Naldavdanti Prabandh

Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay

Page 8

ઉપાધ્યાય કવિશ્રી ગુણવિનય
કેટલાક સમય પહેલાં લંડનમાં હતા ત્યારે ઈન્ડિયા ઓફિસ લાયબ્રેરીમાં કેટલીક પ્રાચીન ભારતીય હસ્તપ્રત જોઈ આનંદ થયો. એ હસ્તપ્રતોમાં એક હસ્તપ્રત જોઈ જૂની ગુજરાતી ભાષાની. સત્તરમા શતકના કવિ ઉપાધ્યાય ગુણવિનયે સંવત ૧૯૬૫ માં રચેલ “નલદવદંતી-પ્રબંધ'ની એ હસ્તપ્રત હતી. મધ્યકાલીન જૈન સાધુકવિની રચેલ કૃતિની હસ્તપ્રત છેક લંડન સુધી પહોંચેલી જેઈ સાનંદાશ્ચર્ય અનુભવ્યું.
ગુણવિનયનું સ્મરણ થતાં જ એક પ્રાચીન ચિત્રકૃતિનું સમરણ થયું. મોગલ સમ્રાટ અકબરને મહાન જૈનાચાર્ય શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ મળે છે. એ પ્રસંગનું એ ચિત્ર છે. શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ સાથે બીજા બે જૈન સાધુઓ છે. તેમાં એક છે સમયસુંદર અને બીજે છે. ગુણવિનય. ખરેખર તેજસ્વી ન હોય તે તેવા સાધુને મળવાની ઈચ્છી સમ્રાટ અકબર દર્શાવે નહિ. અને ખરેખર તેજસ્વી ન હોય તેવા પિતાના શિષ્યને જિનચંદ્રસૂરિ સમ્રાટ અકબરના દરબારમાં લઈ જાય નહિ. ધર્મ, તત્ત્વજ્ઞાન, કવિતા અને પાંડિત્યપૂર્ણ રચનાઓમાં સમ્રાટ અકબરને ખૂબ રસ હતું, અને જિનચંદ્રસૂરિ અને એમના શિષ્યો, સમયસુંદર તથા ગુણવિનય, તે વિષયમાં પ્રવીણ હતા. •
ઉપાધ્યાય ગુણવિનય ૧૭ મા સૈકાના એક સમર્થ કવિ તથા ટીકાકાર છે. પિતાના સમકાલીન વિદ્વાન કવિવર સમ્મસુંદરની જેમ તેમણે પણ સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને જૂની ગુજરાતીમાં વિવિધ અને વિપુલ સાહિત્યકૃતિઓની રચના કરી છે.
ઉપાધ્યાય ગુણવિનયના જીવન વિશે વિશેષ માહિતી મળતી નથી. તેઓને જન્મ ક્યાં થેયે, તેમનાં માતાપિતાનાં નામ શું હતાં, તેમણે ક્યારે દીક્ષા લીધી વગેરે એમના ગૃહસ્થ જીવનની વિગતે મળતી નથી. પરંતુ અન્ય સંદર્ભો પરથી જણાય છે કે તેઓ રાજસ્થાનના વતની હશે. સંવત ૧૬૪૧ માં “ખંડપ્રશસ્તિ' નામના એક કઠિન કાવ્ય ઉપર તેમણે ટીકા લખેલી છે. ટીકા અને અન્ય પ્રકારની એમણે લખેલી કૃતિઓમાં ઘણીખરીમાં તેની રચનાસાલ આપેલી છે. એ રચનાસાલ પરથી જણાય છે કે તેમની સૌથી પહેલી કૃતિ તો “ખંડ પ્રશસ્તિ' પરની ટીકા છે. આ ટીકા લખવા માટેની યોગ્યતા વહેલામાં વહેલી પચીસેક વર્ષની ગણીએ તે સંવત ૧૬૧૫ ની આસપાસ એમનો જન્મ થયો હોવા જોઈએ એમ માની શકાય.
ગુણવિનયના ગુરુનું નામ ઉપાધ્યાય જ્યમ છે. ગુરુપરંપરાનાં જે વંશવૃક્ષે મળે છે તેમાં ગુણવિનય અને એમના ગુરુ સેમને ઉલ્લેખ દાદા શ્રી જિનકુશલ