________________
જેમકે બંધક ઋષિના શિષ્યોને ઘાણી (કોલ્ફ)માં પીલવામાં આવ્યા હતા. ગજસુકુમાલના માથા ઉપર અંગારા ભરવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ એ સમયે એમનું આયુષ્ય સ્વાભાવિક રીતે જ પૂર્ણ થયું હતું.
(૪) કારૂપકમી અાપવર્તનીય : આયુષ્ય સંક્ષિપ્ત પણ નથી થતું અને અંત સમયમાં દુર્ઘટના પણ નથી થતી. ઉદા. ગૌતમસ્વામી, મહાવીર સ્વામી વગેરેનું આયુષ્ય ૬૩ શલાકા-પુરુષ-ચરમશરીરી, એ જ ભવમાં મોક્ષગામી આત્મા, દેવ-નારક તથા યુગલિકનું આયુષ્ય અનપવર્તનીય હોય છે.
ઉપમા ઢારા પ્રત્યેક કર્મનો વિયાક (૧) જ્ઞાનાવરણીય કર્મ: આંખ ઉપર બાંધેલી પટ્ટી સમાન છે. આંખ ઉપર પટ્ટી બાંધવાથી જેવી રીતે કોઈ વસ્તુ દેખાતી નથી અને વસ્તુ જાણી પણ નથી શકાતી. તેવી જ રીતે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના કારણે આત્મા કશું જાણી નથી શકતો.
(૨) દર્શનાવરëય કર્મ દ્વારપાલ સમાન છે. જેવી રીતે પ્રતિહારી કે દ્વારપાલ રાજસભામાં રાજાના દર્શનાર્થ આવવાવાળા વ્યક્તિને રોકી લે છે. માટે એ વ્યક્તિને રાજાના દર્શન નથી થઈ શકતા, તેવી જ રીતે દર્શનાવરણીય કર્મના કારણે જીવ (આત્મા)ને સામાન્ય બોધ (દર્શન) પણ નથી થઈ શકતો.
(૩) વેદીય કર્મ: મધથી લિપ્ત બનેલી તલવારની તીક્ષ્ણ ધારની જેમ હોય છે. કેમકે એ ચાટવાના પહેલાં સમય તો મધના મધુર સ્વાદનો અનુભવ થાય છે. પરંતુ પરિણામ સ્વરૂપ જીભ કપાઈ જવાથી પીડાનો અનુભવ થાય છે.
(૪) મોહનીય કર્મ: મદિરા (શરાબ) સમાન છે. મદિરાપાન કરવાથી મનુષ્ય વિવેકરહિત થઈ જાય છે. હિત-અહિતનો વિચાર પણ નથી કરી શકતો. આનાથી સત્ય તત્ત્વમાં શ્રદ્ધા નથી થતી તેમજ આત્મસ્વરૂપમાં રમણતા પણ પ્રાપ્ત નથી કરી શકતા.
(૩) આયુષ્ય કર્મ બેડી સમાન છે. બેડીમાં બંધાયેલો જીવ બીજે નથી જઈ શકતો, એ જે રીતે જીવ વર્તમાન ગતિનું આયુષ્ય પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી બીજી ગતિમાં નથી જઈ શક્તો.
(૬) નામકર્મ ચિત્રકાર સમાન છે. જે પ્રમાણે ચિત્રકાર મનુષ્ય, દેવ વગેરેના અલગ-અલગ આકાર બનાવે છે. તેવી રીતે નામકર્મ અરુપી એવા આત્માનાં ગતિ-જાતિ-શરીર વગેરે અનેક રુપ તૈયાર કરે છે.
(૭)ગોત્રકર્મ કુંભાર સમાન છે. કુંભાર સારા અને ખરાબ બે પ્રકારના ઘડા બનાવે છે. સારા ઘડાની કલશરુપે સ્થાપના થઈને ચંદન-અક્ષત-માળાથી પૂજા થાય છે. જ્યારે કે ખરાબ ઘડામાં શરાબ ભરવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે ગોત્રકર્મના યોગથી ઉચ્ચ કે નીચ કુળમાં જન્મ મળે છે.
(૮) અંતરાય કર્મઃ આ કર્મ ભંડારી સમાન છે. જેમ રાજાએ ભંડારીને કહી દીધું હોય કે દાન આપી દેજે. છતાં પણ ભંડારી ન આપે. એનાથી પ્રજાજનોને લાભમાં વિઘ્ન થાય છે. તેવી જ રીતે અંતરાય કર્મ દાન-લાભ-ભોગ-ઉપભોગ-શક્તિમાં અંતરાય કરે છે.
