી, ત્યારે સામેથી પંદરેક માણસો ઝડપભેર આવતા દેખાયા. એમાંથી બેના હાથમાં દારૂ ભરીને ફોડવાની જૂની બંદૂક હતી, તો કેટલાકની પાસે તલવાર અને લાઠીઓ હતી. કોઈએ ફાટેલા કપડાં પહેર્યાં હતાં, તો કોઈ અર્ધનગ્ન હતા, આમ છતાં મધરાતે આ ટોળીનો વેશ, કષિયાર અને એમના ચહેરા બિહારમાં લાગતાં હતાં. ભીખાલાલ યિભિખ્ખુનું હુલામણું નામ, જગત અને બીજા કેટલાક સાથીઓ અને બે ગાડાંવાળા સામેથી આવતા ડાકુઓને જોઈ રહ્યા.
જગત બંદૂક લઈને બાજુની ઝાડીમાં છુપાઈ ગયો, પરંતુ ભીખાલાલે અને સંકેત કર્યો કે અમારી સંમતિ વગર નું બંદૂકનો ઘોડો દબાવો નહીં અને ડાકુઓ પર ગોળી ચલાવતો નહીં. ભીખાલાલ વિચારતા હતા કે ભલેને ખૂંખાર લૂંટારા હોય, પણ આપણી પાસેથી શું લૂંટી જવાના ! આપણી પાસે તો આ વેલ્સનું કમ્પોઝિશન અને હેમચંદ્રાચાર્યનું ‘અભિધાનચિંતામણિ'
છે.
અને પથ્થરોની આડમાં લપાતું-છુપાતું સસલું જેમ ચાલ્યું જાય, એમ જગત આ જંગલમાં ક્યાંક અદશ્ય થઈ ગયો. એને જાણે કશી વાતનો ભય ન હતો. થોડી વાર નદીના પાણીમાં થોડું હલનચલન થયું. ક્યાંક કોઈ પથરો પડ્વી હોય તેમ લાગ્યું. કોઈ તતું જણાયું, પણ પળવારમાં સઘળું શાંત થઈ ગયું.
આ બાજુ ડાકુઓ ધીરે ધીરે મિત્રમંડળીની નજીક આવી ગયા. એમની રીત એવી હતી કે એ જેમ જેમ નજીક આવતા હતા, તેમ તેમ તેમની ટોળી ઓછી થતી હતી અને એક પછી એક ડાકુ આજુબાજુની ઝાડીમાં છુપાયેલા કોઈ હુમલો કરે નહીં. ડાકુની ટોળી નજીક આવી, ત્યારે માત્ર પાંચ જ ડાકુઓ
રહ્યા હતા.
મુખ્ય ડાકુનો દેખાવ ચિત્રવિચિત્ર હતો. એણે જૂની બાબી બિર્જિસ પહેરી હતી. જોકે એ બિજિસ પર લાગેલાં મોટાં થીંગડાં અને ચોટેલો મેલ દેખાઈ આવતાં હતાં. એમ જણાતું હતું કે આ બિચારી બ્રિજિસને કદાચ બે મહિનાથી
"તે ભલેને લઈ જાય આપણાં પહેરણ કે પુસ્તકોથી એમનું દળદર (દાર) સાબુ કે પાણી એકેય નો ચોખ્ખા થવા માટે યોગ નહીં સાંપડ્યો હોય, દૂર થશે ખરું?'
બ્રિજિસ પ૨ લશ્કરી ઢબનો કોટ હતો. આ કોટ તો બ્રિજિસ કરતાંય વધુ મેલો હતો. એના ઊતરડાઈ ગયેલાં ખિસ્સાં ચાડી ખાતાં હતાં કે એમાં કંઈ ભરેલું હશે જ નહીં. આવા દેદારમાં વળી એક વિચિત્ર વાત એ હતી કે એણે માથે ફાળિયું પહેર્યું હતું. આ ફાળિયું ઘંટીના પડ જેવું પહોળું લાગતું હતું. જો કે એ પછી ભીખાલાશને ખ્યાલ આવ્યો કે આનું કારણ એ છે કે કાંસાની તાંસળી મૂકીને એના પર ફાળિયું બાંધ્યું હતું, જેથી માથા પર ઘા થાય તો રક્ષણ મળી શકે. દાઢી-મૂછ વધી ગયેલી હતી અને એને બુકાની નીચે મુશ્કેટાટ બાંધી હતી. આમ એના દેદારમાં કોઈ ડર દેખાતો નહોતો. માત્ર એટલું જ કે એની લાલઘૂમ ખૂની આંખો ખુદ યમરાજને પણ ડરાવે તેવી હતી.
જ
જગતે કહ્યું, ‘આવી મજાક જવા દે, મશ્કરીનો આ સમય નથી. આ લોકો તો જે મળે તે લૂંટી લેવા નીકળેલા ધાડપાડું છે. એમને તો એ પહેરણ મળે, તો પણ ગનીમત સમજી ઉપાડી જવાના.'
જગતે કહ્યું, ‘એવું નથી. જરા વિચાર કર. મારી પાસે આ બંદૂક છે અને એ બંદૂક એમને માટે હજારો રૂપિયાની લૂંટ કરતાં વધુ કીમતી છે.” ભીખાલાલે મજાક કરી, 'ઓહ, શસ્ત્રધારીને શસ્ત્રનો ફર!'
જગત આવી મજાકથી અકળાયો અને બોલ્યો, ‘કેમ, તને કશો ભય લાગતો નથી ?'
ભીખાલાલે કહ્યું, “અરે, અમને ફકીરને વળી લૂંટાવાનો ભય શો ?” એમ તો એનો અર્થ એવો કે તમને મારે કારણે ભય લાગે છે, પણ જો હું ક્યાંક લપાઈ-છુપાઈને આ જંગલમાં ચાલ્યો જઈશ, પછી તમે લોકો આ બધાનો કઈ રીતે સામનો કરશો? ભરસભામાં ચીરહરણ થતાં દ્રૌપદીને જેમ શ્રીકૃષ્ણને સાદ દેવો પડ્યો હતો તેમ તમારે મને સાદ કરી કરીને આજીપૂર્વક બોલાવવી પડે. તમને બચાવવા માટે મને પારાવાર વિનંતી કરવી પડે.'
૨૫
ભીખાલાલે કહ્યું, ‘ભાઈ, ખોટું ન લગાડતો, પરંતુ પહેલાં અમને આ લૂંટારુઓ સાથે સીધો મુકાબલો કરી લેવા દે. શસ્ત્રવિષ્ટા અમે સફ્ળ પક્ષ જઈએ. જો અમે નિષ્ફળ જઈએ તો તું અમને બચાવજે. જેમ શ્રીકૃષ્ણ દ્રૌપદીની
વ્હારે ધાયા હતા તેમ!'
જગત અકળાયો. અને થયું કે ભીખાલાલ અને એમની મિત્રમંડળી ખોટી જીદ કરે છે. બંદૂકનો ધડાકો કરીએ તો બધા પોબારા ગણી જાય. પણ ખેર, જગતે વિચાર્યું કે એમને જેમ કરવું હોય તેમ કરે. આતની વેળાએ હું મારો ઉપાય અજમાવી લઈશ.
એની પીઠ પર દેશી બનાવટની બંદૂક લટકતી હતી અને હાથમાં મોટી ડાંગ હતી. કવર પર પતરાંની નાની ચંબુ આકારની કોથળી ઝૂલતી હતી, જેમાં બંદૂકનો દારૂ ભરેલો હતો.
નજીકનું નરવર ગામ બંદૂકો બનાવવા માટે પ્રખ્યાત હતું અને ડાકુના સરદાર પાસે એ ગામની બનાવટની જ બંદૂક હતી. એની કાયા પડછંદ હતી, પરંતુ અવાજ ખોખરો હતો, એની બિહામી નજર અને ખોખરો અવાજ સામી વ્યક્તિને ભયભીત કરવા માટે પૂરતાં હતાં. એની લગોલગ ચાલતા ચાર ડાકુઓમાંથી એકની પાસે બંદૂક હતી. બીજા પાસે ભાલા અને ડાંગ
