________________
પ્રઅનુત્તર વાસી દેવ અવધિજ્ઞાનથી જ મનોવર્ગણાના પુદ્ગલો દ્વારા શંકાનું સમાધાન પ્રાપ્ત કરે
છે. તો એને મન:પર્યવ જ્ઞાન કેમ ન કહેવાય? ઉ. અનુત્તર વિમાનવાસી દેવ અવધિજ્ઞાન દ્વારા મનોવર્ગણાના પુગલોને જોઈને સમાધાન પ્રાપ્ત
કરે છે. તે એ રીતે જાણવું. અવધિજ્ઞાન સર્જન ડૉક્ટર જેવું છે અને મન:પર્યવજ્ઞાન સ્પેશિયલીસ્ટ ડૉ. જેવું છે. સર્જન ડૉક્ટરને પણ દરેક વિષયનું સામાન્ય જ્ઞાન તો હોય જ છે.
૫. કેવલજ્ઞાનાવરણીય? કેવલજ્ઞાન પણ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન છે. સર્વકાલ, સર્વ ક્ષેત્રમાં રહેલા સર્વદ્રવ્યોના સર્વ પર્યાયોને એકસાથે હાથમાં રહેલા આમળાની જેમ સ્પષ્ટપણે જોઈ અને જાણી શકાય છે. એટલે કે રૂપી-અરૂપી સર્વ પદાર્થોને જેનાથી જાણી શકાય એ કેવલજ્ઞાન છે. એવા જ્ઞાનને જે આવરિત કરે, તે કેવલજ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે.
મતિ-શ્રત આ બે જ્ઞાન પછી સીધું કેવલજ્ઞાન થઈ શકે છે. મતિ, શ્રુત, અવધિ કે મતિ, શ્રુત, મન:પર્યવજ્ઞાન આ ત્રણ જ્ઞાન પછી પણ કેવલજ્ઞાન થઈ શકે છે. મતિ, શ્રત, અવધિ, મન:પર્યવ આ ચાર જ્ઞાન પછી પણ કેવળજ્ઞાન થઈ શકે છે. પરંતુ કેવળજ્ઞાન થયા પછી બધાનું જ્ઞાન સરખું જ હોય છે. અવધિ અને મનઃ પર્વવજ્ઞાન ન થયું હોય અને સીધું કેવલજ્ઞાન થઈ જાય અથવા મનઃ પર્યવજ્ઞાન થયા પછી કેવલજ્ઞાન થઈ જાય, તો એમાં કોઈ વિશેષતા નથી રહેતી, કેમકે કેવલજ્ઞાનમાં બધાનું અસ્તિત્વ સમાવિષ્ટ થઈ જાય છે. ર. દર્શનાવરણીય કર્મ : આ કર્મના ઉદયથી જીવ સામાન્ય બોધ પણ પ્રાપ્ત નથી કરી શકતો. આ કર્મના ૯ ભેદ છે. ૪ દર્શનાવરણ + પ નિદ્રા = ૯ ૧. યહા દર્શનાવરહા - ચક્ષુ (આંખ)થી દેખી ન શકાય. ૨. અયક્ષ દર્શતાવરણ - આંખ સિવાયની બાકીની ચાર ઇન્દ્રિયો વડે અને મનથી અદર્શન. ૩. અવધિ દર્શાવર - અવધિદર્શનથી થવાવાળા રુપદ્રવ્યોના સામાન્ય બોધનું અવરોધક. ૪. કેવલ દબાવરા - કેવલ દર્શનથી થવાવાળા બધા દ્રવ્યોના સામાન્ય બોધનું અવરોધક, સામાન્ય જ્ઞાનને રોકવાવાળી પાંચ નિદ્રા દર્શનને ઢાંકી દે છે. ૧. નિદ્રા - અલ્પ નિદ્રા, જેમાં આરામથી ઉઠાડી શકાય. ૨. નિદ્રા-દ્રિા- ગાઢ નિદ્રા જે જગાડવામાં કષ્ટથી જાગે. ૩. પ્રથલા – બેઠાં-બેઠાં અથવા ઉભા-ઉભા ઉંઘ આવી જાય.
