________________
જેસલમેર તીર્થ
૧૧
જ ખાસ મૂકવા માટે બનાવી હશે તેવી કેટલીક રચનાઓ છે, જેમાં શિખરનો હૂબહૂ અને અત્યંત * ઘાટીલો નમૂનો ધરાવનાર, ઈ. સ. ૧૪૮૭નું સમવરણ, અને ગજારૂઢ મરુદેવી માતા તેમ જ ભરત
ચક્રીની મૂર્તિઓ છે. તદુપરાન્ત ઈ. સ. ૧૪૮૦ના અરસામાં બનેલાં ચતુર્વિશતિ જિન, ૭૨ જિન, ૭૦ જિન આદિના પટ્ટો છે.
મંદિરની સ્થાપનાનો લેખ તો નથી; પણ સમયસુંદરના આદિનાથ-સ્તવન (૧૬મી-૧૭મી સદી) અનુસાર આનું નિર્માણ સમ્મુ ગણધર તથા તેના ભત્રીજા જયવંતે કરાવેલું અને ખરતરગચ્છીય જિનચન્દ્રસૂરિ(ચતુર્થ) દ્વારા સં૧૫૩૬ / ઈ. સ. ૧૪૮૦માં તેની પ્રતિષ્ઠા થયેલી. એ કાળે નિર્માતાના નામ પરથી આ મંદિર ‘ગણધરવસહી' નામે પણ ઓળખાતું હતું.
(૬-૭) અષ્ટાપદ/શાન્તિનાથ જિનાલયો ચન્દ્રપ્રભજિનાલયના દક્ષિણના ભદ્રપ્રસાદની લગભગ સામેના ભાગમાં, નીચે ચતુર્મુખ અષ્ટાપદ અને ઉપરના ભાગે ચતુર્મુખ શાંતિનાથનાં, એમ બેવડાં જિનાલય બન્યાં છે. પ્રાસાદમાં પ્રવેશ માટે છ પાતળા અને થોડાં પણ ઔચિત્યપૂર્ણ અલંકારોથી સોહતા થાંભલાઓવાળી, અને માથલા ભાગે જાળીદાર વલાનક(બલાનક, બલાણા)યુકત ચોકીમાંથી થાય છે (ચિત્ર ૩૩, ૩૪). ગર્ભગૃહમાં કુંથુનાથ મૂલનાયકવાળાં ચૌમુખ અષ્ટાપદની રચના કરી છે. (જો કે નિયમ પ્રમાણે તો અષ્ટાપદમાં મૂળનાયક રૂપે આદિનાથ હોવા ઘટે.) ગર્ભગૃહની જંઘામાં પ્રતિમાઓનો કંડાર છે. મંડપના અલંકૃત સ્તંભો પર તોરણો છે અને વિતાન પણ અલંકારપૂર્ણ છે. ભમતીમાં પીળા પથ્થરની સં. ૧૫૩૬ / ઈ. સ. ૧૪૮૦ની મૂર્તિઓ છે તેમ જ ત્યાં એ જ સાલમાં ભરાવેલ ચતુર્વિશતિ જિન, બાવન જિન, તથા બોતેર જિનના પટ્ટો મૂકેલા છે.
ઉપર રહેલા શાંતિનાથના મંદિરમાં મૂલનાયકની ચૌમુખ પ્રતિમાઓ સમવરણમાં બેસાડેલી છે. મુખ્ય દર્શનની પંચતીર્થી મૂર્તિ સં. ૧૫૩૬ / ઈ. સ. ૧૪૮૦ની છે. સમવરણ ઉપરની છતમાં વિતાનના નિયમ મુજબના થરો સહિત ૧૨ વિદ્યાધરોના ટેકણ પર ૧૨ સુરસુંદરીઓ નૃત્યાદિ ભંગીઓમાં સ્થિત છે. વચ્ચે લમ્બન કરેલું છે. ગભારાનો મંડોવર પણ કોરણીયુક્ત છે. ડાબી બાજુ ૧૭૦ જિનનો, ઈ. સ. ૧૪૮૦નો, પટ્ટ છે. અહીં પીળા પાષાણની કાયોત્સર્ગની મૂર્તિની જોડી પણ છે; અને મંદિરનો પ્રશસ્તિલેખ પણ છે. (આ મંદિરની જંઘાઓ પર કયાંક કયાંક બ્રાહ્મણીય દેવ-દેવીઓની મૂર્તિઓ પણ કંડારી છે.)
રંગમંડપમાં પીળા પાષાણના હાથીઓ પર મંદિરના કરાપક ઓસવાલ જ્ઞાતિના શ્રેષ્ઠી ખેતા સંખવાલેચ તથા પત્ની સરસ્વતીની મૂર્તિઓ તેમના
