Jain Dharm Prakash 1913 Pustak 029 Ank 03

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

શ્રી જ્ઞાનસાર સુસ લેધરણુ,
1
આદર અને રોગયુક્ત અનાદિ અભ્યાસથી યુક્તિએરૂપ કાંકરા ફેક વાની ટેવને હવે ત” . હુંવ તુ બાળચેષ્ટ!-ચપળતાને આદીશનાંદુ રાગદ્વેષ રહિત મત્સ્ય મન સ્થિર શાન્ત જળાશય જેવુ હાય છે, પણ જેમ પવનના ઝંકારાથી તે જળાશયમાં અનેક કલાલે ઉપજ છે, વૃદ્ધિ પામે છે, અને પાછે તે પવન શાન્ત થયે શમા જાય છે. તેમ સ્થિર મનમાં પણ રોગ દ્વેષથી સંકલ્પ વિકલ્પ ાગતાં ભાભુ પ્રગટે છે, વધે છે અને વળી તેજ રાગદ્વેષની શાન્તિ થતાં સકલ્પ વિકલ્પ શમાઈ જાય છે એટલે મનમાં પાછી શાન્તિ પ્રસરે છે. જેમ જળાશયમાં એકાદ કાંકરા કે પથરા ફેકવાથી જળમાં Àભ થતાં તેમાંથી ઉપરાઉપર કુંડાળાં થાય છે, વધે છે અને પાછાં શમાઇ જાય છે તેમ રાગદ્વેષજન્ય ફુયુક્ત કહા કે કુતર્ક કરવાથી સ્થિર-મધ્યસ્થ રહેલુ મને પણ બ્ધ થઇ જાય છે અને તેમાં ઉપરાઉપર અનેક સલ્પ વિકલ્પ! ઉપજે છે, વધે છે અને વળી પાછાં કુતર્કના ત્યાગથી તે શમાઇ પણ જાય છે. આ રીતે કુતર્ક કરવાની ફૅડી ટેવથી ચિત્તમાં બહુધા અશાન્તિ હાલકલેલ રહ્યાજ કરે છે, તે અશાન્તિને અટકાવવા-નિવારવા હૈ ભવ્યાત્મન્ ! તુ હારી અનાદિ ચપળતા-માલચેષ્ટા-કુતર્ક કરવાની કુટેવ તજી દે અને નિર્દોષ એવા તમ ભાવનુ તુ સમપણે સેવન કર.
મધ્યસ્થ એવા સ્થિર મનની અને તુચ્છ,મહીં ચપળ મનની લગારેક રૂપરેખા શાસ્ત્રકાર આંફી બતાવે છે.
मनोवत्स युक्ति गव, मध्यस्थस्यानुधावति ॥ तामाकर्षति एच्छेन, तुच्छाग्रहमनः कपिः || २ ||
ભાવા -મધ્યસ્થનું મનરૂપી વાછરડુ યુતિરૂપી ગોને અનુસરીને ચાલે છે, અર્થાત્ મધ્યસ્થ માણસને અપમતિની ખેંચાખેંચ હોતી નથી. પરંતુ તુચ્છ એ ટીનું મતરૂપી માંકડું' તો યુક્તિ યુક્ત વાતનું પણ ખંડનજ કરવા તત્પર થઈ જાય છે. તે કુંવા આપતિ મુજબ વાતને ખેચી જાય છે, તેથી સાચી વાતને પણ ખાટી પાડવા પ્રયત્ન કરવા તુ નથી. મધ્યસ્થ મન તે સત્યનેજ સત્ય તરીકે
સ્વીકારે છે.
વિવેચન---રાગદ્વેષરૂપ વિકાર રહિત મધ્યસ્થ પ્રાણીનુ' મનરૂપી વાછરડુ પક્ષપતના અાવથી યથાર્થ વસ્તુ સ્વરૂપને ઓળખી લેવાની કળાવાળી યુક્તિરૂપી ગાય ( નિજ માતા) નેજ યથાથ ઉપયેગથી આળખી લઇ અનુસરશે. મતલબ કે મધ્યસ્થ પુરૂષનુ` નિષ્પક્ષપાતી-નિર્મળ મન તેનામાં જાગૃત થયેલી જ્ઞાનકના પ્રકાશથી ખરી યુક્તિનેજ આળખી લઇ અનુસરે છે, તેમાંજ વિશ્વાસ