Mahavir ka Buniyadi Chintan

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 19

ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਵਰਤਾਉ ਕੀ ਹੋਵੇ ਇਹ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ।
ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਸਿਰਫ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਉਪਾਦਾਨ ਅਤੇ ਨਿਮਿਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਸਲੂਕ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਵਸਤੁ ਅਪਣੇ ਆਪ ਅਪਣੇ ਵਿਕਾਸ਼ ਜਾਂ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਆਧਾਰ ਸਮਗਰੀ ਜਾਂ ਉਪਾਦਾਨ ਹੈ। ਉਪਾਦਾਨ ਕਾਰਨ ਖੁਦ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ ਘੜਾ ਬਨਣ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਉਪਾਦਾਨ ਹੈ। ਉਹ ਮਿੱਟੀ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਘੜੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੀ ਹੈ। ਉਪਾਦਾਨ ਸਵੈ ਦੂਵ ਹੈ ਅੰਦਰਲਾ ਰੰਗ ਹੈ, ਖੁਦ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ, ਇਹ ਵਸਤੁ ਦੀ ਸਹਿ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਨਮਿਤ ਪਰਵ ਹੈ, ਬਾਹਰਲਾ ਰੰਗ ਹੈ, ਪਰ - ਸੰਜੋਗ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ, ਨਮਿਤ ਘੁਮਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਕਾਰੀ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਨਮਿਤ ਦੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪੰਤੁ ਇੱਕਲੇ ਉਸ ਦੇ ਜੋਰ ਤੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਹਰ ਕੰਮ ਵਸਤੂ ਖੁਦ ਅਪਣਾ ਉਪਾਦਾਨ ਹੈ। ਸਭ ਨੇ ਅਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਣਾ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਸਾਡਾ ਮਦਦਗਾਰ ਕਿੰਨਾ ਹੀ ਅਪਣਾ ਛੋਟਾ ਜਾਂ ਵੱਡਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ ਉਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਉਪਾਦਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦਾ, ਸੂਤਰਕ੍ਰਿਤਾਂਗ (1/4/13) ਵਿੱਚ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਵੇਖਣਾ ਤਾਂ ਅੱਖ ਨੂੰ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। | ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਲਈ ਉਪਾਦਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੇਵਲ ਮੂਕ ਦਰਸ਼ਕ ਹਾਂ ? ਜੇ ਇਕ ਵਸਤੂ ਦਾ ਦੂਸਰੀ ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਅਪਣੀ ਅੱਡ - ਅੱਡ ਖਿਚੜੀ ਪਕਾਉਣਾ ਹੋਇਆ। ਮਹਾਵੀਰ ਕਿ ਇਸ ਅੱਡ ਖਿਚੜੀ ਪਕਾਉਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ? ਦਰਅਸਲ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਇਹ ਮਨੋ ਦਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਵੱਖਰੇ ਪਨ ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਡੂੰਗਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਖਣਾ ਹੈ ਦੁਸਰੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਉਪਾਦਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੇ, ਪਰ ਨਮਿਤ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਮਾਹੋਲ ਤਾਂ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਪਣੇ ਲਈ ਉਪਾਦਾਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਲਈ ਨਮਿਤ ਦੀ ਹੈ।
11