________________
સ્યાદ્વાદ
૧૫+
આ સ્ત્રી પત્ની છે.” એ નિરપેક્ષ વાક્ય હેવાથી તેને અનેકાન્તવાદ લગાડીને કહી શકાય કે આ સ્ત્રી તારી પત્ની છે; પણ મારી બેન છે.
હવે “આ સ્ત્રી મારી પત્ની છે” આવું વાક્ય “મારીઅપેક્ષાપૂર્વકનું લીધું. અહીં અપેક્ષા છેડાઈ ગઈ એટલે. આ વાક્યને અનેકાન્તવાદ લગાડી ન શકાય. અર્થાત્ અને કાન્ત લગાડીને હવે એમ ન બેલાય કે, “આ સ્ત્રી મારી. પત્ની છે, તારી પણ પત્ની છે.” _
“આ સ્ત્રી મારી પત્ની છે” એટલે આ સ્ત્રી મારી જ પત્ની છે. આમાં પણ ચાલે. બધી એપેક્ષાએ એ સ્ત્રી “મારી જ' છે. ટૂંકમાં નિરપેક્ષ વાકયમાં સ્યાદ્વાદ છે, સાપેક્ષ વાક્યમાં સ્યાદ્વાદ નથી. - પ્ર. શું નય વાક્યમાં જ લગાડી શકાય?
- ઉ. “હા, લગાડી શકાય.” “જ' લગાડવામાં પિતાની વાતને પુષ્ટ કરવાને હેતુ પણ હોઈ શકે છે. તેમાં બીજાના ધિક્કારને ભાવ ન હૈ જોઈએ. નય વાક્યમાં” “જ” હોય તે તેમાં પુષ્ટિને અર્થ સમજે. દુનેય વાક્યમાં જ હોય તે તેમાં ધિક્કારને અર્થ સમજ.
- દુર્નયમાં બીજા પ્રત્યે ધિક્કાર છે, “નય” માં માત્ર ઉપેક્ષા છે. આ જગતના એક મહાન ગણાતા વૈજ્ઞાનિક આલબર્ટ આઈન્સ્ટાઈને સ્યાદ્વાદ વિશે થોડુંક ચિંતન કર્યું છે. તેણે
