________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક્ષા સંબંધી સાહિત્ય : સન્મા
પ્રો. હીરાલાલ ૨, કાપડિયા એમ, એ
જૈન દર્શનના જે કેટલાક મુખ્ય સિદ્ધાન્ત છે બ્રહ્મચર્યની નવ વાડની પણ રચના કરી છે. તેમને એક તે કર્મસિદ્ધાન્ત’ છે. એમાં કપાયેનું એમણે વિ. સં. ૧૭૮૯માં સૂર્યપશાને રાસ રચ્ચે નિરૂપણુ અગ્રભાગ ભજવે છે. આ કક્ષાએ સંસારી છે. એમણે જે કેટલાક વિષયને અંગે સજઝાય રચી જીવોની ખાનાખરાબી–પાયમાલી કરનારા કદા શત્રુઓ છે તેમાં ચારે કષાયની પણ સજઝાય છે એમાં છે. એને જેમ રાગ અને દેપ એમ બે વર્ગમાં રચના સમયનો નિર્દેશ નથી પણ એ વિક્રમની વિભક્ત કરાય છે તેમ એના ક્રોધ, માન, માયા અઢારમી સદીની કૃતિઓ છે, એને હું હવે સંક્ષિપ્ત અને લેભ એમ ચાર પ્રકારો પણ ગણાવાય છે. પરિચય આપું છું: પાંત્રીસેક વર્ષ ઉપર મેં કમ મીમાંસા નામનું
(૧) ક્રોધની સઝાય-આનો પ્રારંભ “કડવાં પુસ્તક રચવા વિચાર કર્યો હતો અને ત્રણેક વ ળ છે ક્રોધનથી કરાવે છે. એમાં છ કડી છે. ઉપર એ કાર્ય હાથ ધર્યું હતું. એનાં ઉપધાતના
એમાં ચંડકૌશિકનું-મુનિનું અવસાન થતાં એ નાગ એક અંશરૂપે “કર્મસિદ્ધાન્ત સંબંધી સાહિત્યને અન્ય
- a બન્યાનું ઉદાહરણ અપાયું છે. વિષય લગભગ તૈયાર થતાં એને ય સ્વરૂપ આપી (૨) માનની સઝાય—આ પાંચ કડીની મેં “કર્મસિદ્ધાન્ત સંબંધી સાહિત્ય' નામનું સજઝાય છે. એમાં જેમ ઉપર્યુક્ત સઝાયમાં ધથી પુસ્તક તૈયાર કર્યું છે અને એ અત્યારે છપાય છે. થતી અવગતિ વર્ણવાઈ છે તેમ અહીં માનથી– આ કર્મીમાંસાનું કાર્ય કરતાં કરતાં કયા વિષે મેં અભિમાનથી થતી દુર્દશા આલેખાઈ છે. અહીં પ્રસંગોપાત્ત લખ્યું છે પરંતુ એથી આ વિષયને પૂરે રાવણ અને દુર્યોધનના આ સંબંધમાં દ્રષ્ટાન્તો ન્યાય આપી શકાય તેમ ન લાગવાથી મેં કષાય અપાયાં છે. આ સંજઝાયની શરૂઆત ૧૨ જીવ ! મીમાંસા નામનું સ્વતંત્ર પુસ્તકનું કાર્ય પણ સાથે માને ન કીજીએ "થી કરાઈ છે. સાથે શરૂ કર્યું છે, અને મારી રીત પ્રમાણે એના (૩) ગર્વની સઝાય-ગર્વ ન કરશો ગાત્રનો ઉપધાતના અંશે આલેખવા માંડ્યા છે. એમાંને થી શ કરાયેલી આ સજઝાય ઘણી મોટી છે. એમાં એક અંશ તે “કપાય સંબંધી સાહિત્ય” છે. આ વીસ કડી છે. આમાં કૃષ્ણનો કેટલાક વૃતાન્ત અંશને પરિપૂર્ણ બનાવવાના કોઈ વિશિષ્ટ-મહત્ત્વ અપાવે છે. અંતિમ કડીમાં “વીસમી ઢાલ” એ પૂર્ણ કૃતિને પરિચય આપ રહી જતો હોય તો ઉલ્લેખ છે તેથી શું સમજવું એ જાણવું બાકી તજજ્ઞો દ્વારા એ જાણવા મળે એ ઈરાદે આ લેખ રહે છે. દ્વારા પ્રસ્તુત વિષયને હું શ્રીગણેશ માંડું છું, અને
(૪) માયાની સઝાય- આ છ કડીની હવે પછી કષાયમીમાંસા માટે મેં નિર્ધારેલી
સજઝાયને પ્રારંભ “સમકિતનું બીજ જાણીએ છથી જના રજૂ કરીશ.
૧ આથી તો કહ્યું છે કે, શિવરત્નના શિષ્ય ઉદયરને ગુજરાતીમાં નાની
“ કાયમુરિત: ૦િ મુવિ ” મટી જાતજાતની કૃતિઓ રચી છે. દા. ત. એમણે
૨ જુઓ જૈન ગૂર્જર કવિઓ (ભા. ૨, ૫ ૩૮૬વિ. સં. ૧૭૪ભાં જંબુસ્વામીને રાસ રચ્યો છે.
૪૧૪ તેમ જ ભા. ૨, ખંડ ૨, પૃ. ૧૯૪૯-૧૩૬૫). ઉદય એમણે સ્થૂલભદ્રના રાસ-નવ સે રચી એમાં રત્નની કૃતિઓની નોંધ મેં D CG C M Vol. XIX, શૃંગારરસ ખૂબ જ પીરસ્યો છે. સામે પક્ષે એમણે Sec. 2, pp. 1, ph, 48-49)માં કરી છે.
( ૨૧ )
For Private And Personal Use Only
