________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
6
તર્ક નુ ચૂર્ણને જળની શુદ્ધિ
পপপপপপপ পপপপপপপপপপ (લે. પ્રે. હીરાલાલ સિકદાસ કાપડિયા એમ. એ. )
જૈન મુનિવરા એમના વૈદ્યકીય અને જ્યાતિષના જ્ઞાન માટે જાણીતા છે. આ બંને વિષય ઉપર કેટલીક સ્વતંત્ર કૃતિઓ એમને હાથે રચાયેલી મળે છે. . આ ઉપરાંત પ્રસંગવશાત્ ધાર્મિક ગ્રન્થામાં પણ એની છાંટ જોવાય છે, અને તે સ્વાભાવિક છે, કેમકે જૈત સાહિત્ય એ કેવળ તત્ત્વજ્ઞાન કે ધર્મનું જ નિરૂપણ પૂરું પાડતું નથી, પશુ કેટલીયે યાત્રહારિક-લૌકિક—દુન્યવી બાબતે પણ રજૂ કરે છે. આવી પરિસ્થિતિમાં ‘કૃતક ’ જેવી એક વનસ્પતિને અને એના ગુણુના નિર્દેશ જૈન કૃતિઓમાં મળે એમાં નવાઈ નથી.
‘ કતક’ એ સ ંસ્કૃત ભાષાના શબ્દ છે. “ સાર્થ ગુજરાતી જોડણીકાશ''માં એ નોંધાયા છે એટલે એને ગુજરાતી ભાષામાં સ્થાન મળ્યું છે. એમ જોઈ શકાય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ કાશમાં ‘કતક 'ના અર્થ એક જાતનું ઝાડ ' એમ અપાયા છે. સાથે સાથે આ ઝાડના ફળનું પણ આ જ નામ છે અને એને ‘નિર્માંળી ' પણ કહે છે એ એના અહીં અપાયેલા બીજા અર્થે ઉપરથી જાણી શકાય છે. આ ક્રેશમાં ‘ નિર્માળી ’ શબ્દ અપાયા છૅ અને એને અ ‘ એક વનસ્પતિ, જેનાં બી મેલું પાણી સ્વચ્છ કરવામાં વપરાય છે' એમ અપાયા છે.
* કલિકાલસર્વજ્ઞ ’ હેમચન્દ્રસૂરિએ રચેલ સકલાહથી જૈન જગત્ સુપરિચિત છે. એના નીચે મુજબના પદ્યમાં ‘તક ’· શબ્દ વપરાયા છે અને સાથેસાથે ‘ ક્ષેાદ ” શબ્દથી એના ચૂણુના પણ ઉલ્લેખ કરાયા છેઃ—
" विमलस्वामिनो वाचः कतकक्षोदसोदराः । जयन्ति त्रिजगतो जलनैर्मल्य हेतवः ॥ १५ ॥ "
આ સલાહ્વ્ સ્તોત્ર ઉપર કનકકુશલગણિએ વિ. સ. ૧૬૧૪ માં સંસ્કૃતમાં ત્તિ રચી છે અને એ વૃત્તિ મૂળ સહિત “ જૈન આત્માનંદ સના ' તરફથી ઇ. સ. ૧૯૪૨ માં પ્રસિદ્ધ થઇ છે. એમાંથી નીચે પ્રમાણેની પક્તિ હું અહીં ઉદ્યુત કરુ' છું.
*
'यथा कतकफलचूर्णेन सकलुषमपि सलिलं निर्मलीभवति तथा भगवद्वाण्या सकलुषाण्यपि त्रिजगचेतांसि निर्मली भवन्ति ॥ "
આ અર્થ એ છે કે જેમ તકનાં ફળના ચૂર્યું વડૅ મેલુ' પાણી ચે ચેકખુ થાય છે તેમ ભગવાનની વાણીવડે જગનાં કલુષિત મતા પણ નિર્માળ બને છે. આમ અહીં કેતકનાં ફળના ચૂર્ણવર્ડ જળની શુદ્ધિ થાય છે એ હકીકત સ્પષ્ટપણે દર્શાવાઇ છે.
‘ કતક ’ તે પાય ભાષામાં ‘ કયગ ' કહે છે. જેની એક હાથપાથી શક સંવત્ પ૩૧માં લખાયેલી જેસલમેરમાં છે એ વિસેસાવસયભાસના કર્તા જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણુ છે. આ * ભાસ ' ઉપર મલધારીય હેમચન્દ્રસૂરિએ સંસ્કૃતમાં વૃત્તિ રચી છે.
>> ૨૪ )નું
For Private And Personal Use Only
