________________
૧૬
આવે છે તેની તેઓને પરવા નહોતી. પુરુષની પુરુષ અને સ્ત્રી સાથેની મૈત્રીનું તેઓ ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. દ્રૌપદી સાથેની નિર્મળ મૈત્રીને કારણે શ્રીકૃષ્ણે તેમને ચિર પૂરા પાડ્યા હતા. સુદામા સાથેની મૈત્રી પણ તેણે બરાબર નિભાવી હતી. ગાંધારીએ શ્રીકૃષ્ણને શ્રાપ આપ્યો હતો કે ૩૬ વર્ષ પછી તમારા સહિત આખાય કુળનો નાશ થશે ત્યારે વિચલિત થયા વિના શ્રીકૃષ્ણે તુરત ઉત્તર આપ્યો હતો કે હું જાણું છું. તેમના મનમાં ક્યારેય વૈચારિક દ્વંદ્વ કે મૂંઝવણ નહોતી.
(શ્રીમતી કાજલ ઓઝા-વૈદ્ય ગુજરાતી ભાષાના જાણીતા નવલકથાકાર છે. ચાર વર્ષમાં તેમની ૨૨ નવલકથા પ્રગટ થઈ છે.) XXX
પર્વાધિરાજ પર્યુષણ આપણી જાતને અને આધ્યાત્મિક ચેતનાને ‘ચાર્જ' કરવા માટે
પ્રબુદ્ધ જીવન
‘અસ્તિત્વનો ઉત્સવ’ વિશે વ્યાખ્યાન આપતા ભાગ્યેશ જહાંએ જણાવ્યું હતું કે પદ્ધરાજ પર્યુષણ આપણી જાતને અને આધ્યાત્મિક ચેતનાને ‘ચાર્જ' કરવા માટે છે. આ સંદેશ આપણે સ્વીકારવાનો છે. એ એચ-૧એન-૧ રૂપી દૂષણો સામે સમજદારીનો માસ્ક બાંધીને માત્ર શુદ્ધ હવા એટલે કે સારા વિચારો – ગુણો ગ્રહણ કરવા જોઈએ. બ્રહ્મ સત્ય છે અને જગત મિથ્યા છે. તેના માટે ધર્મની મથામણ છે. સત્ય એક જ છે. પણ તે અલગ અલગ રીતે રજૂ થઈ શકે છે. પર્યુષણ પર્વના દિવસોમાં આપણે આપણા અસ્તિત્વ પર સ્ટેથોસ્કોપ મૂકીને તપાસવાનું છે અને એક્સરે કાઢવાનો છે. આપણે ઉત્ક્રાંતિ તરફ જઈ રહ્યા છીએ કે પછી અર્ધોગતિ તરફ તે વિચારવાનું છે. તેના વડે જ આપણી પ્રત્યેક ક્રિયામાં સુગંધ પ્રગટશે. પર્યુષણ, શ્રાવણ માસ અને ચાતુર્માસમાં અંતરની યાત્રા કરવાની છે. શ્રાવણમાં શ્રવણની જેમ કાવડ ઉપાડવાના હોય છે. પણ હવે માતાપિતા વૃદ્ધાશ્રમમાં ગયા છે. આપણામાં ઉત્સવનો ‘એટેક’ આવવો ન જોઈએ. અર્થાત્ તેમાં બધું યંત્રવત્ થવું ન જોઈએ. ધાર્મિક ઉત્સવથી આપણું હૃદય તરબતર થવું જોઈએ. પર્યુષણના પર્વમાં ચૈતન્ય પરિપાટી, અમતપ, ક્ષમાપના અને સાધર્મિક ભક્તિ જેવાં તપ કરવાના હોય છે. સાધના અને તપ વડે પોતાની ઓળખ પામવાની હોય છે.
ન
(ડૉ. ભાગ્યેશ જહાં કવિ અને સાહિત્યકાર છે. તેઓ સનદી અધિકારી છે. હાલ તેઓ ગુજરાત સરકારમાં માહિતી આયુક્તનો હોદ્દો ધરાવે છે.)
XXX ભક્તિમાં ઉંડો ઉતરે તે પોતે તરે છે અને પછી બીજાને તારે છે
જાન્યુઆરી, ૨૦૧૦
પિતૃભક્તિ, ગુરુભક્તિ, ઈશ્વરભક્તિ કે રાષ્ટ્રભક્તિ સ્વરૂપે હોઈ શકે છે. ભગવાન બુદ્ધ સ્વયં ભગવાનમાં માનતા નહોતા પરંતુ તેમના અનુયાયીઓએ તેમને ભગવાન માનીને પૂજ્યા છે. આપણે મંદિરો કે દેરાસરોમાં ઈશ્વરની કે તીર્થંકરોની મૂર્તિના દર્શન કરીએ છીએ અને આનંદ થાય છે. તે પ્રકારે સત્સંગ સાંભળીને આપણે એવું જીવન જીવવું જોઈએ કે મંદિરમાં કે દેરાસરમાં આપણને જોઈને ઈશ્વર કે તીર્થંકરને આનંદ થાય. ઈશ્વર ભક્તિમાં તલ્લીન થઈને ઘણાં નાચે છે. આપણને જોઈને ઈશ્વર નાચે તે સાચી ભક્તિની પૂર્ણાહૂતિ છે. આપકો કેવું જીવન જીવવું જોઈએ તે માટે તીર્થંકરો અને આચાર્યો આદર્શ છે. વ્યાખ્યાન મનોરંજન નથી તે મનોમંથન કરવા પ્રેરે છે. જીવનમાં કે દાંપત્ય જીવનમાં મોહ ઘટે એટલે પ્રેમ વધે છે. પ્રેમ ઘસાતો નથી. પ્રેમ ઉંચે જાય તો તે ભક્તિ અને નીચે જાય તો તે વાસના છે. સ્ત્રી પાસે સમર્પણ ભાવ છે. લગ્ન પછી નામ-અટક બદલે છે. પ્રસૂતિ પીડા વેઠી નવજાત શિશુને જન્મ આપે છે. સ્ત્રી પાસે શક્તિ છે. તેને જગાડો. ભક્તિ વડે શક્તિ ઉપર નિયંત્રણ થઈ શકે છે. સત્તા, સંપત્તિ અને શક્તિ આવે એટલે વ્યક્તિ બેફામ બને છે પણ માત્ર ભક્તિ જ તારી શકે છે. પતિ-પત્ની વચ્ચેની પ્રેમભક્તિ વડે ગૃહસ્થાશ્રમને સાર્થક બનાવી શકાય છે. જે વ્યક્તિ બધા કામ ભક્તિપૂર્વક કરે છે તેને જીવવાની ઉતાવળ નથી અને મૃત્યુનો ડર પણ નથી. ભક્તિ અનુભૂતિની વાત છે નહીં કે વાણી અથવા પ્રદર્શનની. ભક્તિનો અર્થ મિશન અથવા નિષ્ઠા એવો કરી શકાય. ભક્તિ વિના જ્ઞાન નિરસ છે. જ્ઞાનયોગી અને કર્મયોગી બંને માટે ભક્તિ જરૂરી છે. ભક્તિવિહોણું કર્મ નિરસ છે. કર્મ માટે પુરુષાર્થ અને ભક્તિ માટે ભાવના આવશ્યક છે. જ્યાં ભાવ કે ભક્તિ ન હોય તો પારિવારિક કે અન્ય સંબંધો માત્ર સહવાસ જ હોય છે પણ તેમાં સહજીવન હોતું નથી. જે વ્યક્તિ ભક્તિમાં પોતાની અંદર ઊંડી ઉતરે તે તરે છે અને અન્યોને તારે છે. તીર્થંકર તીર્થયાત્રાએ જતાં નથી પણ જ્યાં જાય ત્યાં તીર્થ ઉભા થાય છે. (હરિભાઈ કોઠારી અગ્રણી ચિંતક અને પ્રસિદ્ધ વક્તા છે.
XXX
‘ભક્તિ કરે તે તરે’ એ વિષય ઉપર બોલતા ચિંતક હરિભાઈ કોઠારીએ જણાવ્યું હતું કે આપણે એવું જીવન જીવવું જોઈએ કે તીર્થંકરને આનંદ થાય, તે જ સાચી ભક્તિ છે. ભક્તિ એ વ્યક્તિની સાયકોલોજીકલ જરૂરિયાત છે. વ્યક્તિમાં ભક્તિ માતૃભક્તિ,
આજની યુવા પેઢીમાં પારદર્શકતા, વર્તમાનમાં જીવવાની અને બીજાને સુખ આપવાની વૃત્તિ
તા. ૨૨-૮ ના ‘ઈશ્વર-વિજ્ઞાન અને યુવાન' એ વિષય ઉપર વ્યાખ્યાન આપતાં જય વસાવડાએ જણાવ્યું હતું કે આજના યુવાવર્ગમાં પારદર્શકતા, વર્તમાનમાં જીવવાની વૃત્તિ અને બીજાને સુખ આપવાની વૃત્તિ છે. તેઓ ઈશ્વર સુધી પહોંચી શકે છે. યુવા પેઢી પારદર્શક હોવાથી દંભ કરતી નથી અને જેવા છે એવા દેખાય છે તેઓ જ સત્ય સુધી પહોંચી શકે છે. બીજું, આજની યુવાપેઢી ભૂતકાળમાં જીવતી નથી. તેને દસ વર્ષમાં શું થયું તેમાં રસ નથી.
