________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
SKEIKEIKEIKEIKKIKEKEIKEIBEL
૩ નટચરણ અને નૃત્ય)ગતિ ĀKIKEKEKEKEKEKEIKEIKEIG
( લે છે. હીરાલાલ ૨. કાપડિયા એમ. એ. ) ( જે અગ્રગણ્ય તારાઓ વડે જૈન વામૈયરૂપ ગમન સદા ઝળહળે છે તેમ “કલિકાલસવા’ હેમચંદ્રસૂરિ મહત્વનું સ્થાન ભોગવે છે. આ વેતાંબર આચાર્યો સાંપ્રદાયિક તેમજ સાર્વજનીન સાહિત્યનું સર્જન કર્યું છે. આ ઉભય પ્રકારના સાહિત્યનું પરિશીલન કરવા પ્રતિષ્ઠિત અજૈન વિદ્વાન લલચાયા છે. ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્રને અંગ્રેજી ટિપ્પણપકને અનુવાદ છે. હેલેન જોનસને તૈયાર કર્યો છે અને એના ચાર ભાગ પૈકી બે ભાગ ગાયકવાડ પર્યાય ગ્રન્થમાલામાં પ્રસિદ્ધ થયા છે. સિદ્ધહેમચન્દ્રના આઠમા અધ્યાયનું અને એની રોપજ્ઞ વૃત્તિનું જર્મન ભાષાંતર સહિત સંપાદન જર્મન વિઝન છે. મિશેલે ઈ. સ. ૧૮૭૦-૮૦ માં કર્યું છે. આ અધ્યાયની પણ વૃત્તિગત “ અપભ્રંશ મુnકે ”ને અંગ્રેજી અનુવાદ છે. પી. એલ. વૈધે કર્યો છે.
જેમ વ્યાકરણ સાર્વજનીન સાહિત્યનું અંગ છે તેમ છંદ પણ છે. એને અંગે આ સૂરિવર્ષે દાનુશાસન મ્યું છે ! આનું પજ્ઞ વૃત્તિ સહિત સંપાદન સ્વ. આગમોદ્વારક શ્રી આનન્દસાગર સૂરિજીએ ઈ. સ. ૧૯૧૨માં કર્યું હતું. ત્યાર પછી એનું સંસ્કરણુ આજ દિન સુધી કોઈ જૈન વ્યકિતએ કે સભા પ્રકાશિત કર્યું નથી. એના ચોથા અપાયન ઉત્તરાર્ધ તેમજ એના પછીના ત્રણ અધ્યાય અને સ્વપજ્ઞ વૃત્તિ પ્રો. વેલણકર દ્વારા સંપાદિત થયેલ છે. આ અજૈન વિદ્વાને હાલમાં ભાગ્ય સહિત રત્નમંજવાનું સંપાદન કર્યું છે. એમણે અંગ્રેજીમાં ટિપણે અને પ્રસ્તાવના લખી આ સંપાદનની મહત્તામાં વૃદ્ધિ કરી છે. આ પ્રસિદ્ધ કરવાનું સ્તુત્ય પગલું કાશીની ભારતીય જ્ઞાનપીઠે ભર્યું છે. ટિપશો તેમજ પ્રરતાવના વાંચતાં મને આ લેખ લખવાનું મન થયું, કેમ કે એમાં એ ઉલ્લેખ છે કે-“નટચરણ” અને “ નૃત્યગીતિ '' એ બે ઈદે વિષે પિંગલે કે કેદારે નિર્દેશ કર્યો નથી. હેમચંદ્ર અને રત્નમંજાષાના કર્તાને મતે આ સંસ્કૃત છદો છે. એ દક્ષિણ ભારતના લાગતા નથી. કંઇ નહિં તે એ કન્ના છ નથી, કેમકે જયકીર્તિએ કન્નડ છ દેશમાં એને ઉલેખ કર્યો નથી. ૪ બો. વેલણકરના મતે આ બે છ દેના નામ હેમચન્દ્રસૂરિ અને રત્નમંજૂષાના કર્તા-કઈ જેન આચાર્ય સિવાય અન્યને ખબર હાય એમ જણાતું નથી.'
એમણે બીજી વિશિષ્ટતા એ નોંધી છે કે-આ બંને ઇનાં લક્ષણ બંને કૃતિમાં સર્વથા મળતા આવે છે,
૧ આની આવશ્યકતા છે, કેમકે કેટલાક પાઠ વિચારણીય જણાય છે.
૨ જુએ પ્રસ્તાવના (પૃ. ૧). ૩ જુઓ ટિપણે (પૃ. ૫૨ ), ૪-૫ એજન (પૃ. ૫ર ). ૬ જુએ ટિપણે (પૃ. ૫-૨)
For Private And Personal Use Only
