________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
'- -
3ી કવિતાની દેશીઓમાં આવેલી વિકૃતિ ! |
( લેખક–બાલચંદ હીરાચંદ—માલેગામ ) કાવ્ય રચવાને હેત કાવ્યશાસનકારે ગમે તે આપેલું હોય, પણ મુખ્યત્વે કરી કવિને પિતાના વિચારો જનતામાં પ્રગટ કરી અમુક પ્રકારની ભાવના ઉદ્દીપિત કરવાની હોય છે. તે ભાવના સાથે સંગત થએલ રસને પણ આવિર્ભાવ જાગૃત કરવાના હોય છે. ત્યારે જે ભાવના પ્રગટ કરવાની હોય તેને પોષક એની પાદરચના કરવા માટે અને તેને અનુકૂળ ૨સ પ્રગટ કરવા માટે તેવી જ પ્રકારની ભાવનાને પ્રવાહ જે દેશી, ચાલ, ઢાળ, વૃત્ત કે તેવા જુદા જુદા પ્રકારની વાહનેનો ઉપગ કર ઉચિત હોય તેવી જ ચાલ ઉપગમાં લેવી એ ઈષ્ટ છે. વિસં ગત રાગમાં જે પોતાની કવિતા રચવામાં આવે છે તો તેથી રસહાનિ થાય છે એટલું જ નહીં પણ સુંદર વિચારોને પણ વિકૃત રૂપ ધારણ કરવું પડે છે. અને છેવટ વિના પ્રવાઃ દારયામાસ વાનમ્ એવો ઘાટ બને છે. કોઈ પણુ કવિને પોતાના કાવ્યની આવી વિટંબના થાય એ પસંદ પડે એમ નથી. - રાગમાં જે સ્વર-યોજનાનો અનુક્રમ જોડવામાં આવેલા હોય છે, તેને ખરા હેતુ નહીં સમજવાને લીધે ઘણી વખત વિદ્વાન કહેવાતા કવિઓ પણ મોટું ગોથું ખાઈ જાય છે. સ્વરના આરોહ અવરોહથી વાતાવરણમાં અમુક જાતના કપ (Vibrations ) ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે અને તે તે શબ્દોની શક્તિદ્વારા પિતાની ભાવના કવિઓ પ્રગટ કરે છે. એટલે દેશમાં એક મહાન શક્તિ હોય છે તેને ઉપગ કવિઓ કરે છે. આપણે કઈ વખત જે ભાષાનું આપણને જરા પણું જ્ઞાન ન હોય, શબ્દથી કેઈપણ જાતને બાધ ન થતો હોય ત્યારે તે પરકીય ભાષામાં ગવાતું ગીત પણ સાંભળી સંવેદનાનો અનુભવ થાય છે. કરુણ ગીત હોય તો પણ અંગ ઉપર કરુણ રસની છાયા તેવી રોગથી જ પેદા થાય છે. તેવી જ રીતે શૃંગાર, વીર કે બીભત્સ રસનો આવિર્ભાવ કેવળ સ્વરના આરોહ અવહુથી ઉત્પન્ન થાય છે. એ ઉપરથી સાબિત થાય છે કે–સ્વરમાં શક્તિ છે અને ગમે તે વિચારેને સ્વરે પિતાની શક્તિથી ફેરવી શકે છે. લગ્નમાં ગવાતા ગીતાને જે પરજીમાં રાગમાં ગોઠવવામાં આવે કે વીરરસને ‘હરિણી છંદમાં બેસાડી દેવામાં આવે તો કેવું પરિણામ આવે તેને વિચાર કરી જોવા જેવું છે. શૃંગારરા નિર્માણ કરી હોય ત્યારે વીરરસાનુકુળ દેશી કે છંદને ઉપયોગ કરી કાવ્યનિર્માણ કરો એટલે કે ઘાટ બને છે તેને અનુભવ તરત જ થઈ જશે. મતલબ કેકવિઓએ પિતાના કાવ્ય માટે જેવી રીતે વિષયની ચૂંટણી કરવાની હાય છે તેવી રીતે દેશી, ચાલ કે છંદની પણ ચૂંટણી કરવાની હોય છે અને સાથે સાથે શબ્દરચનાના વિચાર કરવાનો હોય છે. એમાંથી એકાદ અંગને જે ખૂલમાં દરુપયોગ થઈ જાય છે તો તે કાવ્ય નિરસ અને પરિણામે હાસ્યાસ્પદ બને છે.
For Private And Personal Use Only
