________________
૧૨
જેસલમેર તીર્થ
સં. ૧૫૮૫/ઈ. સ. ૧૫૨૯ના શત્રુંજયાવતાર અને ગિરનારાવતારના બે પટ્ટો છે. ગર્ભગૃહને ઢાંકતી તિલક-કૂટવાળી જાજરમાન સંવરણા કરેલી છે (ચિત્ર ૩૫). મંદિરના નિર્માતા રૂપે પાંચા ચોપડાનું નામ પણ મૂળ પ્રશસ્તિલેખમાં મળે છે. બન્ને મંદિરોની પ્રતિષ્ઠા સં ૧૫૩૬માં ખરતરગચ્છના તત્કાલીન આચાર્ય જિનસમુદ્રસૂરિએ કરેલી. આ મંદિરયુગ્મ પર પણ સમયસુંદર ગણિએ સ્તવન રચેલું છે.
(૮) મહાવીર જિનાલય
મુખ્ય ! મંદિર સમૂહથી દૂર અને મોતી મહેલ થઇને જવાતા રસ્તા પર આ સાદું મંદિર આવેલું છે. તેની પ્રતિષ્ઠા સં૰ ૧૪૭૩/ઈ સ ૧૪૦૭માં થયેલી તેવો ત્યાંના બાવન જિનાલયના પટ્ટના લેખમાં ઉલ્લેખ છે; પરંતુ વૃદ્ધિરત્નમાલા અનુસાર તે સં૰ ૧૫૮૧/ઈ સ ૧૫૨૫માં થયેલી. ગમે તે હોય, મંદિરમાં સ્થાપત્યની દષ્ટિએ કોઈ નોંધનીય વસ્તુ નથી. શેઠ દીપા વરડિયા એના નિર્માતા
હતા.
જેસલમેરનાં મંદિરો ૧૫મા શતકના પશ્ચિમ ભારતનાં દેવાલય સર્જનો અને વાસ્તુકલામાં કેટલીક નવીનતાઓને કારણે નોખી ભાત પાડે છે અને એ યુગમાં થયેલાં નોંધપાત્ર પ્રદાનોમાં તેમનું નિ:શંક અગ્રિમ સ્થાન છે.
ચિત્રસૂચિ :
૧. જેસલમેર, પાર્શ્વનાથનું બાવન જિનાલય. મુખમંડપ સામેનું સ્તંભયુકત તોરણ, પ્રાય: ઈ સ ૧૪૧૭, ૨. પ્રસ્તુત તોરણના એક સ્તમ્ભની પીઠ.
૩. તોરણના સ્તમ્ભો વચ્ચે પકડાવેલું આંદોલ-તોરણ, અને તેની પાછળ દેખાતું ચોકીઆળાનું તોરણ.
૪. મુખચોકી(ચોકીઆળા)નો નાભિમંદારક જાતિનો વિતાન.
૫. રંગમંડપના સ્તમ્ભોની અર્હાંશનાં સ્તમ્ભો અને તોરણો.
૬. રંગમંડપના તમ્ભો વચ્ચેનું એક આંદોલ–તોરણ.
૭. રંગમંડપના પશ્ચિમની ભદ્રની જોડીના સ્તમ્ભો વચ્ચેનું આંદોલ-તોરણ.
૮. રંગમંડપની પશ્ચિમ તરફની સ્તમ્ભાવલી, જે નવચોકીની પૂર્વ સ્તમ્ભાવલીનું કાર્ય બજાવે છે.
૯. નવચોકીના ઈશાન કોણેથી દેખાતા સ્તમ્ભોની હાર.
૧૦. મંદિરનો કોરણીયુકત મૂલપ્રાસાદ.
