________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૪૮ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ તેને અનુભવ મળશે. રાગ ગાવા માટે અનુકૂળ કાળ પણ કહે છે. કેટલાએક રાગોથી દીવા પ્રગટ થાય છે, કોઈ રાગથી વરસાદ આવે છે. એવી ઝીણી ક૯૫ના બાજુ ઉપર મૂકીએ તો પણ હૃદયની સૂક્ષમ મજજાજલ ઉપર પરિણામ કરનારા રાગ હાલમાં પણ ગવાય છે. અમુક રાગ ગાવાથી તાવ ઉતરે છે, અમુક રાગથી દુ:ખની સંવેદના હળવી કરી શકાય છે. એ વિષયને આવા આધુનિક કવિઓએ વિચાર કરવાની આવશ્યક્તા છે.
શ્રીપાલરાસમાં નવે રને આવિર્ભાવ થએલો છે. તે માટે જે દેશીઓ પસંદ કરવામાં આવી છે તેને જરા બારીકીથી અભ્યાસ કરો. ત્યારે ધ્યાનમાં આવી જશે કે-દરેક પ્રસંગ માટે પ્રસંગનુકળ દેશીઓનું અવલ બન લેવામાં આવેલું છે. તેથી જ તે રાસ વાંચતાં જરાએ કંટાળો આવતો નથી. જ્યારે વારંવાર વાંચવા છતાં તેમાં નવો નવો આનંદ અનુભવાય છે, તેનું મુખ્ય કારણ કવિએ કરેલી વિષયની ચૂંટણી, ભાવનાને પરિપષ અને રામાનુલ દેશીઓ એ ભેગું મળવાથી જ કવિની પ્રતિભા જાગૃત થએલી જણાય છે. ચોસઠ પ્રકારી પૂજામાં અનેક દેશીઓનો ઉપચાગ કરેલો છે તેને પ્રભાવ કોઈથી અજા નથી. જેનસમાજમાં ગવાતા અનેકવિધ સજઝાયાની દેશીઓ કેટલી સુંદર, ગાંભીર્ય પૂર્ણ અને સાનુકૂળ ચૂંટવામાં આવી છે તેનો વિચાર કરવાથી અમારા લખવાનો હેતુ સમજાઈ જશે.
આ લેખ કઈ કવિ ઉપર ટીકા કરવાના હેતુથી લખા નથી પણ કેવળ દિશાદર્શન કરવા માટે જ લખવામાં આવેલ છે. કેવળ પ્રસિદ્ધિ માટે કે બીજા ગણુ ઉદ્દેશને અનુસરી ધાર્મિક વાતાવરણું કલુષિત ન થાય અને પિતાની ધૂનમાં આવી લખેલ કવિતાનો દુરુપયોગ ન થાય તેવા હિતુથી લખેલો છે. અમુક વિચારોને ખળભળાટ મગજમાં જાગે અને તે વિચાર જનતા આગળ મૂકવાથી તેમનું કલ્યાણ થશે એવું જયારે કેઈન લાગે ત્યારે જ તેમણે પૂર્વોક્ત ધારાધોરણને અનુકૂળ રહીને કાવ્યનિમિંતી કરવી અને પછી જેવું કે પોતાનું કાવ્ય કેટલું સુંદર થાય છે. કવિ કહેવડાવાની ઉતાવળમાં આપણે દેષને પાત્ર બનીએ એ માટે કાળજી રાખવી એ ઇષ્ટ નથી શું ? કેટલીએક રચના ચોગ્ય રીતે થઈ ગઈ પણ છે તેને માટે અમારે કટાક્ષ નથી, પણ આ પદ્ધતિને ઉત્તેજન ન મળે તેવા હેતુસર અમેએ આ સૂચન કરેલ છે.
તીર્થકરો દેશના આપે છે તે માલકોશ રાગમાં જ આપે છે. એને અર્થ સમજવો જોઈએ. તે રાગથી જે વાતાવરણમાં ગુંજન ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી અશુભ ભાવનાઓ નાશ પામે છે અને વાતાવરણમાં એવો એક અધિકાર ઉત્પન્ન થાય છે કે જેથી સ્વાભાવિક વેરવિરોધ પણ શમી જાય છે. એ શકિત રાગની છે એ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે. અને એ રાગ સાથે સુસંગત એવી શક્તિશાળી શબ્દરચના અને વક્તાની અદભુત શક્તિ મળતાં હર વાતાવરણ પેદા થાય છે એ વાત વિચારતાં રાગ, દેશી કે ચાલનું મહત્વ જાણવામાં આવી જાય તેમ છે.
For Private And Personal Use Only
