________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનેનું બાહ્ય અને આંતર જીવન
૨૪૫
जैनोर्नु वाह्य अने आंतर जीवन, આ વિષય બહુ મહત્ત્વનું છે. જગતમાં અનેક મનુષ્ય જન્મ અને મરે છે તેથી કાંઈ વિશેષતા નથી. એ તે અનાદિકાળથી બનતું આવે છે, પણ જે વિશિષ્ટ જીવન–સ્વપરને અનેક રીતે ઉપકારક જીવન જીવે છે તે જ જગતમાં જ કહેવાય છે, તેને જ જીવતાં આવડ્યું છે, બાકી પશુઓ પણ જીવે છે, તો પણ તેઓ જગને કોઈ રીતે ઉપયોગી થઈ પડે છે. આથી જે મનુષ્ય સ્વપરનું લેશમાત્ર શ્રેય ન કરે, ઉલટું પોતાનું જીવન જગને ભારભૂત કરે તે તે પશુ કરતાં પણ ઉતરતી પંકિતમાં ગણાય એમાં વાંધા જેવું નથી. આપણે અહીં જેનજીવનનું સ્વરૂપ બતાવવા પ્રયાસ કરીએ છીએ, પણ જે હકીક્ત અહીં જણાવશું તે સામાન્યરીતે મનુષ્ય માત્રને લાગુ પડી શકશે એમ વિચારકને જણાશે. અસ્તુ. હવે આપણે આપણા પ્રસ્તુત વિષય તરફ વળીએ.
આંતરજીવનની શુદ્ધતાને માટે વિકાર-લાગણીઓ ઉપર વિજય મેળવે એ અત્યાવશ્યક છે બાહ્ય વર્તન ગમે તેટલું સારું હોય પણ જે વિકારને વશ થવાતું હોય તો તે પ્રશંસાપાત્ર નહિ ગણાય. એથી ઉલટું જેનું બાહ્ય વર્તન લોકષ્ટિએ વિચિત્ર લાગતું હોય પણ અંદરથી જેણે વિકારેને વશ કર્યો હોય તે મનુષ્ય જ લકત્તર દષ્ટિએ ઉત્તમ ગણાય છે. વિષય કે વિકારોથી બચવા માટે તેવા પ્રસંગેથી દૂર રહેવું, તેને માટે વ્રત કે નિયમો કરવા, એ નિર્વિકાર સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે શરૂઆત તરીકે અલબત્ત જરૂરનું છે, પણ ઉત્તમ તે તેજ કહેવાય કે સ્થૂલિભદ્ર મુનિની પેઠે વિકાની મધ્યમાં રહી અડગ રહે. તેને માટે કહ્યું પણ છે કેવિવારતા સતિ વિશજો, વેપાં ને તાંતિ તાવ ધરબડુ પરિચિત કેશા વેશ્યા, તેની સુંદર ચિત્રશાળા, વર્ષો રૂતુને સમય, ષસ ભેજન, કેશાની અનેક હાવભાવયુક્ત પ્રાર્થના, એકાંત (સ્વતંત્ર) સ્થળ-એ આદિ કામોત્તેજક પ્રબળ કારણની મધ્યમાં રહી સુરક્ષિત રહેવું એ અતિ વિકટ-દુક્કર કાર્ય ગણાય.
કષાય ઉપર જય મેળવે એ આંતર જીવનની સુધારણા માટે ખાસ જરૂરનું છે. ક્રોધાદિક ચાર કષાયોનો ત્યાગ કરી ક્ષમા આદિ ચાર ગુણેની પ્રાપ્તિ કરવી, એટલું કષાયત્યાગને અંગે આવશ્યક છે. આ હકીક્ત આપણે બવાર સાંભળેલી હોય છે અને તેથી કદાચ સામાન્ય જેવી લાગશે, પણ એ ગુણો વ્યાવહારિક બાબતોમાં પણ ઘણો અગત્યને ભાગ ભજવે છે, એ જાણ્યા પછી એનું મહત્વ-ગૌરવ વિશેષ લાગશે. પ્રથમ કેધને ત્યાગ લઈએ—
ફોધનાં નિમિત્તે મળ્યા વગર ક્ષમા રાખી શકાય એમાં તે કાંઈજ વિશેષતા
For Private And Personal Use Only
