________________
જેસલમેર તીર્થ
મંદિર નીચે ભૂમિગ્રહમાં પુરાણી હસ્તપ્રતોનો સંગ્રહ સાચવેલો છે. તેમાં નીચે ઊતરતા સીડી પર પડખે (મૂળે ઉપરના મંદિરમાં સ્થપાયેલ) સં. ૧૫૧૮/ઈ. સ. ૧૪૬૨ના બે શત્રુંજય-ગિરનારના તીર્થપટ્ટો હોવાની નોંધ મળે છે. આ સંભવનાથના મંદિરના ચોકમાં પૂર્વ બાજુએ જ્યાં ચંદન ઘસવાના ઓરસિયા વગેરેની અલગ જગ્યા રાખી છે તેની નીચેરી વંડીમાં ૧૯મી સદીના ઉત્તરાર્ધની વેલબુટ્ટાની કોરણીવાળી મુગલ-રાજપૂત શૈલીની એક સરસ જાળી જોવા મળે છે (ચિત્ર ૧૭).
८
(૩) શીતલનાથ જિનાલય
પાર્શ્વનાથ મંદિરમાંથી ઉત્તરની ભમતીમાંથી એક દેરીની જગ્યા જેટલી નાળમાંથી અથવા તો મંદિરથી નીચે ઊતરી, તેના તોરણમાં થઈને ડાબી બાજુ(ઉત્તર દિશામાં)થી આ મંદિરના મોરાના ભાગમાંથી દાખલ થઈ શકાય છે. અહીં સંભવનાથના મંદિરને મળતી આવતી છતવાળું પણ ફ્રાંસના સાથેનું ચોકીઆળું છે (ચિત્ર ૧૮) તથા અહીં પણ આજુબાજુ ખંડદાર જાળીઓ કોરેલી છે, જેમાં ભૌમિતિક સુશોભનો અને પ્રાણી-શિલ્પો અતિરિકત નાગપાશ આદિ દ્વૈતવો ખંડોમાં ભરેલાં છે (ચિત્ર ૧૯, ૨૦). અંદરના ભાગે રંગમંડપ (તેમ જ ગભારામાં) રાખેલ જિન પ્રતિમાઓ ઉપરાંત એક ચતુર્વિશતિ જિનનો પટ્ટ તથા આરસનો ૧૭૦ જિનનો પણ પટ્ટ હતો, જે બન્ને હવે ઋષભદેવજીના મંદિરમાં ગોઠવેલાં હોવાનું જણાય છે. શીતળનાથનું મંદિર ડાગા ગૌત્રીય ઓસવાળ લુણાસા તથા મણાસા નામક શ્રેષ્ઠીઓએ બનાવેલું છે; તેની પ્રતિષ્ઠા સં૰ ૧૫૦૮ / ઈ. સ. ૧૪૫૨માં થયેલી છે. મંદિરની માત્ર દખ્ખણાદિ દિશામાંથી જ પ્રકાશ આવતો હોઈ અંદરનો ભાગ મહદંશે અંધારિયો રહે છે.
(૪) ચંદ્રપ્રભ જિનાલય
આ ચતુર્મુખ જિનાલય પશ્ચિમ દિશાની બેવડા માળની દેવકુલિકાઓના પછવાડાનો અમુક ભાગ, પાર્શ્વનાથ જિનાલયના પ્રાંગણમાં, અગાઉ ચર્ચેલ ત્યાંના મોઢા આગળના તોરણથી થોડું ત્રાંસમાં પડે જેસલમેરના મંદિર સમુદાયનું આ સૌથી ભવ્ય, ઉન્નત, અને દેવવિમાન સમાન ભાસતું જિનાલય છે (ચિત્ર ર૧). મુખ્ય પ્રાસાદ ચતુર્મુખ છે. તેને ગૂઢમંડપ નથી, તેમ જ દક્ષિણ, ઉત્તર, અને પશ્ચિમ બાજુએ વચ્ચેના ચતુર્કાર ગર્ભગૃહ પછી સીધી ભમતી જ આવે છે. એની ત્રણ દિશાઓમાં ગર્ભસૂત્રે શિખરયુકત દેવકુલિકાઓને બદલે સંવરણાયુકત ભદ્રપ્રાસાદોની યોજના હોય તેમ લાગે છે. (દક્ષિણ બાજુએ તો ભદ્રપ્રાસાદ સ્પષ્ટરૂપે દેખાય છે : ચિત્ર ૨૨.) ગર્ભગૃહ ત્રણ મજલાવાળું છે; જેમાં ત્રીજો માળ તો શિખરના નીચલા ભાગમાં કરેલો છે. શિખરમાં ત્રણે
