________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
( ૮ )
ચાર ભાવનાએ રસાયનરૂપ છે. આમ એમણે આ ન્યાર ભાવનાને ધ્યાન માટે ઉપયાગી કહી છે.
દુર્ગુણાના નાશ કરવા માટે અને સદ્ગુણા મેળવવા તેમ જ કેળવવા માટેનુ ઘણુ ઉપયેગી સાધન તે મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાનુ સેવન છે. આ ભાવનાઆને અગે કોઈ સ્વતંત્ર જૈન ગ્રંથ સંસ્કૃત કે પ્રાકૃતમાં રચાયા હોય એમ જાણવામાં નથી. બાકી આવા કેટલાક જૈન ગ્રંથામાં આ બાબત આવત્તે અંશે વિચારાયેલી નજરે પડે છે, આવા ગ્રંથા નીચે મુજબ છે:
(૧) તત્ત્વાર્થ સૂત્ર—આ વિદ્યાવારિધિ ઉભા સ્વાતિએ સુત્રરૂપે સંસ્કૃતમાં રચેલી મનનીય કૃતિ છે. એના ‘અ. છનું છઠ્ઠું સુત્ર અત્ર પ્રસ્તુત છે. આ તન્સુ॰ ઉપર સંસ્કૃતમાં શ્વેતાંબરાએ તેમ જ દિગઅરાએ ટીકાઓ રચી છે. ગુજરાતીમાં યોાવિયે
ટ રચ્યો છે. ગુજરાતી, હિન્દી, અંગ્રેજી અને
જનમાં અનુવાદો થયેલા છે. ગુજરાતી વગેરેમાં સ્પષ્ટીકરણા પણ મેાજાયાં છે. કન્નડ(કાનડી)માં ટીકા પણ
રચાઈ છે. આમ પુળ સાહિત્ય રચાયુ છે. (૨) પેાડાક-પ્રકરણ-આ-સમભાવભાજી,હરિભદ્રસૂરિએ રચ્યું છે. આના ઉપર યાભદ્રસુરિતુ વિવરણ, ન્યાયાચાર્યની વ્યાખ્યા અને એક અજ્ઞાતતુક ટીકા છે. ઉપાધ્યાય ધમ સાગરે એક વૃત્તિ રચ્યાનુ કહેવાય છે. પહેલા આ ડાકાના અધિકારાનો ગુજરાતીમાં અનુવાદ થયેલા છે. આ પેાડરાકપ્રકરણના ચતુર્થ પાડશકનુ નિમ્નલિખિત પદ્ય અત્ર અભિપ્રેત છે.
"परहितचिन्ता मैत्री परदुःखविनाशिनी तथा રણવ | परसुखतुष्टिर्मुदिता परदोषोपेक्षणमुपेक्षा ||१५|| "
આ મૈત્રી વગેરેનું એકેક લક્ષણ પૂરૂં પાડે છે. ૧ આની નોંધ મેં તજ્જુના સિદ્ધસેનગણિકૃત ટીકા
સહિતના પ્રથમ વિભાગની મારી સંસ્કૃત પ્રસ્તાવના (પૃ. ૧૬-૧૮)માં લીધી છે. જિનરત્નકાશ (વિ. ૧, પૃ. ૧૫૪-૧૫૭)માં પણ નોંધ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ અધાર્ડ
(૩) ધર્મબિન્દુ—આ સમભાવભાવી હરિભદ્રસુરિએ રચ્યું છે. એના ઉપર મુનિ ચદ્રસુરિએ વૃત્તિ રચી છે. આના તૃતીય અધ્યાયના (રુ. ૯૩)માં મૈત્રી વગેરે એમ કહ્યું છે. આ સૂત્ર નીચે મુજબ છેઃ-~~
“જ્ઞાતિપુ મૈયાતિ ચોળ: 'ક (૪) ઉપમિતિ ભવપ્રપ`ચા કથા-
આ અદ્રિતીય રૂપકાત્મક કથા સિદ્ધષિએ વિ. સ. ૯૬૨માં રચી છે. આના થાડાક અંશના જમનીમાં અને સમગ્રના ગુજરાતીમાં ભાવાનુવાદ થયેલ છે. વળી આના સક્ષેપ પે ત્રણેક કૃતિ રચાઇ છે. એના પીઠબ’ધરૂપ પ્રથમ પ્રસ્તાવ (પત્ર ૭૩ આ) માં નિમ્નલિખિત ઉલ્લેખ છે—
" तदङ्गीकृत्य जीवन सत्त्वगुणाधिकलिश्चમાનધિનેચેવુ મૈત્રીનોટ-જાહસ-માધ્યાનિ
समाचरणीयानि भवन्ति "
(૫-૬) સુભાષિત રત્ન સન્દાહ-આ દિગંબર અમિતગતિ બીજાએ વિ. સ. ૧૦૫૦માં રચેલા ગ્રંથ છે. એની જીવસ મેાધન-૫ ચવિંશતિકાના લે. ૨૧માં તેમજ એમણે રચેલ સાયિક-પાઠના યાને પરમાત્માત્રિંશિકાના આદ્યપદ્યમાં ચાર ભાવનાના ઉલ્લેખ છે.
(૭) ભવભાવણા—ઉવએસમાલા યાને પુખ્માલા રચનારા ‘મલધારી' હેમચન્દ્રસુરિએ આ કૃતિ રચી છે. એમાં પ્રસ્તુત ચાર ભાવના વિષે ઉલ્લેખ છે કે નહિ તેની તપાંસ કરવી બાકી રહે છે.
(૮) જ્ઞાનાણું વ—આ દિ. આચાય શુભચન્દ્રે ૨૦૦૭ પદ્યમાં રચેલે ગ્રંથ છે. એને યાગપ્રદીપ તેમજ ચેાગા વ પણ કહે છે. એમાંથી આશાધરે અવતરણ આપ્યાં છે. આ જ્ઞાનાવ ઉપર ત્રણ ટીકા છે. એના ૨૭માં પ્રકરણમાં ધર્મ ધ્યાનના નિરૂપણ પ્રસ ંગે ક્ષેા. ૪-૧૪માં પ્રસ્તુત ચાર ભાવનાનું નિરૂપણ છે.
૧. અહીં ‘સદ્ ’થી સમ્યગ્દર્શન સમજવાનુ છે. આમ હાઈ મૈત્રી વગેરે ચાર ભાવના ભાવવાના અધિકારી ચતુય ગુણસ્થાનકે તા આરૂઢ થયેલા જ હાવા તેઇએ.
For Private And Personal Use Only
