________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જૈન નિયમે અને છત્રીસ ઉપનિષદો
વૈદિક સાહિત્ય તરીકે વેદ્ય, બ્રાહ્મણા, આરણ્યક, ગૃહ્યસૂત્રેા અને શ્રૌત્રત્રાની સાથે સાથે ઉપનિષદોના પણ ઉલ્લેખ કરાય છે. · ઉપનિષદ્' શબ્દ નારી જાતિને તેમજ નપુંસકજાતિને પણ ગણાય છે. એના નીચે મુજબ ચાર અ` કરાય છેઃ—
(૧) વેદના અ ંતર્ગત ગણાતા અને તેના ગૂઢ અર્થાત સ્પષ્ટ કરતા, બ્રહ્મવિદ્યાનું પ્રતિપાદન કરતા તાત્ત્વિક ગ્રન્થ; (૨) વેદરહસ્ય; ૩) બ્રહ્મજ્ઞાન; અને (૪) રહસ્ય.
‘વેદાન્ત' શબ્દના બે અર્થ કરાય છે. (૧) વેદાના અંતિમ ભાગ માને ઉપનિષદ્ અને (૨) વેદાન્ત દર્શન.
વૈદિક હિન્દુઓ જે ઉપનિષદ્યાને-વેદાન્તાને માને છે તેની સંખ્યા જૂનાધિક ગણાવાય છે. કેટલાક ૧૦૮ ઉપનિષદો ગણુાવે છે.
જૈના પૈકી કેટલાક પ્રાચીન તેમજ અર્વાચીન પ્રત્યકારાએ પોતાના ગ્રન્થના નામના અંતમાં • ઉપનિષદ' શબ્દ યાયા છે. દા. ત. ‘કલિકાલસજ્ઞ' ફ્રેમચન્દ્રસૂરિએ યોગશાસ્ત્રને અધ્યાત્મા પનિષદ્ ' પશુ કહ્યું છે, ન્યાયાચાય યોાવિજયગણિએ પેાતાની એક કૃતિનુ નામ • અધ્યાત્મપનિષદ્ ' રાખ્યું છે. આધુનિક સમયમાં બુદ્ધિસાગરસૂરિજીએ
( કૃતજ્ઞતા અને કૃતઘ્નતા ) જાગૃત કરી કે સૂચના કરી પેસતા નથી. અને એ આપણામાં પેશી ગએલા છે એવુ આપણા જાણવામાં આવે છે. ત્યારે ધણું માઠુ થઇ ગએલું હોય છે. બાજી આપણા હાથમાંથી નિકળી ગએલી હોય છે. પછી તે પશ્ચાત્તાપ પણ આપણું શ્રેય કરવાને કારગત નિવડતા નથી.
પ્રો. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ. પેાતાની બે કૃતિઓનાં નામના અંતમાં ‘ઉપનિષદ્' શબ્દ વાપર્યો છે. (૧) દ્વૈતાપનિષદ્ અને (ર) શિષ્યાપનિષદ્, વિશેષમાં આ સૂરિજીએ અનૈનાના ઇશાવાસ્યાપનિષદ્ ઉપર ગુજરાતીમાં વિવેચન કર્યું છે. એનુ નામ “ ઈશાવાસ્યાપનિષદ્ ભાવા વિવેચન ” રખાયું છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધહું સના ઉપદેશપવલી—આ વાચક શિષ્ય ઈન્દ્રસે વિ. સ. ૧૫૫૫માં “મન્નવ જિ આણું ” ઉપર સંસ્કૃતમાં રચેલી વૃત્તિનું નામ છે. આ વૃત્તિને શ્રાદ્ધકૃત્યદષ્ટાન્તષત્રિંશિકા તરીકે પણ વૃત્તિકારે જાતે મેળખાવી છે. આ વૃત્તિ ૫. હીરાલાલ હંસરાજે ઇ. સ. ૧૯૧૩માં કંપાવી છે.
૧. આ પુસ્તક “ અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડળ” તરફથી વિ.સ. ૨૯૭૩માં પ્રસિદ્ધ કરાયુ છે. એમાં શ્રાવકાને ઉપયોગી ખાખતા સંસ્કૃતમાં સૂત્રોરૂપે રજૂ કરાઇ છે અને સાથે સાથે ગુજરાતીમાં વિવેચન છે.
૨. આ પુસ્તક પણ ઉપયુક્ત મંડળ તરફથી પ્રકાશિત કરાયું છે,
૩. આ પુસ્તકમાં વૈદિક હિન્દુઓના ઈશાવાસ્યાપનિષદને સ્થાન આપી એનું જૈન દૃષ્ટિએ ગુજરાતીમાં સ્પષ્ટીકરણ કરાયું છે. આ પુસ્તક પણ ઉપયુક્ત મંડળે ઈ. સ. ૧૯૨૮માં છપાવ્યુ` છે. અહીં ઇશાવાસ્યાપ નિષદના અશેને ૧૮ મંત્ર તરીકે કટકે કટકે રજી
કરાયા છે.
એટલા માટેજ આપણે કા પણ બદલાની આશા રાખ્યા વગર પાપકાર કરતા રહી કૃતજ્ઞતાની વૃત્તિ કેળવવી ચાલુ રાખવી જોઇએ. દરેક જણ આવી કૃતજ્ઞતા અને પરાપકાર બુદ્ધિ વધુી વધુ કેળવતા રહી પેાતાના આત્માને સમૃદ્ધ કરવુ એવી સદ્ધિ બધામાં જાગૃત થાય એજ સહિા સાથે અમા વિરમિએ છીએ.
( ૮ )*
For Private And Personal Use Only
