Mahavir ka Buniyadi Chintan

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 17

(ਖੜਾ ਹੋਣਾ) ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਭਾਵ ਜੋ ਖੜਾ ਹੈ ਉਹ ਸਥੂਨਾ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿਯੁਕਤੀਕਾਰ ਯਾਸਕ ਨੇ ਤਰਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਖੰਬੇ ਨੂੰ ਖੜਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਥੁਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਟੋਏ ਵਿੱਚ ਧਸਿਆ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦਰਸ਼ਿਆ (ਟੋਏ ਵਿੱਚ ਧਸ਼ਿਆ ਹੋਇਆ) ਅਤੇ ਬੱਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੱਜਣੀ (ਬੱਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲਾ) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹਿਦਾ
ਅੰਗੇਜ਼ੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੋਰਸ (Horse) ਲੈਟਿਨ ਦੇ Curro ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਉੱਤਪਣ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦੋੜਨਾ। ਦੋੜਨ ਵਾਲਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਸ ਘੋੜੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅਰਥ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮਿਸ਼ੇਲ ਵਰਯਾਲ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਹੋਰਸ ਅਰਾਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਜ਼ਖਮੀ ਪਿਆ ਹੋਵੇ, ਮਰ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਤੱਦ ਵੀ ਅਸੀਂ ਇਹ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਦੇ ਲਈ ਵੇਬਸ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਦੋੜਦਾ ਹੈ। ਪਾਤੰਜਲੀ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਅਸਮਰਥਤਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੱਧੀ (ਹੀ) ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਉਹ ਆਖਦੇ ਹਨ ਦੱਧੀ ਦੇ ਕਈ ਭੇਦ ਹਨ: ਮੰਦਕ (ਘੱਟ ਜੰਮਿਆ ਹੋਇਆ) ਉਤਰਕ ਮਲਾਈ ਵਾਲਾ, ਨੀਲਕ (ਨਾ ਜੰਮਿਆ ਹੋਇਆ) ਆਦਿ। ਸਿਰਫ ਦਹੀਂ ਆਖਕੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਚਤ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਿੱਥੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ? ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਅਸਮਰਥਤਾ ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਸਿਆਦਵਾਦ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਨਾ ਹੈ।
ਸਿਆਤ ਸ਼ਬਦ ਸਾਇਦ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਿਆਤ ਦਾ ਅਰਥ ਸਾਇਦ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵਸਤੂ ਦੇ ਸਵਰੂਪ - ਕਥਨ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਸਾਇਦ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਸਾਇਦ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਤਾਂ ਬਗਲਾਂ ਝਾਕਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸਿਆਤ ਸ਼ਬਦ ਧਵਨੀ ਵਿਕਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੋਇਆ ਪਾਲੀ, ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ, ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਯਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਸਤੂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਚਤ ਭੇਦਾਂ ਅਤੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਗੈਰ ਏਕਾਂਤ ਵਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਧਰਮ (ਪੱਖ) ਕਥਨ ਦੇ