________________
પિંડ પ્રકૃતિના ઉત્તરભેદ
પિંડ એટલે સમૂહવાળી પ્રકૃતિ - જેમાં ઉત્તર ભેદવાળી પ્રકૃતિઓ હોય એને પિંડ પ્રકૃતિ
કહેવાય છે.
૧. ગતિ નામક : જે કર્મના ઉદયથી નરકાદિ ગતિની પ્રાપ્તિ થાય છે. એને ગતિ નામકર્મ કહે છે. એના ૪ ભેદ છે. (૧) નકગતિ નામકર્મ (૨) તિર્યંચ ગતિ નામકર્મ (૩) મનુષ્ય ગતિ નામકર્મ (૪) દેવગતિ નામકર્મ
૨. જાતિ નામકર્મ : જે કર્મના ઉદયથી એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય સુધી ના જીવોને જાતિ પ્રાપ્ત થાય છે; એને જાતિ નામકર્મ કહે છે. એના પાંચ ભેદ છે. (૧) એકેન્દ્રિય જાતિ નામકર્મ (૨) બેઇન્દ્રિય જાતિ નામકર્મ (૩) તેઇન્દ્રિય જાતિ નામકર્મ (૪) ચઉરિન્દ્રિય જાતિ નામકર્મ (૫) પંચેન્દ્રિય જાતિ નામકર્મ. 3. શરીર નામકર્મ : ‘‘શીયતે તચ્છરીમ્’' અર્થાત્ જે પ્રતિક્ષણ પુદ્ગલને ગ્રહણ કરવા અથવા છોડવા દ્વારા ઘટે-વધે છે, એ શરીર છે. આ શરીર નામકર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થાય છે. એના કુલ ૫ ભેદ છે.
૧. ઔદારિક શરીર નામકર્મ : જે કર્મના ઉદયથી ઉદાર, સ્થૂળ પુદ્ગલોથી બનેલું શરીર મનુષ્ય ગતિ અને તિર્યંચ ગતિવાળા જીવોને પ્રાપ્ત થાય છે. એને ઔદારિક શરીર નામકર્મ કહે છે. ૨. વૈક્રિય શરીર નામકર્મ ઃ જે શરીર મોટાથી નાનું,નાનાથી મોટું, એકથી અનેક, અનેકથી એક આ પ્રમાણે વિવિધ પ્રકારની ક્રિયાઓ કરવામાં સક્ષમ હોય એને વૈક્રિયશરીર નામકર્મ કહે છે. વૈક્રિય નામકર્મના ઉદયથી આ શરીર દેવગતિ અને નરકગતિવાળા જીવોને પ્રાપ્ત થાય છે. વૈક્રિય લબ્ધિધા૨ી મનુષ્ય તિર્યંચ આ કર્મના ઉદયથી વૈક્રિય શરીર બનાવી શકે છે.
૩. આહારક શરીર નામકર્મ : જે કર્મના ઉદયથી ૧૪ પૂર્વધર ભગવાનની ઋદ્ધિ જોવા અથવા શંકાના નિવારણ માટે એક હાથ પ્રમાણ અત્યંત દેદીપ્યમાન શરીર બનાવે છે. એ આહારક શરીર નામ કર્મ છે.
૪. તેજસ શરીર નામકર્મ : જે કર્મના ઉદયથી શરીરમાં આહારને પચાવવાવાળું તેજસ પુદ્ગલોના સમૂહરૂપ તેજસ શરીરની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેજસ નામકર્મથી પ્રાપ્ત આ તેજસ શરીરથી આહાર પચે છે. તેમજ એનાથી સાત ધાતુમય શરીરનું નિર્માણ થાય છે. આ તેજસ શરીર નામકર્મથી શરીર એક નિશ્ચિત તાપમાન સુધી ગરમ રહે છે.
૫. કાર્મણ શરીર નામકર્મ ઃ જે કર્મના ઉદયથી આત્માની સાથે સંલગ્ન કર્મ સૂક્ષ્મ શરીરનું રૂપ ધારણ કરે છે. કાર્મણશરીર નામકર્મથી પ્રાપ્ત આ શરીરના કારણે કર્મ આત્મા ઉપર ચોંટે છે. મરણ
170
