Jain Dharm Prakash 1965 Pustak 081 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 8

કૃતજ્ઞતા અને કૃતધ્રતા
લેખક-સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચંદ, માલેગામ જગતમાં એક જીવ બીજા ઉપર ઉપકાર કરે છે છે અને કુદરતના કેટલા સાધનોને આપણે ઉપયોગ અને બીજે જીવ એ ઉપકાર માથે ચડાવે છે. આમ કરીએ છીએ ? ત્યારે આપણે કેટલા અનંતોના અરસપરસ ઉપકારની લેવડદેવડ અખંડ રીતે ચાલ્યા ઉપકાર નીચે દબાએલા છીએ એને વિચાર કરતા કરે છે. એમાં કેટલાએક જી પિતા ઉપર ઉપકાર આપણું પામરતાને આપણને ખ્યાલ આવે છે કરનારાનું સ્મરણ રાખે છે અને તેનું ઋણ આપણને કોઈ એમ દલીલ કરે કે, આપણે માનવને માથે છે એ સમજી પ્રસંગે પાત તેની પ્રશંસા કરે બદલે દ્રવ્યના રૂપમાં ચુકવી આપીએ છીએ એ છે અને બની શકે તો યથાશક્તિ તેના બદલા વાળ- વિચાર પણ તદ્દન ભ્રામક છે. કારણ કે, એવા વાના પ્રયત્ન કરે છે તેમ કેટલાએક એવા હોય છે પરિશ્રમ કરનારાએ પણ બીનના ઉપકોર નીચે કે, ઉપકાર કરનારાને તરત ભૂલી જાય છે અને કોઈ આવા જ છે અને એ અરસપરસ ઉપકા, દિવસ ઉપકાર કરનારાનું સ્મરણ પણ કરતા નથી. બદલે વા છે જ એમ કહી શકાય નહીં. તેમ એટલું જ નહી પણ વખત આવે એ ઉપકારને એવા મહેનત કરનારાઓનો બદલે પુરેપુરો આપણે
એવા મહેનત કરનારાઓને બદલે કે અપકાર કરવાને પણ તૈયાર થઈ જાય છે. એમાં ચુકવ્યું છે શું? એને પરસેવે, એની બુદ્ધિ અને ઉપકાર કરનારાનું મરણ રાખનારા કૃતજ્ઞ કહેવાય શક્તિનું આપણે કઈ દિવસ સ્મરણ જેવુ પણ કર્યું છે. અને ઉપકારને ભૂલી જનારા કૃતઘ કહેવાય છે. છે કે શું ? એને વિચાર કરતા આપણી ખાત્રી એમાં આપણે પોતે કઈ પંક્તિમાં બેસવા લાયક થશે કે, એવા તે અનંત ઉપકારો આપણું માથે છીએ એને દરેક વ્યક્તિએ પિતાના મન સાથે આપણે ધારણ કરીએ છીએ. અર્થાત એ દષ્ટિથી વિચાર કરવો જોઈએ. અને આપણે કૃતધની આપણે કૃતઘની પંકિતમાં બેસવા લાયક છીએ એમાં પંક્તિમાં તે નથી બેસતાને? એને પોતાના મન શંકા નથી. સાથે વિચાર કરી નક્કી કરવું જોઈએ. અને તેમાં જ્ઞાની એવા તીર્થકર ભગવંતે અને ઋષિઆપણે ભૂલતા હોઈએ તો તે સુધારી લેવા અને મુનિઓએ પોતાના પ્રૌઢ અને અનુભવજન્ય મનેકતાની પંક્તિમાં બેસવા પ્રયત્ન કરવો જોઇએ. મંથનમાંથી નિષ્પન્ન થએલ જ્ઞાનામૃત આપણા માટે
આપણે હવા, પાણી, ગરમી ઠંડી, વગેરેનાં નિર્માણ કરી પિરશી મૂકેલું છે, તેનું પરિણામ છુટથી ઉપગ કરીએ છીએ. એક ક્ષણ પણ તે આખી માનવજાત ઉપર થએલું આપણે જે એ વિના આપણે જીવી શકીએ તેમ નથી. એટલે એ છીએ, એક વે બીજા જીવ સાથે કેવી રીતે વર્તવું બધી નિસર્ગની શક્તિના ઉપકાર આપણી ઉપર એને બે૫ પાઠ એમણે એટલે તો સચોટ રીતે અખંડિત રીતે થઈ જ રહેલા છે. એટલે એ બધા સમજાવ્યો છે કે, જગતને કેઈપણ પંડિત તેમાં આપણુ ઉપકારક્ત જ સિદ્ધ થાય છે. તેમજ દોષ કાઢી ન શકે. એ ઉપકાર કાંઈ જેવો તેવો ન વનસ્પતિ, અનાજ, ઝાડ આપણું ઉપર ઉપકાર
ગણાય. એ ઉપકારનો બદલે આપણે શી રીતે વાળી વર્ષાવ કરે છે એ આપણાથી કેમ ભૂલાય ? અનેક શકીએ? આપણું ધર્મગુએ જે એમના પગલે માનો અને જાનવરે અનાજ પકાવે છે. એ જે ચાલી તેમના અમલ સંદેશ ઘરધરમાં પહોંચાડતા એમ ન કરે તે આપણું જીવન અશકય બની જાય. ધૂમી રહ્યા છે તેમના આપણે ઉપકારબદ્ધ તે છીએ જ આપણે મકાન બનાવિએ અને તેમાં સુખેથી રહીએ પણ તે ઉપકારને બદલે શું આપણે રોટલાના એક એમાં કેટલા માન આપણા માટે પરિશ્રમ ઉઠાવે કટકાથી વાળી શકીએ ? આપણું ગૃવનને સુધારી