________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[
ન્ય
અવતરણે-અહીં એ વાત નોંધીશ કે શીલાંસૂરિએ આચાર (સુય. ૧, અ: ઉ. ૫)ની નિજુત્તિની ટીકામાં-એની ૧૫૫ મી ગાથાની ટીકા( પત્ર ૬૧ આ )માં કુલનું પરિમાણ દર્શાવતાં ચાર ગાથાઓ અવતરણુરૂપે આપી છે. આ ગાથાઓ તેમજ એનાં પાઠાંતરોને લક્ષ્યમાં લેતાં એનું જીવસમાસની ગા. ૧-૪૪ સાથે વિશેષત: સામ્ય જોવાય છે. જો આ અવતરણુરૂપ ગાથાઓ આચારની આ ટીકા કરતાં અધિક પ્રાચીન એવી કોઈ બીજી કૃતિમાં ન જ મળતી હોય તો એ ઉપરથી આ ગાથાઓનું મૂળ જીવસમાસ છે એવું અનુમાન દોરવાનું હું સાહસ કરું છું, બાકી પવયણસારુદ્ધારમાં આ ૯૭૮ થી ૯૯૧ ક્રમાંકવાળી ગાથા સાથે મોટે ભાગે મળે છે. વિશેષમાં આની વિ. સં. ૧૨૪૮ માં રચાયેલી ટીકામાં બે સ્થળે જીવસમાસને ઉલેખ છે.
વિસંવાદ– સૈદ્ધાંતિક અને કર્મમથકાર વચ્ચે કેટલીક બાબતમાં મતભેદ છે * એ જાણીતી વાત છે. જીવસમાસમાં નિશાયેલી કેટલીક બાબતે પણ હેમચન્દસરિતા
કથન મુજબ આગમ વગેરે સાથે મળતી આવતી નથી. આવી વિલક્ષણ બાબતોના માથાંક સંસ્કૃત ઉપોદઘાતમાં આ પ્રમાણે અપાયા છે: ૩૦, ૩૬, ૬૫, ૬૯, ૭૩, ૭૮, ૮૦, ૮૨, ૧૧૫, ૧૫૩, ૧૫૭, ૧૫૮, ૧૭૫, ૧૮૪, ૧૯૪, ૧૯૭ ને ૧૯૯. : આમ જયાં જ્યાં સૈદ્ધાંતિકોનાં મંતવ્ય સાથે વિરોધ જણાય છે ત્યાં ત્યાં તે તે બાબત પર આગમોના અખંડ અભ્યાસીઓએ-વિશેષજ્ઞોએ સપ્રમાણ પ્રકાશ પાડવો ઘટે. કંઈ નહિ તો એ વિસંવાદી બાબતોની સવિસ્તર સૂચી રજ થવી ઘટે.
- વલભી વાચના-જીવસમાસમાં જે અનેક બાબતમાં ભિન્ન પ્રરૂપણું જોવાય છે એ ઉપરથી એ “માઘુરી” વાચનાને નહિ પણ વિલભી' વાચનાને અનુસરતી કૃતિ હેવાનું માનવા હું પ્રેરાઉં છું
પ્રણયનકાલ–ઉપર્યુક્ત વિલક્ષણતાઓને લઈને હુ જીવસમાસને વીર નિર્વાણથી મોડામાં મોડી હજાર વર્ષની કૃતિ ગણવા પણ લલચાઉં છું. આગમ દ્ધારકે એને પૂર્વ ધરની
૪ આ ટીકાના અવતરણરૂપ કેટલાંક પઘો કાઈ કોઈ પઈશણગમાં જોવાય છે શું એનાં મૂળ આ પઇરણગ છે? જો એમ જ હોય તે વિ. સં. ૧૦૦૮ કે ૧૦૮૦ ની આસપાસના સમયમાં ઉપલબ્ધ ઈશણગ રચાયાની વાત (જુઓ HOI P. 52) તેમજ શીલાંકરિને સમય નિર્ણય વિચારણીય થાય તેનું કેમ?
૫ જીવસમાસની સટીક મુદ્રિત આવૃત્તિના મુખપૃષ્ટ ઉપર “વર્ણમયgramનિસુ ” એ ઉલ્લેખ છે, પણ એનું કારણ સંસ્કૃત ઉપધાતમાં જણાવાયું નથી. કોઈ આધુનિક વિદ્વાને જીવસમાસ વલભી પરંપરાને અનુસરે છે એવું પ્રતિપાદન સપ્રમાણુ કર્યું છે ખરું? કોઈ પ્રાચીન કૃતિમાં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે ? આમ બે પ્રશ્નો આને અંગે હું નેધું છું અને વિશેષજ્ઞોને એનો ઉત્તર આપવા વિનવું છું. વિશેષમાં એ પ્રશ્ન પણ પૂછું છું કે– વલભી' વાચના પ્રમાણેની અન્ય કૃતિ તે જેઈસકરંડગ જ છે કે એ ઉપરાંત બીજી પણ કઈ છે અને એમ હોય તે તે કઈ ?
For Private And Personal Use Only
