Jain Dharm Prakash 1944 Pustak 060 Ank 11

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533713/1

Page #1

LEL
JUEUENC
!|=|
EIEID
R | LE
= 20
eveneren
TUEU
תלהבת
પુસ્તક ૬૦ મુ
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રી.
જૈન ધર્મ પ્રકાશ
વીર સંવત ૨૪૭૦
ત
ふくか
सि
ज्ञान परम विधान શ્રી નનવને પ્રસાર
૫ફ ૧૧ મે
વિક્રમ સવત્ ૨૦૦૦
ભાદ્રપદ
પ્રગટકો
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
REE
כתב

Page #2

પુસ્તક ૬૦ મુ અંક ૧૧ મે.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકારા
બહારગામ માટે બાર અંક ને લેટના પેાસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૧-૧૨-૦
ભાદ્રપદ
अनुक्रमणिका
૧. શ્રી ચંદ્રપ્રભજિન સ્તવંત ૨.ક-પ્રાબલ્ય ૩. દોહા
૪. પ્રભુ મહાવીરનાં પુત્રાને ૫. ક્ષમાપના હૈ। તેા સચ્ચી
૬. જડ-પુદ્ગલની સન્ઝાય ૭. શ્રી પ્રશ્નસિ’ધુ ૧૦ : ૮. વીવિલાસ : ૧૯ ૯. પ્રશ્નોત્તર ૧૦. હુ કાણુ ?
...
૧૧. મનુષ્ય કોઇપણ પ્રકારના ગવ ન કરવા.. ૧૨. હવે શું ધાર્યું છે ? ૧૩. બાર ક્ષમાશ્રમણા : ૨ ... ૧૪. કવિતાની દેશીઓમાં આવેલી ૧૫. વ્યવહાર કૌશલ્ય : ૧૫-૧૬ ૧૬. મૂખ મનને ઉપદેશ ૧૭. જીવના ૫૮૪ ભેદ
( પ્રાકાર-જમનાદાસ માહનલાલ
( મુનિ શ્રી રુચકવિજયજી ) ૩૨૧ (હરિલાલ કીકાભાઇ મહેતા ) ૩૨૨
૩૨૨
( અમરચંદ માવજી શાહ ) ૩૨૩ ( રાજમલ ભંડારી) ૩૨૩ ( * - શ્રી. વિયાયસૂરિ ) ૩૨૪ આ. શ્રી વિજયપદ્મસૂરિ ) ૩૫ ( મૌક્તિક) ૩૩૦ ખેલાણી–કીએલ ) ૩૩૫ ( કુંવરજી ) ૩૩૯ ( કુવરજી ) ૩૪૦ : ( કુવરજી ) ૩૪૦ હીરાલાલ સિકદાસ કાપડિયા એમ. એ.) ૩૪૧ વિકૃતિ ! ( ખાલચંદ હીરાચંદ શાહે ) ૩૪૬ ( મૌક્તિક) ૩૪૯
( મુનિ શ્રી વિદ્યાનંદવિજયજી ) ૩૫૧ ( કુંવરજી ) ૩૫૨
{
વીર ’સ'. ૨૪૭૦ વિક્રમ સ. ૨૦૦૦
---
શ્રી અજિતપ્રભસૂરિવિચિત
શ્રી શાંતિનાથચરિત્ર (પદ્યમâ )
ઊંચા લેઝરપેપર ઉપર પ્રતાકારે આ ચરિત્ર ઘણું જ રસિક અને વ્યાખ્યાનમાં વાંચવા યાગ્ય છે. શ્રી શાંતિનાથજીના પૂર્વ ભવા અને અંતર્ગત આવતી પ્રાસ'ગિક કથાઓ બોધક. તે રાચક છે. એકત્રીશ ફ્રેમની આ પ્રતની કિંમત રૂા. પાત્રળુ, પાસ્ટેજ જુદું.

Page #3

જ
निगानचारित्राणि मोल
त्राणि मोक्षमार्ग:
ક
પુસ્તકે ૬૦ X 3
ભાદ્રપદ
( વિ.સં. ર૦૦૦
- "
| વીર સં. ર૪૭૦ અંક ૧૧ મે રે
શ્રી ચંદ્રપ્રભજિન સ્તવનમ્
—— – (તારક વારક મેહનો સ્વામિ! તું જયો–એ દેશી.) ગુણ અનંતનું ભાન છે જિનું આઠમા, સ્પર્ધાઓ નહિ કોઈ આવે વિશ્વમાં;
જ્ઞાનાદિક અનંત અનંત ગુણે ભર્યા, સહજ સ્વરૂપે લીન ન ગોચર કિમ ઠર્યો. ૧ * આતમ અનુભવ જ્ઞાને ગેચર છે તમે, ચક્ષુગોચર નહિ કિમ કરી ભજીએ અમે? * સ્થિરતાએ કિમ કરીએ દેખ્યા વિણ રૂપ, રૂપ નિહાળી ઉદ્ધસે મને તનું વિકસે. ૨ “
રૂપાતીત પ્રભુ તુજ દર્શન જે મળે, આનંદ આનંદ હોય આતમ ઉજજવળ બને; E ધ્યાન ધરુ તુજ ગુણસ્મરણ સ્તુતિ કરું, નિજપદ લીન બને છમ આતમ તિમ કરુ. ૩
આથવ-બંધ, બે જોર કરે છે સાહિબા, સંવર-નિર્જરા કિમ ટકે? એ આપદા; . એક સુનજર કરે જિન ચંદ્રપ્રભ તમે, આપ દર્શન નાથ ! કૃપાસિંધુ તમે. ૪ - સ્વામિ! સેવકભાવે બન્યો છમ મુજ રહે, તિમ યાચું અરિહંત પ્રભુ તુજ આગળે; જીવનપ્રાણ આધાર વિનંતિ જે સુણે, રુચક સદા નિજનાથ કૃપાદ્રષ્ટિ લહે. ૫ |
મુનિ શ્રી સૂચકવિજયજી * ૩૨૧ )

Page #4

કર્મ–પ્રાબલ્ય
કર્મ -પ્રથિત આ લાકે, વિધિના લખ્યા લેખ ફળશે; કેડિટ ઉપાય કરા તાયે, પણ ટાળ્યા નાહે ટળશે. ૧ સાચ બૂડ ને ન્યાય નીતિના, વિવેક વિસરશે; ભલા ભલા ભાવિના ફરે, કર્યો અને ફરશે. ૨ ધર્મ પાપમાં, પાપ પુન્યમાં, અવળુ અટકળશે; કર્મ તણી આ ગહન ગતિમાં, ચતુર પણુ ચળશે. ૩ ભાવિ ભાવના ભાગેા, ભવમાં ટળે ન કે કાળે; બ્રહ્મા સુર શેષાદિ સર્વે, પડ્યાં કર્મ-જાળે. ૪ તર્કવાદ કે શાસ્ત્રથી, જપ તપ તીરથ ઝઘડે; કળાય નહિ એ કર્મ ગતિ, હુ વાસ કયે વગડે. પ્ ભણ્યા ગણ્યા આ ભૂલવણીમાં, ગોધાં બહુ ખાયે; અનુભવી પ્રભુના ભક્ત વિના, એ ભેદ ન સમયે, ૬ અવનીમાં કોઇ અનુલાવી, સંતા પૂછ્યવંત પામે; જીવ જેડતાં એના સંગે, સંશય સહુ વાગે. છ ભાવ પ્રમાણે ભક્તતણેા, અંતરપટ ઊઘડશે; અગમ નિગમ આતમ, પરમાતમતણી સમજ પડશે. ૮ જે જેવું તે તેને સોંપી, વિરક્ત વિચરીએ; મમતા મૂકી આત્મ સ્વરૂપે, અક્ષરમાં ઠરીએ. હું પ્રભુ હૃદયમાં, હૃદય પ્રભુમાં, એકમેક કરીએ; દાસ હરિ શ્રદ્ધાના નાવે, ભવ દરીએ તરીએ. ૧૦ હરિલાલ કીકાભાઈ મહેતા—પાલીતાણા
दोहा
उत्तम नर नहीं बोलते, बिन अवसर बहु वार । अल्पमात्र भापण करे, अवसर योग्य विचार || आत्मशक्ति अद्भुत कही, सभी शास्त्र में जान | अनुभव विन प्रगटे नहीं, अन्तर तास पिछान ॥ नारी निरखे मन हरे, स्पर्श किये वल जात | हरे वीर्य को भोग से, तज नारी संगात || त्यागी जन तो कमल सम, रहते जग भद्रानंद न विषय का, उनको लागे
( ૩૨૨)
निर्लेप | चेप ||

Page #5

لفترتلند
متناك فيديو
છેપ્રભુ મહાવીરના પુત્રોને 60
0
( રાગ : કવ્વાલી ) પ્રભુ મહાવીરનાં પુત્રો, અરે ! ગભેદે વીંખાયા! પ્રભુનાં પ્રેમનાં સૂત્રો, અરે ! રાગ રંગાયા. ૧ નહિં છે ભેદ તોમાં, કેવળ છે માન્યતા ભેદો; . મતાગ્રહમાં થઈ મગ્નલ, અરે ! કાં સંપને છેદો ? ૨ પ્રભુની પ્રેમ–સરિતાને, સુકાવો કાં દુરાગ્રહથી ? વધારી વીરડા એમાં, વિતંડાવાદ કલેશોથી. ૩ પ્રભુની અપૂર્વ વાણીએ, મળ્યું જે જ્ઞાન તત્ત્વનું થશે ઉદ્ધાર આત્માન, થશે કલ્યાણ જીવનું. ૪ મતભેદે વધારીને, નહિં કુસંપ-બી વાવો; ઘટે છે બળ જેનેનું, સમજીને પ્રેમમાં આવો. ૫ અહંભાવ હણાશે તો, સફળ સન્મિત્રતા વધશે; પ્રભુનાં પ્રેમ શાસનમાં, બધા ભેદે પછી મટશે. ૬ અહા ! કેવું શ્રી જિનદર્શન, જગતમાં ના મળે જે, નકામી નાની વાતોને, કરો પ્રચાર ના ખાટે. ૭ પ્રભુનાં તત્ત્વની સુવાસ, પ્રસાર સકળ જીવમાં; અમરની એ જ આકાંક્ષા, મળે સૌ વીર ઝંડામાં. ૮
અમરચંદ માવજી શાહ
क्षमापना हो तो सच्ची हो।
( વ્યા ) खमाओ और खमो सञ्चे, भूलाकर चैर भावों को । यही अईननीति है, इसीपर गौर कर लेना ॥१॥ अनादि काल से आतम, भटकता वैर भावों से । यही कर्मों का बन्धन है, इसी को ही मीटा देना ॥२॥ किया मुझ साथ में उसने, रहुं खामोश कैसे में।
चुकाउंगा मेरा बदला, अरे यदला बदल देना ॥ ३ ॥ करे उपकार पर उपकार, तो ताज्जुब नहीं इसमें । बिना उपकार के करते, वही ताज्जुब समझ लेना ॥४॥

Page #6

( ૩૨૪ ):
करे अपराध अगर कोई, तो, कारण जानना उसका | बिना कारण नहीं तुम भी, कहीं अपराध कर लेना ।। ५ ।। बिना कारण के कोई कार्य, होता है नहीं जगमें ।
हुवा कारण पैदा क्यों ?, विवेकी वन परख लेना ॥ ૬ ॥ कीसी पर प्रेम जनता है, कीसी पर द्वेष होता क्यों ? ।
|| ૮ ||
परम्परा है यही भव की, यही कारण समझ लेना ॥ ७ ॥ मीला है वीरका शासन, बनो फिर वीर ही जैसे । क्षमा को घार कर दिलमें, क्षमासे सर्व सह लेना नहीं ऐसा कुटुम्ब देखा, जहां नहीं क्लेश होता हो । मगर कुछ दीर्घदर्शी वन, क्षमा का पाठ पढ़ लेना ॥ ९ ॥ क्षमा है वीर का भूषण, नहीं कायर क्षमा करते । विवेकी सुज्ञ वन कर के, सभी जन को क्षमा लेना ॥ १० ॥ संवत्सरी पर्व का महातम, कहाता श्रेष्ठ ही इससे । विनयवंत राज तुम हो कर, क्षमा लेना क्षमा देना ॥ ११ ॥ રાનમહ મદારી-આર ( માઢવા )
જડ–પુદ્ગલની સજ્ઝાય
( આવી રૂડી ભમતી મે' પહેલાં ન જાણી–એ દેશી )
આવી જૂડી બાજી જગની પહેલાં ન જાણી.
પહેલાં ન જાણી રે પ્રભુ! પહેલાં ન નણી, કાયાની માયામાં મે` તે વલાવ્યું પાણી. આવી. ૧ નશ્વર વસ્તુ નિર્’તર જાણી દુનિયા દેશરાણી, પલટગુભાવતા પલટા થાતાં ચદ્દા ખેલાણી. આવી. ૨ સત્યાસત્યનું શોધનક રવા બુદ્ધિ કરમાણી, જડ ચેતનને એલખવામાં થયેા પામર પ્રાણી. આવી. ૩ વવભાવે રમણુતામાં મતિ ગષ્ઠ મૂઝાણી, દાવિભાવમાં રાચી રહેતા જિંદગી ધોવાણી. આવી. ૪ જડના પૂશ્કરી જંગમાં જેવાતાં રહ્યા મેાજો ગણી,પુન્યની થેલી વટાવી ખાતાં ધરો અંતે અતિહાણી. આ સંજોગા અંતે વિયેાગ થવાનાં મમતા ન મૂકાણી, સર્વ સંબ ધા ાડી સીધાવું જે આંખ મીંચાણી. આ ૬ હું ને મારામાં મસ્ત બનીને થઇ બેઠા ફુલાણી, પાપવિપાકો આવી પડતાં કેણુ રાન્ત રાણી. આ છ જ્ઞાની જનાએ જ્ઞાનથી જાણી પેાકારી વાણી, ક્ષક્ષણ પુદ્દગલભાવ પલટવા જડની એ એ ધાણી. આ૮ જાથી જન્મ મરણના જોરે જિંદગી જડાણી, જડની જડતાં ઉખેડી તેનીપ વાણી વખાણી, આ૦ ૯ જિનઆગમની સાચી વાણી આજે મે ઉર આણી, વિવેકદીપક જાગૃત થાતાં તત્ત્વોને પછાણી, આ૦૧૦ કર્મ ની કાડી કાણી કરાણી પીવાણી જિનવાણી, ફાકી ફિકરની ડુ કે ફેંકી શ્રદ્ધા ઉલટ આણી. આ૦૧૧ નીતિધર્મની ટેક રખાણી થઇશુ' પચ્ચખાણી, વિજયોદય જય ઘટાનાદે કરશું અધહાણી. આ ૧૨ આ. શ્રી વિજયસૂરિ--અમદાવાદ 1. ધારાવત, ર. પદા, ૩. મેહમાચા, ૪. નિરસાની, ૫. વળી, ૬. પાપની હાનિ
૬

Page #7

શ્રી પ્રશ્નસિધ્ 3) વેલ્થ (૧૦)> રચયિતાઃ—આ. શ્રી વિજયપદ્મસુરિ
( અનુસધાન પૃષ્ટ ૨૯૭ )
૧૪૯ પ્રશ્ન.-ધર્મ માં ધર્મીના ઉપચાર કરાય, આ ખાખતમાં દષ્ટાંત શુ^ ? ઉત્તર-નિલ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, વીર્ય, ઉપયેગ વગેરે આત્માનાં ધર્મો પણ કહેવાય, ને તે જ ગુણા પણ કહેવાય. “ ઉપયેગ રૂપ આત્મા છે, જ્ઞાનાદિ રૂપ આત્મા છે. ' આ વાકયા ધર્મમાં ધીના ઉપચાર કરીને ખેલાયા છે, તેથી ઔપચારિક દૃષ્ટિએ તે વ્યાજખી ગણાય. એ જ રીતે ગુણમાં ગુણી( આત્મા )ને ઉપચાર કરીને ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે બેલી શકાય.
૧૫૦ પ્રશ્ન—ધર્મીમાં ધર્મના ઉપચાર કરાય, આ બાબતમાં દષ્ટાંત શુ' ? ઉત્તર—જ્ઞાનાદિ ધર્યું કે ગુણ્ણા આત્માના હોવાથી આત્મા ધી કે ગુણી કહેવાય. આવા ધર્મીમાં કે ગુણીમાં ધર્મના કે ગુણના ઉપચાર કરીને ધર્મારૂપ ( ગુણીરૂપ ) ધર્મને કે ગુણને માનવા, તે ધર્મોમાં કે ગુણીમાં ધમ ના કે ગુણના ઉપચાર કર્યો કહેવાય. જેમ “ આમા જ્ઞા-િવઃ આત્મા જ્ઞાનાદિરૂપ છે.” અહીં ધર્મીને ધર્મારૂપ માન્યા છે, તે ઔપચારિક દષ્ટિએ વ્યાજબી ગણાય. આ રીતે ગુણીમાં ગુણને ઉપચાર કરવાનું દૃષ્ટાંત પણ સમજી લેવુ.
૧૫૧. પ્રશ્ન—કારણમાં કાર્ય ના ઉપચાર કરાય, અહીં દૃષ્ટાંત શુ ?
ઉત્તર—સમ્યક્ત્વ એ શ્રદ્ધાનુ કારણ છે, છતાં સમ્યક્ત્વ રૂપ કારણમાં શ્રદ્ધારૂપ કાર્ય ના ઉપચાર કરી સમ્યક્ત્વને શ્રદ્ધા પણ કહી શકાય. એ પ્રમાણે જેમાંથી ઘટ બનવાના છે તે માટીમાંથી ભવિષ્યમાં ઘટ થશે, આ અપેક્ષાએ દ્રવ્ય ઘટ કહેવાય, તેમાં ભાવ ઘટના ઉપચાર કરીને માટીને પણ ઘટ કહી શકાય, વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પાદિ ગુણાની અપેક્ષાએ માટી અને ઘટ બને સરખા હેાવાથી માટીમાં ઘટના ઉપચાર થઇ શકે. જલ લાવવા વગેરે કાર્ય જેનાથી થઇ શકે તે ક ખુીત્રાદિ આકારવાળા પદાર્થ ભાવ ઘટ કહેવાય. ખરી રીતે જ્ઞાન એ આત્મિક ગુણ છે અને તેનું કારણ આગમાંદે શાસ્ત્રો છે, છતાં કારણ( શાસ્ત્ર )માં કાર્ય ( શાસ્ત્રીય જ્ઞાન )ને ઉપચાર કરીને શાસ્ત્રો પણ જ્ઞાન એટલે દ્રવ્યજ્ઞાન અથવા દ્રષ્યશ્રુત કહી શકાય. એમ ગામેાચિયાનું પાણી પગના રાગ છે, ને ધૃત( ઘી ) એ આયુષ્ય છે. આ દાંતા પણ સમજવા. કહ્યું છે કે “ નવો પાìન: કાચુä વૃર્તામાર્િ ૧૫૨. પ્રશ્ન—કાર્ય માં કારણના ઉપચાર કરાય, એમાં હૃષ્ટાંત શુ? ઉત્તર—પટ(વસ્ત્ર )નું કારણ તંતુએ ( સૂતરના તાંતણા) છે એમ ભેદનયની ૐ અપેક્ષાએ કહી શકાય, પણ અભેદનયની અપેક્ષાએ બને એક પણ છે. તેથી યાગ્ય પ્રસંગે કાર્ય ( ૫૮ )માં કારણ( તંતુએ )ના ઉપચાર કરીને ત ંતુમય પટ હોવાથી પટ
53
> ૩૨૫ )હ્યું

Page #8

૩૨૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ પણ તંતુ કહેવાય એટલે આ કાર્યકારણની ઔપચારિક દષ્ટિએ પટને તંતુરૂપે વ્યવહાર કરી શકાય. એમ ભવિશ્રુત ને દ્રવ્યશ્રુતમાં તથા ભાવસાધુ ને દ્રવ્યસાધુમાં, ભીવરાજા, દ્રવ્યરાજ, ભાવતીર્થકર, દ્રવ્યતીર્થકર વગેરેમાં પણ સમજી લેવું.
૧૫૩. પ્રશ્ન-આધારમાં આધેયને ઉપચાર કરવામાં દષ્ટાંત શું ?
ઉત્તર–રસ્તા ઉપર ચાલ્યા જતો માણસ દૂરથી પર્વતની ઉપર રહેલું ઘાસ બળતું જોઈને કહે છે કે-જુઓ પર્વત બળે છે. અહીં આધારમાં ( પર્વતમાં) આધેય(ઘાસ)ને ઉપચાર કરીને કહેવાય કે પર્વત બળે છે, ઘટ ઝરે છે વગેરે. એ જ રીતે આધેયમાં આધારનો ઉપચાર કરવાનું પણ સમજી લેવું.
૧૫૪. પ્રશ્ન-અસદભૂત ઉપચારનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર-ગુરુમહારાજના અભાવ કાળમાં એટલે જયારે પ્રતિકમણાદિ ક્રિયા કરીએ ત્યારે જે ગુરુમહારાજ હયાત ન હોય તે ચંદનકાદિમાં સૂરિમંત્રાદિક ભણીને શ્રી આચાર્ય મહારાજાદિને આરોપ કરીને, તેને ગુરુમહારાજાદિ સ્વરૂપ માનીને તેની આગળ ક્રિયા કરાય છે. અહીં ચંદનકાદિમાં શ્રી આચાર્યાદિને આરોપ કર્યો, તે તેવા પ્રકારનો આરોપ કરવારૂપ ઔપચારિક દષ્ટિએ અસદ્દભૂત ઉપચાર કહેવાય. ચંદનકાદિમાં પરમેષ્ઠીને આકાર ન હોવાથી તે ઉપચાર અસદ્દભૂત કહેવાય.
૧૫૫. પ્રશ્ન-સદ્ભુત ઉપચારનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર–શ્રી પરમાત્માની પ્રતિમામાં શ્રી પરમાત્માનો અથવા શ્રી ગૌતમાદિની મૂર્તિ પ્રતિકૃતિ છબી) આદિમાં મંત્રાદિથી શ્રી ગૌતમાદિ મહાપુરુષોને આરોપ
સદભૂત ઉપચાર કહેવાય. ૧૫૬. પ્રશ્ન-ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વનું સ્વરૂપે શું ?
ઉત્તર–અનંતાનુબંધીની ચેકડી એટલે અનંતાનુબંધી ક્રોધ માન માયા લેભનો ક્ષય કર્યા બાદ ત્રણે પ્રકારના દર્શનમોહનીયન એટલે મિથ્યાત્વ મેહનીય, મિશ્રમેહનીય ને સમ્યકત્વ મેહનીયના ક્ષયથી જે નિર્મળ થદ્ધાગુણ પ્રગટે તે ક્ષાયિક સમ્યક્ત્ર કહેવાય. આ સમ્યકત્વ નિર્દોષ છે ને અનુપમ છે. કહ્યું છે કે-હીને સંસદમદે तिविहम्मि वि भवनियाणभूयम्मि ॥ निप्पञ्चवायमउलं सम्मत्तं खाइयं होइ ॥१॥ ઉપર જણુવ્યિા મુજબ અનંતાનુબંધી ચેકડી વગેરે સાતે પ્રકૃતિને ક્ષય કરવાથી પ્રકટ થયેલ આ ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પોતાના સ્વરૂપની અપેક્ષાએ અપહ્મલિક સમ્યકત્વ કહેવાય, તેમજ ભાવ સમ્યકત્વ કહેવાય. તે પ્રકટ થયા પછી કાયમ રહે છે માટે તે સાદિઅનત કહેવાય છે.
૧૫૭. પ્રશ્ન-કેવા પ્રકારને ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવતે જ ભાવમાં મે જરૂર જાય?
ઉત્તર–ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પામ્યા પહેલાં ને પછી પણ જેણે આગામી ભવનું આયુષ્ય બાંધ્યું ન હોય તે તે ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ તે જ સમયમાં મા જરૂર જાય. જેમ શ્રી ગૌતમસ્વામી આદિ અગિયારે ગણધર ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પામીને

Page #9

અંક ૧૧ મા ]
શ્રી પ્રશ્નસિંધુ
३२७
તે જ ભવમાં મોક્ષે ગયા. તેમણે ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પામ્યા પહેલાં પરભવનું આયુષ્ય ખાંધ્યુ ન હતું, ને ક્ષાયિક પામ્યા પછી પણ પરભવનું આયુષ્ય માંધ્યુ ન હતુ તેથી તેઓ તે જ ભવમાં મેક્ષે ગયા. એ જ પ્રમાણે શ્રી ગાતમસ્વામીજીથી પ્રતિબંધ પામેલ પંદર સો તાપસે પણુ ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ બનીને તે જ લવમાં મોક્ષે ગયા. માક્ષે ગયા પહેલાના સમયમાં ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ જરૂર હાવુ જ જોઇએ. જેઆ વર્તમાન કાળે ક્ષાયેાપામિક સભ્યષ્ટિ હોય, તેએ પણ ફ્રાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ અનીને જ માક્ષે જાય.
૧૫૮. પ્રશ્ન-જ્ઞાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ શ્રીજે ભવે મેાક્ષે જાય કે નહિ ?
ઉત્તર—જેણે પરભવનું આયુષ્ય આંધ્યું છે તે ક્ષાયિક સભ્યષ્ટિ જીવ બીજે ભવ મનુષ્યના કરે, તો જ તે માક્ષેાય, પણ નિયમ એવા છે કે બદ્ધાયુક (જેણે આગામી ભવનું આયુષ્ય બાંધ્યું છે તે ) ક્ષાયિક સભ્યષ્ટિ જીવ ખીજે ભવે જો નરકમાં જાય તે પહેલી ત્રણ નરકમાંની કાઇ પણ નરકમાં જાય, ને દેવગતિમાં જાયતા વૈમાનિક દેવ જ થાય. મનુષ્ય ગતિમાં કે તિર્યંચ ગતિમાં જો જાય, તા અસંખ્યેય વર્ષના આયુષ્યવાળા જ મનુષ્ય કે તિર્યંચ થાય, પણ સભ્યેય વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્ય કે તિર્યં ચ તેા ન જ થાય. જ્યાં સુધી સખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્ય ન થાય ત્યાં સુધી તે ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મેક્ષે જાય જ નહિ. આવે। ભવ ન પામે તેથી તે ખીજે ભવે મેાક્ષે ન જાય.
૧૫૯. પ્રશ્ન કેટલાએક ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવા ત્રીજે ભવે પણ મેથે જાય, તે ત્રણ ભવા ચા ઉંચા ?
ઉત્તર-૧ જે ભયમાં ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ થયા તે મનુષ્યભવ, ૨ ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પામ્યા પહેલાં જે નરફાયુષ્ય ખર્યું હાય. તે નરકના ભવ, અથવા વૈમાનિક દેવાયુષ્ય ખાંધ્યું હાય તા દેવભવ, અહીં એટલું યાદ રાખવું કે દેવાયુષ્યના બંધ ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પામ્યા પછી પણ થઇ શકે, માટે કાઇ જીવ પહેલાં પણુ ખાંધે ને કોઇ જીવ પછી પણ ખાંધે એમ સમજવું. ૩ છેલ્લા મનુષ્યભવ કરી મેક્ષે જાય. આ રીતે ત્રણ ભવ જાણવા.
૧૬૦, પ્રશ્ન—કેટલાએક ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવા ચાર ભવ કરીને માક્ષે જાય, તે ચાર ભવા કયા કયા ?
ઉત્તર-૧ જે ભવમાં ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ બન્યા તે મનુષ્યભવ. ૨ પહેલા ભવમાં અસંખ્યેય વર્ષાયુષ્યવાળા મનુષ્યનું કે તિય ચતું આયુષ્ય મધ્યું છે, તેથી યુગલિયાને બીજો ભવ. ૩ યુગલિયા મરીને દેવગતિ જ પામે તેથી દેવભવ. ૪ છેલ્લે મનુષ્યભવ કરી મેલ્લે ય. આ રીતે ચાર ભવ જાણુવા. આ ખાખતમાં અપવાદ એ છે કે-દુસહસૂરિ તથા કૃષ્ણ મહારાજના દૃષ્ટાંતે કોઇ ક્ષાયિક સમ્ચષ્ટિ જીવ પાંચ ભવા કરીને મેક્ષે જાય.

Page #10

૩૨૮ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ ૧૬૧. પ્રશ્ન-કૃષ્ણ મહારાજ પાંચ લવ કરી માઢ જશે, તે પાંચ ભવ ક્યા કયા ?
ઉત્તર–૧ મનુષ્યભવ=વાસુદેવપણાનો ભાવ કારણ કે ક્ષાયિક સમ્યફત્વ પામ્યા છે. ૨ ત્રીજી નરકને ભવ. ૩ મનુષ્યભવે. ૪ બ્રહ્મદેવલોકન દેવ. ૫ છેલ્લે મનુષ્યભવ એટલે આ ભરતક્ષેત્રમાં ગંગાદ્વાપુરના જિતરા રાતના અમમ નામાના પુત્ર થશે ને તે ભવમાં મોક્ષે જશે. આ રીતે પાંચ ભવ જાણવા. કહ્યું છે કે;-નરવાડ નામवम्मि, देवो होऊण पंचमे कप्पे । तत्तो चुओ समाणो, वारसमो तित्थयरो ॥१॥ વિશેષ બીના શ્રી કર્મપ્રકૃતિની શ્રી યશોવિજયજીકૃત ટીકા, ત્રિશિલાકા ચરિત્ર, વસુદેવહિડી વગેરે ગ્રંથોમાં જણાવી છે.
૧૬૨. પ્રશ્ન–શ્રી દુષ્યસભ( દુખસહ )સૂરિ પાંચ ભવ કરી મોક્ષે જશે, તેમને પાંચ ભવો યા કયા ?
ઉત્તર–૧ મનુષ્યભવ-આ ભવમાં ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પામ્યા. ૨ દેવભવ, ૩ મનુષ્યભવ-પાંચમા આરાને છેડે જન્મ પામી ચગ્ય અવસરે સંયમની સાધના કરતા આચાર્ય પદ પામશે. દુસહસૂરિ નામે ઓળખાશે. ૪ દેવભવસૌધર્મ દેવલોકમાં દેવપણું. ૫ છેલ્લે મનુષ્યભવ પામી મોક્ષે જશે. આ રીતે પાંચ ભવ જાણવા. વિશેષ બીના શ્રી કર્મપ્રકૃતિ ટીકાદિમાંથી જાણવી.
૧૬૩. પ્રશ્ન–શ્રવણસંમુખી કાળનું સ્વરૂપ શું?
ઉત્તર_અાવઠારરાશિમાં ઘણાં કાળ સુધી વિવિધ દ સહન કરી જે જીવ અકામનિર્જરાદિ કારણોની મદદથી વ્યવહારરાશિમાં આવ્યા. અહીં જે જીવ બે પગલપરાવત્ત કાળની અંદર જરૂર મોક્ષે જવાને તેના જીવને જ્યારે વિવેક રહિત સ્વભાવે ધર્મને સાંભળવાની જે કાળે તે ચાહના થાય, તે શ્રવણસંમુખી કાળ કહેવાય.
૧૬૪. પ્રશ્ન-માર્ગસંમુખી કાળનું સ્વરૂપ શું?
ઉત્તર–એક સો તેસઠમાં પ્રનત્તરમાં જે બે પુદગલપરાવર્તની બીના જણાવી છે તેમાંથી ઘટતાં ઘટતાં જ્યારે દેઢ પુદગલપરાવર્ણ કાળ જે જીવને મા જવા માટે બાકી રહે ત્યારે તેના પરિણામધારા નિર્મળ બને. તે સમયે તે ધર્મના રસ્તે દોરનારા માર્ગાનુસારી ગુણ મેળવવાની ચાડના થાય. આ રીતે આ દઢ પગલપરાવર્ત કાળ માર્ગસંમુખી કાળ કહેવાય.
૧પ. પ્રમ-ધર્મથવન કાળનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર–અનુક્રમે અધ્યવસાયની દ્વારા નિર્મળ થતાં થતાં પૂર્વોક્ત દેઢ પુગલપરાવર્ત કાળમાંથી ઘટાડો થતાં ત્યારે મોક્ષે જવાનો કાળ એક પુદગલ પરાવ પ્રમાણુ બાકી રહે ત્યારે અધર્મનો ત્યાગ કરી સત્ય ધર્મને પાળવાની તીવ્ર ઉત્કંઠા થાય, આ કાળનું નામ ધર્મવૈવન કાળ કહેવાય. અનુક્રમે આ ધર્મવૈવન કાળમાં રહેલો જીવ યથાપ્રવૃત્તિકરણથી કર્મોની લાંબી સ્થિતિને ઘટાડે છે.

Page #11

અંક ૧૧ મા ]
શ્રી પ્રશ્નસિંધુ
૩૨૯
૧૬૬. પ્રન—કૃષ્ણ વાસુદેવના જીવ હાલ ત્રોજી નરકે છે, ત્યાં તેનુ આયુષ્ય કેટલું સમજવું ?
ઉત્તર--સાત સાગરોપમનું આયુષ્ય જાણવું. કૃષ્ણવાસુદેવના જીવ તે સાત સાગરોપમનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી મનુષ્ય ભવ પામશે.
૧૬૭. પ્રશ્નન એકસા એકસઠમા પ્રાત્તરમાં કૃષ્ણ વાસુદેવના પાંચ ભવ જણાવ્યા. પણ બીજા ગ્રંથામાં છ ભવા કહ્યા છે તે કઇ અપેક્ષાએ સમજવા ?
ઉત્તર—જે ભવમાં કૃષ્ણ-વાસુદેવ પણામાં છે, તેની પહેલાંના ત્રણ ભવ અને પછીના એ ભવ ગણીને છ બધા શ્રી ચંદ્રગચ્છના વૈર્ણિમા મત્તના કાઢનાર ચંદ્રપ્રભસૂરિના ધર્મ ઘાષસૂરિના શિષ્ય શ્રી સમુદ્રઘાષસૂરિના શિષ્ય શ્રી મુનિરત્નસૂરિએ વિ. સ. ૧૨૫૨ માં પત્તનનગરે કાશાધિપતિ ( ભંડારી ) મંત્રી યોધવલના પુત્ર બાલકિવ મંત્રી જગદેવની પ્રાર્થનાથી બનાવેલા શ્રી અમમસ્વામી ચરિત્રમાં જણાવ્યા છે. અમમવામી એ કૃષ્ણ વાસુદેવના છેલ્લા ભવનું નામ છે.
૧૬૮. પ્રશ્નન—એકસેસ સ્ડસઠમા પ્ર`ત્તરમાં જણાવેલા કૃષ્ણુવાસુદેવના છ ભવા કચા કયા ?
ઉત્તર—શ્રી અમમસ્વામી ચિરત્રમાં કહ્યું છે કે–બલભદ્રના જીવ અને કૃષ્ણ વાસુદેવના જીવ ૧ પહેલા ભવમાં અનુક્રમે ચંદ્ર અને સૂર નામના અને કુલકપુત્ર ( કણબી ) ભાઇ હતા. ૨ ખીજા ભવમાં અનુક્રમે તે એ રાજલલિત અને ગંગદત્ત નામના વણિક પુત્ર હતા. ૩ ત્રીન્દ્ર ભવમાં તે એ અનુક્રમે રત્નાંગદ અને હેમાંગદ નામના દેવ હતા. ૪ ચાથા ભવમાં અનુક્રમે બલભદ્ર નામના બલદેવ અને કૃષ્ણ નામના વાસુદેવ થયા. ૫ પાંચમા ભવમાં તે બે જૂદી જૂદી ગતિમાં જાય છે એટલે બલભદ્રજી પાંચમા બ્રહ્મ દેવલાકમાં મહદ્ધિક દેવ થયા ને કૃષ્ણ વાસુદેવ 'ગદ્યત્તના ભવમાં કરેલા નિયાણાના પ્રતાપે વાસુદેવપણું ભાગવીને ત્રીજી વાલુકાપ્રભામાં સાત સાગરાપ્ત પ્રમાણુ આયુષ્યવાળા નારકી થયા. ૬ છઠ્ઠા ભવે રાજવંશમાં પુત્રપણે જન્મ પામી યાગ્ય ઉંમરે સયમાદિની સાધના કરી આરમાં શ્રી અમમ નામના તીર્થંકર થશે. આ શ્રી અમમસ્વામીજીના તીર્થ માં મલભદ્રજીને જીવ પાંચમા બ્રહ્મ દેવલાકનું આસુષ્ય પૂર્ણ કરી આ ભરતક્ષેત્રમાં માનવ ભવ સંચાદિને પામી મોક્ષે જશે. તે બીના આ ચાર શ્લોક ઉપરથી જણાય છે. A અનુત્તુવૃત્તમ્ || भ्रातरौ प्रथमे जन्मन्यभूतां कुलपुत्रकौ ॥ द्वितीये राजललित-गंगदत्तवणि कुसुतौ ॥ ॥૧॥ સાઊઁચીને સુરો સુયૅ રામ‰ળો ( સમુ )ૌ ॥ પંચમે યાનુંાલમાकनीयानभवत्तयोः ॥ ५२ ॥ संपूर्ण सप्तबर्द्धायुस्तदुद्वृत्तो नृपान्वये ॥ षष्ठे भवि प्यति श्रीमानममो द्वादशो जिनः ॥ ५३ ॥ बालोके सुरो भूत्वा रामस्तीर्थेऽस्य નિયતિ ।। સંક્ષોયં ચરિત્રય, વિસ્તત્ત્વવ વર્યંતે || ૪ || ( ચાલુ )
G
* આ માન્યતાથી કાળના મેળ મળતા નથી.

Page #12

CG [હોGિS Bes) િવીરવિલાસ છે
Kછે ? (૧૯) (૧ એ0િ વળી વાદે તે વૃષભ દેડાવિયા, કરી વાતોને લક લડાવિયા છો.
નેક નજર કરે નાથ જી. આખા દિવસની આપણી કાર્યવાહી વિચારી જઈએ અને તેના પર પારાશીશી મૂકીએ તે જણાશે કે આખા વખતમાં આપણે નાહક અનેક પાપ કરીએ છીએ, તંગધડા વગરનું વર્તન કરીએ છીએ, વિના કારણ તણાઈ મરીએ છીએ અને મુદ્દા વગરની દોડાદેડમાં પડી જઈ આત્મધનને ગુમાવીએ છીએ. જે કે ધન મેળવવા કે કીતિ જાળવવા ખાતર પાપસેવન કરવાનું થાય તે પણ જરૂર અયોગ્ય, અનુચિત અને અઘટિત તે છે જ, પણ એમાં કાંઈક આશય તે જરૂર છે જ, એટલે એમાં ઉદ્દેશ, હતું અને વિચારણાને તથા લાભહાનિની તુલના અથવા દીર્ધકાળ અ૯પકાળના લાભ નુકસાનને, દષ્ટિના પૃથક્કરણું અને આવડત અક્કલ અને તુલનાશક્તિના ઉપગને સવાલ જરૂર રહે, પણ જ્યારે કાંઈ આવકને સવાલ ન હોય, આબરૂને સવાલ ન હોય, સ્વજન કુટુંબના ભરણપોષણને સવાલ ન હોય, ત્યારે માત્ર સ્વચ્છંદીપણે વિના કારણ વગર ઉદ્દેશે પાપસેવન કરવામાં આવે ત્યારે પાપસેવનનું આખું પ્રકરણ વિચારવા લાયક છે એમ જરૂર લાગી આવશે. આ હકીકત માટે તે દરેક પ્રાણી પિતાને આખા દિવસનો કાર્યક્રમ વિચારી જાય અને પોતે કેટલા વગર જરૂરી અને અર્થવગરના પાપે માત્ર બેદરકારીથી અજ્ઞાનપણે કરતો રહ્યો છે તેનો ખ્યાલ આવે. * પાંચ મિત્રો ભેગા થઈએ, સાંજે ફરવા જઈએ, દેરાસરને એટલે કે તળાવ કે નદીને કાંઠે કે બગીચામાં છુંચળું વળીને બેસીએ ત્યારે આપણે શી વાત કરીએ છીએ? કેની વાત કરીએ છીએ ? કેવા શબ્દોમાં વાત કરીએ છીએ? તેમાં જેની વાત કરતાં હોઈએ તેને સુધારવાનો ઉદ્દેશ હોય છે કે તેને ઉતારી પાડવાની ઈચ્છા હોય છે ? આ વાત કદી વિચારી છે ? વિચારી હોય તે તેની પાછળના આશયનું પૃથક્કરણ કર્યું છે ? કોઈ વ્યક્તિની ગેરહાજરીમાં એની વિરુદ્ધ વાત કરવી, એની સામે એકતરફી હુકમનામાં લગાબે જવા અને એને બચાવ કે ખુલાસો કરવાની તક પણ ન આપવી–એની પાછળ કેટલી છ મનોદશા હોય છે તે બહુ વિચારવા યોગ્ય છે. અને છતાં “ સાંભળ્યું કે ” એવા સવાલની પાછળ અનેક પ્રાણીઓને હલકી પાડવાની, બેસાડી દેવાની તુચ્છ મનોદશા હોય છે તે ખાસ વિચાવામાં લેવા વૈગ્ય વાત છે. કેટલીક વાર એમાં તેને પણ હોય છે. જે વ્યક્તિ જેવાં થવાની પિતાની લાયકાત કે આવડત ન હોય, જેની દાન–શક્તિ કે સંભાષણશક્તિ, જાહેર સેવા કે કાર્યરતાને પિતે અનુકરણ કરી શકે તેમ પણ ન હોય, તેને તે તે કાર્યો કરવામાં અમુક આશય હશે, કાંઈ નહિ તે ખ્યાતિ મેળવવાની કે નામ કાઢવાની
૧ લેખ સ્વતંત્ર છે, સંખ્યા ઓ મથાળાની નીચે લખાતા લેખન અંક રાચવે છે. * ૨ ૫. વીવિકૃત બાર વ્રતની પૂજા પૈકી આઠમા વ્રતને અંગે નવમી અક્ષત પૂનાની થી ગાવાનું પૂર્વાર્ધ.

Page #13

અંકે ૧૧ મે ].
વીરવિલાસ
૩૩૧
તેને તમન્ના થઇ આવી હશે. આવા આવા આક્ષેપે મનમાંથી ઉપજાવી કાઢી બીજ પર લાદવા, તેને કદી પૂછવું પણ નહિ કે તે વાત સાચી છે કે નહિ-આ અનર્થદંડ છે, કારણ વગરનું પાપ છે, હેતુ વગરની પ્રવૃત્તિ છે. કોઈના સાચા ગુણની નિંદા કરવાને પણ આપણો અધિકાર નથી, તે પછી પ્રત્યેક કાર્ય પાછળ અમુક વ્યક્તિના શો આશય હશે તેની કલ્પના કરવી અને પછી તે વાતને આગળ લાવવી એમાં સજજનતા નથી, મુદ્દો નથી, ગૃહસ્થાઈ નથી.
અથવા ગામગપાટા મારવા, લડાઇની વાત કરવી, પિતાને છાપા જેટલું પણ જ્ઞાન ન હોય, દેશપરદેશના સંબંધની આછીપાછી માહિતી પણ ન હોય, ઘણી વાર તે રૂમાનિયા શહેર છે, દેશ છે કે નદી છે એટલું પણ જ્ઞાન ન હોય, છતાં લડાઈ કેટલી ચાલશે, કેવી રીતે તેને છેડે આવશે તેની વાત કરવી, રાજકારણની ચર્ચા કરવી અને નકામી વાતોમાં કલાકે કાઢી નાખવા આ અનર્થદંડ છે. વ્યાપાર પૂરતા સમાચાર જાણવા કે પૂછવા એ એક વાત છે અને અર્થ વગરની વાત કરી વગર લાયકાતે આધારભૂત અભિપ્રાય આપવા મંડી જવું એ અનર્થદંડ છે,
ગામડામાં ફરવા ગયાં. ગાડામાં મુસાફરી કરવાની છે. પડખે બીજુ ગાડું કે બે ચાર ગાડાં આવી ગયાં, પછી પોતે મેટા છે કે પોતાના બળદ સારા છે એમ દેખાડવા બળદને પણ મારી ગાડું આગળ કરવું અને તેમ કરતાં મૂંગા બળદને કેટલે ત્રાસ થતો હશે તેની કલ્પના પણ ન કરવી એ અનર્થદંડ છે. ગામડાની જનેમાં વેવાઈને ત્યાં પ્રથમ પહોંચી બશેર ગોળ બળદને મેળવી આપવાની લાલચે કે પિતાના અભિમાનને પિષવા આખે રસ્તે બળદને કેવા તગડવામાં આવે છે તે જોયું હોય તે ઓ અર્થવગરની કાર્યશ્રેિણી તરફ ઘણું આવે. આ અનર્થદંડ છે.
‘કીકી બહેન! તમારાં કડાં સારાં છે!’ આવી આવી વાત કરી પારકાં ઘરમાં કલેશે ઉપજાવવા, સાસુ-વહુના કજિયાની વાત કરી બન્નેને એક બીજાની ગેરહાજરીમાં ઉકેરી મૂકવા, દેરાણી-જેઠાણીને વાદ થાય તેવી વાતો વધારી વધારીને કરવી, દેરાસરના ચેકમાં કે દરવાજા આગળ પારકાં ધરની પંચાતમાં કલાક અરધા કલાક કાઢી નાખો અને ખુદ પ્રભુ સામે “લે દેવ ! ચોખા અને મેલ મારે છેડે !” એટલે વખત માત્ર કાઢવે અને છતાં માનવું કે-અમે દરે જઈએ ત્યારે કલાકેક તે જરૂર થઈ જાય. આ સર્વે હેતુ વગરનાં પાપ છે, સંસારને વિકૃત કરનાર અનર્થો છે, આખો વિકાસ માગ કાળી નાખનાર અધમતા છે,
અને આ દષ્ટિએ આખા દિવસનો કાર્યક્રમ વિચારી જાઓ. અનેક અર્થવગરના કામે, વાત, વિચાર અને ગોટાળા દેખાઈ આવશે. શાક લેવા જતાં, શાખ ખરીદતાં કાની સાથે કેવી વાત કરવામાં આવે છે, કે પાંચ બહેને પાપડ વણે કે વડીએ મૂકે ત્યારે કેવી કેની અને કેટલી વાત કરે છે કે કોઈ સામે મળે ત્યાં “ કયાં ચાલ્યાં?' એમ પૂછી તેને વગરમાગી કેટલી અર્થવગરની સલાહ આપવા લાગી જઈએ છીએ તેને કયાશ અને સરવાળો કરવામાં આવે તે અનર્થદડની પરંપરાની મોટી સંખ્યાને સામાન્ય ખ્યાલ આવે ખરે.
આ પ્રમાણે જમણવાર કેવા કરવા જોઈએ, શેરે શેર ઘીના લાડવા કેમ થાય, ગામમાં

Page #14

૩૩૨ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ શાક ન મળતું હોય તે મુંબઈ સૂરતથી કેવી રીતે મંગાવવું; બાર આને શેરની પાપડી મંગાવી ખવરાવનારને મહિમા ગાવે, ફલાણુએ નાત જમાડી તે ધીના જ વાંધા હતા એવી વાતો કરવી, અમારા બાપદાદાએ નાત, જમણુ, સંધ કે વરા કર્યા ત્યારે કેવી રીતે ભાણે ભાણે પાણી પહોંચાડયું હતું અને બીજાએ નાત જમાડી ત્યારે કઈ કઈ વસ્તુઓ ખૂટી હતી એવી વાત કરવી એ અનર્થદંડ છે, નિહેતુક પાપ છે, અધમ મને દશા છે.
અમુક બાઈ ચાલે ત્યારે નખરાં કરે છે, કાઇની ચાલ ગધેડા જેવી છે, કાષ્ટ છટકેલ છે, કોઈ બાઈને કેાઈ પરણતું જ નથી. આજે આવી સ્ત્રી સંબંધી વાતો કરવી, વેવિશાળ વખતે જાણી જોઈને બેટી વાતો કરવી, ગામમાં કેટલી કન્યા કુંવારી છે તેનો હિસાબ રાખો, વગર માગ્યા સાચાખેટા અભિપ્રાય આપવા, પારકી સ્ત્રીઓ ઉપર આળ ચઢાવવા આ સર્વ અનર્થદંડ છે.
આળસમાં વખત પસાર કરે. ‘કાજી દુબળે કયું કે સારા શહેરની ફિકર ” એ દરાએ ગામની વાત કરવી, અકૃપષ્ટ સમજાવી પારકાને લાકડાં લડાવવાં, વિના કારણ પરને ઉતારી પાડવાં, સાચી ફૂડ કપના કરી બીજાની નિંદા કરવી, આજે છાપામાં આવ્યું છે કે અમુક સરકાર આગળ વધી કે પછી હઠી ગઈ, સરકારે લાકડાની તરવારે લડે છે એવી વાતે કરવી, સમાચાર જાણવા માટે રેડિયો પર કલાકે કાઢવી અને મનઘડત વાત ઉઠાવી ઉઠાવીને ચલાવવી–આ સર્વે અનર્થદંડ છે, લાભ વગરના પાપ છે, વિનાકારણુ ભારે કરનાર માનસિક શક્તિને વ્યર્થ વ્યય છે.
“ પાઈની પેદાશ નહિ અને ઘડીની નવરાશ નહિ '-આવા માણસે ઘણું હોય છે, ગામડામાં એની પ્રચૂરતા હોય છે. દેરાસરે નહાવા કે પૂજા કરવા જાય તે બાર વાગે અને ગેડી કે મહેતાને ત્રાસ આપે. તેવાનું બાર વાગ્યા સુધીનું કામ તપાસ્યું હોય તે એક પણ મુદ્દામ વાત નહિ, આવકને ધંધે નહિ, અન્ય સુધારણા, ગ્રામ્યસુધારણું કે ગ્રામોદ્યોગનો પ્રસંગ નહિ, માબ “ અમે પણ છીએ' એમ બતાવવાની તુચ્છ મનાદશા, હલકી પટેલાઈ, ગામગપાટા અને નિરર્થક દોડાદોડ-આ સર્વે અનર્થદંડ છે, હલકો મનવ્યાપાર છે, નીચ ગતિએ લઈ જનાર વ્યવહાર છે.
વાતે મનમાંથી નીપજાવી કાઢી એવી મક્કમ રીતે કરવી કે જાણે તે ખરેખર તે જ આકારમાં બની હોય એમ સાંભળનારને લાગે, છતાં વાતનું મૂળ કે પૂછડું કાંઈ હોય જ નહિ. બે સગાંઓ, સ્નેહીઓ, મિત્ર કે સ્ત્રીપુરુષને કલેશ થાય તેવી વાત એક બીજાની ગેરહાજરીમાં કરવી, પિતાની બનાવટી વાતને પરિણામે લેકે લડે ત્યારે ઘર બેઠા બેઠા તેમાસે જોવે અને મનમાં પોતાની બુદ્ધિ પર હરખાવું-એ અનર્થદંડ છે, મલિન ચારિત્રના આવિર્ભાવ છે, હલકા માનસનું પ્રદર્શન છે.
કાઈનું માઠું ચિતવવું, કેઈ નકામો મોટો થઈ ગયો છે તેને બેસાડી દેવાને પ્રયત્ન કર, આ દિવસ વ્યવસ્થા કે ઢંગધડા વગરના વિચાર કર્યો કરવા, પારકાનાં છાપરાનાં નળિયાં ગયાં કરવા, બીજા માણસના શુભ કામ પાછળ બંદ આશય હશે તેની મનઘડંત કેરંપના કરી તે વાત ચલાવવી, પિતાનાં ઈષ્ટ મનુષ્ય કે ચીજને વિયોગ થાય તે વખતે બેટી

Page #15

- વીરવિલાસ
૩૩૩
ચિંતા કરવી, ન ઈચ્છવા ગ્યનો સહકાર કે સહચાર થઈ જાય ત્યારે તે માટે પરિણામ નગરને કકળાટ કરે -આ સર્વ અપધ્યાન છે, અનર્થદંડ છે, વગર નોતરેલી આફત છે.
જરા તાવ આવે ત્યાં ડાક્તર વૈદ્ય માટે દેહાદેડ કરી મૂકવી, ઓશા મૂકાઈ ગએલો કેસ હોય તે પણ ઠેઠ સુધી હિરણ્યગર્ભ અને ઈજેકશને ચાલુ રાખવા, આ વખત વગર સમયે નવી નવી દવાઓ માત્રાઓ બનાવ્યા કરવી, વ્યાધિ આવી પડવાનો ભય રાખી જ્યારે ત્યારે નાડ જોયા કરવી અને બ્લડ પ્રેસર ( લેહીનું દબાણ) મપાવ્યા કરવું. આ રોગચિત નામનું અપધ્યાન છે, ઉઘાડે અનર્થદંડ છે, પરિણામ વગરનો શક્તિવ્યય છે.
મારા પૈસા ચાલ્યા જશે તે મારું શું થશે? ઘડપણમાં મને મારા છોકરા પાળશે કે નહિ ? મારી મરણમૂડી ગુપ્ત રીતે રાખી મૂકી તે કોઈ જાણી જશે કે થશે? વેપારમાં ખેટ આવશે તો આબરૂ કેમ જળવાશે? આવી આવી કલ્પનાઓ, તરંગ, યોજનાઓ અર્થવગરના દંડે છે, મનને બગાડનાર ખ્યાલો છે, દુર્ગતિમાં ધકેલનાર હેતુ વગરના પ્રચંડ પાપ છે, એનાથી ચેતવાની વધારે જરૂર છે. આવા અપધ્યાને તેમજ હિંસા, મૃષા, ચૌર્ય કે સંરક્ષણનાં અપધ્યાને બહુ આકરાં છે, હૃદયને વલોવી નાખનાર છે, ઉત્ક્રાંતિ કે વિકાસને ડાળી નાખનાર છે.
અને વગરવિચાર્યું સ્વછંદીપણે કેટલાં બંધન કરીએ છીએ. કરવા જઇએ અને લીલી વનસ્પતિને ખૂદતાં, બાજુમાંથી કુલને ચૂંટતાં કે ડાળી-ડાંખળાં તેડતાં કદી ખ્યાલ પણ રહે છે કે એ વતૃમાં જીવ છે, એને સંજ્ઞા છે અને પિતાને સ્વેચ્છાચાર ગતિમાન ન હોય તે તે પોતાને સ્થાને પડેલાં છે. ઉલ્કાપાત જમાવો, ધમાલ કરવી અને પછી જાણે પિને કાંઈ જાણુતા જ નથી એવું નિર્દોષપણું જાહેર કરવું કે ધારણ કરવું એ વિચાર વગરનું વતન છે, અથવગરનો વિલાસ છે, ઉદ્દેશ વગરને વ્યવહાર છે..
આવી જ પાપણી પાપેપદેશ કરવામાં લાગે છે. પિતાને કાંઈ લાગતુંવળગતું ન હોય, છતાં મહાઆરંભ અને મહાપરિગ્રહના ઉપદેશ આપવા, ખોટા દસ્તાવેજ બનાવવાનાં કે ખોટી સાક્ષી આપવાનાં, મોટાં જૂઠાં કરવાની સલાહ આપવી. કેઈનું નિકંદન કાઢી નાખવા અન્યને ઉશ્કેરવા. ખૂનામરકી થઈ જાય એવાં કારસ્તાન ઘડી ત્રીજે ઘેરથી કુકરીઓ ઉડાવવી અને એવી રચના ગોઠવવામાં પોતાની હશિયારી બદલ અભિમાન રાખવું. આ સર્વે પાપપદેરા નામના અનર્થદંડ છે, મહાહાનિકારક છે, અનંત ભવે પણ કાણું ન સાંપડવા દે તેવા અઘેર મહાપાપે છે
આળસમાં પડયા રહેવું, આજે તે કાંઈ ઠતું નથી એ ઢોંગ કરી ખાટલામાં પડયા રહેવું, વચન આપેલ છતાં મીટિંગમાં વખતસર હાજર ન થવું, નકામી વાતો કર્યા કરવી, અર્થવગરની–મુદ્દાવગરની ચર્ચા કરવી, પોતાનું જ્ઞાન દેખાડવા ભાષણ કરવા, વૈદકનું જ્ઞાન ન હોય છતાં દવા દારૂ કરવા મંડી જવું, જે વિષયમાં જ્ઞાન ન હોય તેમાં માથા મારી સલાહ આપવા મંડી જવું, શુભ કાર્યો આદરી અરધે રસ્તે રખેડાવી દેવાં, પોતાની શક્તિ આવડત અને સ્થાન હોય છતાં જાહેર કાર્યોમાં ઉપેક્ષા રાખી માર્યા જવા દેવાં, તૂટોની જવાબદારી માથે લઈ બેદરકારીને કારણે તેમાંથી મોટી રકમની ઉચાપત અન્ય કરી જાય તેને પક્ષ લઈ જાહેર હિતને નુકસાન થવા દેવું-આ સર્વે પ્રમાદાચરણો છે,

Page #16

૩૩૪ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ અતિ ગૂઢ પાપ છે, વગર લાભ બેદરકારી કે આળસથી થયેલ આસવનો છે અને સંસારગર્ભમાં પાડનાર અનર્થદડે છે.
વારંવાર સિનેમા જેવા, એના સ્ટારની વાત કરવી, એ પરણેલાં છે કે કુંવારા તેની હકીકત પર ચર્ચા કરવી, અમુક સિનેમાવાળાએ આટલા પેદા કર્યા અને અમુકે પહેલે દિવસે જ અજવાળ્યું તેવી વાતમાં રસ લે, સારશુદ્ધિ કે શિક્ષા ગ્રહણને મુદ્દો વિસારી મેટા નિરીક્ષક કે ટીકાકાર તરીકે સિનેમા તથા નાટકે વારંવાર જોવા–આ સર્વ ભવયાતનામાં ભટકાવનાર પ્રમાદાચરણે છે. મનને અસ્તવ્યસ્ત કરનાર પાંગળીઆ મનોવૃત્તિનાં પ્રદર્શન છે, અર્થ વગરનાં આકરા અનર્થદડે છે.
હિંસાનાં સાધનો વધારવાં, સંગ્રહવા, વિના કારણ માગ્યા આપવાં, ભયંકર હિંસા થાય તેવા કાર્યો કરવાની કે ખાતાં કાઢવાની અન્યને સલાહ આપવો, ટૂંક સમયના જીવનને ટકાવવા આકરાં પાપ થઈ જાય તે ભલે થાય એવી સલાહ અન્યને વગર સંકેચે આપવી.
આ સર્વ હિંસાપ્રદાન અનર્થદંડ છે, વગર કારણે વહારેલાં પાપ છે, વગર લાભે નાતરેલ ફતે છે. પાઈની પેદાશ નહિ અને જરા પણ ફરસદ નહિ-એવા નિર્દેતુક જીવનમાં રસ લેનારા પ્રણીઓ આવી ચેષ્ટાઓથી પિતાને વિકાસ માર્ગ બગાડી નાખે છે, આડે રસ્તે વિના કારણે–વગર લાભ ઊતરી જઈ દોડાદોડ કરી મૂકે છે અને નિષ્કારણ સ્થાનભ્રષ્ટ થનારનો પરિણામે અનુભવે છે. કેઈનું માઠું ચિંતવવું, વગર સાંભળેલી કે જોયેલી સાચી ખોટી વાત ચલાવવી, મોટા ગુપ્પાં મારી ગામલોકને નાહકના ગભરાવી મારવા-આવાં આવાં અનેક અનર્થદડે છે, વગર કારણે થતાં પાપે છે, વગર લાભ મેટી નુકસાની કરનાર પ્રમાદે છે અને વિચારીને ત્યાગ કરવા યોગ્ય વર્તનાઓ છે. જ્યાં સુધી એવાં પાપ આચરવાની વૃત્તિ ચાલુ રહે ત્યાં સુધી દાળદર જાય નહિ, પ્રભુની નેકનજર પડે નહિ અને જ્યાં સુધી સાતમે મજલેથી સુસ્થિત મહારાજાની નજર ન પડે, કૃપાદૃષ્ટિ ન થાય, અમી નજર ન ઊતરી આવે ત્યાં સુધી આ ભવની ભાવઠ બાંગે નહિ, આંટા ફેરા આળસે નહિ અને પરંપરાએ ઉત્તરોત્તર એક ખાડામાંથી બીજામાં પડવા આથડવાની રીત દૂર થાય નહિ.
વાદે ચઢી બળદ દોડાવવાં કે વાતો કરી લોકોને લડાવવા એ અનર્થનાં નમૂના છે. એ દાખલા પાછળ મેટી વિચારણાં છે, એ સૂચક શબ્દવિલાસ પાછળ આખા જીવનને કાર્યક્રમ છે, એ કાર્યક્રમને વિચાર પાછળ ચા ભાવની પરીક્ષાબુદ્ધિ છે અને એ બુદ્ધિ પાછળ જીવનસાફલ્યની ચાવીઓ છે. દારિદ્વ દૂર કરવું હોય, પ્રભુની એક નજર મેળવવી હોય, વિકાસક્રમમાં પ્રગતિ ન થઈ શકે તે ચાલુ રિથતિમાં તે જરૂર રહેવું હોય તે આખા દિવસના કાર્યક્રમને જોઈ જ, સામે જોવાને બદલે અંદર જોવાની ટેવ પાડવી, અર્થ વગરના બીનજવાબદાર કામની પાછળ થતો શક્તિવ્યય કેટલે ભ્રામક અને ભટકાવનાર છે તેને સારો ખ્યાલ કર અને વગર લાભ વગર કારણે થતાં આવા શક્તિના દુવ્યું ને અટકાવવા સમજણપૂર્વકનો પ્રયાસ નિશ્ચયપૂર્વક કરવો. એમ કરવાથી દાળિદર જશે, પરમાત્માની નેકનજર થશે અને કલ્યાણું મંગળમાળા વિસ્તરશે.
મૌક્તિક

Page #17

$||15||$filli yi = પ્રશ્નોત્તર =
III IIIIIIIIIIIIII . ( પ્રશ્નકાર–જમનાદાસ મોહનલાલ બેલાણી ધંધુકાવાળા-કીલાલ) પ્રશ્ન –વ્યવહારથી ચાર ગતિને વણે કહો.
ઉત્તર—આ પ્ર”ન ચાર ગતિના વર્ણન માટે નહિ, પણ ચારે ગતિને, જેના શરીરનો વર્ણ (રંગ) માટે હોય એમ લાગે છે. તેથી તે સંબંધમાં જણાવવાનું કે નારકી છનાં શરીરનો વર્ણ શ્યામ જ હોય છે. મનુષ્ય ને તિર્યંચ ગતિના જીવોનાં શરીર પાંચ વર્ણનાં હોય છે. દેશમાં ભવનપતિ ને વ્યંતર દેવનાં શરીર પાંચ વર્ણના હોય છે અને જ્યોતિષી ને વૈમાનિક દેવોનાં શરીર ઉજજવળ વર્ણનાં હોય છે.
પ્રશ્ન ર–કષાય કેના ઉપર કરો ? ઉત્તર–કપાય દુર્ગણ ઉપર કર, દુર્ગુણી ઉપર ન કરે. પ્રશ્ન ૩–કપાયનો વર્ણ કેવો હોય છે ?
ઉત્તર–કષાય મોહનીય કર્મની પ્રકૃતિ છે અને તે પુગલજન્ય છે, તેથી તેમાં પાંચ વર્ણ સંભવે છે.
પ્રશ્ન ૪–રાગદ્વેષની બુદ્ધિથી શું જોવાય છે?
ઉત્તર–રાગની બુદ્ધિથી અશુભમાં પણ શુભ દેખાય છે અને શ્રેષની બુદ્ધિથી શુભમાં પણ અશુભ દેખાય છે.
પ્રશ્ન –ોગ ઉત્પન્ન થવાનાં કારણ શું છે?
ઉત્તર–ઉપાદાન કારણ તરીકે તો અશાતાદનીય કર્મ કારણભૂત છે અને નિમિત્ત કારણ તરીકે ખોરાકનું અને રહેણીકહેણીનું અથવા વર્તનનું અનિયમિતપણું છે.
પ્રશ્ન –રોગ નાશ થવાનાં કારણ શું છે?
ઉત્તર–ખેરાકનાં તેમજ વર્તનના નિયમિતપણુથી ઊગ નાશ પામે છે, તેમજ અનુકૂળ એષાદિક અને પથ્ય સેવન રોગનો નાશ કરે છે. જુએ, જે ધ. પ્ર. અશાડને અંક પૃ. ૨૮૧.
પ્રશ્ન –જગતમાં પાંચ પ્રકાર દુર્લભ કહ્યા છે તે કયા કયા ? ઉત્તર–પરોપકાર, પૂજ, પચ્ચખાણું, પ્રતિક્રમણ અને પિષધ. પ્રશ્ન ૮-દેવાંશી મનુષ્ય કેને કહીએ ?
ઉત્તર-પૂર્વ પુન્યના કારણથી જે મનુષ્ય અન્ય મનુષ્ય કરતાં વધારે ભાગ્યશાળી અને સુખી હોય તે દેવાંશી કહેવાય છે.
( ૩૩૫)

Page #18

૩૩૬ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ પ્રશ્ન ૯-દેવતાઓને નિદ્રા હોય કે નહિ ?
ઉત્તર–દેને દર્શનાવરણીય કર્મના ઉદય તરીકે નિદ્રને ઉદય હોય છે, પરતું તે મનુષ્યની જેમ ઊંઘતા હોય એમ લાગતું નથી.
પ્રશ્ન ૧૦–સિદ્ધની ઊર્ધ્વ ગતિના ચાર કારણે કહ્યા છે તે ક્યા કયા ? | ઉત્તર-પૂર્વપ્રયાગ, ગતિ પરિણામ, બંધન છેદ અને અસંગ-આ ચાર કારણવડે સિદ્ધ થનારા છ ઊર્ધ્વગમન કરે છે.
પ્રશ્ન ૧૧-એકવીશ પ્રકારના પાણીના કાળ ઉભુ જળ પ્રમાણે છે કે કેમ ?
ઉત્તર-ત્રણ ઉફાળાવડે ઉષ્ણ કરેલા જળને જે કાળ કહે છે તેટલે કાળ તેનો પણ હોય તેમ સેનપ્રશ્નમાં કહેલ છે.
પ્રશ્ન ૧૨–ગર્ભમાં રહેલે જીવે ત્રણ પ્રકારના આહારમાંથી કયા પ્રકારને આહાર કરે ?
ઉત્તર–ઉત્પન્ન થતી વખતે જઆહાર, અને ત્યાર પછી ગર્ભમાં રહે ત્યાં સુધી લેમ આહાર હાય, કવળ આહાર હોય જ નહિ.
પ્રશ્ન ૧૩–હરા પાણી સાથે મળેલા દૂધમાંથી માત્ર દૂધ શી રીતે પીએ છે ?
ઉત્તરસની ચાંચમાં એ ખટાશવાળે ગુણ રહે છે કે તે ચાંચ જળમિશ્રિત દૂધમાં બળતાં દૂધના ફેદા થઈ જઈને પાણીથી જુદા પડી જાય છે. એટલે હંસ ફાદાને ખાઈ જાય છે.
પ્રશ્ન ૧૪–પહેલે પહેરે વહોરી લાવેલ આહાર મુનિ કયાં સુધી વાપરી શકે ?
ઉત્તર–પહેલે પહેરે લાવેલ પાણી સિવાયને આહાર મુનિ ત્રીજા પહોર સુધી વાપરી શકે.
પ્રશ્ન ૧૫-સાધ્વીઓને સાધુની જેમ નવક૯પી વિહાર હોય કે કેમ ?
ઉત્તર–તેમને માટે પાંચક૯પી વિહાર કહેલો છે. ચાર બે માસના અને એક ચાર માસને
પ્રકન ૧૬-દેવ, દેવીની સાથે મૂળ શરીરે ભેગ ભેગવે કે ઉત્તરક્રિય કરીને ભાગ ભેગવે ?
ઉત્તર–મૂળ શરીરે જ ભોગવે એમ જાણવામાં છે.
પ્રશ્ન ૧૭.-દારિક શરીરવાળી મનુષ્યજાતિની સ્ત્રીને કોઈ દેવ ભગવે તો તેને ગર્ભ રહે કે કેમ?
ઉત્તર–શૈકિય શરીરથી લેગ ભોગવતાં ગર્ભ રહી શકે નહિ, કેમ કે તેમાં વીર્યરૂપ ધાતુ નથી.
મન ૧૮–સર્વ સંયમરૂપ ચારિત્ર કયે ગુણઠાણે હોય ? ઉત્તર–ઉત્કૃષ્ટ યથાખ્યાત ચારિત્ર ચિદમે ગુણઠાણે હાય.

Page #19

૩૩૭
અંક ૧૧ મો ]
પ્રશ્નોત્તર પ્રશ્ન ૧૯–સમતા મોક્ષપ્રાપ્તિનું અંગ કહેવાય છે, તે કેવી રીતે ?
ઉત્તર–સમભાવ એનું નામ જ સમતા છે અને સમભાવમાં વધતો વધતો જીવ મોક્ષ પામી શકે છે તેથી તેને મોક્ષપ્રાપ્તિનું અંગ કહેલ છે.
મન ૨૦–પાંચમા આરામાં મનુષ્ય મરણ પામીને દેવગતિમાં અને નરક- - ગતિમાં ક્યાં સુધી જાય ?
ઉત્તર–દેવગતિમાં ચોથા દેવલેક સુધી જાય અને નરકગતિમાં બીજી નરક સુધી જાય.
પ્રશ્ન ૨૧.—એક સીઘેડામાં કેટલા જીવ છે ?
ઉત્તરસેન પ્રશ્નમાં બે જીવ હોય તેમ કહ્યું છે, પણ તે બન્નેના દારિક દેહ જુદા જુદા સમજવો.
પ્રશ્ન ૨૨.–સર્પનું પવનભક્ષી નામ છે, તે સાર્થક છે?
ઉત્તર–અમુક અંશે તે સાર્થક છે. અને સર્પ અનેક નાનામોટા ત્રસ જીવને પણુ આહાર કરે છે.
પ્રશ્ન ર૩.-જંબુદ્વીપના મધ્યમાં મેપર્વત ૧ લાખ જન ઊચે છે. તેની ઉપર પ્રકાશ શેને પડતા હશે ? કારણ કે સૂર્યચંદ્રાદિ જ્યોતિન્દ્રચક્ર તે સમભૂતલા પૃથ્વીથી નવ સો એજનમાં જ છે.
ઉત્તર—ઊર્ધ્વ દિશાનું નામ જ વિમળા છે, ઊર્ધ્વ લેકમાં સર્વત્ર પ્રકાશ જ રહેલ છે; તેથી તેને સૂર્યચંદ્રના પ્રકાશની જરૂર નથી.
પ્રશ્ન ૨૪–લવણુ સમુદ્રમાં રહેલ મો પિતાનાં ઇંડાં કયાં મૂકતાં હશે ?
ઉત્તર–સમુદ્રની અંદર મધ્યમાં દ્વીપ તથા પર્વતો છે. તેને લગતાં તેમજ બને બાજુની જગતીને લગતાં ઊંચાનીચા પ્રદેશ હોય છે, તેથી ત્યાં ઇંડાં મૂકતાં હશે એવો સંભવ છે.
પ્રશ્ન ૨૫-મુનિમહારાજા સ્થાપનાચાર્ય રાખે છે, તેમાં પાંચ અક્ષ હોય છે. તે શેના હોય છે?
ઉત્તરતે પાંચે આચાર્યાદિકની સ્થાપનાના છે અને તે સ્થાપના ચાવલ્કથિક કહેવાય છે. તેથી તે સ્થાપના ક્યાં હોય ત્યાં ધર્મક્રિયા કરતાં વારંવાર થાપના સ્થાપવી પડતી નથી.
પ્રશ્ન ૨૬–પૂર્વોક્ત અક્ષની સ્થાપનાને બદલે સુખડ વગેરેમાં કોતરેલી આચાર્યાદિકની મૂર્તિ રાખે તે ચાલી શકે ? - ઉત્તર—ન ચાલી શકે, કેમ કે તે સ્થાપના ઈરિક એટલે અપકાલીન કહેવાય છે.

Page #20

૩૩૮ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ પ્રશ્ન ર૭.–સમુદાયમાં આગેવાન થનાર ગૃહસ્થ જ્યાં સુધી દ્રવ્યબળ સાથે જ્ઞાનબળે ન મેળવે ત્યાં સુધી તેને આગેવાન કરવા માટે રાહ જોવી કે કેમ ?
ઉત્તર આગેવાન થનાર ગૃહસ્થમાં તે બંને પ્રકારનું બળ હોવું જોઈએ તે ખરી વાત છે, પરંતુ વર્તમાનમાં તેવું જોઈ શકાતું નથી.
પ્રકન ૨૮–આજનું ધેયેલું ધોતિયું બીજે દિવસ પૂજામાં કે સામાયિકમાં વપરાય કે નહિ ?
ઉત્તર-વાપરી શકાય; પરન્તુ ત્યારપછી જે આખો દિવસ વાપરવામાં આવે તો ફરીને દેવું જોઈએ. પ્રાયે પૂજામાં વાપરવાનું વસ્ત્ર ખાસ જુદું જ રાખવું જોઈએ. | મન ૨૯-સ્થાનકવાસી સાધુ કે સાધ્વી આપણે ત્યાં વહેારવા આવે તો વહોરાવવું કે નહિ ? ઉત્તરવહરાવવું. તેનો નિષેધ જાર્યો નથી. | મન ૩૦–મુસલમાન ચિતારી પાસે દહેરાસરમાં ચિત્રામણુ કરાવવું કે નહિ ? અને તેની પાસે તીર્થના પટ પણુ ચીતરાવવા કે નહિ ?
ઉત્તર–એના માટે એકાન્ત નિષેધ જાણ્યા નથી, જ્યાં મુસલમાન ચિતારા સિવાય બીજ ચિતારા મળતા હોય ત્યાં તેમની પાસે ચિત્રામણુ કરાવવું વધારે સારું છે,
પ્રકન ૩૧-પૂર્વે સાધુ જંગલમાં જ રહેતા હતા તો તેઓ ચોમાસામાં અપૂકાય જીવોની વિરાધનાથી કેવી રીતે બચી શકતા હશે?
ઉત્તર-પૂર્વ મુનિઓ જંગલમાં જ રહેતા હતા એમ નથી. મોટે ભાગે તે ઉપાશમાં જ રહેતા હતા. જેઓ ચમાસામાં ગમનાગમન ન કરતાં હોય તેમજ વર્ષાદના ઉપદ્રવને સહન કરી શકે તેવા હોય તેઓ જ પ્રાયે જંગલમાં રહેતા હતા.
પ્રશ્ન કર–અનંતાનુબંધી ચારે કષીયની જઘન્ય સ્થિતિ કેટલી ? "
ઉત્તર–એ મેહનીચ કમની પ્રકૃતિ છે. મેહનીય કર્મની જઘન્ય સ્થિતિ ૧૨ મુક્તની કહી છે.
પ્રન ૩૩–જિનમૂર્તિને ચાર પ્રકારે પુષ્પ ચડાવવાના કહ્યા છે તે ચાર પ્રકાર શી રીતે સમજવા ?
ઉત્તર-પુષ્પને ગુંથી હાર વગેરે બનાવીને ચડાવવા તે ગ્રંથિમ. સળી વગેરેની સાથે વીંટી ગેટ વગેરે બનાવીને ચડાવવા તે વેઢિમ. પ્રભુની પાસે ફૂલના પગર ભરવા તે પૂરિમ અને પ્રભુની મૂર્તિ ઉપર પુષ્કળ છૂટાં ફૂલ ચડાવવા તે સંઘાતિ એમ મારા સમજવામાં છે.
પ્રશ્ન ૩૪–દ્રવ્ય હિંસા કરંવાથી પહેલા વ્રતને ભંગ થાય કે નહિ ?
ઉત્તર-દ્રવ્યથી હિંસા થાય અને ભાવથી હિંસા ન થાય તો તેને અતિચાર દોષ કહ્યો છે અને ભાવહિંસા થાય તો તેને વ્રતનો ભંગ કહ્યો છે.
પ્રશ્ન ૩૫–૫૬ દિશાકુમારિકાઓ અને ૨૪ યક્ષણીઓ કઈ નિકાયની છે ? ઉત્તર-પ૬ દિશાકુમારિકાઓ પલ્યોપમના આયુષ્યવાળી હોવાથી ભુવનપતિ

Page #21

૨૩૯
અંક ૧૧ મે ]. નિકાયની છે અને ૨૪ યક્ષિણીઓ વ્યંતર નિકાયની છે, કેમકે ૮ પ્રકારના વ્યંતર પિકીને યક્ષ એક ભેદ છે. - પ્રશ્ન ૩૬–દેવતાઓના વિમાનમાં જે પુસ્તક છે તેમાં શું લખ્યું હશે અને કઈ લિપિમાં લખ્યું હશે ? - ઉત્તર–૧૨ દેવલોક સુધીના દેવોનાં વિમાનમાં જે પુસ્તક છે તેમાં તે તે દેવોને કલ્પ એટલે આચાર જણાવ્યા છે, અને વેયકમાં તેમજ અનુત્તર વિમાનમાં જે પુસ્તક છે તેમાં પદ્ધવ્યનું સ્વરૂપ જણાવેલું છે અને તે પુસ્તકોની લિપિ દેવનાગરી છે એમ મારા જાણવામાં છે.
પ્રશ્ન ૩૭–જિનાલયમાં પચ્ચખાણ પારવાની વિધિ કરી શકાય કે નહિ ? ઉત્તર–એ ક્રિયા પિષધશાળામાં જ કરવા યોગ્ય છે.
પ્રશ્ન ૩૮–નવકાર ગણીએ અથવા શત્રુંજ્યનાં નામ ગણીએ તો તે બેમાંથી વધારે લાભ શેમાં છે? ઉત્તર–જે ક્રિયામાં ભાવની વૃદ્ધિ થાય તેમાં વધારે લાભ છે એમ સમજવું.
કુંવરજી
હું કોણ ?
'મામાનનાના
ઉપર જણાવેલો પ્રશ્ન દરેક સુજ્ઞ આત્માએ પ્રાત:કાળે જાગૃત થતાં પોતાના આત્માને પૂછો જોઈએ અને તેને ઉત્તર મેળવવો જોઈએ.
હું કોણ? એ વાત જે બરાબર સમજાય તો પછી આખા દિવસની દિનચર્ચાનો નિર્ણય કરતાં વાર લાગતી નથી. મુગ્ધ જીવે તો પોતે જ પોતાને ઓળખતા નથી, પિતાનું સ્વરૂપ જાણતા નથી અને મુગ્ધપણે સંસારમાં ઝુકાવ્યા કરે છે. જે પ્રાણી સમજે કે હું મનુષ્ય છું, પૂરા પુન્યાગે મને ધર્મની સામગ્રી સાથે માનવ જને સાંપડેલે છે, તેને સફળ કરવાનું મારું કાર્ય છે. જે મળેલ જન્મ નિષ્ફળ જશે તો ફરીને આ જન્મ મળવો મુશ્કેલ છે કે જે આ જન્મની ખરી કિમત પ્રાણી સમજી શકે અને તેની દુર્લભતા જાણી શકે તે જરૂર તેને સફળ કરવા માટે ઘટતા પ્રયત્ન કરે પણ આ બાબત સમજવી જ મુશ્કેલ છે. ખરી રીતે તો સમકિતદષ્ટિ જીવ જ પોતે પોતાને ઓળખે છે અને પછી તેને અનુકૂળ ક્રિયામાં પ્રવર્તે છે. આ ત્રણ અક્ષરને પ્રશ્ન ઘણું ઊંડી વિચારણા માગે છે, એને અંગે શાસ્ત્રોમાં ઘણું કહ્યું છે. અહીં તેને વિસ્તાર ન કરતાં સુજ્ઞજનાની વિચારણા ઉપર જ આ પ્રશ્ન છોડી દેવામાં આવે છે. આશા છે કે-આ પ્રશ્નને નાનો ગણી, તેની ઉપેક્ષા ન કરતાં તેના ઉત્તર સંબંધી ઘટતે વિચાર જરૂર કરવામાં આવશે,

Page #22

મનુષ્યે કાઈ પણ પ્રકારના ગવ કરવા નહીં
+]
S
विश्वे सहस्रशो संति, धीधयोऽपि धीधनाः ।
કે
અનેક શાસ્ત્રો ભણેલાઓએ શાસ્ત્રો સંબંધી પણ ગર્વ ન કરવા કારણુ આ જગતમાં વિદ્યા, બુદ્ધિ, ખળ, ઐશ્વર્યના વૈભવમાં એક બીજાથી ચડતા અનેક મનુષ્યા હાય છે. એ એમાંની કાઇ પણ બાબતના ગર્વ કરે છે. તેને દુનિયાની પરિસ્થિતિથી અજ્ઞાત સમજવા, કેમ કે જો તેઓ જગતની પરિસ્થિતિ જાણુતા હોય તેા તેમને પોતાથી વધારે શાસ્ત્રાભ્યાસી, વધારે બુદ્ધિમાન, વધારે બળવાન, વધારે એશ્વ વાળા અને વધારે વૈભવવાળા અનેક મનુષ્ય આ જગતમાં વિદ્યમાન છે એમ જણાયુ જ હાય. વળી વધારે વિચાર કરતાં જણાય છે કેઅભિમાનનુ ઘર ખાલી છે, અભિમાન કરનાર આગળ વધી શકતા નથી તેમજ જેનું અભિમાન કરે છે તે વસ્તુ પણ અનિત્ય છે-કાયમ એક સરખી રહેતી નથી, કાછની રહી નથી. આમ જાણતા છતાં અભિમાન કરાય જ કેમ ?
જગતમાં પણ અભિમાન કરનારની લેાકેા હાંસી કરે છે અને કહે છે કે એને શાસ્ત્રાભ્યાસ, બુદ્ધિ, બળ અને વૈભવ મળ્યાં પણ તે ઝર્યા નહીં, પચ્યાં નહીં, તેના ખરા ઉપયેગ તે સમયૈ નહીં. વળી જ્યારે જે બાબતનું અભિમાન કર્યું હાય તે ખખતની ખામી પડે છે ત્યારે લેાકેા કહે છે કે જોયું ! આ અભિમાન કરનારની દશા શું થઇ ? માટે ડાહ્યા મનુષ્યે કદાપિ કોઇપણ બાબતના ગવ કરવા નહીં. ગર્વ એ તેા માનનું બીજું નામ છે. એ 'મેહરાના પૌત્ર છે અને રાગકેશરીના પુત્ર છે. એણે ઘણા મનુષ્યોને હેરાન કર્યાં છે તેને માટે ખાસ ઉપમિતિભવપ્રપ’ચા સ્થા ને વૈરાગ્યકલ્પલતા વાંચા. જે વસ્તુ મળી હાય તે વધારે મેળવવા યેાગ્ય પ્રયત્ન ભલે કરા પણ અભિમાન કરશે! નહીં. આઠ મહામદની સન્નયમાં રાવણ વિગેરે અનેક અભિમાનીઓના ગવ ગળી ગયાનાં દૃષ્ટાંત છે તે વાંચવા વિચારવા અને મળેલ વસ્તુમાં સતેાષી રહેવું તેમજ શાંતવૃત્તિથી તેમાં આગળ વધવા ચાગ્ય પ્રયત્ન કરવા. કુંવરજી
હવે શું ધાર્યુ છે ?
આજ સુધી તેા જેમ તેમ ચલાવ્યું. ખાસ ધર્મકરણી કરવા તરફ ચિત્ત આપ્યુ’ નથી, પરંતુ હવે તેા ૫૦ વર્ષ થયા, અરધી ઝાઝેરી વહી ગઇ. હવે જો ખાસ આત્મસાધન નહીં કરી તેા પછી જરૂર પસ્તાવા થશે. આવા મનુષ્ય જન્મ તે આવી ધર્મ સામગ્રી ફરીને મળવી મુશ્કેલ છે. સંસારના કાર્ય તા ભવાભવમાં કર્યાં છે તેમાં નવાઇ જેવું નથી. ધર્મ જેવા કરવા જોઈએ તેવા કર્યાં નથી. હવે જરા શાંતિથી સમજપૂર્ણાંક ધર્મ કાર્ય કરો, વિષયકષાય ઘટાડા અને પરમાત્મા સાથે પ્રીતિ જોડા. સમજીને વધારે શું કહેવું ? કુટુ અપરિવારના ને કંચનકામિનીના મેડ઼ ઘટાડશે તા જ ધમ કાય થશે.
કુંવરજી
→( ૩૪૦ )

Page #23

બાર ક્ષમાશ્રમણા
લેખક:—પ્રેા. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા એમ. એ. ( અનુસધાન પૃષ્ઠ ૨૫૪ થી )
૩-૪. દૈવવાચક અને દૈવિદ્ધ ગણિ
દેવિદ્ધ ગણિ ક્ષમાશ્રમણનું નામ આગમાનું પુસ્તકારાહણ કરનાર તરીકે સુપ્રસિદ્ધ છે. એ પુસ્તકારાહણ જે વર્ષોંમાં થયું તે વર્ષોં માથુરી પ્વાચનાના અનુયાયીએના મતે વીર્ સંવત્ ૯૮૦ (ઈ. સ. ૪૫૩=વિ. સં. ૫૧૦ ) હતું અને વાલભી વાચનાના અનુયાયીઓને મતે વીર સંવત્ ૯૯૬ હતું. ધ્રુવિદ્ધ ગણુએ માથુરી વાચનાને મુખ્ય ગણી પાસવણાકમ્પ્સ( કલ્પસૂત્ર )માં મહાવીર ચરિત્રના અંતમાં પ્રથમ ૯૮૦ ને અને ત્યારબાદ વાંચનાંતર પ્રમાણે ૯૯૩ ના નિર્દેશ કર્યાં છે, ઉપ′ક્ત માથુરી વાચના વીર સંવત્ ૮૨૭ થી ૮૪૦ ના ગાળામાં યુગપ્રધાન રફ દિલસૂરિના પ્રમુખપણા હેઠળ ‘ મથુરા * માં થઇ હતી, એવી રીતે એ જ સમયમાં ‘વલભી ' નગરીમાં વાચક નાગાજી ને સંત્ર એકત્રિત કરી આગમા અને અનુચેગા વગેરે લિપિબદ્ધ કરાવ્યા હતા અને તે મુજબ વાચના આપી હતી. આને ‘નાગાર્જુની વાચના ‘પણ કહે છે.
અહીં એ ખ્યાલમાં રાખવું જોઇએ કે શ્રુતકેવલી ભદ્રભાહુના સમયમાં અર્થાત્ વીર સંવત્ ૧૬૦ ની આસપાસમાં ‘ પાટલિપુત્ર ' નગરમાં સૌથી પ્રથમ વાચના થઈ હતી. આમ વીર સંવત્ ૧૦૦૦ સુધીમાં પાટલીપુત્રી, માથુરી અને વાલભી એમ ત્રણ વાચના થઇ છે. છેલ્લી વાચના થયા બાદ લગભગ દેઢસો વર્ષ પછી દેવદ્ધિ ગણિએ પુરતકાર હણુનું કા વિશાળ રૂપમાં કર્યું હતું. એટલે એમણે કઇ વલભી નગરમાં ત્રીજી વાચના આપી નથી કે એમણે પહેલી જ વાર આગમા લખાવી લીધા એમ પણ નથી.
પોસવણાકપમાં જે થેરાવલી છે તેના અંતમાં નીચે મુજબની ગાથા છે, જે દેવદ્ધિ ગણિના કાષ્ટ શિષ્યે કે ભકતે રચી હાય એમ લાગે છેઃ—
“ सुत्तत्थरयणभरिए खममद्दवगुणेहिं संपन्ने । વિગ્નિમ્નમાલમ‘હ્રાસવ’પુત્તે પળવામિ ॥ ૪ || ઝ
૧. વાચનાતા સામાન્ય અર્થે પાઠ આપવું-પઢાવવું-શીખવવું એવો થાય છે. શિષ્યને સૂત્ર અને અના પાઠ આપવા તે ‘વાચના આપી ’ એમ કહેવાય છે. પ્રત્યેક શ્રુતધર પોતાના શિષ્યાને વાચના આપે છે. એવી તેા રોકડા વાચના અત્યાર સુધીમાં થઇ ગઇ છે અને આજે પણ એવી વાચના તા ચાલુ છે, પણ અહીં જે વાચનાના નિર્દેશ છે તે જૈન સધની વિશિષ્ટ ટનારૂપે નોંધાયેલી વાચના છે, અને એવી વિશિષ્ટ વાચના ત્રણ જ થઈ છે,
૨. સામાચારીશતક( પત્ર ૮૦)માં એના કર્તા સમયસુન્દરગણિએ દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમાત્રમણે વાચના પ્રવર્તાવી તે જ સમયે સ્કંદિલાચાર્યે પણ બીજી વાચના પ્રવર્તાવી એમ જે કહ્યું છે તે ભ્રાન્ત છે. નાગાર્જુનને બદલે દેવદ્ધ ગણુનું નામ સૂચવાયું છે.
+( ૩૪૧ )નું

Page #24

૩૪૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ
આને અર્થ એ છે કે સુત્ર અને અર્થરૂપી રનવડે પરિપૂર્ણ તેમ જ ક્ષમા અને માર્દવ એ ગુણોથી યુકત એવા કાશ્યપ ” ગોત્રના દેવદ્ધિ ક્ષમાશ્રમણને હું વંદન કરું છું.
આવા અર્થવાળી ગાથા દેવદ્ધિ ગણિ જાતે રચે અને તેમ કરી પોતાની પ્રશંસા કરે એ બનવાજોગ જ નથી, કેમ કે એ મહાનુભાવ વિશેષણોની હારમાળા લગાડી પોતાની પેટી મહત્તાને સિદ્ધ કરનાર ન હતા. આ ગાથા કેટલી પ્રાચીન છે એ નક્કી કહેવું મુશ્કેલ છે, છતાં એનું અનુમાન કરવામાં પાસવણાકંપની પ્રાચીનમાં પ્રાચીન હાથપથી અને ટીકા સહાયભૂત થઈ શકે તેમ છે.
દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમાશમણું તે જ નંદીના પ્રણેતા વિવાચક છે એમ કેટલાક માને છે. આ માન્યતાને આપણે વિચાર કરીશું જેથી એની સત્યતા માટે કોઈ આધાર છે કે નહિ તે જાણી શકાય.
નંદી એ આગમ ગણાય છે. જેમ યજુર્વેદ( અધ્યાય ૧૨, મંત્ર ૪)માં એ વેદનું નામ સૂચવાયાનું મનાય છે તેમ આ નંદીમાં ઉત્કાલિક શ્રતની ગણના કરતી વેળા નદીને નિર્દેશ થએલો છે. આ નદી એ એની પહેલાં રચાયેલા અંગ, ઉવંગ વગેરેમાં નિદેશાલા જ્ઞાનના સ્વરૂપની સંકલનારૂપ ગ્રન્થ છે કે સ્વતંત્ર કૃતિ, એની ચર્ચા અહીં અસ્થાને છે એટલે એ હું અહીં જતી કરું છું.
નદીમાં કોઈ સ્થળે એના કર્તાના નામને નિર્દેશ નથી. ઉપલબ્ધ સાહિત્ય જોતાં આ સંબંધમાં બે પ્રાચીન મુનિવરોના ઉલ્લેખ મળે છે –
(૧) શક સંવત ૨૯૮ માં અર્થાત ઈ. સ. ૬૭૬ માં લખાયેલી અને ઘણાખરા આધુનિક વિદ્વાનોને મતે એ વર્ષમાં જિનદાસગણિ મહત્તરને હાથે રચાયેલી–પૂર્ણ કરાયેલી નંદીચુણિ( પત્ર ૧૦ ) માં નીચે મુજબ પંક્તિ છે – ___“ एवं कयमंगलोवयारे थेरावलिकमे य दंसिए अरिहेसु त दंसितेसु दूसगणिसीसो देववायगो साधुजणहियट्टाए इणमाह ॥"
નંદીની થેરાવલીની માર્ચથી શરૂ થતી ૪૨ મી ગાથામાં દૂસ ( દૂષ્ય ) ગણિને માટે બહુવચને વપરાયું છે. એ સંબંધમાં આ ચુણિ (પત્ર ૯ ) માં “T રિ જાઉં ૨ દુરથi માથું ” એમ એની સહેતુકતા સૂચવાઈ છે. '
આ પ્રમાણેના બે ઉલેખ ઉપરથી એ જાણી શકાય છે કે જિનદાસ ગણિના મતે નંદી એ દુષ્ય ગણિના શિષ્ય દેવવાચકની કૃતિ છે. હરિભસૂરિ પણ આ જ મત ધરાવે છે, કેમ કે નંદીની વૃત્તિ( પત્ર ૨૦ )માં એમણે તે મને મજાવંતે થી શરૂ થતા ૪૩મી ગાથાની વૃત્તિમાં નીચે મુજબ ઉલ્લેખ કર્યો છે. “ જુથમાદ થrફાળો
૧. નંદીની ઘેરાવલીમાં ૩૦ મીથી ૪૦મી સુધીની ગાથાઓમાં પણ કેટલાક મુનિવરો માટે બહુવચન વ૫રાયેલું છે.

Page #25

અંકે ૧૧ મે ].
બાર ક્ષમાશ્રમણે
૩૪૩
વાવ તિ” વળી ૪૨ મા પત્રમાં “ગેાયમ ” એ સંબંધન કેવી રીતે બંધબેસતું ગણાય એ પ્રશ્ન ઊઠાવતાં તેમણે કહ્યું કે “ ન વાવવા જાયં બ્રથ રતિલા” - જિનદાસ ગણિની કે હરિભદ્રસૂરિની કોઈ પણ કૃતિમાં આ દેવવાચક એ દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમાશ્રમણ છે એ ઉલ્લેખ જણાતો નથી. એટલે જે એવો ઉલેખ ન જ હોય તે આવી પ્રસિદ્ધિનું ઉદ્દગમર થાન જાણવું બાકી રહે છે. એ સંબંધમાં વિચાર કરાય તે પૂર્વે મલયગિરિસૂરિ પણ નંદીના કર્તા તરીકે વાચકનું નામ દર્શાવે છે અને સાથે સાથે નંદીની ધરાવલીમાં આર્ય મહાગિરિની આવલિકાને અધિકાર છે એમ કહે છે એ મતલબની પંક્તિ જે નદીની મલયગિરિસરિત ટીકા(પત્ર ૪૮ અ–આ )માં છે તે નોંધી લઈએઃ
“तत्र सुहस्तिन आरम्य सुस्थितसुप्रतिवुद्धादिक्रमेणावलिका विनिर्गता सा यथा दशाश्रुतस्कन्धे सथैव द्रष्टव्या, न च तयेहाधिकारः, तस्यामावलिकायां प्रस्तुताध्ययनकारकस्य देववाचकस्य भावात् , तत इह महागिर्यावलिकयाधिकारः"
અર્થાત સુહરિત(સૂરિ થી શરૂ કરી સુસ્થિત, સુપ્રતિબુદ્ધ ઈત્યાદિ ક્રમથી જે અવલિકા-પરંપરા નીકળી છે તે દશાશ્રુતસ્કંધમાં એટલે કે પજવણાકપની થેરાવલીમાં છે તેવી જ જોવી-જાણવી. પણ અહીં એ આવલિકાના અધિકાર નથી, કેમ કે એ આવલિકામાં પ્રસ્તુત અધ્યયન(નંદી)નાં કર્તા દેવવાચકને અભાવે છે–દવવાચક એ પરંપરાના નથી, એથી અહીં તે મહાગરિની આવલિકાને અધિકાર છે. છે. આ પ્રમાણે જે અહીં દેવવાચકને આર્ય મહાગિરિની શાખામાં થયેલા બતાવ્યા છે તે હકીકતમાં સત્ય હોવું મુશ્કેલ છે, એમ ૫. કલ્યાણવિજયજી વનવા સંવત ચર વન જાત્રાઘાના(પૃ. ૧૨૦)માં કહે છે.*
અહીં એ હકીકત ઉમેરીશ કે તેમની કેટલીક માન્યતા નીચે મુજબ છેઃ
“નંદીની થેરાવલીમાં રેવતી નક્ષત્ર પછી “ બ્રહ્મદીપિક સિંહનો ઉલ્લેખ છે. " બ્રહ્મદ્દીપિક' શાખા આર્યસમિતથી નીકળી છે અને સિંહ આ શાખાના સ્થવિર છે એમ દેવદ્ધિ જાતે કહે છે તે પછી દેવદ્ધિની થેરાવલી એ મહાગિરિ શાખાની ગુર્વાવલી હતી તો એમાં અન્ય શાખાના સ્થવિર સિંહનો ઉલેખ કેમ કરાયો છે ?
વિદ્યાધર ” ગુચ્છ આર્યસુહસ્તિસૂરિની શાખામાં હતા. જે નંદીની રાવલી મહાગિરિશાખીય સ્થવિરેની ગુરુપરંપરા હતી તે એમાં સ્કંદિલને સ્થાન મળ્યું ન હોતમળવું જોઈતું ન હતું. જે દેવદ્ધિ “મહાગિરિ શાખાના હોત તે નાગાર્જુન અને ભૂતદિન્ન આચાર્યને ઉલ્લેખ તેઓ કરત નહિ, પણ તેમણે એમ કહ્યું છે.
આ પ્રમાણેની દલીલે ૧૨૩મા પૃષ્ટમાં આપી દેવદ્ધિ આર્યમહાગિરિની શાખાના નથી પણ આર્યઅસ્તિસૂરિની શાખાના છે એમ ૫. કલ્યાણવિજયજીએ પ્રતિપાદન કર્યું છે.

Page #26

३४४ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
' ભાદ્રપદ ; (૧} દેવવાચક તે જ આગમનું પુસ્તકારોહણ કરનાર દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમાશ્રમણ છે.
() આ ક્ષમાશ્રમ, આર્યસહસ્તિસૂરિની પરંપરાગત ‘જયંતી’ શાખાના રવિર છે. (૩) નદીની પ્રારંભમાં અપાયેલી થેરાવેલી વિદ્ધિ ગણિની કૃતિ છે.
(૪) આ થેરાવલી “માધુરી' વાચનાનુગત યુગપ્રધાનસ્થવિરાવલી છે.૪ એમાં જે જે સ્થવિરો ઉલ્લેખ છે તે સર્વ ગુરુશિષ્ય પરંપરાગત નથી.'
(૫) પ સવણાકંમ્પની થેરાવલી દેવદ્ધિ ગણિની ગુરુપરંપરા છે. આના સમર્થનાથે તેમણે આઠ કારણો રજૂ કર્યા છે. આ સંબંધમાં હું તેમને નીચે મુજબના પ્રશ્નોને ઉત્તર સૂચવવા વિનવું છું,
(૧) નદીના કર્તા દેવવાચક તે જ દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમાશ્રમણ છે એમ માનવા માટે શે આધાર છે અને તે કેટલો પ્રાચીન તેમજ વિશ્વસનીય છે?
(૨) નંદીની ઘેરાવલીમાં વર્ણવેલા સ્થવિરો પૈકી કોઈ પણ બેની વચ્ચે ગુરૂશિષ્ય સંબંધ છે કે નહિ ?
(૩) જેમ પસવણાકપની થેરાવલીમાં આર્ય દિન્નને સુસ્થિત અને રસપ્રતિબદ્ધ એમ એના શિષ્ય ગણુાગ્યા છે અને એ રીતે ત્રિદિન્નના બે ગુરુ ગણાવ્યા છે તમાં દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમાશ્રમણના બે ગુરુ ન જ હોઈ શકે ? અને જો હોઈ શકે તે શું એ બે ગુરુ તે દૂષ્યગણિ તેમજ આર્ય સાંડિલ્ય છે, એમ માનવામાં કશો વાંધો આવે છે ખરો ?
૪) નંદીની રાવલી એ યુગપ્રધાન સ્થવિરાની આવલિકા છે. એનો અર્થ એમ કરાય કે અનુગધરા-શ્રુતસ્થવિરા-પ્રવચનના પ્રકૃષ્ટ જ્ઞાતાઓની એ આવલિકા છે. જે એમ અર્થ કરાય તે દુષ્પગણિતે દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમાશ્રમણના વિદ્યાગુરુ તરીકે કોઈ ઓળખાવે તે કેમ?
(૫) જે સાંડિલ્ય એ દેવદ્ધિ ગણિના દીક્ષાગુરુ હોય તો નંદીની ધેરાવલીમાં સાંડિલ્ય પછી સત્તરેક મુનિવરોનાં નામ અપાયાં છે તેનું કેમ ?
મેરૂતુંગસૂરિએ થેરાવલીની ટીકામાં દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમશ્રમણને મહાવીર સ્વામીની પછી થયેલા સ્થવિરોમાંના ૨૭મા તરીકે ઓળખાવ્યા છે, આ માટે એ સૂરિ પાસે શે આધાર છે તે જાણુ બાકી રહે છે, બાકી એવી કલ્પના થઈ શકે છે કે-નંદીની થેરાવલીની મલયગિરિરિએ જે ટીકા રચી છે તેમાં ધર્મ, ભદ્રગુપ્ત, વજી, આર્ય રક્ષિત અને ગોવિન્દના વર્ણનવાળી ત્રણ ગાથાઓની ટીકા નથી એટલે એ મલયગિરિરિએ એને પ્રક્ષિત માની હશે; પણ પં. કલયાણવિજયજી ૧૨૫ મા ૫૪માં કહે છે કે એ વસ્તુતઃ
૧ જુએ પૃ. ૧૧૯. ૨ જુએ પૃ. ૧૨૦. ૩ જુએ પૃ. ૧૧૯, ૪ જુએ પૃ. ૧૧૯. ૫. જુઓ પૃ. ૧૨૦, ૬. જુઓ ૫, ૧૨૧. ૭, જુઓ પૃ. ૧૧૯, ૮ પવલી સમુચ્ચય (પ્રથમ ભાગ પૃ. ૧૨-૧૪)માં જે નંદીની થેરાવલી છપાયેલી છે તેમાં ૨૮મી ગાથા પછી બે અને ૩૬મી ગાથા પછી બે એમ એકંદર ચાર ગાથાઓ કોઈ કોઈ ગ્રંથમાં હોવાનું સૂચવાયું છે. એટલે આ હિસાબે ત્રણ નહિ પણ ચાર ગાથા પ્રક્ષિપ્ત ગણાઈ લાગે છે,

Page #27

અંક ૧૧ મે ]
ખાર ક્ષમાશ્રમણો
૩૪૫
નદીની થેરાવલીની જ ગાથા છે. અને એ હિસાબે દૈદ્ધિ એ ૨૭ મા નહિ, પણ ૩૨ મા યુગપ્રધાન સિદ્ધ થાય છે. વિશેષમાં ૧૨૪ મા પૃષ્ઠમાં તે સૂચવે છે કે ગુરુશિષ્યક્રમથી તે દેવદ્ધિ ગણું ૩૪ મા પુરુષ સિદ્ધ થાય છે.
આ સંબંધમાં મારું' એ ઉમેરવું છે કે નદીની જે ચુણ્ણિ તેમ જ હારિભદ્રીય કૃત્તિ છપાયેલી છે. તેમાં ઉપયુ ક્ત ત્રણ ગાથાઓમાંથી એકેનું વિવરણુ નથી એટલે જો અન્ય હાયપોથીમાં તેમ જ હાય તો એ ગાથા મલયગિરસૂરિના સમય કરતાં પણ ઘણા પહેલાના સમયથી પ્રક્ષિપ્ત મનાતી હશે.
14
“ જૈન સત્ય પ્રકાશ ( ક્રમાંક ૩૭-૩૮ ) માં “ પ્રાચીન પ્રતિક્રાસ ( પૃ. ૧૨ ) ’'માં એના લેખક સાગચંદ્રસૂરિજીએ શ્રી વીર નિર્વાણથી ૯૮૦ વર્ષે શ્રી લેાહિત્ય સંણના શિષ્ય શ્રી દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમાશ્રમણ છેલ્લા પૂર્વધર છે એવા ઉલ્લેખ કર્યો છે, પણ તેમાં પ્રશિષ્યને બદલે ‘ શિષ્ય ' છપાયું. હુંાય તે તે જુદી વાત છે; નહિ તે એ ઉલ્લેખ એટલા પૂરતા તે ભ્રાન્ત છે જ.
ગધવ વાદિવેતાલ શાંતિસૂરિ તેમજ સત્યમિત્રસૂરિ દેવદ્ધિ ગણિના સમકાલીન ગણાય છે. ૫. કલ્યાણવિજયજી પાંચમને બદલે ચાયની સંવત્સરી કરનાર કાલકરને વીરસંવત ૪૫૦થી ૪૫ના ગાળામાં એટલે કે ઇ. સ. પૂર્વે ૭૦ થી ૬૨ના ગાળામાં મૂકે છે,૨ જ્યારે કેટલાક આ ઘટના ચેાયા કાલક સાથે સંબંધ ધરાવે છે, એમ માને છે, અને એમ માનનાર એમને પણ દેવદ્ધિ ગણિ ક્ષમાશ્રમણના સમકાલીન ગણે છે,
૫. કિસ.
પાસવણાકપની થેરાવલીની નિમ્નલિખિત ગાથામાં આ મુનિવરનું નામ છે. અને સાથે સાથે ‘ ખમાસમણું ? એવી એમનો પદવીને પણ નિર્દેશ છે:-~~ " तत्तो य थिरचरित्तं उत्तमसम्मत्तसत्तसंजुत्तं । ટેલિળિલમાસમળ ‘માઢ'ત્રુત્ત સમસામિ ॥ ૬ ॥
અર્થાત્ ત્યારબાદ સ્થિર ચરિત્રવાળા, ઉત્તમ સમ્યક્ત્વરૂપ સત્ત્વથી સંયુક્ત અને ‘ ગાઢર ’ગાવવાળા સિ ગણિ ક્ષમાશ્રમને હું વંદન કરું છું
ઉપર્યુંક્ત ગાથા સિવાય એમના સબંધમાં કશું લખાયુ જણાતુ નથી એટલે એમને કઇ શિષ્યપરિવાર કે કૃતિકલાપ હાય તે તે વિષે હું કરો ઉલ્લેખ કરી શકું' તેમ નથી. ( ચાલુ )
૧. પજોસવણાકપમાં જે અંતરા વિ ય તે પાડે છે. એના આધારે આ રિવર્તન કરાયાનું મનાય છે. જેમ આ સંવત્સરીની તિથિ ફેરવાઇ છે તેમ આજે કેટલાંક વર્ષો થયાં સુરતમાં બળેવ ( નાળિયેરી પૂનમ શ્રાવણ સુદ પૂર્ણિમાને બદલે શ્રાવણુ વદ એકમ મનાય છે. અને એ સુરતની અનેક વિશિષ્ટતાઓમાંની એક છે. )
૨ જી “ શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ ” ( ક્રમાંક ૧૦૦) ગત કાલકાચા ઓર વિક્રમ, ” ( પૃ. ૧૯૭, )
rk

Page #28

'- -
3ી કવિતાની દેશીઓમાં આવેલી વિકૃતિ ! |
( લેખક–બાલચંદ હીરાચંદ—માલેગામ ) કાવ્ય રચવાને હેત કાવ્યશાસનકારે ગમે તે આપેલું હોય, પણ મુખ્યત્વે કરી કવિને પિતાના વિચારો જનતામાં પ્રગટ કરી અમુક પ્રકારની ભાવના ઉદ્દીપિત કરવાની હોય છે. તે ભાવના સાથે સંગત થએલ રસને પણ આવિર્ભાવ જાગૃત કરવાના હોય છે. ત્યારે જે ભાવના પ્રગટ કરવાની હોય તેને પોષક એની પાદરચના કરવા માટે અને તેને અનુકૂળ ૨સ પ્રગટ કરવા માટે તેવી જ પ્રકારની ભાવનાને પ્રવાહ જે દેશી, ચાલ, ઢાળ, વૃત્ત કે તેવા જુદા જુદા પ્રકારની વાહનેનો ઉપગ કર ઉચિત હોય તેવી જ ચાલ ઉપગમાં લેવી એ ઈષ્ટ છે. વિસં ગત રાગમાં જે પોતાની કવિતા રચવામાં આવે છે તો તેથી રસહાનિ થાય છે એટલું જ નહીં પણ સુંદર વિચારોને પણ વિકૃત રૂપ ધારણ કરવું પડે છે. અને છેવટ વિના પ્રવાઃ દારયામાસ વાનમ્ એવો ઘાટ બને છે. કોઈ પણુ કવિને પોતાના કાવ્યની આવી વિટંબના થાય એ પસંદ પડે એમ નથી. - રાગમાં જે સ્વર-યોજનાનો અનુક્રમ જોડવામાં આવેલા હોય છે, તેને ખરા હેતુ નહીં સમજવાને લીધે ઘણી વખત વિદ્વાન કહેવાતા કવિઓ પણ મોટું ગોથું ખાઈ જાય છે. સ્વરના આરોહ અવરોહથી વાતાવરણમાં અમુક જાતના કપ (Vibrations ) ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે અને તે તે શબ્દોની શક્તિદ્વારા પિતાની ભાવના કવિઓ પ્રગટ કરે છે. એટલે દેશમાં એક મહાન શક્તિ હોય છે તેને ઉપગ કવિઓ કરે છે. આપણે કઈ વખત જે ભાષાનું આપણને જરા પણું જ્ઞાન ન હોય, શબ્દથી કેઈપણ જાતને બાધ ન થતો હોય ત્યારે તે પરકીય ભાષામાં ગવાતું ગીત પણ સાંભળી સંવેદનાનો અનુભવ થાય છે. કરુણ ગીત હોય તો પણ અંગ ઉપર કરુણ રસની છાયા તેવી રોગથી જ પેદા થાય છે. તેવી જ રીતે શૃંગાર, વીર કે બીભત્સ રસનો આવિર્ભાવ કેવળ સ્વરના આરોહ અવહુથી ઉત્પન્ન થાય છે. એ ઉપરથી સાબિત થાય છે કે–સ્વરમાં શક્તિ છે અને ગમે તે વિચારેને સ્વરે પિતાની શક્તિથી ફેરવી શકે છે. લગ્નમાં ગવાતા ગીતાને જે પરજીમાં રાગમાં ગોઠવવામાં આવે કે વીરરસને ‘હરિણી છંદમાં બેસાડી દેવામાં આવે તો કેવું પરિણામ આવે તેને વિચાર કરી જોવા જેવું છે. શૃંગારરા નિર્માણ કરી હોય ત્યારે વીરરસાનુકુળ દેશી કે છંદને ઉપયોગ કરી કાવ્યનિર્માણ કરો એટલે કે ઘાટ બને છે તેને અનુભવ તરત જ થઈ જશે. મતલબ કેકવિઓએ પિતાના કાવ્ય માટે જેવી રીતે વિષયની ચૂંટણી કરવાની હાય છે તેવી રીતે દેશી, ચાલ કે છંદની પણ ચૂંટણી કરવાની હોય છે અને સાથે સાથે શબ્દરચનાના વિચાર કરવાનો હોય છે. એમાંથી એકાદ અંગને જે ખૂલમાં દરુપયોગ થઈ જાય છે તો તે કાવ્ય નિરસ અને પરિણામે હાસ્યાસ્પદ બને છે.

Page #29

અંક ૧૧ મા ]
કવિતાની દેશીઓમાં આવેલી વિકૃતિ
૩૪૭
કેટલાએક કવિએ પોતાના વિષય ચંટવા પહેલા દેશીની ચૂંટણી કરી બેસે છે. અને જે દેશી તેમના આગળ હાય છે તેમાંના શબ્દો જેવા ને તેવા અગર તેમાં ધાર્મિક પારિભાષિક શબ્દોની ફેરબદલી કરી કાવ્યનિર્મિતીના લ્હાવા મળ્યા એમ માને છે, પણ એ કેવળ વિડ’બન હાય છે, એ તેવા કવિએ સમજી રાખવુ જોઇએ.
ધાર્મિક સ્તવને કે પદ્યો જોતી વખતે હાલમાં કેટલાએક 'એ હાલમાં ચાલતા નાટક કે સિનેમાની ચાલા પસંદ કરે છે. અને તેમાં શબ્દોના ફેરફાર કરી કવિતાએ નિર્માણ કરે છે. એવી રચેલી કવિતાને કાવ્યનું બિરુદ આપવું એ સાહસ જ કહેવાય છે. સિનેમા માટે ચાલે, દેશીએ જે ચૂંટવામાં આવે છે તે તેના ગાયક પાત્રા અગર ગાયન માસ્તર પાસેથી માંગવામાં આવે છે. અને એવી દેશીઓ ઘણી વખત તેએ પેાતાના વેષને અને નાટ્ય પરિસ્થિતિને અનુકૂળ એવી નવી બનાવી આપે છે. એવી દેશીઆ શુંગારરસને પોષક ઘણુ કરીને હાય છે. અથવા અમુક વિકારને ઉત્તેજક હાય છે. એવી દેશીઓમાં જ્યારે ધાર્મિક વિચાર ગૂ ંથવામાં આવે છે ત્યારે તેનુ છીછરાપણું વધી જાય છે. અને મૂળ વિના ઉદ્દેશ શાંતરસ નિર્માણ કરવાના છતાં તે થઇ શકતા નથી, ઊલટું તેમાં બાલિશભાવ સાથે ધર્મનું ગાંભીય નષ્ટ થાય છે. આવા કાવ્યેા કહે! કે શબ્દસમૂહ કહે રચવા માટે કેટલાએક મુનિએ અને કાઇક આચાર્યાં પણ લલચાય છે એ ખેદને વિષય છે! જો કે તેમના ઉદ્દેશ પવિત્ર હેાય છે એમાં સ ંદેહ નથી, છતાં તે હેતુ એક તરફ રહી જઇ નાટકી ભાવને જ વધારે પાષણ મળે છે.
જ્યારે એક આચાર્ય નું એવું પદ્ય હાય ત્યારે તે પ્રતિક્રમણ, ચૈત્યવંદન કે દેવવંદન જેવી ગંભીર અને આત્મભાવદશી અનુષ્ઠાન કરતી વેળા પણ તે ગાવા કોઇ શ્રાવકનુ મન લલચાય ત્યારે તે ગભીર અને યાગની ક્રિયાની કેવી વિટંબના થાય તે વિચારવા લાયક છે. બધા અનુષ્ઠાના આત્મા અને ગુરુસન્મુખ અને દેવસાક્ષીથી કરવાના હોય ત્યારે નાકિયા ગાતા હૈાય તેવી દેશીના પદ્યો ગવાય તેા કેવુ વાતાવરણ નિર્માણુ ચાય તે વિચારવા જેવુ થઇ પડે છે, માટે આવા પદ્ય રચનાકાર કવિએએ પોતે આ મુદ્દાના ગંભીરતાપૂર્વક વિચાર કરવા ઘટે છે. કાવ્યનિર્મિતીનો અને પ્રસિદ્ધિની ધૂનમાં આપણે ગભીર વિષયને કેટલું નુકસાન કરી ભાવનાને દુભવીએ છીએ તેના વિચાર કરવાની જરૂર છે. કેટલાએક બંધુએ આવી ચાપડી હાથમાં લઇ દહેરાસરમાં આવા પદ્યો ગાવા બેસે છે ત્યારે કેવું રસહાનિકારક વાતાવરણ ઉત્પન્ન થાય છે તે અમેએ જોયેલું છે! તેથી ભક્તિનું પ્રેમાળ અને ગંભીર ધર્માંનુકૂળ આધક વાતાવરણ નિર્માણુ થવાને બદલે ટીકાપાત્ર અને તેવા પવિત્ર સ્થળને કલુષિત કરે તેવું વાતાવરણ અજાણપણામાં નિર્માણ થાય છે!
નવી નવી દેશીઓ જ જોઈએ તેા ગાયન અને કાવ્યશાસ્ત્રને જરા ઊંડા અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે. પછી જુએ કે પોતે કેવી ભૂલ કરી બેઠેલા છે

Page #30

૩૪૮ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ તેને અનુભવ મળશે. રાગ ગાવા માટે અનુકૂળ કાળ પણ કહે છે. કેટલાએક રાગોથી દીવા પ્રગટ થાય છે, કોઈ રાગથી વરસાદ આવે છે. એવી ઝીણી ક૯૫ના બાજુ ઉપર મૂકીએ તો પણ હૃદયની સૂક્ષમ મજજાજલ ઉપર પરિણામ કરનારા રાગ હાલમાં પણ ગવાય છે. અમુક રાગ ગાવાથી તાવ ઉતરે છે, અમુક રાગથી દુ:ખની સંવેદના હળવી કરી શકાય છે. એ વિષયને આવા આધુનિક કવિઓએ વિચાર કરવાની આવશ્યક્તા છે.
શ્રીપાલરાસમાં નવે રને આવિર્ભાવ થએલો છે. તે માટે જે દેશીઓ પસંદ કરવામાં આવી છે તેને જરા બારીકીથી અભ્યાસ કરો. ત્યારે ધ્યાનમાં આવી જશે કે-દરેક પ્રસંગ માટે પ્રસંગનુકળ દેશીઓનું અવલ બન લેવામાં આવેલું છે. તેથી જ તે રાસ વાંચતાં જરાએ કંટાળો આવતો નથી. જ્યારે વારંવાર વાંચવા છતાં તેમાં નવો નવો આનંદ અનુભવાય છે, તેનું મુખ્ય કારણ કવિએ કરેલી વિષયની ચૂંટણી, ભાવનાને પરિપષ અને રામાનુલ દેશીઓ એ ભેગું મળવાથી જ કવિની પ્રતિભા જાગૃત થએલી જણાય છે. ચોસઠ પ્રકારી પૂજામાં અનેક દેશીઓનો ઉપચાગ કરેલો છે તેને પ્રભાવ કોઈથી અજા નથી. જેનસમાજમાં ગવાતા અનેકવિધ સજઝાયાની દેશીઓ કેટલી સુંદર, ગાંભીર્ય પૂર્ણ અને સાનુકૂળ ચૂંટવામાં આવી છે તેનો વિચાર કરવાથી અમારા લખવાનો હેતુ સમજાઈ જશે.
આ લેખ કઈ કવિ ઉપર ટીકા કરવાના હેતુથી લખા નથી પણ કેવળ દિશાદર્શન કરવા માટે જ લખવામાં આવેલ છે. કેવળ પ્રસિદ્ધિ માટે કે બીજા ગણુ ઉદ્દેશને અનુસરી ધાર્મિક વાતાવરણું કલુષિત ન થાય અને પિતાની ધૂનમાં આવી લખેલ કવિતાનો દુરુપયોગ ન થાય તેવા હિતુથી લખેલો છે. અમુક વિચારોને ખળભળાટ મગજમાં જાગે અને તે વિચાર જનતા આગળ મૂકવાથી તેમનું કલ્યાણ થશે એવું જયારે કેઈન લાગે ત્યારે જ તેમણે પૂર્વોક્ત ધારાધોરણને અનુકૂળ રહીને કાવ્યનિમિંતી કરવી અને પછી જેવું કે પોતાનું કાવ્ય કેટલું સુંદર થાય છે. કવિ કહેવડાવાની ઉતાવળમાં આપણે દેષને પાત્ર બનીએ એ માટે કાળજી રાખવી એ ઇષ્ટ નથી શું ? કેટલીએક રચના ચોગ્ય રીતે થઈ ગઈ પણ છે તેને માટે અમારે કટાક્ષ નથી, પણ આ પદ્ધતિને ઉત્તેજન ન મળે તેવા હેતુસર અમેએ આ સૂચન કરેલ છે.
તીર્થકરો દેશના આપે છે તે માલકોશ રાગમાં જ આપે છે. એને અર્થ સમજવો જોઈએ. તે રાગથી જે વાતાવરણમાં ગુંજન ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી અશુભ ભાવનાઓ નાશ પામે છે અને વાતાવરણમાં એવો એક અધિકાર ઉત્પન્ન થાય છે કે જેથી સ્વાભાવિક વેરવિરોધ પણ શમી જાય છે. એ શકિત રાગની છે એ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે. અને એ રાગ સાથે સુસંગત એવી શક્તિશાળી શબ્દરચના અને વક્તાની અદભુત શક્તિ મળતાં હર વાતાવરણ પેદા થાય છે એ વાત વિચારતાં રાગ, દેશી કે ચાલનું મહત્વ જાણવામાં આવી જાય તેમ છે.

Page #31

વ્યવહાર કૌશલ્ય છે
“કાર્યક્રમ( જિના)થી શરૂ ન કરો, પણ કાર્યથી જ શરૂ કરો.”
આ કામ કરવું કે પેલું કરવું અને ત્યાર પછી તે કરશું અને પછી ફલાણું અને ત્યારપછી ઢીંકણું–આવી લેજના કરતાં કરતાં તે છેડે જ ન આવે. એમ નાની મોટી કરતાં કુંવારા રહી જવાય અને વાંઢા તરીકે જ ભવે પૂરે થઈ જાય, માટે જે કરવું હોય તે કામ જ આદરી દે, તેને શરૂ કરી દે અને તેનો આરંભ જમાવી દે. મુલતવી રાખવાનાં માઠાં ફળ સારી રીતે જાણીતાં છે. વાત કરતાં અને યોજનાઓ ઘડતાં ઘાતાં તે વરરાજા જ ખવાઈ જાય છે. ઘણા દીર્ઘસૂત્રી થવામાં અને સ્વપ્નાં સેવવામાં મજા છે, તેના કરતાં કામને જે આદરી દેવામાં જ ભારે વધારે મોજ છે, કાર્ય આદરી દેવાને આંતરસંત છે અને કામને હાર પડતું જોવા જેવી બીજી કઈ મજા નથી.
ઘણાં માણસો એવા જોવામાં આવે છે કે ગજ ગજ ભરે, પણ એક તસુએ વેતરે નહિ. એનો આ અવતાર તાકા ફેરવવામાં અને એના પરની ઘડીઓ ગણવામાં જ જાય છે. એવા માણસેથી એકે કામ રસ્તા પર ચઢે નહિ કે એક કામ તરફ એનું કેંદ્ર પણ થાય નહિ. ઘર બાંધવાના એક પછી એક પ્લાન ચીતરવામાં આવે, પણ ઇંટ, ચૂનો, સિમેંટ કે લાકડાં ખરીદવામાં આવે જ નહિ અને નવા નવા ઓરડા અને દરવાજાઓ અને ગેલેરી કક્યાં મૂકવાં તેની રચના ગોઠવવામાં આવ્યા કરે તે ઘર બંધાય નહિ અને ધ્યાનમાં ને પલાનમાં વાત પૂરી થઈ જાય. આનો અર્થ એમ સમજવાનો નથી કે પૂર્વ ભૂમિકામાં વ્યવસ્થા કે
જના કરવી જ નહિ. એ વગર તે કોઈ કાર્ય સારું થાય જ નહીં, પણ વાતે જ કર્યા કરવી અને શેખચકલીનાં સોણલાં જ બાંધ્યાં કરવાં એને કાંઈ અર્થ નથી. બનતી ત્વરાએ કામ ચીલે ચઢાવવાની રીત રાખવી અને મેટી મોટી વાત કરવાનું ડહાપણ બીજાને સાંપવું. જેઓ કામ કરવાના હોય છે તે ફડાકા મારવામાં વખત કાઢતા નથી. કામ શરૂ ન કરવું એ બુદ્ધિનું પ્રથમ લક્ષણ છે, પણ નિર્ણય થઈ જાય કે તુરત તેને ઉપાડી લેવું એ સાચો કુશળતાનો માર્ગ છે, કામ કરવાની દાનત ન હોય તેવા લોકો અનેક પ્લાનાં કાઢે છે અને વાત વિસારે નાખતાં જાય છે અને વાત વિસારે પડી એટલે એના ઉપર કાળના થર ચઢતા જાય છે.
માટે યાહામ કરીને કામ શરૂ કરી દે. શંકા વગરને નિર્ણય હશે તે સર્વ પ્રકારની સહાય ચાલી આવશે. કામ કરનારને કુદરત પણ મદદ કરે છે અને ન ધારેલા ભાગે નહિ આશા રાખેલી મદદ મળી આવે છે અને કાચા પોચા મને કરેલ નિર્ણયોમાં તે હજારે વિના ઊભાં થયાં કરે છે. કરવું હોય તે આજ કરે, હમણાં કરે, અત્યારે કરો. તમારા પાકા નિર્ણય અફર થઈ જશે અને મુશ્કેલીઓ પોતાની મેળે ખસી જશે. દઢ નિર્ણય પાસે પર્વતે પણ માર્ગ આપે છે માટે આદરી દે અને આત્મવિશ્વાસ રાખે.
“Begin, not with a programme, but with a deed."
FLORENCE NITINGALE (22-8-41 )

Page #32

૩૫૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ
નમક૧ના
ધારવામાં આવે છે તે કરતાં ઘણું વધારે સહેલાઈથી માણસ વિરે અને સલાહને સ્વીકારી લે છે-એના પાયા સાચા હોય તે પણ, જે એને બળજબરીથી
લાદવામાં આવે તો માણસ તેને સાંભળશે નહિ-ગણકારશે નહિ.
માનસ વિદ્યાને આ વિચિત્ર કેયડો છે અને તે દીર્ધકાળના અનુભવે બરાબર સમજાય તેવો છે. આપણે કાઈને સલાહ આપવી હોય તે જ તેના પર પ્રેમ બતાવીને આપીએ, છેવટે કાંઈ નહિ તે તેના તરફ સહાનુભૂતિ બતાવીને આપીએ તો તેને તે જરૂર રવીકાર કરશે, તેને એ સલાહ કદાચ સચિકર નહિ હોય તો પણ તે હકીકતને સમજવા પ્રયત્ન કરશે અને કાંઈ નહિ તે તેના આપનાર તરફ એ ગૌરવભરી દષ્ટિ તો જરૂર કરશે. સલાહ આપનાર ઘણીવાર તો માને નહિ તેટલી સહેલાઈથી સામાને ગળે એ વાત ઉતારી શકે છે. માત્ર એ વાતમાં શરત એક જ છે કે એ સલાહ આપતી વખતે પોતાનો મત સામા ઉપર બળજબરીથી દાખલ કરવાના ઈરાદે કે માનસિક વૃત્તિ ન હોવાં જોઈએ. એમાં સામાનું ભલું કરવાની વૃત્તિ હોય અને તે સલાહ મીઠી ભાષામાં પ્રેમપૂર્વક આપવામાં આવે તે દુશ્મનને પણ વશ કરી શકાય છે. વને વરીને વશ કરે છે. વન એટલે વિનય પ્રેમ તથા સહાનુભૂતિને સ્થાને છે અને પ્રેમને માર્યો માણસ તો શું, પશુ પણ આધીન થઈ જાય છે. વકીલાતના ધંધામાં તે આવા સેંકડો પ્રસંગે આવે છે અને વકીલની રીતસરની સલાહ અસીલ હદયથી સ્વીકારી લે છે. આવી જ રીતે કોઈ માણસના વિચારનો વિરોધ કરવામાં આવે તેની પાછળ પ્રેમભાવે હોય તે આત્મા આત્માની સાક્ષી પૂરે છે અને જાહેર વિરોધની પછવાડે રહેલે પ્રેમ અંતે કાર્ય સાધક નીવડે છે. કડક મતફેરી અને અરુચિકર, સલાહના સ્વીકારની પાછળ આંતરતરત્વ રહેલું હોય છે અને તે ચિરકાળ વિજયવતું વતે છે.
અને સલાહ સાચી હોય કે વિરોધ વખતસરનો હોય, પણ તેની સાથે હોકારા, ધમપછાડા કે ધમાલ હોય, પિતાનાં સ્થાન કે વયનો લાભ લેવાતે હોય તે, સાચી વાત પણ મારી જાય છે અને સામા પર અસર કરવાને બદલે એ તીકણ રૂપે પાછાં ફરે છે. તે કાર્ય કરનાર, કફજીઆ પતાવી આપનાર લવાદે કે પંચે આ સ્થિતિ અનેક વાર અનુભવે છે. પ્રેમથી મેટાં હિંસક પ્રાણીઓ પણું વેશ થાય છે અને પ્રેમથી કરી દિવાલો પણ માર્ગ આપી દે છે. હૃદયના ઉત્સાહથી આંતરના ઉમળકાથી છોકરાઓને વારવામાં આવે તો તે તરત રસ્તા પર આવી જાય છે, પણ ધમસાણ મચાવનાર બાપને તે ધરમાં શાંતિ નથી કે કટુંબમાં સુખ નથી. આ મુદ્દો ધ્યાનમાં રાખી કશળ માણસ અન્યને સલાહ આપે અથવા તેનો વિરોધ કરે.
મૌક્તિક
“A man takes contradictions and advice much more easily than people think, only he will not hear it when violently given, even though it be well-founded."
RIGHTER (19-3-AI )

Page #33

મ મનને ઉપદેશ
अनित्यानि शरीराणि विभवो नैव शाश्वतः । नित्यं सन्निहितो मृत्युः कर्तव्यो धर्मसंग्रहः ||
આ સુંદર અને મજબૂત દેખાતુ શરીર અનિય છે, આ સુખપ્રદ જણાતાં વૈભવ અને વિલાસી ક્ષણિક જ છૅ, મૃત્યુ નજીકમાં જ છે માટે ધર્માંની આરાધના કરવી એ જ શ્રેયરપુર છે. અહીં આત્મન ! તુ પાંચ પ્રમાદમાં પડયા થકા કઇંક તે વિચાર કર. મનુષ્ય યાનિમાં ઉત્પન્ન થઇને શ્રી વીતરાગના ધર્મ આદરતા નથી તેા સંસારસાગર શી રીતે તરીશ ? અનેતા પુદ્ગલ પરાવર્તન કર્યાં તે પણ અદ્યાપિ સુધી તારી તૃષ્ણા શાન્ત થઇ નથી અને પરિભ્રમણ કર્યાના તા તુજને ભય જ નથી. એવા તે કયા કમ કયાં છે તેથી ધર્માંસાધન કરવાના ઉલ્લાસ થતો નથી ? પણ તું વિચારી જો કે કાઇ ધ સાધન કર્યા વિના પાર પડ્યો છે. તુ અજ્ઞાનદશાએ કરી એમ જાણે છે કે-મનુષ્ય ભત્ર, સિદ્ધિસોંપદા એમની એમ રહેશે ? પશુ હું ચેતન ! તારી રિદ્વિ તે સંપદા તે ક્ષણભંગુર * છે. જેમ જલતરંગ અને જલપરપોટા છે-છે તે નથી-નથી માટે જિનરાજના વચન ઉપર દ્રઢતા રાખીને ધર્મસાધન કર. પછી પસ્તાવા કરીશ માટે ધર્મ સાધન કરી લે, મનુષ્યભવ તે પચેન્દ્રિય પણુ તારુ જતુ રહેશે પછી તારી સારી સામગ્રી કયાંથી લાવીશ ? અનંત કાલને વિસુ પડશે માટે પ્રમાદ છેડીને પોતાના આત્મા નિરાવર કરવા, સ્વધર્મ પ્રગટ કરવા લેાકસના તથા આવસ નાતે આશિભાવ તો, આશ`સા રતિ ધરાધન કરીશ તો કર્મ અધનથી મુક્ત યઇશ. હું ચેતન ! તુજને પૌલિક સુખની ઇચ્છા છે પણ વિચારી જો. પુદ્ગલ દ્રવ્યની અનંતી વણા, અનતા પરમાણુ અનંતી. વાર લઈ લઇને ભોગવીને મૂકયા છે તે હજી સુધી પણ તૃષ્ણા ન છૂટી. વળી હું ચેતન 1 તે અનંતા ભવ કર્યાં, જન્મ મરણ પણ અનતી વાર કર્યા, ચૌરાજમાં એક એક લેાકાકાશપ્રદેશે અનતા જન્મ મરણ કર્યા વિના કાષ્ઠ પ્રદેશ રહ્યો નથી તે પણ હું ચેતન ! તુ કાંઇ વિચારતા નથી તો તુ પ્રતિમાધ પામ. પરભાવપ્રણીત લક્ષ્મી મૂકીને આત્મ સત્તા લાણી નીઢાળ. જ્ઞાન-દર્શન ચારિત્ર એવા અન ંતા ગુણુ તારી સત્તાના ઘરમાં છે તેને મૂકી, પુદ્દગલના ટૂકડા શામાટે ઇચ્છે છે ? એ પૌલિક તન-ધન-કુટુંબ તારું નથી, તારી સાથે તે આવવાનું પણું નથી માટે નીચેના આત્મતિ પદને વિચાર કરી જોજે, ચેતન વાત કહું છું સાચી જગમાં તારો કાઇ નથી-એ દેશી કાયા માયા બાદલ છાયા, જગ સ્વપ્ને કી માયા; આયા એકીલા જાય એકીલા, ટ્રાકટ જન્મ ગુમાયા. ખાલપણું તે રમતે ગુમાયા, જોબન કામની વશી; વૃદ્ધપણામે ધર્મ ન ધાર્યા, માયા જાલ ફશી. માત પિતા ચુત ભાઈ બધુ, સબ સ્વા કે અધી; આઇ અચાનક કાલ ગ્રહે જબ, કાઇ ન આવે સાથી,
ચૈતન૦ un
ચેતન ારા
ચેતન૦ ।।

Page #34

૩૫૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
ચૈતન॰ ॥પા
તન ધન જોબન કામમાં હૈ, સધ્યા ર્ગ સમાન; અંજલી જલ જ્યુ‘આયુ અસ્થિર હૈ, જેસા જધિ ઉદાન, ચૈતન॰ nu ફૂડ-કપટ કર માયા જોડી, કુટુંબ કબીલા પાળ્યા; અંતે પાપની ગાંઠડી બાંધી, નરકનીગાદે સીયે.. આ સસાર એસકે! પાણી, વિણસતા વાર ન લાગે; ધન્ય અનાથી સરીખા મુનિવર, એહ સસારને ત્યાગે. તે માટે ચેતનછ ચેતા, માયા મમતા ત્યાગા શ્રી જિનભાષિત ધમ કરો કઇ, ધન મુનિ પઢ માગે.
ચેતન ॥ ૬॥
ચેતન ॥ છા
માટે હું ચેતન ! ઉપરના જેવા આત્મિક પદ સાંભળી, નિજ આત્મિક સુખો ભોગી થઇ તારું અણુાહારી પદ-અવિચલ સુખ નીપજાવ જેથી તારા જન્મ મરણને ફેરા ટલે, તે માટે શ્રી પંચ પરમેષ્ઠીનું ધ્યાન સ્મરણ કરતાં થકા જેમ તારા આત્મા નિલ થાય તેમ ચેતના અંડાલ કર, તેથી નિર્જરા થઈ આત્મિક ગુણુ પ્રગટ થશે. હું ચેતન ! - પ્રમાદ છેડીને ધર્મમાં અર્નિશ તત્પર રહેજે. તને મહાન્ કષ્ટ પડે તે પશુ ધર્મને ડીશ નહી. સુખરૂપી ધર્માં હરો તે ત્યાં જઈશ ત્યાં સુખ પામીશું, માટે શ્રદ્ધા રાખીને શ્રી વીતરાગને ધ' અહિંસકરૂપે આા સહિત કરજે. જેથી થોડા કાલમાં અવ્યાબાધ સુખ નીપજશે. જે સુખની ઉપમા આપી શકાય તેમ નથી. એવુ સુખ પ્રાપ્ત કરવાને માટે ધર્માંના કારણ સેવવા એવી ભાવના આત્મામાં ભાવવી. હે ચેતન ! તું આત્મસ્વરૂપ વિચાર. સર્વ જીવનું અવલંબન તજી ઉત્તમ જીવનું અવલબન કરજે. અપ્રમાદપણે સાધન કરજે, પણ લેાકેાને દેખાડવા બહુમાન કરાવવાની સાધના સેવીશ નહી. બાહ્ય આડમ્બરથી આત્મા. નિ`લ થઈ શકતા નથી, તેથી શુદ્ધ ભાવના સેવીને અર્નિશ ધ – આરાધનમાં તત્પર રહેજે જેથી પારલૌકિક સુખને પામી શકીશ.
મુનિશ્રી વિદ્યાન વિજયજી
૧૧ એકે પ્રિયના ૩ વિકલે દ્રિયના
છ નારકીના
૧ મનુષ્યને ૧ તિય ચને ૧ સમૂમિ
પંચે દ્રિયના
૪૯ દેવના
XXUO~R
જીવના ૫૮૪ ભેદ
૧૦ ભનપતિ
૫ જ્યાતિષ
૮ જંતર
૧૨ દેવલાક
૯ વેયક
૫ અનુત્તર
[ ભાદ્રપદ
૭૩ પર્યાપ્તા ને અપર્યાપ્તા એટલે ૧૪૬ તેના
ચાર પ્રકાર
૧ સભ્ય
૨ આસન બ્ય ૪ દુર્ભાગ્ય
૩ ભવ્ય
૧૪૬ તે ચારે ગુતા ૫૮૪ થાય છે.
કુંવચ્છ

Page #35

શ્રી ભરતેશ્વર બાહુબલિ વૃત્તિ ભાષાંતર પુરુષ વિભાગ ૧-૨ ( સંપૂર્ણ )
પ્રાતઃસ્મરણીય મહાન સીત્તેર પ્રભાવિક પુરુષોના ચરિત્રાવાળુ' આ પુસ્તક અવશ્ય વાંચવા યેાગ્ય છે. લગભગ ૪૦૦ પૃષ્ટનાં આ પુસ્તકની ક્િ'મત રૂા. ત્રણુ, પોસ્ટેજ જુદું,
દેવસિરાઇ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર
હાલમાં કાગળની મેધવારીને અંગે આપણા ધાર્મિક પાડય પુસ્તકોની ખેંચ પડી છે. આ માગણીને પહોંચી વળવા અમેએ પાંચમી આવૃત્તિ છપાવી હતી, પરન્તુ તે પણું ટૂંક મુદતમાં ખલાસ થઇ જવાથી હાલમાં જ છઠ્ઠી આવૃત્તિ બહાર પાડી છે. વિશેષ વખત સીલીકે રહેવાના સંભવ નથી, માટે જે પાઠશાળાને જોઇતી હૈાય તેમણે તાત્કાલિક મગાવી લેવી. પર્યુષણુ જેવા પવિત્ર પ્રસ ંગેામાં વિદ્યાર્થીઓને ખાસ પ્રભાવના કરવા યેાગ્ય છે. પ્રચારના હેતુને અંગે કિંમત નજીવી રાખવામાં આવી છે. મૂલ્ય પાંચ આના, પેસ્ટેજ અલગ. લખાઃ—શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર,
જ
શ્રીમદ્ ચક્રમહત્તરાચાર્ય વિરચિત પંચસંગ્રહું પ્રથમ ખંડ
[ આ. શ્રી મલયગિરિજીકૃત ટીકાના અનુવાદ યુક્ત ]
ક‘ગ્રંથના વિષય પર પ્રકાશ પાથરતા આ ગ્રંથ અવશ્ય વસાવીને વાંચવા યાગ્ય છે. જૈન તત્ત્વજ્ઞાનમાં કમનું સ્થાન મહત્ત્વતાભર્યું છે. એ કચને સ્પષ્ટ રીતે સમજવા માટે આ ગ્રંથનું ભાષાંતર સારી શૈલીમાં કરવામાં આવ્યુ છે. આ પ્રથમ ભાગમાં પાંચ દ્વારા છે. પહેલામાં ચાગ, ઉપયાગ તે ગુણસ્થાનકાનું, બીજામાં સત્પદપ્રરૂપણાદિ નવ દ્વારાનું, ત્રીત્વમાં આઠ કાઁતુ, ચેાથામાં સત્તાવન અધČતુતુ અને પાંચમામાં પ્રકૃતિમ ધાર્દિ ચાર તથા ઉદય અને .સત્તાનુ સવિસ્તૃત વર્ણન આપવામાં આવેલ છે. ક્રાઉન આઠ પેછ મેટી સાઇઝના પૃષ્ઠ ૬૨૫. કિંમત રૂા. ચાર, પેસ્ટેજ જુદું,
ભેટ—યોગપ્રદીપ પૃ. ૮૦૦ બુધારણા યંત્ર પૃ. ૧૦૦ પ્રાકૃતલક્ષ્ણુભ પૃ. ૮૦ સુદ'ન પંડિતપ્રત્યુત્તરમ અને વીરધર્મ પટ્ટાવલી પૃ. ૮૦ આ પાંચે પ્રથા સાધુ મહારાજો, વિદ્વાન તથા પુસ્તકાલયેાને ભેટ આપવાના છે. દશ આના પેસ્ટેજના મેકલીને નીચેના સ્થળેથી મગાવી લેવા—
શ્રી ગુજરાતી જૈન શ્વેતાંબર તપાગચ્છ સંઘ ૩ ૯૬, કેનીંગ સ્ટ્રીટ–કલકતા,
કલ્પસૂત્ર ખેમશાહી બાલાવબેાધ (પ્રતાડ઼ાર) ભાગ ૧-૨ પન્યાસ શ્રી કંચનવિજયજી મહારાજની પ્રેરણાથી ભેટ આપવાના છે, જે કાઈ સાધુ-સાધ્વીને જોઇએ તેમણે પાસ્ટેજના અઢાર આના નીચેના શરનામે મોકલાવી મગાવી લેવું.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર.

Page #36
Reg. No. B. 156 . - બુકે વેચાણ મગાવનારને સૂચના , * શ્રી ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરુષ ચરિત્રને સેટ, શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતરનો સેટ તથા શ્રી ઉમિતિ ભવપ્રપંચો કથાને સેટ મગાવનારને જણાવવાનું કે-સેટની જે કિંમત ઓછી લેવામાં આવતી હતી તે હવેથી બુકેમાં જણાવ્યા પ્રમાણે પૂરી લેવામાં આવશે." શ્રી વિરાગ્યદ્રપલતા ગ્રંથ. * ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીકૃત આ પદ્યબંધ ગ્રંથ અમદાવાદનિવાસી પંડિત ભગવાનદાસ હરખચંદ તરફથી હાલમાં બહાર પડેલ છે. ગ્રંથ ઉપમિતિ ભવપ્રપંચ કચાનું મરણ કરાવે છે તે જ સ્વરૂપમાં બનાવેલું છે. અત્યુત્તમ ગ્રંથ છે. શ્લોકસંખ્યા સાત હજાર છે. કિંમત રૂા. સાત રાખેલ છે. તે અમારે ત્યાંથી પણ મળશે. જરૂર મંગા ને લાભ . શ્રી ગુણવમાં ચરિત્ર ભાષાંતર મૂળ સંક્ત ઉપરથી પંડિત પાસે શુદ્ધ ગુજરાતીમાં ભાષાંતર કરાવીને 5. શ્રી વીરવિજય જીના ઉપાશ્રય તરફથી હાલમાં પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે. કિંમત આઠ આના. ખાસ વાંચવા લાયક છે. પોસ્ટેજ બે આના. - જરૂર મંગાવે. અમારે ત્યાંથી મળી શકશે. સત્તર ભેદી પૂજા કરનારની 17 કથાઓ આમાં છે. ' 1 . ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી આદિ કૃત આ શ્રી નવપદજીની પૂજા ઘણી જ પ્રચલિત છે. આયંબિલની ઓળી કરનાર માટે દરેક પદના ગુણ, વિધિ તથા ચૈત્યવંદન સ્તવનાદિ વિસ્તારથી આપવામાં આવ્યા છે. હાલમાં તેની ત્રીજી આવૃત્તિ પ્રગટ કરવામાં આવી છે. જરૂર મગાવો ને લાભ લે. કિંમત ચાર આના. પિસ્ટેજ એક આને. . पंच प्रतिक्रमण सूत्र-मूळ. शास्त्री . મૂળ સુંદર ટાઈપમાં છપાવેલ આ બુકમાં પંચ પ્રતિક્રમણ, નવ મરણ, ચેત્યવંદન, સ્તવન, સ્તુતિ, છંદ તેથા વિધિઓ વિગેરેનો સમાવેશ કરેલ છે. વિદ્યાર્થીઓને ખાસ અભ્યાસ કરવા યોગ્ય છે. કાગળની અતિશય મોંધવારી છતાં જ્ઞાન-પ્રચારનો હેતુ જાળવવા માટે અમે કિંમત વધારી નથી. છુટક નકલના આઠ આના. સે નિકલના રૂા.૪૫). પિસ્ટેજ ત્રણ ના. સ્નાત્ર સંગ્રહ અને અષ્ટપ્રકારી પૂજ [, આ બુક હાલમાં જ અમે છપાવી છે. તેમાં શ્રી દેવચંદ્રજી તથા 5, વીરવિજયજીના સ્નાત્ર ઉપરાંત પૂર્વાચાર્યકૃત સ્નાત્ર જે હાલમાં પ્રચારમાં નથી તે દાખલ કર્યું છે. તેમાં શ્રી ઋષભદેવને ને પાર્શ્વનાથને એમ બે કળશ છે. જેને પાંચ સ્નાત્ર ભણાવવા હોય તેને માટે શાંતિનાથજીનો કળશ પણ આ બુકમાં દાખલ કર્યો છે. ત્યારપછી શ્રી દેવિજયજીકૃત - ' અષ્ટપ્રકારી પૂજા દાખલ કરી છે તે અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરતાં દરેકે પૂજીના પ્રારંભમાં બોલવા લાયક છે. તેમાં તે પૂજા સંબંધી જ વર્ણન છે. ખાસ કઠે કરવા લાયક છે. કિંમત ત્રણ આના રાખવામાં આવી છે. પોરટેજ પિણે આને. ખાસ મંગાવે. ' મુદ્રકઃ શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ શ્રી મહેય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ–ભાવનગર wwww For Private And Personal Use Only