________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. G 50 આગમોની અદીર્ઘ રૂપરેખા ( લેખાંક : 1) આલેખક : પ્રા. નર્મદાશંકર શાસ્ત્રી, એમ.એ., સાહિત્યચાર્ય, ભાવનગર. સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યફચારિત્રની 4 મૂળગ્રન્થ-આવશ્યક, ઉત્તરાધ્યયન, દશવૈકાસમુદિત આરાધના કરવા 35 બોક્ષમાગને યથાર્થ લિક અને એનિયુકિત, સ્વરૂપે જણાવનારા પિસ્તાલીસ આગમ છે. આ 2 સ્વતંત્રપ્રન્ય—નન્દીસૂત્ર તથા અનુયોગદાર. આગમોને ભવ્ય જીવોને વિસ્તારથી સમજાવવા માટે એટલી બાબત અવસ્ય ધ્યાનમાં રાખવી જરૂરી પણ અનેક પ્રાકૃતગ્રન્થની રચના થયેલ છે, પરંતુ છે કે એક પણ પદાર્થને પૂરેપૂરે સંગીન બંધ આ લધુકાય નિબંધમાં 45 આગમોની ટુંકમાં ટુંકી વિવક્ષિત પદાર્થથી અલગ એવા તમામ પદાર્થોનું હકિકત રજુ કરવાને નમ્ર પ્રયાસ કર્યો છે, જેના સ્વરૂપ ધ્યાનમાં લીધા સિવાય ન જ થઈ શકે માટે શ્રી આચારાંગ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે---- દ્વારા તે તે આગમાં કેટલા પ્રકરણો અને કયા કયા વિષે આવે છે તેનું વાચકને જ્ઞાન થાય તે જ जे एगं जाणड, से सव्वं जाणइ / મુખ્ય હેતુ છે. વર્તમાન સમયમાં જે આગમો ઉપ जे सव्वं जाणइ से एग जाणइ / / લબ્ધ થાય છે તે પ્રભુ મહાવીરસ્વામીના ઉપદિષ્ટ છે. આ પ્રમાણે અન્યત્ર પણ કહે છે કેતેઓએ જે કહ્યું તેને ગણધરોએ ગ્રંથરૂપે ગુહ્યું. “एगो भावः सर्वथा येन द्रष्ट: सर्वे અર્થાગમ તિર્થંકરને હોય છે અને શબ્દ શરીરની भावा: सर्वथा तेन द्रष्टाः" મા રચના ગણધરો કહે છે. આને દ્વાદશાંગી કહેવાય છે. આથી જ દરેક સૂત્રનું યથાર્થ રહસ્ય સમજવા આ બાર અંગમાં છેલું –બારમું અંગ દ્રષ્ટિવાદ છે માટે શ્રી ગીતાર્થ મહાપુરૂની સહાય લેવી જરૂરી છે, કારણ કે કયા સૂત્રને કયા સૂત્રની સાથે સંબંધ જે હાલમાં સર્વથા અનુપલબ્ધ છે અર્થાત વિચ્છેદ * છે? આ નિર્યુકિતના રહસ્યને તથા તેને અનુક્રમે ગયું છે. આ પ્રમાણે બાર ઉપાંગ, દસ પ્રકીર્ણ ગ્રન્થ, સ્પષ્ટ રીતે સમજાવનારા ભાખ, ચણિ અને ટીકાને છ છેદ સૂત્ર ચાર મૂળચૈન્ય અને સ્વતંત્ર સુત્ર એમ રહસ્યને તેઓ જ જાણી શકે છે. સ્વતંત્ર અભ્યાસ કુલ પિસ્તાલીસ આગમો થાય છે જેના સંસ્કૃતમાં કરવાથી તે જરૂર વિપરીત બંધ થાય છે અને તેમ નામ આ પ્રમાણે છે. થાય તે ભવભ્રમણ વધે છે. માટે જ શ્રી વ્યવહાર 12 અંગ-આચારાંગ, સૂત્રકૃતાંગ, સ્થાનાંગ, સુત્ર તથા પાક્ષિક સૂત્ર ટીકાદિમાં સાધુઓને અધ્યયન , સમવાયાંગ, ભગવતીસૂત્ર, જ્ઞાતાધર્મ કથા, ઉપાસક કરાવવા માટે ખાસ જરૂરી દીક્ષા પર્યાયને સમય દશાંગ, અંતકૃતદશાંગ, અનુત્તરો પપાતિક સૂત્ર, પ્રશ્ન- જણાવ્યું છે તે યોગ્ય જ છે તેથી તે તે સમયમાં વ્યાકરણ, વિપાકસૂત્ર અને દ્રષ્ટિવાદ. સૂત્રાર્થરૂપી બીજ વાવવા માટે અમારૂપી ક્ષેત્રને 12 ઉપાંગ -5 પાતિક, રાજપ્રક્રીય, વાભિ- નિર્મલ બનાવનારી તથા મનરૂપ ભટને વશ કરાવગમ, પ્રજ્ઞાપના, સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ, જખ્ખદીપપ્રજ્ઞપ્તિ. નિરયા- નારી અને અધ્યાત્મ ભાવનાને ટકાવનારી તેમજ વલિકા, કપાવતસિકા, પુપિકા, પુપચુલિકા અને સંયમની આરાધનામાં અપૂર્વ મદદગાર એવી પવિત્ર વૃદિશા. પગાહનની ક્રિયા કરાવીને ધીર એવા શ્રી આચાર્યાદિ 10 પ્રકીર્ણ ગ્રન્થ-ચતુઃ શરણું, આતુરપ્રત્યાખ્યાન, મહાપુરૂષ તે તે સૂત્રની વાચના આપે છે, ભક્તિ પરિજ્ઞા, સસ્તારક તંદુલ, મણિવિદ્યા, ચારિક 1 આચારાંગસૂત્ર—આ અંગમાં મુનિઓના "મહાપ્રત્યાખ્યાન, ભરણું સમાધિ, ગુરષ્ટાચાર અને આચારનું વર્ણન વધારે પ્રમાણમાં કરવામાં આવ્યું દેવેન્દ્રસ્તવ. છે, બાર અંગોમાં આ સૂત્ર પહેલું કર્યું છે અને તે 6 છેદ સુત્ર–નિશીથ, કહ૫, વ્યવહાર, મહા- ચોગ્ય જ છે કારણ કે મોક્ષમાર્ગની આરાધનામાં નિશીથ અને દશાશ્રુતસ્કંધ. ( અનુસંધાન ટાટલ પેજ 2 ), 'પ્રકાશક : દીપચંદ જીવણલાલ શાહ, શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગેર મુદ્રક : ગીરધરલાલ ફુલચંદ શાહ, સાધના મુદ્રષ્ટ્રાલય-ભાવનગર For Private And Personal Use Only
