________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૧ લે.]
* કતક 'નું ચૂર્ણ ને જળની શુદ્ધિ
૨૫
ભાસ' ની ગા. ૫૭૬ ની કૃતિમાં એમણે જે નીચે મુજબનું અવતરણ પત્ર ૨૮૯ માં આપ્યું છે તેમાં “ કય ' શબ્દ વપરાય છે:
"जुगवं पि समुप्पन सम्मत्तं अहिगमं विसोहेइ। ,
जह कयगमंजणाइजलवुट्रीओ चिसोहिंति ॥" મુદ્રિત આવૃત્તિમાં આ ૫૧ આમ છપાયું છે અને એની છાયા નીચે પ્રમાણે અપાઈ છે:
“युगपदमपि समुत्पन्न सम्यकत्वमधिगम विशोधयति। ।
यथा कनकमञ्जनादिजलवृष्टयो विशोधयन्ति ॥" આ સંબંધમાં હું વિશેષ ઉહાપોહ કરું તે પૂર્વે એ વાત નપું છું કે પાઈયસ૬. મહુણવ(પૃ. ૨૮૪)માં કયગ( સં. કતક)ના બે અર્થ અપાયા છે. (૧) વૃક્ષ-વિશેષ, નિર્મલી; (૨) કતક-લ, નિમેલી ફલ, પાથ પસારી. વિશેષમાં અહીં અવતરણ તરીકે નીચે મુજબ પંક્તિ અપાઈ છે:-“1 ચમંari Tલુકો વિËિતિ”
આ ઉપરથી એ વાત જણાય છેઃ (૧) કતકના ફળને હિન્દીમાં ‘પાય પસારી ” પણ કહે છે. (૨) મુદ્રિત આવૃત્તિમાં અવતરણ અશુદ્ધ છપાયું છે, જે કે અહીં પણ મંગાર્ડ છપાયું છે તે મનr૬ અથવા મંગારું એમ જોઇએ. છાયા પણ અશુદ્ધ છે. ‘કતક’ને બદલે ‘ કનક’ છપાયું છે તે તે મુદ્રણ-દેષને આભારી હશે, પણ એ પંક્તિ જે રીતે રજૂ થઈ છે તે અર્થનો અનભાતા સૂચવે છે. વસ્તુતઃ ઉપર્યુક્ત અવતરણું એ આવસ્મયનજિાતિની ૧૧૫૪ મી ગાથા છે, હરિભદ્રસૂરિકૃત વૃત્તિ સહિત છપાયેલી નિજજુત્તિની આવૃત્તિમાં આ માથાનો પૂર્વાર્ધ તે ઉપર મુજબ જ છે, પણ ઉત્તરા નીચે પ્રમાણે છે અને એ અર્થ દષ્ટિએ સંગત છે:-“ Tદ દાયજામં બળા નદીધો પિત્તોતિ” ' અહીં છપાયેલ છે તે મૂળે tહશે. આ ઉત્તરાધની છાયા નીચે મુજબ રજૂ કરું છું –
“કથા વાઘવદાસને ઢgી વિરોધશતઃ”
અહીં જાયામંરમાર્ક શું )માં મકાર અલાક્ષણિક છે. આ વાત હરિભદ્રસૂરિએ * અનુસ્વાર અલાક્ષાગુક છે' એ રીતે નિર્દે લ છે. વિશેષમાં એમણે કહ્યું છે કે-“વો વૃક્ષતજોરું = ” આનો અર્થ . છે કે ' કચક' એ ઝાડ છે અને “ કાચક” એનું ફળ છે. ' કnક ' ને બદલે “ કક'ને ઉલ્લેખ છે. એથી પ્રશ્ન એ ઉદ્દભવે છે કે શું આ બંને એક જ ઝાડનાં નામ છે કે પછી આ બંને ભિન્ન ભિન્ન ઝેડ છે અને એ પ્રત્યેકનાં ફા જાનું શોધન કરે છે ? “ કાચક' નો અર્થ ' કાચકે ” થતો હોય - એમ લાગે છે અને કેટલાક ના કહેવા મુજબ એ જળને નિર્મળ બનાવે છે.
સા. ગુ જોડણી કોરામાં કાચકે એટલે ‘કાચકીનું ફળ' એ અર્થ અપાયો છે. સાથે સાથે એના “ કાચ” અને “કાકચું ' એમ બે પર્યાય અપાયા છે. એવી રીતે કાચકી' નામની વનસ્પતિને પર્યાય તરીકે “ કાકચી ને અહીં ઉલ્લેખ છે.
લક્ષ્મણ રામચન્દ્ર વેદ્ય સંસ્કૃત-અંગ્રેજી કેશમાં ' કત’ અને ‘કતક’ એમ બે શબ્દ - નોંધ્યા છે. બનેને અર્થ “ The clearing-not-plant; (the nut of this - tree clears turbid water).” સૂચવ્યો છે. વિશેષમાં એમણે નીચે મુજબ બે અવ. તરણો આપ્યા છે,
For Private And Personal Use Only
