________________
૨૩.
હતું.
જાન્યુઆરી, ૨૦૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન હળાહળ વિષ પીનારને ગામડાના નવનીતની અભિપ્સા જાગી. ભુલાઈ જતું. નીમુબહેન વિચારતાં કે શહેરનાં સઘળાં દુઃખોનો ગામડામાં અંત હજી આ દિવસો વીતતા હતા, ત્યાં જ નીમુબહેનના કુટુંબીઓએ આવી જશે. ગામના ભલાભોળા લોકો વચ્ચે જીવતાં જીવનનાં જખમ મોટું તોફાન જગાવ્યું. તોફાનનું કારણ એ હતું કે એમના કુટુંબની રૂઝાઈ જશે.
છોકરી આવી રીતે નાસી જાય એ બરાબર નહીં, પણ એથીય વધારે યુવાને શહેરની નોકરી છોડી અને બાળવિધવા નીમુબહેને ઘર આ જાની કુટુંબની છોકરી જોશી કુટુંબના છોકરા સાથે પરણે, તો છોડ્યું, પણ ગામમાં આવીને જોયું તો કલ્પનાજગતથી બધું ભિન્ન તો બધા જાનીને માથે કલંક સમાન ગણાય. એના કુટુંબીજનોને
લાગ્યું કે નાતમાં એમની આબરૂનો સવાલ ઊભો થયો છે અને ગામડું ગામ અને આટલું રૂપ એમાં વળી ઘરેણાં અને સુંદર મહામૂલી આબરૂ જાળવવા માટે એક નિરાધાર નારીના જીવનવસ્ત્ર પહેરે, તો તો શું નું શું થઈ જાય? ભૂલેચૂકે માથામાં વેણી મરણનો શો હિસાબ? એમના કુટુંબીજનોએ એને જીવતી ઉપાડી નંખાય નહીં અને વાળ પણ સીધી પોથીના ઓળવાના. નીમુબહેનનું જવાના, નદી-કૂવે હોય, તો એને ધક્કો મારવાના પ્રયત્નો કર્યા, હૈયું ભરાઈ આવ્યું. કિસ્મતની દગાબાજી તે કેવી?
પરંતુ નીમુબહેન ભગવાન પર ભરોસો રાખીને શાંતિથી જીવતા નાની વયે પતિ છીનવી લીધો અને જેની સાથે જીવન બાંધ્યું એ હતા. પ્રપંચી નીકળ્યો. ઘરની બળી વનમાં ગઈ, તો વનમાં વળી દવ લાગ્યો. બીજી બાજુ વિદ્યાર્થીઓ પણ એમનો કેડો મૂકતા નહીં. સહેજ પોતાના નસીબને દોષ આપતાં નીમુબહેને વિચાર્યું કે ભલે ઉલમાંથી નવરા પડે કે તરત જ નીમુબહેનને ત્યાં પહોંચી જાય. તેઓ ચૂલમાં પડી હોઉં, પણ જીવનથી હારી જવું નથી.
રામાયણની એકાદ ટૂંક, ભીમનું એકાદ પરાક્રમ કે “સરસ્વતીચંદ્રનો શહેરથી આવેલા નીમુબહેનને ગામડાની ગોરી બનતાં વાર ન સુંદર પ્રસંગ કહી સંભળાવે. એ ઘઉં વીણતા હોય તો વિદ્યાર્થીઓ લાગી. બધાં ઘરેણાં ઉતારી નાખ્યા અને માત્ર સૌભાગ્યનું ચિહ્ન એમની સાથે ઘઉ વીણે, તુવેર ફોલતાં હોય તો તે ફોલવા લાગી રાખ્યું. બનારસી અને મૈસુરી સાડીઓ મૂકી દીધી અને લાલ જાય, રાંધતા હોય તો લાકડાં, તેલ કે પાણી લાવી આપે. વાત કિનારવાળી સાદી સાડીઓ પહેરવા માંડી. વાળ પણ સાદી રીતે સાંભળવા માટે બધું કરવા તૈયાર. એમની વાત કહેવાની રીત પણ
ઓળવા લાગ્યાં. શહેરમાં નળ હતા એટલે ગામડામાં માથે હેલ અભુત હતી. (બેડું) મૂકીને જતાં ફાવે નહીં. ક્યારેક ગુચ્છાદાર વાળ પરથી બેડું એકવાર બધા છોકરાઓ વાત સાંભળવા આવ્યાં, ત્યારે સરી પણ પડે. એ ઘંટીએ દળવા બેઠાં અને ઘંટી એમને ફાવી ગઈ. નીમુબહેને છણકો કર્યો,
આટલા વેદનામય જીવન વચ્ચે પણ ક્યારેક હસી લેતાં અને “રોજ શું જીવ ખાવ છો, જાવ, જતાં રહો.' ભીખાલાલ અને અનાજ દળીને ઊઠે ત્યારે લાલચોલ હાથ બતાવીને આ રસિક નારી એમના મિત્રો નિરાશ થયા. વળી આશ્ચર્ય પણ થયું કે ક્યારેય ઊંચા કહેતી,
સાદે નહીં બોલનારાં નીમુબહેન આજે કેમ ગુસ્સે થયા? નક્કી કંઈક ‘તમારા ભાઈએ કેવી સુંદર મહેંદી મૂકી છે?'
અવિનય-અપરાધ થયો હશે? બધા વિદ્યાર્થીઓ કપાતા કાળજે નીમુબહેનને ‘સરસ્વતીચંદ્ર' ગ્રંથ અતિ પ્રિય હતો. ગામડાના પાછા ફર્યા. બે દિવસ એમની પાસે ગયા નહીં, પરંતુ સૌને સતત વિદ્યાર્થીઓ સાથે બેસીને નીમુબહેન એની વાર્તા કહેતા. ક્યારેક અજંપો કોરી ખાતો હતો. આખરે બધાએ નક્કી કર્યું કે એક વાર રામાયણ, મહાભારત, અરેબિયન નાઈટ્સ, વેતાલ પચ્ચીસી અને એમને મળીએ, આપણો ગુનો જાણીએ, ગુનાની માફી માગીએ સૂડા બહોતેરીનું પાન કરાવતાં. વળી એમની વાત કહેવાની રીત અને એમના મુખેથી માફી આપે, પછી એ એમના રસ્તે અને આપણે પણ એવી કે બધા હોંશેહોંશે સાંભળે. રોજ વિદ્યાર્થીઓ ભેગા થાય આપણા રસ્તે. બધા વિદ્યાર્થીઓ કેવી રીતે મળવું એનો વિચાર કરતા અને નીમુબહેન એક પછી એક વાત કહે.
હતા, ત્યાં ત્રીજે દિવસે નીમુબહેને ભીખાને જ બોલાવ્યો. આમ વિદ્યાર્થી અવસ્થામાં જ જયભિખ્ખને આકસ્મિક રીતે ‘ભાઈ, બે દિવસથી કેમ કાંઈ દેખાતા નથી?' સરસ્વતીચંદ્ર' જેવા મહાન ગ્રંથનો સહેલાઈથી અને સરળતાપૂર્વક “બહેન, તમને માઠું લાગ્યું છે ને ! એક વાર કંઈ ગુનો થયો પરિચય થયો. એ ગ્રંથ એમના જીવનનો અતિ પ્રિય ગ્રંથ બની રહ્યો. હોય તો માફી માંગવા આવવું'તું. પણ તમે વિશેષ નારાજ થાવ નીમુબહેન આ કથાઓ જે સહજતાથી કહેતાં હતાં, તેમાંથી એનો ડર હતો. જયભિખ્ખું'ના ચિત્તમાં કથારસની આલેખનરીતિના બીજ રોપાયાં. “મારાં બાળુડાંઓ ! તમારાથી હું નારાજ થઈશ !' નીમુબહેન નીમુબહેન કથા કહે એટલે નિશાળિયાઓના સઘળાં દુઃખો ભુલાઈ ગળગળા બની ગયા. “અરે, તમારા સંગાથથી તો હું જીવું છું. હું જાય. લેસન કરવાનું દુઃખ, મોંપાઠ લેવાનું દુઃખ, બાપાજીની મરું રે, મારા ભાઈ ! તમે મને છોડી દેશો તો વિના મોતે મરી ધમકીનું દુઃખ, માસ્તર ઘરે ભણાવવા આવે એનું દુઃખ-એ બધું જઈશ. મન ઉદાસ હશે. ભૂલથી તમને દુભવ્યા હશે, ભાઈ ! મારા
