Mahavir ka Buniyadi Chintan

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 16

ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਖੁਦ ਜ਼ਰੂਰ ਬਦਲੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਅਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਵਸਤੁ ਕਿਸੇ ਦੀ ਵੀ ਮਲਕੀਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕੀ ਘੋੜਾ ਰਾਜੇ ਦਾ ਹੈ ਇਹ ਲੋਕਿਕ (ਦੁਨਿਆਵੀ) ਵਿਵਹਾਰ ਹੈ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਘੋੜਾ ਖੁਦ ਘੋੜੇ ਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਖੁਦ ਦਾ ਅਪਣਾ ਹੈ, ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇਸਤਰੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉਠਿਆ ਇਹ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਵਾਲ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਸ ਦੀ ਔਰਤ ਹਾਂ? ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਕਿ, “ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਔਰਤ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਔਰਤ ਹਾਂ” (ਅਪਣੇ ਜੈਸਾ ਜੀਵਨ ਸਵਿਤਾ ਸਿੰਘ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ। ਵਸਤੂ ਚਾਹੇ ਛੋਟੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਵੱਡੀ ਜੜ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਚੇਤਨ ਇੰਨੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਇਕੋ ਵੇਲੇ ਵੇਖ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਆਈਸ ਵਰਗ (ਬਰਫ ਦੀ ਜੰਮੀ ਚਟਾਨ) ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਕੀਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਤਾ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦ੍ਰਿਸ਼ ਆਕਾਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਟੱਕਰ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਜਹਾਜ਼ ਉਸ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਕੇ ਟੋਟੇ ਟੋਟੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹੋ ਹਾਲ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਇਸ ਵਰਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸੁਣ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਮੋਏ ਚਾਂਮ ਕੀ ਸਾਂਸੋ ਲੋਹਾ ਭਸਮ ਹੋਏ ਜਾਏ? ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਸਿਆਦਵਾਦ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਿਆਦਵਾਦ ਵਸਤੂ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੈ, ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਅਨੇਕਾਂਤ ਹੈ, ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹੀ ਸਿਆਦਵਾਦ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਵੇਖਦੇ ਤੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਦਾ ਵਰਨਣ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਾਡੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਅਸਮਰਥ ਹੈ। ਉਹ ਵਸਤੁ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਪੂਰਨ ਅਤੇ ਅਯਥਾਰਥ, ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਸਥੂ (ਖੰਬਾ) ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਉੱਤਪਤੀ ਸਥਾ