________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
અંક ]
ભાવના ચતુષ્ય યાને પરિકમ કિવા બ્રહ્મવિહાર ” સંબંધી સાહિત્ય (૮૭)
(૯) યોગશાસ્ત્ર-આ ‘કલિકાલસર્વજ્ઞ’ હેમચન્દ્રસુરતની રચના છે. એના ચતુર્થાં પ્રકાશના લા. ૧૧૭ -૧૨ મંત્રી વગેરે ચાર ભાવનાને લગતા છે. આ યોગશાસ્ત્ર ઉપર સ્વાપન્ન વ્યાખ્યા છે. એના ઉપર
છે. પ્રસ્તુત કૃતિ ઉપર ગંભીરવિજયૂજીની સ`સ્કૃતમાં ટીકા છે, અને મેાતીચંદ ગિ. કાપડિયાએ ગુજરાતીમાં કરેલું સર્વિવેચન ભાવતર છે. સ્વ મનસુખભાઇ કીરતચંદ્ર મહેતાએ પણ ગુજરાતીમાં અનુવાદ અને
અમરપ્રભસૂરિએ વૃત્તિ, કાઇ કે અવસૂરિ, ઇન્દ્રસૌભાગ્ય-વિવેચન લખ્યાં છે, એ મૂળ કૃતિ સહિત શ્રીમદ્ રાજ્ગદ્ર જ્ઞાન ચચારક દ્રષ્ટ ” તરથી વીર સ ંવત ૨૪૮૫માં પ્રસિદ્ધ કરાયેલ છે.
ગણિએ વાતિક, સામસુન્દરસુરિએ તથા મેરુસુન્દરગણિએ એકેક બાલાવમાધ તેમ જ કાઈ કે ટીકાટિપ્પણ રચેલાં છે. મૂળના ગુજરાતી અનુવાદ કરાયા છે અને એ છપાવાયા છે. (૧૦) વીતરાગ સ્તાઃ- આ કલિ’હેમ ચન્દ્રસુરિએ રચ્યું છે,×××એના તૃતીયા પ્રકાશનું નીચે મુજતુ પંદરમું પદ્ય અત્ર અભિપ્રેત છેઃ — "मैत्रीपात्रा मुदितामोद गालिने । कृपक्षप्रतीक्षा तुभ्यं योगात्मने नमः ||१५ ।। " આ વીતરાગરતે ત્ર ઉપર પાંચેક ટીકા અને ત્રણ અવર છે. વળી આના ગુજરાતીમાં અનુવાદે થયેલા છે.
(૧૧) અધ્યાત્મકલ્પનું મ—આ મુનિસુન્દરસૂરિની કૃતિ છે. એના ઉપર એ ટીકા, એક ટિપ્પણું અને એક ખાલાવો।ધ છે. આંના વિવેચનપૂર્વક ગુજરાતીમાં અનુવાદ કરાયેલા છે. એના આદ્ય અધિકારના લે. ૮-૧૬માં મૈત્રી વગેરે ચાર ભાવનાનું નિરૂપણ છે. ૧૨મા શ્લાક પાડશ–પ્રકરણમાંથી અને લે. ૧૩– ૧૬ ચેાગશાસ્ત્રમાંથી અહીં અપાયાં છે, જો કે એ અન્ય કઈંક હાવાનું ગ્રંથકારે કહ્યું નથી. ‘ખતર’ ગચ્છના રંગવિલાસે વિ. સ. ૧૭૭૭માં અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમતે અંગે ચોપાઇ રચી છે. એમાં આ ભાવનાને અંગે ગુજરાતીમાં પદ્યો છે.
(૧૨) શાન્તસુધારસ—આ વૈયાકરણ 'વિનયવિજયણુએ વિ. સ. ૧૭૨૩માં પદ્યમાં રચ્યો છે. એમાં અનિત્યાદિ બાર ભાવનાના નિરૂપણ બાદ મૈત્રી વગેરે ચાર ભાવનાનું વર્ણન કરાયુ છે. એમાં મૈત્રી, પ્રમેાદ, કારુણ્ય, અને માધ્યસ્થને અંગે અનુક્રમે ૧૬, ૧૫, ૧૫ અને ૧૩ પદ્યો છે. એકંદરે ૫ પડ્યો
૧. આદ્ય પદ્યમાં મૈત્રી વગેરે ચાર ભાવનાને ‘પરાભાવના' કહી છે. મેા. ગિ. કાપડિયાએ પેાતાના વિવેચન (પૃ. ૧૬૬)માં એને ‘યેાગભાવના' અને ‘અનુસ’ધાનભાવના તરીકે નિર્દેશ કર્યો છે,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૩) દ્વાત્રિંઙાત્રિંશિકા—આ ન્યાયાચા યશોવિજયગણિએ રચી છે અને એને અર્થ દીપિકા નામની સ્વાપત્તવૃત્તિ વડૅ વિભૂષિત કરી છે. એની ચેાગ-દ્વાત્રિંશિકા નામની ૨૬મી દ્વાત્રિંશિકાના લે. માં “ મૈથ્યાદિ ને ઉલેખ છે, જ્યારે ચે ગભેન્દ્વાત્રિંશિકા નામની ૧૮મી દ્વાત્રિંસિકામાં યુગના પાંચ અંગ પૈકી ‘અધ્યાત્મ’ને અંગેના નિરૂપણ પ્રસ ંગે લા. ૨૭માં ચાર ભાવના અને એ પ્રત્યેકના ચચાર પ્રકારો વિષે માહિતી અપાઈ છે......૩, લા. ૩-૬ની સ્વાયત્ત વૃત્તિમાં કાઈ કૃતિમાંથી એકેક અવતરણ અપાયુ છે. એને લક્ષ્યમાં રાખી ક્ષેા. ૩૬ રચાયા છે. આ અવતરણા નીચે મુજબ છેઃ—
"उपकारिस्वजनेतर सामान्यगता चतुर्विधा મૈત્રીતિ;મોઢાસુરસંવેતચુતા નૈવ તિ; सुखमात्रे सानुबन्धयुते परे च मुदिता तु; करुणानुबन्धनिर्वेदतत्त्वमारा ह्युपेक्षेति "
(૧૪) ભાવનાશતક-આ સ્થાનકવાસીર રત્નચન્દ્રની રચના છે. એમણે આ પુસ્તકમાં પરિશિષ્ટ તરીકે મૈત્રી વગેરે ચાર ભાવનાને અંગે સંસ્કૃતમાં આઠ આઠ પદો રચ્યાં છે. આમાં પદ્યાથ અને વિવેચન ગુજરાતીમાં છૅ.
(૧૫) ચાર સજ્ઝાય—આગમેદ્દારક આનંદસાગરસૂરિર્જીએ "મૈત્રી વગેરે ચાર ભાવનાઓ પૈકી
૨. પ્રત્યેક ભાવનાને અંગે આઠ આ પદ્યનુ જ્ઞેયાષ્ટા છે. એ ૮૪=કર પધો અહીં ગણી લેવાયા છે.
૩. એ પુસ્તક વબાવન ચાલે ઇ. સ. ૧૯૧૭માં પ્રકાશિત કર્યું છે.
For Private And Personal Use Only
